zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Kinh Tế - Quản Lý

» Luật học

Xác định thiệt hại và bồi thường thiệt hại khi nhà nước thu hồi đất

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Báo xấu

42
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết tập trung phân tích những thiệt hại mà người sử dụng đất phải gánh chịu trước, trong và sau khi thực hiện quyết định thu hồi đất trong trường hợp Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Xác định thiệt hại và bồi thường thiệt hại khi nhà nước thu hồi đất

THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT XAÁC ÀÕNH THIÏåT HAÅI VAÂ BÖÌI THÛÚÂNG THIÏåT HAÅI KHI NHAÂ NÛÚÁC THU HÖÌI ÀÊËT PHaN TrUNG HiỀN* Bài viết tập trung phân tích những thiệt hại mà người sử dụng đất phải gánh chịu trước, trong và sau khi thực hiện quyết định thu hồi đất trong trường hợp Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Trên cơ sở đối chiếu “các thiệt hại thực tế khi Nhà nước thu hồi đất” với “các quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư hiện hành”, bài viết đề xuất những giải pháp cho vấn đề bồi thường thiệt hại (BTTH) khi Nhà nước thu hồi đất liên quan đến các nội dung như: xây dựng phương thức xác định thiệt hại, xác định chủ thể bị thiệt hại, đề xuất cách thức BTTH... 1. Xác định thiệt hại khi Nhà nước thu hồi Thiệt hại là bị mất mát hay tổn thất về đất người, về của cải vật chất hoặc tinh thần1. Khi Nhà nước tiến hành thu hồi đất Thiệt hại khi Nhà nước THĐ là những thiệt (THĐ) nghĩa là đối tượng thu hồi bao gồm hại mà người dân phải gánh chịu có nguồn một diện tích đất. Tuy nhiên, thiệt hại đối gốc trực tiếp hoặc gián tiếp từ hoạt động với người sử dụng đất (NSDĐ) không chỉ là THĐ. Theo Luật Đất đai năm 2013, việc THĐ dựa trên căn cứ quan trọng nhất là kế “đất”, mà còn bao gồm nhiều thiệt hại khác. hoạch sử dụng đất hàng năm của cấp huyện2. Khái niệm thu hồi đất và thiệt hại khi Quá trình này được tính từ khi Nhà nước Nhà nước thu hồi đất công bố kế hoạch sử dụng đất hàng năm của Theo khoản 11 Điều 3 Luật Đất đai năm cấp huyện - căn cứ THĐ - đến khi người dân 2013, Nhà nước THĐ là việc Nhà nước thu ổn định cuộc sống tại nơi ở mới (nếu có di lại quyền sử dụng đất (QSDĐ) của người chuyển chỗ ở). Dưới những tiêu chí, khía được Nhà nước trao QSDĐ hoặc thu lại đất cạnh khác nhau, có thể phân chia thành các của NSDĐ vi phạm pháp luật đất đai. nhóm thiệt hại khác nhau. * PGS,TS. Phó trưởng Khoa luật, Trường Đại học Cần Thơ. 1 Hoàng Phê (chủ biên), Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, Nxb. Đà Nẵng, 2006, tr. 1214. 2 Xem khoản 2 Điều 63 Luật Đất đai năm 2013. NGHIÏN CÛÁU Söë 10(314) T5/2016 LÊÅP PHAÁP 43
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT Thiệt hại về đất, thiệt hại về tài sản và Mặt khác, đất đai còn là nơi định cư của sản xuất kinh doanh từng gia đình, của nhiều thế hệ. Chưa đề cập Trước khi Luật Đất đai năm 2013 ra đời, đến các quy định như: “Công dân có quyền pháp luật nước ta liệt kê thiệt hại theo hai có nơi ở hợp pháp”, “quyền bất khả xâm nhóm chính là: thiệt hại về đất và thiệt hại phạm về chỗ ở”7 được quy định trong Hiến về tài sản gắn liền với đất. Tuy nhiên, trên pháp, mà chỉ nói đến những gì quen thuộc thực tế không phải tài sản nào cũng “gắn nhất mà người dân phải xa lìa nơi “chôn liền với đất” mà đơn giản chỉ vì tài sản đó nhau cắt rốn” đã là một sự mất mát. Nơi có tổn thất khi Nhà nước THĐ. Chính vì lẽ định cư, có thể đã từng là nơi người dân ta đó, hiện nay Luật Đất đai năm 2013 liệt kê xưa quyết chí “bám làng giữ đất” để nuôi thiệt hại theo các hình thức: thiệt hại về đất, Cách mạng, cũng có thể là nơi gắn bó rất thiệt hại về tài sản và sản xuất kinh doanh3. nhiều ký ức về một tuổi thơ, cũng có thể là Thứ nhất, đối với thiệt hại về đất: đất ở một không gian văn hóa, tâm linh... Như Việt Nam được phân thành 03 nhóm là: đất vậy, THĐ ở có thể chạm đến tính ổn định nông nghiệp, đất phi nông nghiệp và đất đối với chỗ ở của người dân, đối với nơi chưa sử dụng4. Việc dùng mục đích sử dụng định cư, sinh hoạt của xóm làng. đất làm căn cứ tiền đề để phân loại đất cho Không dừng lại ở đó, đất đai còn là mặt thấy tầm quan trọng của mục đích “nông bằng kinh doanh, là nơi làm ăn, buôn bán. nghiệp” trong pháp luật đất đai. Sở dĩ có tính Có thể gặp khó khăn khi