Bài giảng Đại cương vi nấm - Nguyễn Thị Ngọc Yến

9/26/2017<br /> <br /> Mục tiêu<br /> <br /> Đại cương<br /> • Thuộc giới Thực vật<br /> <br /> • Hình thể và cấu trúc vi nấm<br /> <br /> ĐẠI CƯƠNG<br /> VI NẤM<br /> <br /> • 100.000 loài nấm được tìm ra<br /> <br /> • Các hình thức sinh sản của vi nấm<br /> <br /> – 300 loài ký sinh GB người<br /> <br /> • Đặc điểm 4 lớp vi nấm<br /> <br /> – Còn lại: hoại sinh, có lợi<br /> <br /> • Cơ chế tác động của thuốc kháng nấm<br /> <br />  Tái tạo nguồn hữu cơ<br /> <br /> • Kỹ thuật xác định vi nấm gây bệnh<br /> <br />  Saccharomyces cerevisiae<br />  Penicillium<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngọc Yến<br /> <br />  Cephalosporium<br /> <br /> 2<br /> <br /> Đặc điểm chung*<br /> <br /> Phân loại theo hình thể<br /> <br /> • Đơn/ đa bào<br /> <br /> • Nấm men: đơn bào, cầu/ bầu dục*<br /> 1:<br /> 2:<br /> 3:<br /> 4:<br /> 5:<br /> 6:<br /> 7:<br /> <br /> • Nhân thật (eukaryote): NST lưỡng bội, có màng nhân<br /> • Thành tb: chitin, chitosan, α,β-glucan, mannan, protein<br /> giàu sulfur  Vai trò?<br /> • Màng<br /> <br /> tb:<br /> <br /> 3<br /> <br /> phospholipid,<br /> <br /> sterol<br /> <br /> nấm<br /> <br /> (ergosterol,<br /> <br /> zymosterol)  Vai trò?<br /> <br /> cell membrane<br /> ergosterol<br /> chitin<br /> anchore-proteins<br /> β(1,3) glucan<br /> β(1,6) glucan<br /> mannoproteins<br /> <br /> • Nấm sợi: đa bào<br /> – Sợi nấm có/ không vách ngăn*<br /> – Sợi nấm có/ không màu<br /> – Sợi nấm dinh dưỡng và sợi nấm sinh sản*<br /> • Nấm lưỡng hình: cần yếu tố chuyển dạng, nhiệt độ là<br /> yếu tố chính<br /> <br /> • Không diệp lục tố  dị dưỡng<br /> <br /> – 30-37oC: hạt men<br /> <br /> • Hệ enzym phong phú, biến dưỡng được CHC phức tạp<br /> <br /> – 29-30oC: sợi nấm<br /> <br /> • Phát triển pH 5, chịu được áp suất thẩm thấu cao<br /> 4<br /> <br /> Thành và màng tế bào<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 1<br /> <br /> 9/26/2017<br /> <br /> Sinh sản<br /> Vô tính<br /> Nấm men<br /> <br /> Hữu tính<br /> <br /> Nảy chồi*<br /> <br /> Kỹ thuật định danh vi nấm<br /> Phân lập lên các MT<br /> thích hợp<br /> <br /> Bào tử túi*<br /> <br /> Quan sát hình thái<br /> khóm nấm<br /> <br /> Nấm sợi<br /> <br /> Bào tử đốt<br /> <br /> Trứng (nấm tảo)*<br /> <br /> Bào tử bao dầy<br /> <br /> Đảm (nấm đảm)*<br /> <br /> Bào tử đính nhỏ<br /> <br /> Túi (nấm túi)*<br /> <br /> Bào tử đính lớn*<br /> <br /> Không (nấm khuyết)<br /> <br /> Màu sắc, đặc điểm sợi nấm,<br /> tốc độ phát triển…<br /> <br /> Quan sát hình thái<br /> hiển vi<br /> <br /> Ngắt đôi<br /> <br /> Thuốc kháng nấm<br /> <br /> Thạch máu, PDA, SDA,…<br /> <br /> Có/ không vách ngăn, có/ không<br /> màu, bào tử vô tính, hữu tính…<br /> <br /> Thử tính chất sinh lý<br /> KT sinh học phân tử<br /> <br /> Nấm chỉ SSVT, không có SSHT gọi là nấm khuyết (nấm bất<br /> toàn – imperfect fungi)<br /> 7<br /> <br /> Thuốc kháng nấm<br /> <br /> Tên vi nấm<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> Thuốc kháng nấm<br /> <br /> NẤM MEN GÂY BỆNH<br /> • Candida spp. thường gặp<br /> • Cryptococcus hiếm gặp, nguy hiểm<br /> • Malassezia spp.