Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 3

Chia sẻ: Ashfjshd Askfaj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

170
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

ói chung, môi trường của một khách thể bao gồm các vật chất, điều kiện hoàn cảnh, các đối tượng khác hay các điều kiện nào đó mà chúng bao quanh khách thể này hay các hoạt động của khách thể diễn ra trong chúng. Từ này được sử dụng với ý nghĩa chuyên biệt trong các ngữ cảnh khác nhau

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 3

40 1 H SINH THÁI NÔNG NGHI P KI M SOÁT SÂU B NH VÀ C D I I. H sinh thái nông nghi p 1. L ch s hình thành và phát tri n c a h sinh thái nông nghi p 1.1. Quá trình ti n hóa c a sinh gi i Cùng v i xu t hi n lao ng và ti ng nói ã hình thành xã h i loài ngư i tr i qua kho ng 6000 năm trư c ây. Cũng như m i sinh v t, ngay t bu i u xu t hi n, con ngư i ã tác ng vào môi trư ng thiên nhiên xung quanh s ng. S can thi p c a con ngư i vào t nhiên mô t qua các giai o n sau: Siªu H¸i l- S¨n b¾t Ch¨n N«ng C«ng §« c«ng th¶ nghip ưm vµ ®¸nh nghip thÞ nghip c¸ hêa hêa Qua quá trình phát tri n, con ngư i thích nghi d n v i thiên nhiên. Theo th i gian, các ho t ng s ng c a con ngư i ngày càng nâng lên trình cao hơn, khai thác, s n xu t các s n ph m lương th c, th c ph m ngày m t nhi u hơn. 1.2. Ba giai o n phát tri n l ch s c a nông nghi p H sinh thái nông nghi p ư c mô hình hóa b ng sơ sau, d a trên phương th c và công c chia giai o n. TrÝ tu (III) Con Thiªn V t t, c«ng c ng- nhiªn (II) ư Lao ®ĩng s ng Sơ 1. Tác ng c a con ngư i vào thiên nhiên trong ho t ng nông nghi p 1.2.1. Giai o n nông nghi p th công Giai o n này b t u t khi con ngư i bi t làm ru ng và chăn th (vào th i i á gi a) t i cu i th k XVII. c trưng c a giai o n này là con ngư i tác ng t i thiên nhiên ch y u b ng s c lao ng (lao ng s ng) cơ b p ơn gi n, v t tư k thu t ơn gi n, còn trí tu ch y u là kinh nghi m. Do ó s n ph m nông nghi p chưa nhi u, dân cư thưa th t, nhu c u lương th c, th c ph m chưa nhi u, b i v y s tác ng c a con ngư i vào thiên nhiên còn h n ch . 1.2.2. Ho t ng nông nghi p v i v t tư k thu t phát tri n Còn g i là giai o n Nông nghi p cơ gi i hóa. B t u t u t h k 1 8 n nh n g năm 70 c a th k 20. giai o n này c trưng n i b t là nhu c u lương th c, th c ph m ngày càng tăng (hi n tư ng “bùng n dân s ”), th gi i tr i qua nh ng cu c kh ng ho ng thi u tr m tr ng nguyên li u, nhiên li u và lương th c. “Cu c cách m ng xanh” và “5 hóa” (cơ khí hóa, th y l i hóa, hóa h c hóa, sinh h c hóa và i n khí hóa) trong nông nghi p em l i nh ng l i ích to l n, song bên c nh ó là nh ng h u qu nghiêm tr ng do ô nhi m môi trư ng, h y ho i sinh thái mà chúng em l i không ph i là nh . 1.2.3. Phát tri n nông nghi p trên cơ s khoa h c Còn g i là giai o n s n xu t nông nghi p trên cơ s sinh thái h c, t i ưu hóa s n xu t v i tư tư ng h th ng hay theo chi n lư c tái sinh b n v ng. T c là làm nông nghi p phù h p
41 1 v i các quy lu t khách quan c a t nhiên, d a vào trí tu c a con ngư i i u khi n ho t ng hài hòa các h th ng s n xu t nông nghi p và KHKT lúc này th c s tr thành l c lư ng s n xu t tr c ti p. 2. V n cung c p lương th c, th c ph m 2.1. Nh ng lương th c th c ph m ch y u các nư c, thư ng ngư i ta dùng chung m t danh t là th c ph m ch các lo i s n ph m ưa vào nuôi dư ng con ngư i, trong ó có th t, cá, tr ng, s a, u, l c, v ng, khoai, ... T t c các s n ph m này u có các ch t dinh dư ng c n thi t, tuy nhiên m c và t l khác nhau. Căn c vào m c tr ng, nuôi nhi u hay ít, tùy t p quán dân t c hay vùng a lý ... mà ngư i ta chia làm 2 lo i chính các s n ph m nông nghi p: lương th c, th c ph m song ch có tính ư c l . 2.2. Lương th c Thư ng g i t t c các s n ph m nông nghi p có nhi u glucid và ngu n cung c p nhi t lư ng ch y u trong b a ăn. ó là lúa g o, mì, ngô, ... 2.3. Th c ph m và rau qu Là các lo i s n ph m b sung các ch t dinh dư ng c n thi t cho cơ th mà trong ngũ c c không có. 2.4. N n ói và thi u th c ăn Theo s li u thông báo c a FAO, tính n năm 1989, th gi i có kho ng 5.200 tri u ngư i và tính trung bình c 10 ngư i có 1 ngư i ói. Ngoài s ngư i ói kinh niên, thư ng xuyên có 500 tri u ngư i thi u ăn, s ngư i này t p trung ch y u các nư c ang phát tri n và ch m phát tri n. Trong th gi i hi n i, n n ói nghèo nguyên nhân do âu ? Tr l i câu h i này không hoàn toàn ơn gi n. 2.5. N n ói nghèo là h u qu c a s gia tăng dân s Ngư i ta ư c tính, v i t l tăng dân s hi n nay, thì dân s th gi i 1 phút tăng thêm 170 ngư i, 1 ngày tăng thêm 240.000 ngư i và hàng năm tăng thêm 90 tri u ngư i. S gia tăng dân s quá nhanh so v i t ng s n lư ng lương th c. Ví d : t i cu i th k XX này dân s th gi i t 6 t ngư i, nuôi s ng thêm 1 t ngư i m c s ng hi n nay, t ng s n lư ng lương th c ph i tăng 40% trong ó năng su t cây tr ng ph i tăng 20%. Song th c ch t s gia tăng s n lư ng lương th c l i r t th p 1,7% năm. 2.6. Ch chính tr - kinh t xã h i Ch chính tr - kinh t xã h i là hàng rào c n tr s n xu t lương th c th c ph m. Vài ví d sau ph n ánh rõ nét v n này: − Nư c M là 1 trong s các qu c gia giàu có nh t th gi i. Theo F.A.O, nư c M hàng năm s n xu t 17% s n lư ng lương th c th gi i và chi m t i 42,9% lư ng xu t kh u lương th c. Song hàng nghìn ngư i dân M v n lâm vào c nh ói, thi u ăn. − Năm 1974, lũ l t ã phá h y hàng nghìn héc ta t tr ng lúa Bangladesh, hàng tri u ngư i dân nghèo lâm vào c nh ói nghèo, thi u ăn và ch t ói. Trong khi ó, cũng t nư c này, m t s vùng l i b i thu, m t s thành ph l n có kho ng 4 tri u t n g o d tr trong kho. Ngư i ói v n ói vì h nghèo không ti n mua g o. − Năm 1978 m t công ty l n c a M ã u th u kho ng 2300 héc ta t tr ng cây lương th c c a Guatemala dùng tr ng bông xu t kh u. Ngư i dân b n x không có t tr ng tr t, h ph i vào làm thuê cho công ty v i ng lương r m t, không ti n mua lương th c và n n ói ã x y ra hàng v n ngư i dân nư c này. 2.7. S m t cân b ng trong tiêu th