chứng minh một chất quan trọng vì cho đến nay, trong các báo diện tích đất hợp hướng, hợp tuổi kinh doanh cáo của cơ quan tài nguyên môi trường, buôn bán theo phong thủy người Việt, nhưng nhóm đất nông nghiệp chiếm khoảng 80% hoàn toàn có thể tính được mức độ giảm sút trong tổng diện tích đất tự nhiên5, trong đó của thu nhập khi chuyển từ nơi ở cũ sang nơi có rất nhiều diện tích “bờ xôi ruộng mật” và ở mới... Chính vì lẽ đó, tại Điều 12 Thông tư là tư liệu sản xuất của nhiều nông hộ bởi Việt số 37/2014/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên Nam hiện nay có khoảng 65% dân số sống ở và Môi trường8: “Khi Nhà nước THĐ của tổ nông thôn6. Như vậy, THĐ nông nghiệp chức mà bị thiệt hại về tài sản do Nhà nước không chỉ đơn thuần là gây thiệt hại đối với giao quản lý sử dụng; phải di dời đến cơ sở một diện tích đất của một nông hộ nào đấy, mới thì được sử dụng tiền bồi thường tài sản mà quan trọng hơn là trực tiếp tác động đến để đầu tư tại cơ sở mới theo dự án đầu tư tư liệu sản xuất của người nông dân. được cấp có thẩm quyền phê duyệt”. 3 Xem Luật Đất đai năm 2013, Chương VI. THĐ, trưng dụng đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. 4 Điều 10 Luật Đất đai năm 2013. 5 Tính đến ngày 01/01/2014, diện tích nhóm đất nông nghiệp ở Việt Nam là 26.822.593 ha/ tổng diện tích tự nhiên là 33.096.731 ha (Xem Quyết định số 1467/QĐ-TNMT của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường ngày 21/07/2014 Phê duyệt và công bố kết quả thống kê diện tích đất đai năm 2013). 6 GS.TS. Hoàng Bá Thịnh, ThS. Nguyễn Kim Thúy: Biến đổi dân số nông thôn Việt Nam, Trang tin Tổng cục dân số và kế hoạch hóa gia đình, http://www.gopfp.gov.vn/so-12-129;jsessionid=A39CE49E13D6E33E40D6040967172706?p _p_id=62_INSTANCE_Z5vv&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column- 3&p_p_col_count=1&_62_INSTANCE_Z5vv_struts_action=%2Fjournal_articles%2Fview&_62_INSTANCE_Z5vv_groupId= 18&_62_INSTANCE_Z5vv_articleId=84241&_62_INSTANCE_Z5vv_version=1.0, truy cập ngày 01/02/2015. 7 Điều 22, 23 Hiến pháp năm 2013. 8 Thông tư số 37/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường quy định chi tiết về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước THĐ. NGHIÏN CÛÁU 44 LÊÅP PHAÁP Söë 10(314) T5/2016
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT Ngoài ra, một dạng thiệt hại khác là: chi thường đối với trường hợp Nhà nước không phí đầu tư vào đất còn lại. Khoản 13 Điều 3 THĐ nhưng có thiệt hại10. Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Chi phí Ngoài ra, do những quan niệm tâm linh đầu tư vào đất còn lại bao gồm chi phí san lấp về những thửa đất long mạch, đất ở làng có mặt bằng và chi phí khác liên quan trực tiếp hai vua... dẫn đến đất đai ở nơi này có giá có căn cứ chứng minh đã đầu tư vào đất mà cao ngất11. Đây là những yếu tố tạo ra những đến thời điểm Nhà nước THĐ còn chưa thu khoảng cách giữa thiệt hại thực tế và thiệt hồi được”, như chi phí san lấp mặt bằng, chi hại được Nhà nước xác định bồi thường phí cải tạo làm tăng độ màu mỡ của đất, thau trong quá trình THĐ. chua rửa mặn, chống xói mòn, xâm thực...9. Thứ hai, đối với thiệt hại về công trình Trường hợp khác là đất đai bị chia cắt xây dựng, vật kiến trúc: Thiệt hại ở đây có thành những mảnh vụn, không còn thuận thể toàn bộ công trình hoặc một phần công tiện cho đời sống, sản xuất. Có những cụm trình. Thực tế cho thấy, thiệt hại cũng có thể dân cư bị cô lập như “ốc đảo” kéo dài, thậm là toàn bộ công trình nếu như phần còn lại chí ngay giữa lòng tỉnh lỵ, vì hệ thống thoát không còn sử dụng được so với mục đích sử nước, giao thông bế tắc, khi dự án triển khai dụng ban đầu, cũng có thể là thiệt hại một san lấp mặt bằng, người dân bức xúc còn phần diện tích thiệt hại vì nếu phần còn lại chính quyền và đơn vị chủ dự án thì đùn đẩy có thể sửa chữa, cải tạo với đúng mục đích trách nhiệm cho nhau... Trong trường hợp ban đầu. Trường hợp này pháp luật Việt đất đai bị chia cắt gây khó khăn cho NSDĐ, Nam cũng đã có dự liệu12. chúng tôi chưa tìm thấy quy định nào về bồi Tương tự như đất đai, có trường hợp thường, mặc dù pháp luật nước ta có quy Nhà nước không THĐ nhưng chủ thể vẫn bị định về bồi thường chi phí đầu tư vào đất thiệt hại về công trình xây dựng do hạn chế còn lại theo Điều 77 Luật Đất đai năm 