<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12<br /> <br /> 2<br /> <br /> 9/26/2017<br /> <br /> Loài Candida gây bệnh<br /> <br /> Hình thể<br /> Vi nấm đa hình (lưỡng hình)*<br /> <br /> Loài nấm<br /> <br /> Tỉ lệ nhiễm (%)<br /> <br /> Candida albicans<br /> Candida-non-albicans<br /> • Candida glabrata<br /> • C. guilliermondii<br /> • C. krusei<br /> • C. lusitaniae<br /> • C. parapsilosis<br /> • C. tropicalis<br /> <br /> Candida spp.<br /> • Đặc điểm hình thể<br /> • Yếu tố liên quan lực độc<br /> • Bệnh do Candida gây ra<br /> <br /> • Hạt men<br /> <br /> 61<br /> 20<br /> <br /> • Sợi nấm giả<br /> • Sợi nấm thật<br /> • Bào tử bao dày<br /> <br /> • Phương pháp chẩn đoán và điều trị<br /> 14<br /> <br /> 13<br /> <br /> Yếu tố lực độc<br /> <br /> Yếu tố nguy cơ<br /> <br /> • Tình trạng lưỡng hình của vi nấm: sự tạo thành dạng sợi<br /> giúp vi nấm xâm nhập qua rãnh tb, biểu mô<br /> <br /> Đường lây truyền<br /> <br /> • Người cao tuổi<br /> <br /> • Nguồn nội sinh (chủ yếu): do miễn dịch yếu đi khiến vi<br /> <br /> • Đái tháo đường<br /> <br /> • Tính kỵ nước của bề mặt tb (do mannoprotein)  Kết<br /> dính vi nấm vào bề mặt tế bào ký chủ<br /> <br /> nấm nội hoại sinh thành gây bệnh<br /> <br /> • Xạ trị ung thư<br /> <br /> • Nguồn ngoại sinh: vật dụng bị nhiễm, lây từ người sang<br /> <br /> • Dùng corticosteroid toàn thân<br /> <br /> • Sự tiết các enzym: aspartyl proteinase, phospholipase<br /> chống lại cơ chế bảo vệ của tế bào<br /> <br /> 15<br /> <br /> người, lây từ mẹ sang con, qua sinh hoạt tình dục…<br /> <br /> • Ghép cơ quan<br /> • AIDS<br /> <br /> • Sự nhạy cảm với tác động của bạch cầu trung tính<br /> • Sự đề kháng với các azol<br /> <br /> Candida albicans<br /> hoại sinh<br /> <br /> • Phẫu thuật lớn<br /> <br /> Điều kiện<br /> <br /> Gây bệnh<br /> <br /> • Đặt ống thông cơ quan<br /> <br /> • Ẩm ướt thường xuyên nơi bị bệnh<br /> 16<br /> <br /> 17<br /> <br /> 18<br /> <br /> 3<br /> <br /> 9/26/2017<br /> <br /> Đường lây truyền – Bệnh học<br /> • Tiêu hóa*<br /> <br /> Soi trực tiếp<br /> <br /> • Candida miệng, hầu<br /> <br /> Mảng trắng (nấm tiêu hóa)<br /> Huyết trắng (nấm âm đạo)<br /> <br /> • Viêm thực quản<br /> • Nhiễm trùng ruột<br /> <br /> • Viêm âm hộ, âm đạo<br /> <br /> • Tiết niệu<br /> <br /> • Viêm màng tim, màng trong tim<br /> <br /> • Mắt<br /> <br /> • Nhiễm trùng mắt<br /> <br /> • Xương, khớp<br /> <br /> • Nhiễm trùng xương, khớp<br /> <br /> • Máu<br /> <br /> • Nhiễm trùng huyết<br /> <br /> Hạt men,<br /> sợi nấm giả<br /> <br /> Hạt men, sợi nấm<br /> giả, bào tử bao dày<br /> <br /> Hạt men<br /> (có thể không phải Candida)<br /> <br /> • Nhiễm trùng tiểu<br /> <br /> • Tim<br /> <br /> Xử lý KOH 15%<br /> trước q/sát<br /> <br /> • Candida da, niêm mạc, móng<br /> <br /> • Sinh dục*<br /> <br /> MT P.C.B;<br /> thạch bột ngô<br /> <br /> Vảy da (nấm da)<br /> Bột móng (nấm móng)<br /> <br /> • Nhiễm trùng ổ bụng<br /> • Ngoài