42 1 Trung bình 1 ngư i dân B c M s d ng 900 kg ngũ c c/năm, nhưng ch có 90kg dùng làm lương th c, còn l i 810 kg h dùng làm th c ăn cho súc v t s n xu t th t, tr ng và s a. T i n , theo F.A.O (1989) trung bình 1 ngư i dân ch có 180 kg/năm. 2.8. Thiên tai, d ch b nh Nh ng thi t h i lương th c th c ph m do thiên tai, sâu h i và chu t phá ho i mùa màng. S li u c a F.A.O, hàng năm trên th gi i s n ph m nông nghi p b thi t h i do chu t, sâu b ư c tính kho ng 15-20%, riêng s n ph m ngũ c c m t i có th nuôi s ng ư c kho ng 130 tri u ngư i. Ngoài ra, ngư i nông dân còn ch u c nh lũ l t, h n hán m t mùa ... 2.9. Phá ho i s n xu t do chi n tranh Theo tính toán c a H i ngh Qu c t v gi i tr quân b năm 1977, t ng chi phí t t c qu c gia cho quân s và vũ trang ư c tính kho ng 1 t ô la M /ngày. N u như s ti n ó u tư cho phân bón, th y l i thì hàng tri u ngư i s s ng h nh phúc và kh e m nh hơn. i u này chưa tính t i nh ng tàn phá do chi n tranh, nh ng thi t h i to l n v ngư i và c a c i v t ch t do chi n tranh gây ra. 3. Cu c cách m ng xanh và v n gi i quy t lương th c th c ph m trên th gi i 3.1. Cách m ng xanh trong nông nghi p Cùng v i ti n b c a KHKT, ngư i ta nh n th y n u như cây tr ng ư c chăm bón y (nư c, phân bón, phòng tr sâu b nh) cho năng su t cao hơn h n so v i cây tr ng m c hoang d i ho c so v i cây tr ng không ư c chăm bón y . Các nhà khoa h c nông nghi p l a ch n lai t o nh ng cây tr ng, h t gi ng t t nhân lên trên các cánh ng cao s n, làm cho s n lư ng lương th c tăng cao. Quá trình này ư c g i là cu c cách m ng xanh (Green Revolution). - N i dung c a cu c cách m ng xanh Th i kỳ hưng th nh c a cách m ng xanh vào u nh ng năm 60 c a th k này. Cách m ng xanh có 2 n i dung quan tr ng h tr và b xung cho nhau nh m t i nh ng k t qu vư t b c trong năng su t nông nghi p. ó là: + T o ra nh ng gi ng m i và năng su t cao ch y u là cây lương th c + Và s d ng t h p các bi n pháp k thu t phát huy kh năng c a các gi ng m i. - Các thành t u c a cách m ng xanh Cu c cách m ng xanh ư c b t u Mehico cùng v i vi c hình thành m t t ch c nghiên c u qu c t là: “Trung tâm qu c t c i thi n gi ng ngô và mì” (CIMMYT) và Vi n nghiên c u qu c t v lúa Philippine - IRRI và n - IARI. V thành t u c a cách m ng xanh có l không có ví d nào t t hơn là nh ng thành qu c a n , t m t nư c luôn có n n ói, không sao vư t qua ngư ng 20 tri u t n lương th c, thành m t t nư c ăn và còn dư xu t kh u v i t ng s n lư ng k l c là 60 tri u t n/năm. Năm 1963, do vi c nh p m t s nh ng ch ng m i c a Mehico và x lý ch ng Sonora 64 b ng phóng x ã t o ra Sharbati Sonora có hàm lư ng protein và ch t lư ng t t hơn c ch ng Mehico tuy n ch n. ây là m t ch ng lúa mì lùn, th i gian sinh trư ng ng n. c bi t, m t s trang tr i Punjab t năng su t trung bình t i 47 t /ha t c là g n b ng năng su t trung bình Hà Lan, nư c có năng su t lúa mì cao nh t th gi i h i ó. Ngoài ra, m t s lo i ngũ c c khác nh t o gi ng m i cũng ã ưa n năng su t k l c. Bajra, m t ch ng kê có năng su t n nh 2500 kg/ha, ngô cao s n lư ng năng su t 5000-7300 kg/ha. Lúa mi n (Sorga) năng su t 6000-7000 kg/ha v i nh ng tính ưu vi t như chín s m hơn, ch u sâu b nh t t hơn h n v i nh ng ch ng khác c a a phương. c bi t lúa tr ng trên di n tích r ng n (trên 35 tri u ha), nhưng năng su t trung bình ch t 1,1 t n/ha. V i Cách m ng xanh, gi ng IR8 ã t o ra năng su t 8-10 t n/ha. M t i u áng lưu ý là cách m ng xanh n không nh ng em n cho ngư i dân nh ng ch ng cây lương th c có năng su t cao, mà còn c i thi n ch t lư ng dinh dư ng c a
43 1 chúng g p nhi u l n. Ví d ch ng Sharbati h t v a to, v a ch c, ch a 16% protein, trong ó 3% là lizin. Do ti p t c c i ti n và tuy n l a gi ng nên có nơi ch ng này ã cho 21% protein. Khu v c ông Nam Á trư c ây thư ng xuyên thi u 4-5 tri u t n g o và i quân nh ng ngư i nghèo ói không ng ng gia tăng. Nh cách m ng xanh ã tr thành “t kính trưng bày nh ng thành t u và kinh nghi m s n xu t nông nghi p - lâm nghi p mà nhi u nư c ph i h c h i”. Th t v y, nh ng gi ng c c cao s n do nh ng Vi n Nghiên c u v gi ng cây lương th c qu c t IRRI, IARI, v.v. t o ra ã ư c ph bi n ngày càng r ng, nh t là các nư c ang phát tri n. M t s s li u ông Nam á, châu Phi và M Latinh ã ch ng minh i u này. 4. Nh ng xu hư ng gi i quy t v n lương th c - Tăng di n tích canh tác: Dân s tăng, di n tích nông nghi p thu h p do làm nhà , giao thông, nhà máy,... Tăng di n tích là tăng cư ng khai thác t r ng, th o nguyên, m l y, sa m c,... Khai thác nông nghi p các vùng t này ch có th có ư c khi có năng lư ng và ti n. - Khai thác th c ph m bi n: Bi n ã góp ph n nuôi s ng con ngư i t xa xưa và ngày nay tuy môi trư ng bi n b h y ho i nghiêm tr ng, ngư i ta v n ph i hư ng ra bi n, i dương. Ngư i ta d tính dù có tăng cư ng các k thu t ánh cá thì s n lư ng bi n t i a cũng không vư t quá 15% nhu c u protein c a th gi i. Hơn n a, ô nhi m bi n do ô th hóa, ch t th i công nghi p, giao thông bi n, khai thác d u khí trên bi n, ... làm thi t h i l n s n lư ng cá trên th gi i. 5. Nh ng c trưng c a n n nông nghi p hi n i − Phân bón hóa h c − H th ng th y l i − Cơ gi i hóa trong nông nghi p − Các ch t ph gia hóa h c trong th c ph m II. Ki m soát sâu b nh và c d i 1. M u Ngày nay, sau hơn 50 năm dùng các bi n pháp khác nhau ki m soát sâu b nh và c d i thì loài ngư i ng trư c m t nguy cơ: ô nhi m môi trư ng, s phát tán c a hóa ch t b o v th c v t (HCBVTV) r ng rãi kh p nơi mà ngư i ta ã ch ng minh ư c s có m t c a chúng trong ph m vi toàn c u, e d a m t c n b ng sinh thái nghiêm tr ng, s nhi m HCBVTV do con ngư i s d ng tr c ti p ho c gián ti p c p tính và lâu dài, cho th h trư c m t và mai sau, k c vi c gây r i lo n thai s n n vi c gây t bi n di truy n, d n n d t t nhi u hình thái khác nhau c a th h mai sau. Có 3 nhóm HCBVTV: Nhóm lân h u cơ, nhóm clo h u cơ và nhóm Carbamate Nhóm Tên HCBVTV Lân h u cơ Diazinon, Malathion, Darathion, DDVP Clo h u cơ Aldri, Chlordane, DDT, DDD, Dieldrin, Endosulfan, ... Carbamate Sevin, Bassa 2. Tác ng c a HCBVTV - s nhi m c r ng rãi H u h t nh ng HCBVTV ã gây c. i v i nh ng sinh v t máu nóng trong ó có con ngư i thì dùng lư ng HCBVTV càng l n, kh năng gây nhi m c do HCBVTV càng r ng rãi. V i sinh v t và qu n th môi trư ng nói chung thì dùng càng nhi u HCBVTV có l i b di t nhi u hơn là có h i.