2013. khả năng sử dụng hoặc phải thay đổi mục Một trường hợp đặc biệt là đất không bị đích sử dụng đối với đất. Trường hợp này thu hồi nhưng lại có thiệt hại trong quá trình pháp luật Việt Nam cũng có quy định bồi Nhà nước thực hiện dự án, cụ thể như việc thường13. thực hiện dự án làm thay đổi mục đích sử Thứ ba, đối với thiệt hại về cây trồng, dụng đất hoặc không làm thay đổi mục đích vật nuôi: Thiệt hại đối với cây trồng phổ sử dụng đất nhưng làm hạn chế khả năng sử biến là cây trồng hàng năm và cây trồng lâu dụng đất. Trường hợp này đã được quy định năm. Suy cho cùng, thiệt hại đối với cây trong pháp luật Việt Nam từ rất sớm và hiện trồng không chỉ là giá trị của vườn cây tại nay vẫn được duy trì trong quy định về bồi thời điểm phải bàn giao đất, mà trong một 9 Điều 3 Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước THĐ. 10 Điều 94 Luật Đất đai năm 2013 và Điều 10 Nghị định số 47/2014/NĐ-CP: BTTH đối với đất thuộc hành lang an toàn khi xây dựng công trình có hành lang bảo vệ an toàn. 11 Xem Yến Nhi, Làng cổ Đường Lâm và câu chuyện bảo tồn, http://baotintuc.vn/doi-song-van-hoa/lang-co-duong-lam-va- cau-chuyen-bao-ton-20140823052013134.htm, truy cập ngày 01/02/2015. 12 Xem Điều 89 Luật Đất đai năm 2013. 13 Điều 94 Luật Đất đai năm 2013 và Điều 10 Nghị định số 47/2014/NĐ-CP: BTTH đối với đất thuộc hành lang an toàn khi xây dựng công trình có hành lang bảo vệ an toàn. NGHIÏN CÛÁU Söë 10(314) T5/2016 LÊÅP PHAÁP 45
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT số trường hợp nhất định chính là thiệt hại kéo dài gây tâm lý bất an cho người dân; đối với hoạt động sản xuất nông nghiệp của phương án giải phóng mặt bằng thay đổi sau người nông dân, mà hoạt động sản xuất này khi phê duyệt gây hoang mang hoặc chậm đã đem đến thu nhập ổn định cho họ từ trước bố trí đến các khu tái định cư gây lo lắng… đến nay. Thiệt hại đối với vật nuôi thông Dân gian có câu “an cư, lạc nghiệp”. Vì vậy, thường là thiệt do thu hoạch sớm đối với vật việc phải bàn giao đất trong điều kiện chưa nuôi là thủy sản. Tương tự như cây trồng, nhận được nền tái định cư, hoặc chỉ mới thiệt hại đối với vật nuôi không chỉ là thiệt nhận phiếu tái định cư trên giấy và khu tái hại do thu hoạch sớm, mà quan trọng hơn định cư chưa hoàn thành cơ sở hạ tầng kỹ chính là thiệt hại do thu hẹp hoặc chấm dứt thuật là những trường hợp gây hoang mang, hoạt động nuôi trồng thủy sản của người lo lắng... cho người thuộc diện tái định cư nông dân. phải di chuyển. Có những nơi, chính quyền Tương tự như đất đai và công trình xây địa phương đã phải xin lỗi dân vì bồi thường dựng, có trường hợp Nhà nước không THĐ giải phóng mặt bằng kéo dài14. nhưng chủ thể vẫn bị thiệt hại về cây trồng, Thiệt hại hữu hình và thiệt hại vô hình vật nuôi do hạn chế khả năng sử dụng hoặc Thoạt nghe, cách phân chia “thiệt hại phải thay đổi mục đích sử dụng đối với đất. hữu hình và thiệt hại vô hình” có nhiều điểm Ví dụ: Do thực hiện làm đường, ngăn sông tương đồng với “thiệt hại vật chất và thiệt dẫn đến không còn mạch nước ngầm, ảnh hại tinh thần”. Tuy nhiên, khi tìm hiểu sâu hưởng đến việc nuôi trồng thủy sản hoặc thì hai nội hàm này có nhiều điểm khác trồng cây lâu năm. Các loại thiệt hại này nhau. pháp luật Việt Nam chưa quy định. Thứ nhất, thiệt hại hữu hình là những Tuy nhiên, ngoài những thiệt hại vật thiệt hại mà mắt thường có thể nhìn thấy, tay chất kể trên, còn nhiều thiệt hại khác không có thể chạm được; các thiệt hại này có thể ở dạng vật chất nhưng ảnh hưởng không nhỏ liệt kê như diện tích đất bị mất đi, công trình đến người có đất bị thu hồi và những người xây dựng, vật kiến trúc, cây trồng, vật có liên quan; đó là các thiệt hại về tinh nuôi… Trong khi đó, thiệt hại vô hình là thần… những thiệt hại không thể hiện trực tiếp ở Thiệt hại vật chất và thiệt hại tinh thần dạng thiệt hại vật chất mà ở những hình thức Căn cứ trên các quy định của pháp luật khác. Tuy nhiên, các thiệt hại vô hình này dân sự, có thể phân chia thiệt hại thành hai lại được thể hiện ở những dạng mất mát nhóm là thiệt hại vật chất và thiệt hại tinh khác nhau và để bù đắp những mất mát đó, thần. Trong giải phóng mặt bằng, thiệt hại người ta phải tốn kém chi phí, thời gian, vật chất có thể kể đến là thiệt hại do mất một công sức. Ví dụ: thiệt hại về sức khỏe dẫn diện tích đất ở, đất sản xuất, nhà ở, công đến phải tốn chi phí khám, chữa bệnh… trình xây dựng, cây trồng vật nuôi như đã kể Thứ hai, thiệt hại vô hình có thể là thiệt trên. Trong khi đó, thiệt hại tinh thần bao hại về tinh thần, sức khỏe (tức là đối với con gồm những thiệt hại do quy hoạch quá hạn người); nhưng cũng có thể là các thiệt hại 14 Trần Phan, Chính quyền xin lỗi người dân vì bồi thường giải phóng mặt bằng kéo dài, Báo Lao động, http://laodong.com.vn/xa-hoi/chinh-quyen-xin-loi-nguoi-dan-vi-boi-thuong-giai-phong-mat-bang-keo-dai-203893.bld, truy cập ngày 01/02/2015. NGHIÏN CÛÁU 46 LÊÅP PHAÁP Söë 10(314) T5/2016