da*<br /> <br /> Định danh Candida albicans*<br /> <br /> Xét nghiệm<br /> <br /> Quan sát dưới KHV<br /> <br /> Candida<br /> non-albicans<br /> <br /> Thử nghiệm<br /> huyết thanh<br /> Không ống mầm<br /> <br /> Ống mầm<br /> <br /> Candida<br /> non-albicans<br /> 19<br /> <br /> 20<br /> <br /> Candida<br /> albicans<br /> 21<br /> <br /> Điều trị<br /> <br /> Đặc điểm*<br /> • Hạt men hình cầu, bầu dục<br /> <br /> Thuốc tác dụng tại chỗ<br /> <br /> IV: Amphotericin B<br /> <br /> Amphotericin B<br /> <br /> • Sinh sản<br /> <br /> Thuốc tác dụng toàn thân<br /> <br /> Nystatin<br /> <br /> Viên uống<br /> <br /> – Vô tính: nảy chồi đa cực<br /> – Hữu tính: bào tử đảm<br /> <br /> Cryptococcus neoformans<br /> <br /> • Có nang polysaccharid  Nhuộm mực tàu<br /> <br /> Clotrimazol<br /> <br /> Itraconazol<br /> <br /> Ketoconazol<br /> <br /> Fluconazol<br /> <br /> • Nấm men có nang<br /> <br /> Ketoconazol<br /> <br /> • Loài duy nhất trong chi Cryptococcus GB/người<br /> <br /> Voriconazol<br /> <br /> • GB/ người SGMD<br /> <br /> 22<br /> <br /> • Phân loại dưới loài:<br /> <br /> 23<br /> <br /> – C. neoformans var gattii: liên quan với cây Eucalyptus<br /> – C. neoformans var neoformans: khắp thế giới, đất<br /> nhiễm phân bồ câu, phân chim<br /> <br /> 24<br /> <br /> 4<br /> <br /> 9/26/2017<br /> <br /> Sinh bệnh học<br /> <br /> Lực độc vi nấm<br /> <br /> Sinh bệnh học<br /> <br />  Phát triển ở 37oC<br />  Khả năng tái tạo nang: tránh thực bào, tác động của<br /> <br /> Vi nấm mất nang/<br /> nang giảm kích thước<br /> <br />  Đường lây: hô hấp, da tổn thương<br />  Dịch tễ<br /> <br /> kháng thể, bổ thể<br /> Phế nang<br /> <br /> – Người bình thường: gây nhiễm (ít gây bệnh)<br /> <br />  T/ hợp melanin thành tb: tăng tính cứng rắn và tăng<br /> điện tích (-) ở thành tế bào tránh thực bào<br /> <br /> – Người SGMD: bệnh trầm trọng<br /> • Tế bào nấm: phổi  não (vi nấm hướng TK)<br /> • Bệnh Cryptococcus<br /> <br /> Tái lập nang<br /> polysaccharid<br /> <br /> Tại chỗ<br /> <br /> lan tỏa<br /> <br /> Cấp tính<br /> <br /> mạn tính<br /> <br /> Sự phát triển bệnh tùy thuộc:<br /> - Đề kháng của ký chủ<br /> - Lực độc vi nấm<br /> 25<br /> <br /> 26<br /> <br /> 27<br /> <br /> Bệnh học*<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> <br /> Thể phổi nguyên phát<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> <br /> • Nhẹ  bướu phổi: ho, đau ngực, khạc đờm, sụt cân<br /> <br /> • Bệnh phẩm: đàm, máu, dịch não tủy<br /> <br /> • SGMD: lan tỏa<br /> <br /> • Trực tiếp: nhuộm mực tàu<br /> <br /> Hệ TKTW<br /> <br /> • Gián tiếp: Cấy  quan sát nang, huyết thanh<br /> <br /> • Viêm não, viêm màng não: nhức đầu, sốt, kích thích<br /> màng não, TK bất thường<br /> Da<br /> CN var gatii<br /> <br /> • Vi nấm lan tỏa theo máu ra da<br /> <br /> CN var<br /> neoformans<br /> <br /> • Nốt nhú, không đau, trung tâm mềm  bướu/ loét<br /> Xương: ly giải và xói mòn<br /> <br /> Chu trình phát triển – GB nấm Cryptococcus<br /> <br /> 28<br /> <br /> 29<br /> <br /> 30<br /> <br /> 5<br /> <br />