44 1 Vì sao ngư i ta l i dùng nhi u n v y ? (vì th y ngày càng tăng li u s d ng - m và kh i lư ng). T i sao ph i tăng li u s d ng m c nhiên là tăng li u lư ng là tăng ô nhi m môi trư ng và tăng nhi m c. Nhưng ngư i ta th y sâu b nh ã tr lên quen thu c và kháng thu c. Ngư i ta cũng th y nhi u lo i sâu h i côn trùng khác cũng kháng thu c và l i cho th h sau (F2) m t b gien có nh ng tính kháng thu c, làm gi m và th m chí m t hi u qu c a HCBVTV b t u t ó và nguyên nhân ó. Nhưng tăng li u s d ng không nh ng làm tăng ô nhi m môi trư ng ngo i c nh và kh năng nhi m c mà còn tăng vi c gi t ch t nh ng loài côn trùng, sâu b và vi sinh v t có l i và ó cũng là m t nguyên nhân làm gi m năng su t cây tr ng. Như v y, nói n tác ng c a HCBVTV là tác ng nhi m c r ng rãi, ó là khái ni m cho th y s nhi m c lan r ng n qu n th sinh v t có l i. 3. Hóa ch t b o v th c v t và s c kh e con ngư i H u h t nh ng HCBVTV gây c cho ngư i. T gi a nh ng năm 40 c a th k trư c, ngư i ta nh n th y có hàng ngàn ngư i b ch t do ti p xúc v i HCBVTV hàng năm ( n nay, con s ã lên 1-2 v n). M , ngư i ta dùng HCBVTV lân h u cơ t 1973 và s tăng nhi m HCBVTV cũng nhi u hơn trư c. c bi t, nh ng ngư i ti p xúc có tính ch t ngh nghi p. Nh ng nông dân phun thu c và nh ng công nhân t i nh ng cơ s s n xu t HCBVTV. Chúng ta có th o ư c lư ng HCBVTV ang có trong cơ th chúng ta, chúng có th trư c m t chưa gây nh hư ng gì n s c kh e, nhưng h u qu lâu dài c a chúng ra sao thì n nay ngư i ta v n chưa tr l i câu h i này m t cách th u áo ư c. Th c ra, n u m t thi t k nghiên c u chu áo s áp ng ư c ph n nào câu tr l i này. Ví d ngư i ta căn c vào ư ng nhi m qua nhu y u ph m d th y nh t qua th c ph m; ây chia làm 2 nhóm chính: - Nhóm ăn nh ng th c ph m bi dây dính HCBVTV (ngoài). - Nhóm ăn nh ng th c ph m b nhi m HCBVTV (trong). Nhi u nhà khoa h c ã nghiên c u tác ng c a các lo i HCBVTV khác nhau tr c ti p trên con ngư i, i tư ng nghiên c u thư ng là công nhân ho c nông dân, HCBVTV có kh năng gây ung thư trên ngư i, trên ng v t th c nghi m ã có k t qu , nhưng câu kh ng nh cho v n HCBVTV gây ung thư trên ngư i òi h i ph i nghiên c u thêm. 4. Nh ng bi n pháp ki m soát sâu b nh Chúng ta th y có hàng lo t nh ng m t trái c a vi c s d ng HCBVTV: ô nhi m môi trư ng, m t cân b ng sinh thái, nhi m c c p và m n tính cho ngư i và v t. T ó có nh ng bi n pháp khác di t tr sâu b nh mà tránh ư c nh ng nh hư ng k trên. 4.1. Bi n pháp s d ng k thù t nhiên B n thân sâu b nh cũng có nh ng k thù t nhiên, nghiên c u, phát tri n và s d ng chúng như m t công c tiêu di t sâu h i. Bi n pháp này không gây ô nhi m môi trư ng, không phá h y cân b ng sinh thái, không gây c cho ngư i và v t, nhưng có như c i m là t n kém, ch m, ph c t p trong t ch c th c hi n. 4.2. Bi n pháp k thu t làm m t kh năng sinh s n Nguyên lý chung c a bi n pháp này là: sâu b nh có th b ki m soát b ng vi c tiêu di t tr c ti p, nhưng cũng có th b ng cách làm h ng gien chi ph i kh năng sinh s n khi chúng trư ng thành. 4.3. Bi n pháp ki m soát b ng s d ng hóc môn
45 1 Các hóc môn l ư c s d ng như là m t HCBVTV nó gi t côn trùng sâu b b ng m t lư ng r t nh . Chúng không gây ô nhi m môi trư ng, r t ch ng ch ng l i nh ng côn trùng c bi t, r t c hi u. 4.4. Bi n pháp tác ng gi i tính Nhi u lo i côn trùng sâu b mà con cái s b di t b i m t lư ng hóa ch t h p d n gi i tính. Khi s d ng bi n pháp này, ch t h p d n gi i tính l i là nh ng b y hóa ch t h p d n gi i tính tiêu di t con cái. 4.5. Bi n pháp nâng cao s kháng c c a nông s n B n thân nông s n bình thư ng ã có kh năng kháng c nh t nh i v i sâu b nh ( kháng t nhiên). Nh ng nghiên c u cho bi n pháp này là nh m kéo dài, là s ti p s c thêm cho kh năng kháng c ó. 4.6. Bi n pháp ki m soát t ng h p Các bi n pháp n u th c hi n riêng r u có nh ng như c i m. Vì v y, c n có bi n pháp ki m soát t ng h p, t c là k t h p gi a các bi n pháp ó l i v i nhau. Câu h i lu ng giá cu i bài 1. Cách m ng xanh là gì ? 2. Làm th nào ki m soát sâu b nh và c d i ? Tài li u tham kh o chính 1. B Giáo d c và ào t o, Thư vi n giáo trình i n t , Giaotrinh.khoahocmoitruong http://ebook.edu.net.vn, 2. Lê Th c Cán (1995), Cơ s khoa h c môi trư ng, Vi n i h c M Hà N i. 3. Cao Liêm, Ph m Văn Khê, Nguy n Th Lan (1998), Sinh thái h c Nông nghi p và b o v môi trư ng, NXB Nông nghi p. 4. Lưu c H i ( 2001), Cơ s khoa h c môi trư ng, NXB HQG Hà N i. 5. Mai Tr ng Nhu n, 2002. a hóa môi trư ng. NXB HQG Hà N i. 6. Vũ Trung T ng (2000), C sinh thái h c, Nhà xu t b n giáo d c. 7. Mai ình Yên (2000), Cơ s sinh thái h c, Nhà xu t b n giáo d c. 8. Begon, M.,J.L.Harper, C.R.Townsend (2005), Ecolgy: Individuals, Populations and Communities, Blachwell Science.
46 1 V SINH NƯ C U NG I. Tài nguyên nư c và chu trình nư c trên trái t 1 Tài nguyên nư c trên Trái t Nư c có trong khí quy n, trên m t t, trong các t ng nham th ch dư i m t t; nư c t o nên i dương bao la, trong các bi n trên l c a, các h , m; nư c t o nên m ng lư i sông h , su i...T t c các d ng nư c k trên u có ngu n g c t nư c ng m sâu trong c u t o a ch t c a Trái t sinh ra. B ng con ư ng r t ph c t p, nư c ư c tách ra t trong nham th ch nóng ch y trong lòng t ã "chui" d n lên m t t, t o thành m t nư c c a i dương. Ti p theo, do quá trình b c hơi và nh chu trình tu n hoàn c a hơi nư c trên ph m vi toàn c u, nư c có m t trong khí quy n, hình thành nh ng tr n mưa t o nên sông, su i, h , ao, t o nên các ngu n nư c m t, và sau ó là các t ng nư c ng m c a v Trái t. 2. Chu trình nư c và s phân b c a nư c Ngu n nư c trong t nhiên luôn ư c luân h i theo chu trình th y văn. Kho ng 1/3 năng lư ng M t Tr i do Trái t h p th ư c dùng làm b c hơi m t lư ng nư c kh ng l t i dương, ư c tính 525 t t n m i năm. Nư c b c hơi vào khí quy n t o thành mây. Mây ư c gió ưa vào t li n. Cùng v i s thoát hơi nư c c a th c v t, các quá trình này làm cho không khí có m nh t nh. Khi g p l nh, hơi nư c ngưng t l i, rơi xu ng thành mưa và tuy t. M t ph n nư c mưa th m qua t t o thành nư c ng m. M t ph n khác ch y vào sông h r i ra bi n và i dương. T ây nư c l i b c hơi và t o ra mây, i vào vòng tu n hoàn t nhiên. Trong chu trình th y văn, ngu n nư c ư c luân h i qua quá trình b c hơi và mưa. Th i gian luân h i thư ng ng n (hàng năm), nhưng i v i ngu n nư c ng m, chu trình có th kéo dài hàng ngàn năm. Chu trình tu n hoàn c a các lo i ngu n nư c ư c nêu trong b ng 1. Con ngư i l y nư c b m t, nư c mưa và nư c ng m s d ng cho m c ích sinh ho t và s n xu t. Nư c th i ư c t p trung x lý tr l i ngu n. Như v y nư c là m t tài nguyên có th tái t o. ây là vòng tu n hoàn nhân t o. Theo tính toán, kh i lư ng nư c t do bao ph trên Trái t kho ng 1,4 t km3. Trong ó kho ng 71% bao ph quanh b m t Trái t và h u h t là nư c m n (chi m hơn 97% t ng lư ng nư c g m nư c i dương, bi n, h nư c m n, m t ph n nư c ng m). Ph n nư c ng t (bao g m c m t ph n nư c ng m và hơi nư c) ch không y 3%. Trong ó ã g n 77% là óng băng hai c c và trong băng hà, ch còn l i m t ph n r t nh 0,7% t ng lư ng nư c, t c là kho ng 215.200 km3 có vai trò quan tr ng b o t n s s ng trên toàn hành tinh. Chu trình tu n hoàn c a các ngu n nư c Ngu n Th i gian luân h i Ngu n Th i gian luân h i Hơi m không khí 8 ngày H nư c ng m 17 năm Sông su i 16 ngày i dương 1.400 năm Hơi m t 1 năm Băng vĩnh c u 2.500 năm Nư c m l y 5 năm 9.700 năm 3. Các ngu n nư c trong thiên nhiên Trong thiên nhiên có ba ngu n nư c chính sau: 3.1. Nư c mưa
47 1 B n ch t nư c mưa tương i s ch v m t lý hóa và vi sinh v t. Tuy nhiên nư c mưa l i có m t s như c i m như sau: - Hàm lư ng mu i khoáng th p - Lư ng nư c mưa không cung c p cho ăn u ng và sinh ho t - S lư ng nư c mưa thu ư c ph thu c vào lư ng mưa trong năm Tuy v y, nư c mưa là ngu n cung c p nư c sinh ho t quan tr ng cho m t s h gia ình nông thôn Vi t Nam (do không có i u ki n s d ng ư c các ngu n nư c khác). 3.2. Nư c m t (nư c sông, nư c su i, nư c h , m) Nh ng c i m chính c a nư c m t: Tr lư ng d i dào, có th cung c p y cho sinh ho t, s n xu t công, nông nghi p. S d ng thu n ti n, d khai thác Thư ng b nhi m b n ch t h u cơ và vi sinh v t. Vì v y mu n s d ng ngu n nư c m t, nh t thi t ph i x lý tri t ch t h u cơ cũng như kh trùng nư c 3.3. Nư c ng m ư c t o thành b i nư c mưa th m xu ng m t t, ư c l c s ch và gi l i trong các l p t ch a nư c gi a các l p t c n nư c. Ch t lư ng nư c t t hơn nư c mưa và nư c m t. Như c i m l n nh t c a nư c mưa là có nhi u s t, d b nhi m m n các vùng g n bi n, thăm dò lâu và x lý khó khăn. ây là ngu n nư c quan tr ng nông thôn nư c ta. II. Vai trò c a nư c u ng và sinh ho t Cu c s ng trên Trái t ph thu c vào nư c. L ch s văn minh nhân lo i cho th y nhu c u v nư c và s văn minh i ôi v i nhau. nhi u nư c, c bi t là các nư c phát tri n ã lo i tr ư c nhi u b nh t t truy n qua ư ng nư c sinh ho t. S hi u bi t v tính ch t và vai trò c a nư c trong i s ng s giúp ta gi i quy t nhi u v n liên quan n môi trư ng nư c. Nư c cũng như không khí và th c ph m r t c n thi t cho s s ng c a con ngư i, nh ng vai trò chính c a nư c như sau: 1. Nư c ư c coi như m t th c ph m c n thi t cho i s ng và cho nhu c u sinh lý c a cơ th ngư i. Trong cơ th ngư i, nư c chi m m t t l r t l n: 63%; ngoài ra m t vài t ch c c a cơ th , t l nư c còn cao hơn (da: 70%, th n: 83%, huy t tương: 90%). Dư i hình th c hòa tan trong nư c, các ch t b dư ng ư c ưa vào cơ th và cũng do hình th c này, các ch t c n bã ư c ào th i ra kh i cơ th . Nư c còn là y u t i u hòa thân nhi t, i u hòa áp l c th m th u, nh hư ng n quá trình chuy n hóa các ch t Nhu c u nư c u ng c a ngư i l n (60kg): 2 lít/ngày. Nhu c u nư c u ng c a thi u niên (10kg): 1 lít/ngày. Nhu c u nư c u ng c a tr em (5kg): 0,75 lít/ngày. Khi ho t ng nhi u thì nhu c u cao hơn, có khi n 3 - 4 lít/ngày. 2. Nư c cung c p cho cơ th nh ng y u t c n thi t như: F, I, Mn, Zn. Khi thi u hay th a nh ng nguyên t vi lư ng này s d n n b nh lý. lưu truy n các b nh d ch như: t , l , thương hàn, 3. Nư c còn là môi trư ng trung gian xo n khu n vàng da, b i li t, viêm gan A. Nư c còn có th truy n các b nh v giun, sán. Ngoài ra cũng do môi trư ng nư c mà m t s ch t c như: Pb, Cu, Hg, As, các hóa ch t b o v th c v t, nh ng ch t gây ung thư có th xâm nh p vào cơ th và gây tác h i n s c kh e. m b o v sinh các nhân, nhà c a, chu n b th c ăn và v sinh công 4. Nư c là y u t : c ng; nư c còn c n thi t cho c u h a và cho s n xu t...