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT gắn liền với tài sản và quyền tài sản. Ví dụ: thiệt hại phát sinh lần lượt trước, trong, sau Tuy không bị THĐ nhưng việc thực hiện dự quá trình Nhà nước thực hiện quyết định án làm giảm giá trị bất động sản do tiếng ồn, THĐ. độ rung, khuất tầm nhìn hoặc bị thu hẹp, mất Thiệt hại phát sinh trước khi có quyết diện tích lối đi… định THĐ: Nhiều ý kiến cho rằng, việc xác định Theo pháp luật hiện hành, việc THĐ vì thiệt hại không chỉ tính đến thiệt hại nhãn mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển tiền mà còn phải xem xét đến cuộc sống ổn kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích định lâu dài của người dân có an cư lập công cộng phải căn cứ vào kế hoạch sử dụng nghiệp khi Nhà nước THĐ. Như vậy, thiệt đất hàng năm của cấp huyện, dự án phù hợp hại ở đây có thể là thiệt hại trước mắt, thiệt với kế hoạch sử dụng đất hàng năm hoặc hại lâu dài. Ngay cả việc được nhận tiền bồi tiến độ thực hiện dự án16. Nói cách khác, từ thường cao mà không có nghề nghiệp để khi kế hoạch sử dụng đất hàng năm của cấp duy trì, ổn định sinh kế thì ẩn chứa nhiều rủi huyện được công bố, thông qua một quyết ro về thiệt hại lâu dài. Ngoài ra, khi Nhà định hành chính, diện tích đất của một số hộ nước quyết định thực hiện một dự án THĐ dân trong phạm vi quy hoạch đặt dưới một thì vấn đề thiệt hại cá nhân và thiệt hại cộng tình trạng mới - đất trong quy hoạch, kế đồng cũng được tính đến. hoạch sử dụng đất. Tất nhiên, từ khi kế Hơn nữa, thiệt hại không chỉ được đề hoạch sử dụng đất được công bố thì người cập dưới góc độ kinh tế mà còn dưới góc độ dân ít nhiều bị hạn chế các quyền dân sự về văn hóa, xã hội và môi trường. Thực tế, có đất đai và xây dựng, cũng như các nhóm những thiệt hại về văn hóa, xã hội, môi quyền khác có liên quan, cụ thể như sau: trường rất khó khôi phục, thậm chí có trường - Các thiệt hại liên quan đến đất gồm: hợp là không thể khôi phục được mà dự án Theo Điều 167 Luật Đất đai năm 2013, các bauxite ở nước ta là một ví dụ. Đây là một quyền của NSDĐ bao gồm: quyền chuyển những dự án có rất nhiều ý kiến trái chiều đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, không chỉ liên quan đến hiệu quả kinh tế thừa kế, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng trước mắt và lâu dài mà còn là vấn đề thiệt QSDĐ. Trong giai đoạn công bố kế hoạch sử hại môi trường gắn với việc đảm bảo an dụng đất hàng năm, theo quy định, thì không ninh, quốc phòng tại vị trí chiến lược đặc biệt bị hạn chế các quyền nêu trên mà chỉ bị hạn ở Tây Nguyên - nơi mà hai dự án bauxite ở chế các quyền khác có liên quan đến đất như: Tân Rai và Nhân Cơ đang tiến hành15. không được phép chuyển mục đích sử dụng Các thiệt hại trước, trong, sau quá đất nếu không phù hợp kế hoạch sử dụng đất trình thu hồi đất hàng năm, không được trồng cây lâu năm Căn cứ vào thời điểm phát sinh thiệt hại trong khu vực kế hoạch sử dụng đất đã công và quy trình THĐ, có thể phân chia 3 loại bố... (Điều 49 Luật Đất đai năm 2013). 15 Xem Yến Thanh, Trái chiều góc nhìn về hiệu quả Dự án bauxite, Vneconomy, http://vneconomy.vn/thoi-su/trai-chieu- goc-nhin-ve-hieu-qua-du-an-bauxite-20150331101724606.htm, truy cập ngày 01/02/2015. 16 Điều 63 Luật Đất đai năm 2013. NGHIÏN CÛÁU Söë 10(314) T5/2016 LÊÅP PHAÁP 47