48 1 III. Tiêu chu n v s lư ng Nư c dùng ăn u ng và sinh ho t ph i m b o hai yêu c u cơ b n: - v s lư ng: tiêu chu n t 60 - 100 lít cho m t ngư i m t ngày. - m b o an toàn v ch t lư ng: không có các y u t gây c h i. Căn c vào nhu c u s d ng nư c, vào kh năng cung c p nư c t ng vùng. Sau ây là nh ng tiêu chu n lư ng nư c cung c p cho m t ngư i trong m t ngày: - Thành ph l n : 100 lít/ ngày - Thành ph v a : 60 lít/ ngày - Th tr n và nông thôn : 40 lít/ ngày - H i o và vùng núi cao: 10 lít/ ngày Tình hình cung c p nư c s ch Vi t Nam và trên th gi i: Vi t nam: + n cu i 1992 nông thôn nư c ta ch có 23,3% dân s ư c cung c p nư c s ch. + Năm 1994 Vi t Nam có 521 i m dân cư ô th , trong ó ch có 119 i m dân cư có h th ng nư c máy - chi m 22,8% Th gi i + Năm 1998: 1,5 t ngư i thi u nư c u ng và sinh ho t. M : 600 l/ngày/ngư i Châu Âu: 200 l/ngày/ngư i Châu Phi: 30 l/ngày/ngư i IV. Tiêu chu n v ch t lư ng 1.Tính ch t lý h c c a nư c u ng 1.1. c (turbidity) c c a nư c hình thành b i nh ng ch t l ng như: t sét, phù sa, các ch t h u cơ, các ch t mùn. c th hi n tính ch t h p th và lan t a ánh sáng c a m u nư c. c nh r t l n n ch t lư ng nư c u ng. ó là nơi n náu c a các vi trùng gây b nh, các hóa ch t c như thu c tr sâu và kim lo i n ng ư c h p th lên các ch t lơ l ng trong nư c. Hi u l c kh trùng nư c s b gi m m nh khi nư c có c tăng cao: ch t kh trùng không th ti p c n vi trùng, do hàng rào v t lý, ho c t o nên các ph n ng hóa h c v i các ch t gây c làm gi m kh năng kh trùng. B i v y vi c s d ng nư c c có th nguy hi m cho s c kh e . ơ n v o c là NTU (Nephelometric Turbidity Unit). Tiêu chu n nư c u ng: c ≤ 1 NTU - Xác nh c: c ư c xác nh b ng máy o c . M u nư c ư c l y vào m t ng nghi m và ti n hành so c v i thang chu n. Thang chu n ư c chu n b t hi razin sunfat (1 gam hòa tan trong 100ml nư c c t) và hecxametylen tetramin (10 gam hòa tan trong 1lít nư c c t); l y 5ml m i lo i thu c th , tr n l n nhau và thêm nư c c t 100ml ư c thang chu n g i là ơn v th tích v n c 400, ký hi u là 400 NTU. B ng cách pha loãng th tích v n c, ta s xác nh ư c NTU c a m u nư c. 1.2. Màu Nư c u ng không ư c có màu, nư c h ao, thư ng có màu vì l n ch t bùn ho c rêu t o. Nư c ng m sâu thư ng có màu vàng do ch t s t t o nên. 1.3. Mùi v Nư c u ng không ư c có mùi, n u có mùi là nư c b nhi m b n, mùi c a nư c là do nh ng nguyên nhân sau:
49 1 - Do nh ng ch t khoáng như mu i s t. - Do khí hòa tan trong nư c như: H2S, Clor th a.. - Do th c v t b th i r a ho c b phân hóa. 1.4. Nhi t Nguyên nhân chính làm cho nư c có nhi t tăng cao là do ngu n nư c b ô nhi m nư c th i t các b ph n làm ngu i c a các nhà máy nhi t i n. Nư c th i này thư ng có nhi t cao hơn t 10-15oC so v i nư c ưa vào làm ngu i ban u. Nhi t c a nư c tăng d n n: gi m hàm lư ng oxi hòa tan trong nư c, các sinh v t phù du phát tri n m nh, trong nư c x y ra hi n tư ng "n hoa" làm thay i màu s c và mùi v c a nư c... tương i n nh, thư ng kho ng 150C. M i s thay i c a Nư c ph i có nhi t nhi t c a nư c có th giúp ta nghi ng nư c b nhi m b n t ngoài vào. 1.5. pH Theo khuy n cáo c a WHO, nư c u ng ư c c n có pH n m trong kho ng: 6,5 - 8,5. Vì pH c a nư c nh hư ng n t t c các quá trình x lý nư c, các quá trình này có tác d ng làm gi m virus và vi khu n tác h i, nên có th xem pH có nh hư ng gián ti p n s c kh e. ng b ng Nam b ngu n nư c m t và nư c ng m có tính axit cao hơn các vùng khác Vi t Nam 1.6. Ch t r n t ng s (TS: total solid) Ch t r n t ng s g m các ch t r n lơ l ng (SS: suspended solid) và hòa tan. Nư c có hàm lư ng ch t r n cao là nư c kém ch t lư ng và có th b ô nhi m. Ch t r n lơ l ng thư ng làm nư c c ho c b n không th s d ng cho m c ích ăn u ng và sinh ho t. Ch t r n hòa tan (DS: dissolved solid) trong nư c thư ng không gây màu cho nư c và không phát hi n ư c b ng m t thư ng, nhưng chúng có th gây nên mùi v khó ch u. Ngư ng c c i c a ch t r n hòa tan i v i nư c u ng là 500mg/lít. TS ư c xác nh b ng cách chưng m u nư c có th tích ã bi t, sau khi cho bay hơi h t, ti n hành cân ph n c n. Ph n c n này bao g m c hai lo i: SS và DS. Giá tr c a TS thu ư c s thay i và ph thu c bay hơi. N u cho bay hơi 105oC thì m t s d ng nư c c u t o và k t tinh s vào nhi t ư c gi l i trong c n. N u nung trong lò nung 180 oC thì k t qu s chính xác hơn, nhưng nh ng ch t d bay hơi và m t s ch t h u cơ cũng bay hơi d ng CO2. Ch t r n lơ l ng (SS) ho c t ng s ch t r n lơ l ng (TSS: total suspended solid) là m t ph n c a ch t r n có trong nư c d ng không hòa tan. Hàm lư ng TSS trong nư c s cho bi t hàm lư ng sét, mùn và nh ng ph n t nh khác ch a trong nư c 2. Tính ch t hóa h c c a nư c u ng 2.1. Ch t h u cơ Các ch t h u cơ là các ch t có nguyên t cacbon (C) t o liên k t C-H trong phân t . V m t v sinh, ngư i ta s d ng ch t h u cơ làm ch t ch i m ánh giá tình tr ng nhi m b n c a nư c. Vì ch t h u cơ là s n ph m trao i ch t c a sinh v t, v i ch t h u cơ t nư c th i sinh ho t và nư c th i s n xu t vào các ngu n nư c. D a vào kh năng phân h y ch t h u cơ do vi sinh v t trong nư c, ngư i ta phân các ch t h u cơ thành hai nhóm - Ch t h u cơ d phân h y sinh h c (ho c các ch t tiêu th oxy) như các ch t ư ng, ch t béo, protit...Trong môi trư ng nư c các ch t này d b vi sinh v t phân h y t o thành khí cacbonic và nư c. - Các ch t h u cơ khó phân h y sinh h c như các ch t DDT, PCB, Dioxin, các ch t a vòng ngưng t . ây là các ch t có c tính cao, l i b n v ng trong môi trư ng, nên có kh năng gây tác h i lâu dài cho i s ng sinh v t và s c kh e con ngư i. ánh giá hàm lư ng ch t h u cơ trong nư c, ngư i ta thư ng dùng các thông s sau:
50 1 - Thông s kali permanganat: thông s này th hi n s oxy hóa c a ch t h u cơ b ng ch t oxy hóa là kali permanganat (KMnO4). ơn v o là mg O2/L. - Nhu c u hóa h c oxy (COD: chemical oxygen deman): là lư ng ch t oxy hóa (th hi n b ng gam ho c miligam O2 theo ơn v th tích) c n oxy hóa ch t h u cơ trong nư c. - Nhu c u oxy sinh hóa (BOD: biochemical oxygen deman): là lư ng oxy (th hi n b ng gam ho c miligam O2 theo ơn v th tích) c n cho vi sinh v t tiêu th oxy hóa sinh h c các ch t h u cơ trong bóng t i i u ki n chu n v nhi t và th i gian. Như v y BOD ph n nh lư ng các ch t h u cơ d b phân h y sinh h c có trong m u nư c. Ch t h u cơ ≤ 2 mg oxygen/lít. 2.2. Các d n xu t c a Nitơ (ammoniac, nitric và nitrat ) Nh ng ch t này hi n di n trong nư c là do hi n tư ng vô cơ hóa ch t h u cơ t o nên. bi n lu n s nhi m b n c a m u nư c c n ph i s d ng các ch s này. 2.2.1. Amoniac là s n ph m u tiên c a s phân gi i ch t h u cơ Trong ngu n nư c có pH < 7, ammoniac t n t i d ng ion amoni (NH4+); ngu n nư c có pH > 7, amoniac t n t i ch y u d ng khí NH3. Amoniac hi n di n trong nư c là m t ch i m c a s lây nhi m vi trùng, nư c b n và ch t th i ng v t. Nư c thiên nhiên (nư c ng m ho c nư c b m t) lư ng NH3 thư ng m c < 0,2 mg. Tiêu chu n: NH3 ≤ 0,3 mg/lít 2.2.2. Nitrit: là s n ph m thoái hóa c a ch t h u cơ sau NH3. Quá trình phân gi i NH3 thành NO2 ư c th c hi n b i vi khu n hi u khí. Tiêu chu n NO2 ≤. 0,1mg/l. 2.2.3. NO3. Nitrat là s n ph m cu i cùng c a s phân gi i ch t h u cơ ch a nitơ. Trong nư c thiên nhiên NO3 và NO2 ư c xem xét cùng nhau, vì có th bi n i t d ng này sang d ng khác. Khía c nh s c kh e c a nitrat là h u qu c a vi c nó b bi n thành Nitric trong cơ th . Nư c ng m thư ng có hàm lư ng NO3 cao vì do c u t o a ch t. Nư c b m t (sông, h ) hàm lư ng NO3 thư ng th p hơn nư c ng m, n u nư c m t có hàm lư ng nitrat cao là do b nhi m ch t th i ch a phân bón, ho c các h p ch t ≤ có liên quan n NO3. Vì nitric và nitrat xu t hi n ng th i trong nư c u ng, nên n ng cho phép trong nư c ư c tính như sau: Trong ó: C: N ng tìm th y trong nư c u ng. GV: N ng cho phép trong nư c u ng Tiêu chu n: NO3 < 10 mg/l. Hàm lư ng nitrat và clorua trong nư c ng m Yêmn San'a (1995) NO3-: ≈ 100-160 mg/L. Cl-: ≈ 220-400 mg/L Tình hình nhi m ch t h u cơ, nitrat và clorua m t s ngu n nư c Vi t Nam (Qu ng Nam- à N ng) Cl-: mg/L Ngu n nư c Ch t h u cơ: mg O2/L Nitrat: mg/L Nư c máy 0,93 vt 24,50 Nư c gi ng thành ph 3,11 0,30 232.80 Nư c gi ng nông thôn 1,37 0,20 40,00 2.3. Mu i Natriclorua (NaCl).
51 1 Hàm lư ng NaCl trong nư c t nhiên r t th p thư ng < 20 mg/l. Tuy nhiên do s ô nhi m ngày càng tăng c a nư c b m t và nư c ng m, trong nh ng th p k g n ây ã xu t hi n vi c tăng n ng mu i NaCl nhi u vùng khác nhau trên Th gi i. Vì h u h t các d ch th ng v t u ch a nhi u NaCl, do v y NaCl là m t ch i m c a s nhi m b n do d ch th mang l i. Riêng vùng ven bi n, do nh th y tri u xâm nhi m vào các ngu n nư c, lư ng NaCl có th cao hơn m c bình thư ng, trư ng h p này không nghi là nư c b nhi m b n. Tiêu chu n NaCl: 70 - 80 mg/l. Vùng ven bi n: 500 mg/l. 2.4. Các mu i sunfat và phosphat (SO4,PO4) Hai lo i mu i này xu t hi n trong nư c u ng ch y u là do các nguyên nhân sau: Do b nhi m b n (phân, nư c ti u) ho c b nhi m các ch t th i c a các ngành công nghi p khác nhau. Ho c do c u t o a ch t c a vùng ó. Ngu n nư c ng m thư ng có Sunfat và Photphat cao hơn các ngu n nư c khác. Do v y khi th y hàm lư ng c a hai ch t này quá m c quy nh thì ph i xác nh ngu n g c xu t hi n c a chúng m i ánh giá tình tr ng c a m u nư c. Tiêu chu n SO4 < 0,5 g/lít; PO4 < 1,5 g/lít. 2.5. Ch t s t (Fe) S có m t c a ch t s t trong nư c, hàm lư ng cao, gây khó ch u cho ngư i dùng nư c, vì ch t s t làm cho nư c có v tanh kim lo i, l i các v t r trên áo qu n, pha chè m t hương v . Nư c ng m thư ng có nhi u ch t s t hơn nư c b m t, vì do c u t o a ch t. Nư c có nhi u ch t s t, dân gian g i là nư c b phèn.Tiêu chu n ch t s t trong nư c u ng: Fe < 0,5 mg/lít. 2.6. c ng Trong nư c hình thành b i s hòa tan các cation Ca, Mg, và Mn. c ng trong nư c tùy thu c vào pH, ki m c a m u nư c. Ngu n g c t nhiên c a c ng trong nư c là do s xói mòn, rò r t t á, nư c ng m thư ng c ng hơn nư c b m t vì giàu acid carbonic và oxy hòa tan, nên hòa tan ư c nhi u Ca & Mg trong á s i. Tương t như ch t s t, canxi trong nư c không nh n s c kh e, trái l i ó là m t ngu n cung c p canxi cho cơ th , nhi u vùng có lư ng canxi trong nư c th p thì t l sâu răng tr em thư ng cao. Tuy nhiên trong nư c sinh ho t, có nhi u canxi quá thì s tr ng i l n. Vì t o nên kêt c n các d ng c nung n u, t n nhi u xà phòng khi gi c áo qu n, lu c rau lâu chín. i v i các vùng có b nh bư u c a phương, nư c dùng ăn u ng ph i có c ng th p, vì Canxi trong trư ng h p này là m t y u t ngăn ch n tuy n giáp s d ng i t, do ó làm cho b nh bư u c phát tri n. Ngoài ra, ã có nhi u nghiên c u sinh thái và d ch t h c phân tích ch ra r ng có s tương quan ngh ch gi a b nh tim m ch và c ng trong nư c u ng. Trong nhi u vùng mà nư c u ng m m thì m t t l cao xơ c ng ng m ch, tim ti n tri n. Tuy v y cho n nay v n chưa có nh ng k t lu n có th kh ng nh nư c m m làm cho các nguy cơ trên tăng cao. Tiêu chu n c ng (mg CaCO3/lít): 0 - 60 mg/l : nư c m m 60 - 120 mg/l : nư c c ng v a 120- 180 mg/l: nư c c ng > 180 mg/l : nư c r t c ng B ng 3. c ng và n ng s t trong m t s ngu n nư c Ngu n nư c Fe toàn ph n: mg/L c ng: mg CaCO3/L Sông H ng (Hà n i) 6,00 ± 3,5 7,40 ± 0,1 Sông Hương (Hu ) 0,23 ± 0,02 46,8 ± 28,5 Nư c gi ng (Hu ) 0,2-29,0 177 ± 52,0 3. Tính ch t vi sinh v t h c c a nư c u ng
52 1 Nư c là môi trư ng thu n l i nh t phát tri n nhi u lo i vi sinh v t. Nhi u loài vi sinh v t gây b nh phát tri n trong nư c r t b n v ng và n u g p i u ki n thu n l i có th gây b nh hàng lo t cho con ngư i. S ngăn c n các vi khu n phát tri n trong nư c tùy thu c vào nhi u y u t như: nhi t , c, lưu lư ng dòng ch y, b c x , và kh năng i kháng c a các lo i vi sinh v t trong nư c. Vì có nhi u ch ng lo i vi sinh v t gây b nh s ng trong nư c và phương pháp xác nh chúng r t ph c t p. Vì ngu n gây ô nhi m vi sinh v t vào nư c ch y u là do nư c b ô nhi m phân ngư i và ng v t. Do v y ánh giá ch t lư ng v sinh c a nư c u ng v m t vi sinh v t, ngư i ta thư ng kh o sát các vi sinh v t ch i m cho s nhi m phân. Vi khu n s d ng làm ch i m cho s nhi m phân c a nư c ph i có nh ng c thù sau: - Chúng thư ng xuyên có m t v i m t s lư ng l n trong phân ngư i và ng v t máu nóng. - Chúng d dàng ư c xác nh b ng nh ng phương pháp ơn gi n. - Nh ng lo i vi khu n này không có m t trong nư c t nhiên. -Tc phát tri n và tiêu di t trong nư c c a nh ng vi khu n này tương t như nh ng vi khu n gây b nh. - Nh ng vi khu n này không gây b nh Căn c vào các tiêu chí trên, ngư i ta thư ng dùng nh ng lo i vi khu n sau ây làm ch i m cho s nhi m phân c a nư c: + Fecal Coliforms + Total Coliforms + Clostridium Welchia (hay Cl. Perfringens ) + Bacteriophage (th c khu n th ) 3.1.Ý nghĩa v sinh c a fecal coliforms (coli phân) Trong nhóm fecal coliforms, thì vi khu n tiêu bi u là Escherichia.coli. E.Coli là m t thành viên c a h Enterobacteriaceae, thư ng xuyên cư trú trong ru t ngư i và ng v t máu nóng (m t gam phân tươi có ch a 109 vi khu n E.Coli). Chính vì v y, ngư i ta thư ng s d ng E coli như là vi khu n ch i m quan tr ng nh t ánh giá c a s nhi m phân c a nư c S vi khu n E.Coli trong nư c ư c xác nh b ng colititre ho c coli index - Colititre là th tích nư c nh nh t (tính b ng ml) ch a m t E. coli; thí d : colititre = 300, nghĩa là trong 300 ml nư c có ch a 1 E. coli. - Coli index (ch s coli): là s coli có trong m t lít nư c; thí d : ch s coli = 20, nghĩa là trong m t lít nư c có ch a 20 coli. Ý nghĩa c a E. coli trong nư c: khi tìm th y E. coli trong nư c thì ch ng t m u nư c m i b nhi m phân. 3.2.Ý nghĩa v sinh c a total coliforms (t ng coli) Coliforms t lâu ã ư c bi t như là vi khu n ch i m ch t lư ng nư c u ng, vì ngư i ta ã tìm th y chúng trong nư c b nhi m b n mà c bi t là phân ngư i và ng v t. Vi khu n Coliforms bao g m nh ng lo i sau: escherisia, Citrobacter, Enterobacter và Klebsiela. Chúng có nh ng c i m như sau: Lên men ư ng lactose, phát tri n 30- 370C, chúng thư ng ư c v a tìm th y trong phân và môi trư ng b n (nư c b n, t, các ch t th i r a c a ng th c v t...). Vì Coliforms v a có m t trong phân và không ph i t phân nên nhóm này ư c s d ng ánh giá tình tr ng nhi m b n nói chung. Coliform ư c dùng ánh giá ch t lư ng nư c cung c p t các ư ng ng (do ư ng ng b rò r , nên trong quá trình v n chuy n có
53 1 th ti p xúc v i nư c c ng, nư c b n), nghĩa là ánh giá s tái nhi m b n c a nư c máy ã x lý. 3.3.Ý nghĩa v sinh c a vi khu n Clotridium perfrigens Clotridium perfrigens là vi khu n k khí có nha bào, chúng thư ng hi n di n trong phân ngư i và ng v t v i s lư ng nh hơn E.Coli. Lo i vi khu n này s ng r t b n môi trư ng bên ngoài vì chúng ch u nhi t và nhi u tác nhân lý, hóa khác nhau vì v y Clotridium perfrigens ư c dùng làm chu n giám sát các vi khu n gây b nh kháng l i các ch t kh trùng trong nư c nghĩa là khi tìm th y Cl.Welchia trong nư c l c ã kh trùng thì ch ng t trong m u nư c này có nhi u lo i vi khu n gây b nh kháng l i các ch t kh trùng. Vì v y, c n ph i rà soát l i quá trình kh trùng nư c. Tình hình nhi m total coliforms và fecal coliorms m t s ngu n nư c Vi t Nam và Th gi i Ngu n nư c T ng coli (MPN/100ml) Coli phân (MPN/100ml) Sông Hương 2300-38000 60-240 Nư c gi ng vùng Hu 700 600 2,4 2 8-18.103 Nhà R ng 2-6.103 Sông Sài Gòn Sông Châu Âu 10-100.000 Sông B c M 10-10.000 3.4.Ý nghĩa v sinh c a th c khu n th (bacteriophages) Th c khu n th là nh ng virus (enterovirus) ký sinh trên nh ng vi khu n hi u, khi tìm th y th c khu n th c a lo i vi khu n gây b nh trong nư c thì ch ng t lo i vi khu n ó ang trong nư c, ho c trư c ây có lo i vi khu n ó trong nư c và ã b tiêu di t b i th c khu n th tương ng. Vì lý do này Bacteriophages ã ư c ngh như là m t ch i m ánh giá ch t lư ng nư c u ng. Tiêu chu n nư c uông v m t vi sinh v t (nư c máy ã x lý) Total coliforns < 2 MPN/100 ml Feacal coliforms Không có /100ml Clotridium perfringens Không có /10ml nư c xét nghi m 4. Ký sinh trùng trong nư c Ký sinh trùng là lo i sinh v t có kh năng s ng bám bên trong cơ th ngư i hay ng v t, và chia thành hai lo i: - Ký sinh trùng a ch t, không c n v t ch trung gian phát tri n - Ký sinh trùng sinh v t, ph i qua cơ th c a 2,3 v t ch trung gian (như lo i nhuy n th , tôm cá) s ng dư i nư c 5. Các vi y u t và ch t c trong nư c u ng 5.1. M t s nguyên t vi lư ng quan tr ng cho cơ th trong nư c u ng Nư c u ng là m t trong nh ng ngu n cung c p cho cơ th con ngư i nhi u nguyên t vi lư ng quan tr ng.V phương di n sinh h c ngư i ta ã ã có nhi u nghiên c u kh ng nh r ng có tác ng quan tr ng c a m t s nguyên t này lên s c kh e con ngư i: th a hay thi u các nguyên t này u có tác ng lên s c kh e. Hai nguyên t quan tr ng là i t và fluor. 5.1.1. I t Cơ th m i ngày c n kho ng 150mg tuy n giáp tr ng ho t ng bình thư ng, n u thi u iode, tuy n ó s to lên và sinh ra b nh bư u giáp. Nư c là ngu n cung c p i t cho cơ th và mang tính ch i m. Trong thiên nhiên, các th qu ng trong t u có ch a i t, nhưng r t th p. Nư c bi n là kho d tr i t. Do hi n tư ng thăng hoa, i t t nư c bi n, theo nư c mưa nh p vào t li n, vào các ngu n nư c b m t và m ch ng m. nh ng vùng xa bi n,
54 1 vùng núi cao không khí ó r p ít i t, vì v y nh ng vùng này t l m c b nh bư u giáp thư ng cao. Lư ng i t trung bình trong nư c: 5-6 µg i t/L 5.1.2. Fluor Là nguyên t r t ph bi n trong thiên nhiên. Nư c ng m do c u t o a ch t, hàm lư ng Fluor thư ng cao hơn nư c b m t. Fluor có t m quan tr ng c bi t phòng ng a sâu răng tr em (8 -9 tu i ). Khi n ng F < 0,5mg/lít thì t l sâu răng tr em tăng lên rõ r t. N u n ng F trong nư c > 1,5mg/lít s làm hư men răng làm cho răng có màu th m và nh ng v t này s t n t i mãi. N u dùng nư c có F > 5mg/lít lâu năm s có nh ng t n thương cơ xương (Fluorose ), r xương. Trư ng h p nư c u ng thi u F thì ph i thêm Fluor vào ngu n nư c u ng và n u nư c u ng nhi u F quá m c quy nh thì x lý ngu n b ng nh ng phương pháp c bi t như l c nư c b ng than xương (tricalcium phosphat). Hàm lư ng Fluor t i thích h p tùy thu c lư ng nư c u ng vào, tùy thu c vào m và nhi t không khí t ng vùng. Căn c vào nhi u nghiên c u v lâm sàng và d ch t h c ngư i ta ã ưa ra hàm lư ng F thích h p m c 1mg/lít m c này nguy cơ fluorosis răng là t i thi u và s ngăn ch n sâu răng t i a. B ng 5. Hàm lư ng fluor trong m t s ngu n nư c Vi t Nam và Th gi i Ngu n nư c Hàm lư ng F-: mg/L Nư c gi ng Th a Thiên Hu 0,37-0,98 Nư c sông Hương 0,38-0,65 Nư c gi ng Thanh Hóa 0,38 0,31 Nư c gi ng Ngh Tĩnh 0,7 0,37 Nư c gi ng huy n Ninh Hòa 2,5-4,5 Nư c gi ng Kurwoll-Bang Andhra n 6,0 Châu M 12,0 5.2. M t s c ch t vô cơ quan tr ng trong nư c u ng 5.2.1. Chì Là nguyên t ư c tìm th y r t nhi u trong môi trư ng s ng c a chúng ta. Không khí, th c ph m và nư c u ng là nh ng ngu n ưa chì vào cơ th con ngư i. Nư c có các khí CO2 t do và O2 hòa tan nhi u thì các th hòa tan chì t các ng d n nư c, các d ng c ng nư c; lư ng chì này có th nguy h i cho s c kh e.Trong nh ng vùng có m chì các ngu n nư c (nư c ng m và nư c m t) thư ng có lư ng chì cao hơn. Tiêu chu n: Pb < 0,1 mg/lít. 5.2.2.Th ch tín (Asen) ư c phân b r ng rãi trong v trái t và ư c s d ng nhi u trong thương m i,k ngh , asen xâm nh p vào ngu n nư c là do ngu n nư c b ô nhi m nư c th i công nghi p. Các vùng có m asen thì nư c vùng ó cũng có hàm lư ng asen cao. Asen vô cơ ư c xem là nguyên t gây ung thư cho ngư i và ư c IRAC (Intertional Agency for Research on Cancer) x p vào nguy cơ s 1. Khi hàm lư ng As vư t quá 0.05mg/lít trong nư c uông ư c coi là nguy hi m.Tiêu chu n: A s