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT Tuy nhiên, trên thực tế, người dân gặp con đi học tại trường đúng tuyến… bị trì khó khăn khi thực hiện các giao dịch dân sự hoãn, đình trệ gây nên các thiệt hại. “Không đối với đất quy hoạch (đất nằm trong kế chỉ gây rắc rối khi BTTH về đất, sự khống hoạch sử dụng đất). Ví dụ: Khi ngân hàng có chế QSDĐ, quản lý quy hoạch theo kiểu “sợ “quy định chuyên môn” liệt kê đất trong quy kẻ gian làm cả ngàn người khó” cản trở nhu hoạch, kế hoạch là “tài sản hạn chế khẩu vị”, cầu chia đất, tách hộ của các đối tượng trong tìm cách thoái thác không thế chấp, thì người vùng cảnh báo THĐ, khiến nhiều gia đình dân gặp khó khăn khi thực hiện thế chấp đối không thể cải thiện môi trường sống. Không với thửa đất đó17. ít gia đình đang có nhiều người, nhiều thế hệ - Các thiệt hại liên quan đến công trình ở chung trong một căn nhà tồi tàn, chật hẹp; xây dựng, vật kiến trúc: Việc hạn chế các nhiều căn nhà riêng của các thành viên dựng quyền về xây dựng, sửa chữa, nâng cấp, cải lên trong một khu đất hợp pháp nhưng không tạo công trình xây dựng, nhà ở, vật kiến trúc. được cấp phép, không thể tách hộ khẩu riêng… Và sự ràng buộc này đã tạo cơ sở căn Tình trạng quy hoạch quá hạn kéo dài hàng cứ xem xét thực hiện chính sách hỗ trợ, tái chục năm gây khó khăn cho đời sống và sinh định cư không phản ánh đúng nhu cầu cuộc hoạt của người dân có đất trong phạm vi quy sống thực tế, làm nảy sinh các khiếu nại từ hoạch. Chẳng hạn như Dự án Làng Đại học các đối tượng có đất bị thu hồi. Đà Nẵng có gần 420 hộ dân ở phường Hoà Luật Đất đai năm 2013 đã có một quy Quý và khoảng 1.000 hộ dân ở xã Điện Ngọc định mới tháo gỡ phần nào khó khăn cho các thuộc huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam bị hộ gia đình, cá nhân, tổ chức có đất nằm ảnh hưởng, di dời. Thế nhưng, 16 năm trôi trong khu quy hoạch quá hạn (quy hoạch qua, dự án vẫn còn nằm trên giấy, kéo theo treo); đó là: “NSDĐ không bị hạn chế về hàng loạt hệ luỵ khác như đường giao thông quyền liên quan đến đất và tài sản gắn liền nông thôn không được làm, nhà cửa không với đất” nếu kế hoạch sử dụng đất đã quá được xây cất… gây khó khăn trong đời sống hạn, tức là quá 03 năm kể từ khi công bố, mà và sinh hoạt của người dân. Trong điều kiện cơ quan nhà nước có thẩm quyền vẫn không đó, huyện cho phép xã cấp phép tạm thời xây có điều chỉnh, hủy bỏ và công bố lại19. Có dựng cho dân, nhưng lại kèm theo điều kiện thể nói, việc quy định khi có đất trong quy là khi nào dự án triển khai thì người dân phải hoạch quá hạn là quy định tiến bộ. Tuy tự tháo gỡ và không được bồi thường, hỗ trợ nhiên, cần có những hướng dẫn cụ thể hơn nên không ai dám xây dựng, cơi nới nhà và có cơ chế bảo đảm người dân thực hiện cửa…18. quyền này (ví dụ: chế tài khi cơ quan nhà - Các thiệt hại phát sinh từ việc hạn chế nước, cán bộ nhà nước không chấp nhận việc các quyền về đất đai và xây dựng: Việc đăng thực hiện quyền nêu trên và xem đây là hành ký kinh doanh, việc hoàn thành hộ khẩu cho vi vi phạm…)20. 17 Xem: Phan Trung Hiền và Ngô Văn Lượng, Những khó khăn của người có đất thế chấp rơi vào quy hoạch và giải pháp đề xuất, Tạp chí Nghề Luật, Học viện Tư pháp, năm 2014, tr. 116-125. 18 Thanh Lê, Dự án treo 16 năm, dân không dám xây nhà, http://vietnamnet.vn/vn/ban-doc-phap-luat/137171/du-an-treo- 16-nam—dan-khong-dam-xay-nha.html, truy cập ngày 01/9/2015. 19 Điều 29 Luật Đất đai năm 2003 và Điều 49 Luật Đất đai năm 2013. 20 Phan Trung Hiền, Những điều cần biết về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước THĐ, Nxb. CTQG, Hà Nội, 2014, tr. 35. NGHIÏN CÛÁU 48 LÊÅP PHAÁP Söë 10(314) T5/2016
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT Thiệt hại phát sinh trong quá trình thực thời gian thì lúa sẽ trổ bông, còn nếu không thi quyết định THĐ: thể tắt coi như lúa không bao giờ thu hoạch Trong quá trình thực thi quyết định được22. THĐ, công tác giải phóng mặt bằng21 được Như vậy, pháp luật nước ta cần có thực hiện với mục đích “làm sạch” diện tích những hướng dẫn chi tiết hơn về quyền đối đất trong kế hoạch sử dụng đất, sẵn sàng cho với đất và tài sản gắn liền với đất của người dự án mới tiến hành. Thiệt hại phát sinh dân có đất trong quy hoạch và trong quá trong quá trình này có thể tác động đến các trình giải phóng mặt bằng ở từng giai đoạn: nhóm chủ thể, như: (i) người có đất bị thu công bố quy hoạch chi tiết, công khai thông hồi nhưng chưa di chuyển khỏi nơi ở cũ; (ii) báo THĐ, công bố quyết định THĐ và khi những hộ dân lận cận với khu vực đất giải công trình mới đã đi vào hoạt động. phóng mặt bằng. Những ảnh hưởng này 2. Pháp luật về bồi thường thiệt hại khi thông thường là tiếng ồn, ánh sáng, độ rung, Nhà nước thu hồi đất khói, bụi... gây tác động xấu đến sức khỏe, 2.1. Khái niệm về BTTH khi Nhà nước tinh thần NSDĐ hoặc làm giảm giá trị bất thu hồi đất động sản của họ. Thiệt hại này có thể chỉ là Nói một cách đơn giản nhất, BTTH khi tạm thời hoặc vĩnh viễn. Nhà nước THĐ là trả lại tất cả những giá trị Thiệt hại phát sinh khi công trình, dự án thiệt hại đối với người bị thiệt hại do việc mới đi vào hoạt động: THĐ gây ra một cách công bằng, tương Thiệt hại này thông thường tác động đến xứng. Điều đáng nói là cho đến nay, pháp các chủ thể lân cận khu vực đã giải phóng luật nước ta chưa xây dựng được khái niệm mặt bằng và có tính chất lâu dài. Ví dụ: Sân bay mới được xây dựng gần khu dân cư; nhà “thiệt hại khi Nhà nước THĐ” và “BTTH máy có nguồn nước thải chưa qua xử lý hoặc khi Nhà nước THĐ”. Nếu có, chúng ta chỉ xử lý không đạt chất lượng gây ảnh hưởng xây dựng được khái niệm bồi thường về đất xấu đến nguồn nước sinh hoạt và phục vụ khi Nhà nước THĐ mà thôi, cụ thể khoản 12 sản xuất cũng như gây ô nhiễm môi trường Điều 3 Luật Đất đai định nghĩa: “Bồi thường hoặc ánh đèn điện cao áp trên đường cao tốc về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị QSDĐ gây thiệt hại đối với mùa màng của các hộ đối với diện tích đất thu hồi cho NSDĐ”. dân lân cận... Ví dụ: Hàng trăm hecta lúa Mặc dù “NSDĐ” đã được liệt kê trong Điều nàng thơm chợ Đào (Long An) nằm dọc 5 Luật Đất đai năm 2013, song định nghĩa đường cao tốc TP. Hồ Chí Minh - Trung này chưa làm rõ được “NSDĐ” có thiệt hại Lương không trổ bông mà theo một số nhà và được bồi thường là những người nào. khoa học, nguyên nhân là do dàn đèn cao áp Điều này hàm chứa một số tồn tại sau: trên đường cao tốc. Hiện tượng này gọi là Thứ nhất, pháp luật Việt Nam nhìn vấn “cảm ứng quang kỳ”, nếu tắt đèn cao áp một đề bồi thường, hỗ trợ, tái định cư qua lăng 21 “Giải phóng mặt bằng hay giải tỏa mặt bằng (còn gọi tắt là giải tỏa) là quá trình làm sạch mặt bằng thông qua việc thực hiện di dời các công trình xây dựng, vật kiến trúc, cây cối, hoa màu và một bộ phận dân cư trên một diện tích đất nhất định nhằm thực hiện quy hoạch, cải tạo hoặc xây dựng công trình mới (Xem Phan Trung Hiền, Những điều cần biết về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước THĐ, Nxb.CTQG, Hà Nội, 2014, tr. 41-42). 22 V.Tr, Lúa “điếc” do đèn đường, Tuổi trẻ Online, http://tuoitre.vn/tin/ban-doc/20101210/lua-diec-do-den- duong/415103.html, truy cập ngày 01/02/2015. NGHIÏN CÛÁU Söë 10(314) T5/2016 LÊÅP PHAÁP 49
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT kính của nhà quản lý hơn là lăng kính của luật đất đai ở nước ta thì không có mục bồi người bị thiệt hại. Về bản chất, thiệt hại xuất thường. phát từ người bị THĐ, tức là từ phía người 2.2. Mục đích, ý nghĩa của việc xác dân; trong khi đó, bồi thường là trách nhiệm định thiệt hại và BTTH khi Nhà nước thu của Nhà nước vì lý do hoạt động THĐ gây hồi đất ra thiệt hại. Việc không xây dựng khái niệm Một là, bảo đảm tính công bằng: Nếu thiệt hại dẫn đến không xác định đầy đủ bản không xác định được thiệt hại mà đi thẳng chất, đặc tính của “thiệt hại” và “BTTH khi vào BTTH thì rất dễ dẫn đến việc có độ vênh Nhà nước THĐ” dẫn đến việc xác định thiệt giữa thiệt hại và BTTH. “Tính công bằng” hại chưa đầy đủ và còn cứng nhắc. thường phải được đi kèm với các yếu tố bồi Thứ hai, Luật Đất đai thiên về nội dung thường tương xứng, công khai và minh quản lý nhà nước về đất đai, tức là hành bạch. Hơn nữa, Nhà nước phải bảo đảm cả chính về đất đai, còn các quyền dân sự về yếu tố dân chủ để người dân được quyền đất lại phải xem trong các văn bản pháp luật biết những quy hoạch, kế hoạch, quy trình, khác như pháp luật dân sự. Một khi chưa có thủ tục ảnh hưởng đến quyền lợi của mình, những hướng dẫn cụ thể về việc xác định có điều kiện để phản ánh những thiệt hại mà thiệt hại và BTTH khi Nhà nước THĐ thì mình phải gánh chịu và đặt ra yêu cầu bồi các quan hệ này dễ bị đặt dưới góc nhìn thường. Đây là cơ sở để xây dựng một xã “hành chính hóa”. Mặc dù “bồi thường” là hội văn minh, thực sự phục vụ cho con một trong những chế định quan trọng của người, vì con người. ngành luật dân sự, người ta không thể tìm Hai là, bảo đảm xác định đúng, đủ các thấy một văn bản pháp luật nào ở Việt