55 1 Sông Nine 400 40-60 5 Các loài nhuy n th thư ng tích t Methylmercury. S hi n di n Hg trong nư c ch y u do ngu n nư c b ô nhi m có ch t th i công nghi p. B ng c th y ngân khi dùng nư c u ng có hàm lư ng Hg > 1mg/lít. Năm 1972, WHO ã thi t l p li u ăn vào ch p nh n hàng tu n t m th i (provisional tolorable weekly intake: PTWI): 3.3mg/kg tr ng lư ng cơ th . V. Các hình thưc cung câp nươc uông nông thôn nông thôn nư c ta, hi n nay ang s d ng các hình th c cung c p nư c u ng như sau 1. B ch a nư c mưa Là hình th c cung c p nư c ph bi n nông thôn Vi t Nam, nh m thu h ng ngu n nư c mưa có trong m t s ngày mưa hai mi n B c và Nam. N u thu h ng t t, ngư i ta thu ư c nư c có ch t lư ng t t, khá s ch, ít ch t h u cơ, có c ng th p, pH t 6-6,5 Khi s d ng nư c mưa c n ph i lưu ý: - Ph i lo i ph n nư c mưa trong 10-15 phút u tiên do ã b nhi m b n khi rơi qua t ng khí quy n, qua mái và qua máng thu, sau ó m i h ng vào b - Ph i nh kì thau tát b hàng năm và thư ng xuyên quét s ch rác, b i có trên mái nhà và máng thu - kh ng ch vector gây b nh, ngăn c n s sinh s n c a mu i, ngư i ta thư ng làm b kín có n p y và có th cho vào b vài con cá rô phi, cá vàng cá ăn b g y 2. Gi ng khơi Gi ng khơi là công trình thu nư c ng m m ch nông, có ư ng kính 0,8-2m và chi u sâu 3-20m; ph c v c p nư c cho m t gia ình hay m t t p th nh . Nư c ch y vào gi ng có th t áy ho c t truy n th ng bên qua các khe h thành ho c qua các ng bê tông x p dùng làm thành gi ng. Thành gi ng có th xây b ng g ch, bê tông x , bê tông á h c, á ong... tùy theo v t li u a phương. Khi g p t d s t l , ngư i ta dùng các kh u gi ng b ng bê tông, g ch, ng sành... v i chi u cao 0,5-1m r i v a ào, v a ánh t t kh u gi ng xu ng cho nhanh chóng và an toàn. Các kh u gi ng n i v i nhau b ng v a xi măng t l 1: 2. tránh nư c mưa ch y trên m t kéo theo ch t b n th m vào gi ng, ph i lát n n và xây b xung quanh gi ng cao hơn m t t ch n 0,8m ng th i ph i b c t sét dày 0,5m xung quanh thành gi ng t m t t xu ng t i sâu 1,2m. V trí gi ng nên ch n g n nhà nhưng ph i cách xa các chu ng nuôi súc v t, h xí t i thi u là 7-10m. Khi ch n v trí ào gi ng c n tham kh o các tài li u a ch t th y văn và kinh nghi m dân gian không ph i ào gi ng sâu và thu ư c nư c ng m có ch t lư ng t t. 3. Gi ng hào l c T i các vùng mà ào gi ng sâu t i 10m không g p m ch nư c, ho c vùng ven bi n g p m ch nư c m n, ngư i ta ph i ào gi ng hào l c l y nư c l c t h , ao, ho c mương máng d n nư c. 3.1. Gi ng hào l c áy h ào m t hào gi ng n cách ao kho ng 2m, chi u sâu c a hào r ng 0,5-0,7m, và d c thoai tho i n gi ng... Như v y hào t không t i ao mà có m t o n t m ng gi a hào và ao, nh kho ng t này mà bùn và các h t c n trong ao, h ... ư c gi l i không theo nư c vào trong gi ng. Trong hào cát vàng hay cát en thành m t l p dày t 0,7-0,8m và ư c lèn n n k , sau ó t lên trên và n n ph ng như trư c. Vách gi ng ư c mi t xi măng cho kín, nhưng gi a hai kh u không trát kín cho nư c th m vào gi ng. Nư c ao, h , mương qua hào l c có cát nh ó ư c l c t t, ta có nư c trong, hàm lư ng các ch t h u cơ gi m. 3.2. Gi ng hào l c áy kín
56 1 vùng ven bi n, vì nh hư ng c a nư c m n, ngư i ta ph i xây hào g ch và trát áy gi ng th t kín. Khác v i hào t, hào xây g ch s ăn thông v i gi ng, vách gi ng và hào có t thêm m t v tre an có c u i nh gi cát không vào gi ng. Khi s d ng hình th c gi ng hào l c c n chú ý ch n ao h s ch, v sinh hoàn c nh và ư c b o v t t dành cho l c nư c sinh ho t và nh kỳ thau r a ho c thay l p l c. 4. B ch a nư c khe núi cao nh ng vùng núi có ngu n nư c khe ch y ra quanh năm có th : - Xây m t b thu nư c và d n nư c v c m dân cư gia ình b ng ư ng ng. Nh có s chênh l ch v cao mà nư c t ch y. - Xây nhà có mái che cho b thu nư c, xung quanh có hàng rào b o v . 5. Gi ng chân i, chân núi Mi n núi, vùng trung du và vùng có gò i có th ào gi ng chân i, chân núi. - Ch n a i m: Ch n phía chân i vì thư ng có nhi u cây m c xanh quanh năm, hay có m ch nư c nh ch y ra. - Khi ào gi ng c n xây b cao quanh mi ng gi ng tránh nhưng b n t trên i ho c xung quanh ch y vào gi ng. 6. Nư c máng l n Ngư i ta khai thác ngu n nư c ch y ra t các khe núi á trên núi cao, d n nư c v làng b n nhà dân b ng các ng d n nư c. Các ng d n nư c ư c làm b ng cách ghép n i các ng c a cây n a, cây v u... ã ư c c m t cho lưu thông. Trên thành ng ngư i ta dùi nhi u cho nư c ư c ti p xúc v i không khí (có tác d ng làm l ng c n Ca++) và tránh không l cho chu t r ng, chim r ng làm b n ngu n nư c. 7. Gi ng khoan t máy bơm tay Kh i u nh s giúp c a UNICEF, hi n nay nhi u nơi ã ào nh ng gi ng khoan l y nư c m ch ng m và t máy bơm tay. Tùy theo sâu c a gi ng khoan thu ư c nư c có ch t lư ng khác nhau, song v n t ra là ph i xây d ng ng th i các b l c lo i s t có trong nư c. VI. Các hình thưc cung câp nươc uông ô th ô th là t p h p l n dân cư nhi u h gia ình, hình thành m t c ng ng s ng chung t i m t khu v c cùng a lý và khí h u. Tùy theo c i m c a t ng vùng, ngư i ta tìm các ngu n cung c p nư c thích h p, ch hóa và x lý có ư c nư c s ch - Tr m khai thác nư c ng m sâu. - Tr m khai thác nư c m t - Tr m khai thác nư c b ng h th ng t ch y VII. Các phương pháp chê hoá và xư lý nươc 1. X lý nư c gi ng Sau khi ào và xây d ng gi ng xong c n ph i x lý nư c gi ng, g m các bư c sau. 1.1.X lý ch t s t Khi còn trong m ch nư c ch t s t d ng hòa ta: s t hydrocarbonat [Fe(HCO3)2] hay FeSO4, nhưng khi nư c t m ch ch y vào gi ng, m t th i gian s chuy n thành d ng hydroxyt s t III [Fe(OH)3] và k t t a thành các h t oxyt s t (Fe2O3) lơ l ng trong nư c, làm nư c gi ng c có màu vàng (dân gian thư ng dùng danh t nư c b phèn ch hi n tư ng nư c gi ng có nhi u ch t s t).
57 1 Như th mu n lo i ch t s t ra kh i nư c, c n ph i lo i các h t oxyt s t thì nư c s trong, h t màu vàng, th c hi n khâu này, c n ph i l c nư c qua h th ng s i, cát Xây g n gi ng m t b l c và m t b ng nư c ã l c. B l c chia thành hai b :m t b l c ph và m t b l c chính. Trong b l c ph ch t m t l p s i l n, n u nư c gi ng có nhi u ch t s t, thì thay s i l n thành vôi sư ng (vôi chưa chín trên mi ng lò vôi). Trong b l c chính l c t t dư i lên trên. M t l p s i nh 30 cm. M t l p cát vàng 30 cm. T t c v t li u l c ph i ư c r a s ch r i m i s p vào b l c. Nư c gi ng ư c vào b l c ph trư c khi qua l p s i l n, nh cơ ch oxy hóa, s t hai d ng hòa tan bi n thành s t ba k t t a và n u là vôi sư ng thì s t o thành s t ba nhanh hơn nh tác d ng c a vôi và hydroxytcarbonat s t. Fe(HCO3)2 + Ca(OH)2 → Ca(HCO3)2 + Fe(OH)2 4Fe(OH)2+ O2 H2O → Fe(OH)3 2Fe(OH)3 → Fe2O3 + 3H2O Sau khi nư c qua l p cát thì h u h t ch t s t (Fe2O3) ư c lo i b . 1.2. Kh trùng nư c gi ng Hi n nay v n cung c p nư c u ng nông thôn và kh trùng nư c gi ng nông thôn là m t v n ang ư c các t ch c UNICEF, UNDP,WHO, quan tâm n r t nhi u. Vì ch t lư ng nư c gi ng tác ng l n n s c kh e c a m t b ph n dân cư r t l n nhi u qu c gia. Các t ch c Qu c t này ã ưa ra nhi u bi n pháp gi i quy t v n ch t lư ng nư c u ng nông thôn. Sau ây là vài bi n pháp chính: 1.2.1. Kh• trùng b•ng Chlor Hóa ch t dùng ch y u là Chlorua vôi. Dùng bình hai l : Bình này có 2 l Cl2 khuy ch tán ra ngoài. Trong bình tr n u cát + Chlorua vôi:1,5 kg clorua vôi + 3,0 kg cát thô. Bình ư c treo lơ l ng dư i m t nư c gi ng m t mét. Lo i bình này có th kh trùng nư c gi ng t 9- 13 m3 nư c v i m c tiêu th 900-1300 lít /ngày êm. Cách thi t k m t b l c nư c lo i ch t s t Cát vàng 30 cm B l c chính B l c ph Nư c lc ã S i l hay á vôi lo i sư ng 30 cm ch t s t S i l hay á răm 30 cm Hình1. Sơ b l c ch t s t trong nư c gi ng 2.2. Phương pháp kh trùng c i n Thư ng dùng Chlorua vôi. Cách ti n hành như sau:
58 1 - Tính kh i lư ng nư c gi ng: nhân di n tích mi ng gi ng v i chi u cao m c nư c hàng ngày. - Tính kh i lư ng hóa ch t h u trùng cho vào gi ng:kho ng 10-115 chlorua vôi/1m3 nư c gi ng. - Ti n hành kh trùng: cho clorua vôi vào gi ng, yên 12 gi ,sau ó hút h t nư c gi ng.Nư c gi ng m i t m ch nư c dâng lên là m u nư c s ch ã kh trùng 2. X lý nư c máy Quy trình x lý nư c các nhà máy cung c p nư c như sau: - B ph n bơm nư c s ng (nư c sông ho c nư c gi ng ng m sâu). - B ph n x lý ch t s t( n u ngu n nư c cung c p là nư c ng m). - B ph n kh c ( n u ngu n nư c cung c p là nư c sông). - B l ng. - B l c. H th ng kh trùng. ài ch a, h th ng ng d n phân ph i nư c. 2.1.Kh ch t s t (n u ngu n nư c cung c p là nư c ng m) Ph n l n nư c gi ng ng m sâu u ch a nhi u ch t s t, do v y mu n s d ng c n ph i lo i ch t s t ra kh i nư c. Có nhi u phương pháp kh ch t s t nhưng t t c u d a trên nguyên lý: Chuy n s t II d ng hòa tan sang d ng s t III k t t a ; Sau ó l ng và l c. Phương pháp làm thoáng nư c b ng giàn mưa nhân t o có hai giai o n: - Chuy n hdrocarbonat s t sang hydrat s t: Fe(HCO3)2 + 2H2O → Fe(OH)2 + 2H2CO3 H2CO3 → CO2 + H2 O - Chuy n Hydrat s t II n hydrat s t III 4Fe(OH)2 + H2O + O2 → 4Fe(OH)3 2Fe(OH)3 Fe2O3 + 3H2O → Trong quá trình x lý, nư c gi ng ư c bơm lên m t giàn b ng g chi u cao t 2,5 - 3m.Nư c gi ng t trên giàn rơi xu ng thành nh ng h t nh như các h t mưa CO2 hay hydrat s t II →ð hydrat s t III → oxyt s t III. Phương pháp dùng vôi kh ch t s t Dùng vôi tôi, pha thành dung d ch bão hòa tính toán cho m t lư ng dung d ch vôi c th vào nư c lo i ch t s t, cơ ch như sau: 4Fe(OH)2 + 2H2O + O2 → 4Fe(OH)3 2Fe(HCO3)2 + Ca(OH)2 → Ca(HCO3)2 + Fe(OH)2 Fe(OH)3 → Fe2O3 + 3H2O 2.2. Kh c. N u ngu n cung c p nư c là nư c b m t (ao, h , sông...) Nư c sông thư ng có c cao, vì ch a nhi u phù sa, g m các h t sét (ch a SiO2 ), các h t keo này trong nư c không n nh, vì mang i n tích âm cùng d u nhau, nên xô y nhau không ng ng, không ngưng t p ư c làm nư c b c. Mu n làm trong nư c, ngư i ta cho vào nư c m t lư ng phèn nhôm sunfat thích h p g i là ánh phèn nư c. Khi cho nhôm sunfat vào nư c t o thành nh ng ph n t mang i n tích dương, s hút l y nh ng h t keo SiO2 mang i n tích âm t o thành m t kh i có phân t lư ng l n, nh ó có th l ng d dàng, làm nư c trong. Al2(SO4)3 + 6H2O → 2 Al(OH)3 + 3H2SO4 Ngoài vi c th y phân hóa nhôm sunfat, t o nên nhôm hydrat mang i n tích dương, còn thêm ph n ng sau:
59 1 Al2(SO4)3 + 3Ca(HCO3)2 → 2Al(OH)3 + 2CaSO4 + 6CO2 (Vì trong thư ng có canxi d ng hydro carbonat). i v i các ngu n nư c nghèo canxi, ph n ng này x y ra m nh, nâng cao t c l ng c n, c n thêm vào nư c m t lư ng Ca(OH)2 thích h p. Lúc ó s có các ph n ng sau ây x y ra trong nư c: 2H2CO3 + 2Ca(OH)2→ 2Ca(HCO3)2 + 2H2O Al2(SO4)3 + 3Ca(HCO3)2 → 2Al(OH)3 + 3CaSO4 + 6CO2 - Như th , lo i c ra kh i nư c hoàn toàn c n có nh ng i u ki n sau: - Nư c có pH > 7. - Thêm Ca(OH)2 vào nư c n u c n thi t. - Dung d ch nư c và phèn tr n u nhau (Floccuting). -L ng phèn ph i t i thích h p (test alumin). - Có th i gian c n l ng, trư c khi ưa nư c vào b l ng l c. 2.3. H th ng l ng và l c Sau khi ánh phèn xong, ngư i ta cho nư c ch y vào b l ng và quá trình này dư i tác d ng tr ng lư ng c a h t c n s rơi d n xu ng áy b . Sau m t th i gian nh t nh, ngư i ta cho nư c ch y qua h th ng l c nư c b ng cát, lo i toàn b ch t l n c n ra kh i nư c. 2..4. Kh trùng nư c u ng Nư c c n cho nhu c u sinh ho t và ăn u ng c n ph i trong s ch, không ư c có vi khu n gây b nh. t ư c i u này, c n ph i kh trùng nư c m t cách chu áo, và thư ng xuyên ki m soát ch t ch ch t lư ng nư c u ng v m t vi sinh v t. Có nhi u phương pháp kh trùng nư c u ng, nhưng phương pháp hi n nay ư c ưa chu ng và có hi u qu nh t v n là phương pháp chlor hóa nư c. 2.4.1. Cơ ch kh trùng nư c b ng chlor Khi cho chlor vào nư c, th năng oxy hóa c a nư c tăng lên. B t kì clo d ng nào: khí clo trong các bình nén, hypoclorit Natri, ho c hypoclorit canxi... u hòa tan trong nư c t o thành axit hypoclorơ và axit clohydrit. Ph n ng c a clo trong nư c x y ra như sau: Cl2 + H2O → HOCl + HCl Axit clohydrit b phân ly thành ion: HCl → H+ + Cl- M t ph n HOCl phân ly thành H+ và OCl- ⇔ H+ + OCl- HOCl Lư ng HOCl không phân ly s tham gia vào quá trình kh trùng. S cân b ng gi a HOCl và H+, OCl- ph thu c vào pH c a nư c. Khi pH cao (ki m) ph n ng nghiêng h n v phía ph i, khi pH th p (axit) ph n ng nghiêng v phía trái t o thành HOCl. Như v y pH càng th p thì hi u qu kh trùng càng cao. pH khuy n cáo là < 8. Clo khí ch a trong bình nén có khuynh hư ng tăng pH c a nư c m c v a ph i. S hình thành clo k t h p x y ra theo m t ph n ng ti p di n. Nguyên t hydro trong amoniac l n lư t b thay th b i clo: NH3 → NH2Cl → NHCl2 → NCl3 Khi mu n ph n ng t o thành monocloramin (có tính ch t b n hơn, song kh trùng y u hơn) thì lư ng clo và amoniac cho vào nư c ph i t t l thích h p sao cho: NH3 + Cl2 ⇔ NH2Cl + HCl