Nam thiệt hại: Nếu đặt vấn đề “xác định thiệt hại dẫn chiếu từ các quy định về bồi thường, hỗ khi Nhà nước THĐ” là một chủ đề riêng thì trợ, tái định cư sang quy định của Bộ luật chúng ta có điều kiện xem xét tất cả các thiệt Dân sự cả. Điều này cho thấy vấn đề “BTTH hại, sở dĩ như vậy vì lúc này có thể nhìn thiệt khi Nhà nước THĐ” không “liên thông” hại từ phía những chủ thể chịu thiệt hại, chủ được với pháp luật bồi thường nói chung và thể có nguy cơ bị thiệt hại; vì vậy, sẽ hạn chế pháp luật dân sự nói riêng, mà “bó gọn” được trường hợp bỏ sót thiệt hại hoặc không trong các văn bản pháp luật về quản lý nhà thấy hết được tất cả các thiệt hại. nước trong lĩnh vực đất đai. Ba là, bảo đảm có phương cách BTTH Chính vì vậy, có rất nhiều thiệt hại mà có hiệu quả, có tính khả thi: Thật vậy, từ chúng tôi đã nêu trên nhưng pháp luật đất việc xác định thiệt hại sẽ đi đến xem xét tính đai nước ta chưa nhận diện được, đơn cử là chất, mức độ của thiệt hại, chủ thể bị thiệt những thiệt hại tinh thần, sức khỏe do thời hại và trong những trường hợp nhất định là gian giải phóng mặt bằng kéo dài cũng như nguồn gốc phát sinh thiệt hại. Trên cơ sở đó lo lắng về đời sống kinh tế trong tương lai, mà xây dựng những phương cách BTTH việc thay đổi nghề nghiệp và khả năng ổn hiệu quả. Có những thiệt hại cần bồi thường định cuộc sống tại nơi ở mới. Các hướng thông qua quy định của pháp luật; có những dẫn về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ở nước thiệt hại phải bồi thường thông qua chính ta hiện nay theo hướng đóng, rất hẹp. Kết sách của từng địa phương trên nguyên tắc quả là, nhiều trường hợp người dân có thiệt chung của pháp luật. Có những thiệt hại cần hại nhưng căn cứ theo quy định của pháp phải bồi thường một lần, nhưng có những NGHIÏN CÛÁU 50 LÊÅP PHAÁP Söë 10(314) T5/2016
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT thiệt hại nên bồi thường lâu dài; có những các chủ thể bị thiệt hại theo hai nhóm sau: thiệt hại bồi thường bằng tiền nhưng có Nhóm 1 là những người có đất bị thu hồi; những thiệt hại bồi thường bằng những hình Nhóm 2 là những người chịu ảnh hưởng thức không phải bằng tiền… Quan trọng trong quá trình Nhà nước THĐ. Chủ thể của hơn, có những thiệt hại mà đúng lý ra có thể nhóm 2 bao gồm: người chịu ảnh hưởng về không còn là thiệt hại nếu được chú ý, điều cơ sở hạ tầng kỹ thuật (điện, nước, đường chỉnh ngay từ những giai đoạn đầu của quá sá…); người chịu ảnh hưởng về cơ sở hạ trình quy hoạch, của quy trình THĐ. tầng xã hội (trạm xá, bệnh viện, trường Bốn là, tạo tiền đề cho các dự án THĐ học…) và những người chịu ảnh hưởng về sau này được tiến hành thuận lợi hơn: Thực môi trường (nguồn nước, nguồn chất thải...). tế cho thấy, nếu dự án THĐ được làm một Như vậy, trong quá trình lấy ý kiến về việc cách có kế hoạch, đúng pháp luật và với lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cũng cách nhìn đa chiều, đặc biệt từ phía người như trong quá trình lập phương án bồi có tài sản bị thiệt hại, thì dự án THĐ đó chắc thường, hỗ trợ, tái định cư, cơ quan có thẩm chắn sẽ tránh được nhiều bất cập, vướng quyền cần phải chú ý đến tất cả các nhóm mắc. Hơn nữa, nếu ở dự án trước, chính đối tượng này nhằm giảm thiểu các thiệt hại quyền địa phương “có trách nhiệm” trước và tác động trước, trong và sau quá trình những thiệt hại của dân thì các dự án sau này thực hiện dự án. có điều kiện để nhận được sự đồng thuận Thứ ba, để xác định thiệt hại theo hướng cao từ phía người dân có đất bị thu hồi. bao quát và hợp lý hơn trong nền kinh tế thị Cũng cần nói thêm rằng, một khi dự án bị trường, chúng tôi có những đề xuất sau: kéo dài ngoài dự kiến thì thiệt hại hoàn toàn - Xác định các thiệt hại theo khung mà không nhỏ đối với nhiều chủ thể. Thiệt hại Nhà nước quy định trong các hướng dẫn về trong trường hợp này không chỉ đối với bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước người dân có đất bị thu hồi, thiệt hại đối với THĐ. Đối với nhóm thiệt hại này, cơ quan chủ đầu tư vì bị “kẹt vốn” mà đó còn là thiệt nhà nước xác định thiệt hại theo những quy hại đối với chính quyền địa phương vì định chung thống nhất như vẫn làm từ trước không đạt được các mục tiêu kinh tế - xã hội đến nay. Tuy nhiên, các thiệt hại này cần đã đề ra. phải được bổ sung vì hiện tại, chúng chưa 3. Một số giải pháp liên quan đến việc xác được xác định đầy đủ. Ví dụ: Khảo sát thực định thiệt hại và bồi thường thiệt hại tế cho thấy, các hàng rào B40 của người dân trong pháp luật Việt Nam hiện nay rào đối với thửa đất của họ thì chỉ được “hỗ 3.1. Vấn đề xác định thiệt hại khi Nhà trợ di dời”. Rõ ràng, khi người dân vào khi nước thu hồi đất tái định cư thì không biết “dời các hàng rào Thứ nhất, cần nhận diện thiệt hại trong này đi đâu”; đây rõ ràng là một “thiệt hại” quá trình giải phóng mặt bằng như một vấn nhưng chưa được “bồi thường”. đề có tính độc lập tương đối. Vì vậy, thay vì - Xác định các thiệt hại “liên thông” với “lồng ghép” khái niệm “thiệt hại” trong khái quy định của pháp luật về dân sự và môi niệm “bồi thường”, pháp luật Việt Nam nên trường... một khi có những thiệt hại nằm xây dựng khái niệm về “thiệt hại khi Nhà ngoài khung nêu ở nhóm nguyên tắc trên. nước THĐ”. Đối với nhóm thiệt hại này thì chủ thể chịu Thứ hai, pháp luật nước ta cần xác định thiệt hại có trách nhiệm chứng minh thiệt hại NGHIÏN CÛÁU Söë 10(314) T5/2016 LÊÅP PHAÁP 51
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT mà mình phải gánh chịu hoặc những nguy thể cho thuê đất, xây nhà cho thuê trên phần cơ có thật để dẫn đến thiệt hại. Đây phải là đất được nhận thay cho tiền bồi thường và thiệt hại có thật, trực tiếp, có thể vật chất có thể tạo nguồn thu nhập ổn định. Song hóa. song đó, cần xây dựng chế độ bảo hiểm việc Cách xác định này có một ưu điểm là làm đối với người nông dân vì hiện nay hạn chế tính cứng nhắc của các quy định của người nông dân nước ta thực sự bấp bênh pháp luật thành văn, từ đó đảm bảo tính linh khi tuổi cao, không còn khả năng lao động. hoạt và uyển chuyển trong việc áp dụng Việc đào tạo nghề phải gắn kết với quy nhưng đảm bảo được yếu tố công bằng, bình hoạch về việc làm ở địa phương, các cơ đẳng giữa các chủ thể. quan lao động, thương binh và xã hội phải 3.2. Vấn đề bồi thường thiệt hại khi được tham gia vào dự án ngay từ những giai Nhà nước thu hồi đất đoạn quy hoạch, thông báo THĐ với quyền Thứ nhất, cần phải xác định bản chất hạn và trách nhiệm được quy định cụ thể, của thiệt hại để có những hình thức bồi liên tục trong các giai đoạn trước, trong và thường tương thích. Chẳng hạn như thiệt hại sau khi giải phóng mặt bằng. là mất đất sản xuất, mất nghề do THĐ nông Thứ hai, các quy định về BTTH khi Nhà nghiệp thì nên lưu ý là việc bồi thường phải nước THĐ nên theo nguyên tắc “định ưu tiên tạo ra tư liệu sản xuất mới hoặc tạo lượng”, tránh “định tính”. Ví dụ, thay vì quy điều kiện để người dân hình thành nghề định “bồi thường theo quy định của pháp nghiệp mới. Trong trường hợp này, có thể luật”23 thì nên quy định “bồi thường tương giảm hoặc miễn thuế cho các đối tượng nhận xứng với tất cả các thiệt hại”. Hơn nữa, thay chuyển nhượng lại đất nông nghiệp từ vì dùng cụm từ “hỗ trợ” thì nên thống nhất những người không có nhu cầu sử dụng. Đối dùng cụm từ bồi thường đối với tất cả các với các dự án khu nghỉ dưỡng, khu du lịch thiệt hại. sinh thái, có thể tạo điều kiện để người dân Thứ ba, nên xây dựng cơ chế kiểm tra, góp vốn bằng QSDĐ hoặc tiếp tục chăm sóc giám sát việc thực thi các quy định của pháp cây trái, thú nuôi trong khu du lịch. Ngoài luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi ra, cần có những nghiên cứu chuyên sâu về Nhà nước THĐ. Phải xây dựng được bộ tiêu hình thức chi trả tiền bồi thường ở nhiều chí đánh giá hiệu quả của dự án, trong đó có cách khác nhau như: chi trả một lần hoặc chi xem xét đến yếu tố đào tạo nghề, giải quyết trả theo hàng tháng như bảo hiểm xã hội. việc làm, tạo nơi định cư ổn định, bảo đảm Cũng có thể áp dụng hình thức bồi thường tái lập cuộc sống cho người dân trước và sau là “đất nông nghiệp” đổi “đất thổ cư trong khi thực hiện dự án. Thậm chí, đối với khu tái định cư” hoặc “đổi đất sản xuất phi những dự án có số đơn khiếu nại nhiều, phổ nông nghiệp” theo một tỷ lệ nhất định, ví dụ: biến, kéo dài thì phải xem lại toàn bộ hiệu một 1000 m2 đất nông nghiệp đổi 100 m2 quả của dự án đó, chứ không chỉ xem xét đất thổ cư. Nếu khéo sử dụng, người dân có việc giải quyết các đơn thư khiếu nạin 23 Khoản 3 Điều 54 Hiến pháp năm 2013. NGHIÏN CÛÁU 52 LÊÅP PHAÁP Söë 10(314) T5/2016

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.