Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 8

Chia sẻ: Ashfjshd Askfaj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

247
lượt xem 56
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Môi trường là nơi cung cấp các nhu cầu về tài nguyên cho con người như đất, đá, tre, nứa, tài nguyên sinh vật. Tất cả các tài nguyên này đều do môi trường cung cấp và giá trị của tài nguyên phụ thuộc và mức độ khan hiếm và giá trị của nó trong xã hội. - Môi trường là nơi chứa đựng, đồng hóa các chất thải của con người trong quá trình sử dụng các tài nguyên thải vào môi trường. Các tài nguyên sau khi hết hạn sử dụng, chúng bị thải vào môi trường dưới...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 8

1 140 -Thang n c a ti ng ng : ngư ng nghe th y c a tai ngư i b t u t âm thanh có năng lư ng 10-9 erg/cm2/s. Nhưng c m giác v n tăng ch m hơn nhi u so v i s tăng âm l c. Khi âm l c tăng 10 l n, thì c m giác n tăng 1 l n . Khi âm l c tăng 100 l n, thì c m giác n tăng 2 l n, nghĩa là c m giác v n tăng t l thu n v i lôgarít th p phân c a s tăng âm l c. Khi năng lư ng âm t t i 10 erg/cm2/s, tai b t u c m th y au. 4 i v i âm thanh có t n s 1000Hz (t n s âm mà tai ngư i nghe rõ nh t) t ngư ng nghe t i ngư ng au, khi năng lư ng âm tăng 10 l n, thì cư ng âm thanh nghe th y tăng thêm 1 l n ... T ngư ng nghe n ngư ng au, khi năng lư ng âm tăng 1013 l n, thì cư ng âm tăng thêm 13 l n. M i b c cư ng tăng ư c g i là 1 Bel. Theo nh lu t Weber − Fechner, 1 dB tương ng v i s thay i nh nh t v n mà c m giác nh n ra ư c. 1Bel = 10dB (deciBel ) - Dư i ây là vài giá tr c a áp âm + Ti ng tim p : 10 dB + Nói th m : 20 dB + Nói to : 70 dB + Cơ khí : 75 − 85 dB + Còi ô tô : 90 dB + Búa máy (150kg) : 93 − 95 dB +D t : 98 − 100 dB + Máy cưa : 98 − 105 dB + Búa khoan b ng khí nén : 110 − 115 dB - xác nh m t cách sát h p hơn s c c m th c a thính giác v i s k t h p khác nhau c a t n s và cư ng âm thanh, ngư i ta còn dùng ơn v o lư ng Phone. Phone tương ương v i 1 dB t n s 100Hz. - Các máy o ti ng n hi n nay u có kh năng o m c vang c a âm tính theo ơn v deciBel A (dBA). M c âm thanh o b ng ơn v dBA là m c cư ng âm chung c a các gi i octave t n s ã ư c hi u ch nh v t n s 1000Hz nh các k t c u riêng c a máy o. Ngư i ta g i âm thanh o theo ơn v dBA là âm thanh ương lư ng. Tr s dBA giúp ánh giá sơ b ti ng n v phương di n v sinh xem có vư t quá m c tiêu chu n cho phép hay không ? 1.3. Phân lo i ti ng n v phương di n v t lý. 1.3.1. Theo tính ch t v t lý c a âm thanh: Có th chia ti ng n thành nh ng lo i sau : -Ti ng n n nh. M c thay i cư ng âm không quá 5 dB trong su t th i gian có ti ng n. -Ti ng n không n nh. M c thay i cư ng âm theo th i gian vư t quá 5 dB. Có 3 lo i ti ng n không n nh : +Ti ng n dao ng. +Ti ng n ng t quãng. +Ti ng n xung. 1.3.2.Theo s phân b năng lư ng octave t n s
1 141 Ti ng n l i có th ư c chia thành: Ti ng n d i r ng. Ti ng n d i h p hay ti ng n âm s c. 2 . Các y u t quy t nh tác h i c a ti ng n i v i cơ th con ngư i 2. 1. B n ch t v t lý c a ti ng n Ti ng n có cư ng càng m nh, nh hư ng c a nó t i cơ th càng l n. Ti ng n có cư ng t i 150 dB có th gây au chói tai và làm th ng màng nhĩ. Ti ng n có t n s càng cao, càng gây tác h i l n, c bi t i v i các cơ quan phân tích thính giác. Nh ng ti ng n luôn thay i v t n s và cư ng tác h i m nh hơn nh ng ti ng n n nh. Ti ng n thay i có quy lu t ít tác h i hơn nh ng ti ng n thay i không có quy lu t. Các ti ng n b t ng và không t ý gây tác d ng kích thích m nh hơn là nh ng ti ng n do t mình phát ra. Ti ng n có ph i h p thêm y u t rung chuy n, c ng hư ng thì tác h i càng m nh. 2. 2. Tính ch t công tác Th i gian tác d ng liên t c c a ti ng n càng lâu, tác h i do ti ng n bi u hi n càng rõ và m nh. S gi hàng ngày ph i ti p xúc v i ti ng n l n càng nhi u thì tác h i càng nhi u. Tu i ngh làm vi c v i ti ng n m nh càng cao, nh hư ng c a ti ng n i v i cơ th càng rõ và n ng. h n ch nh ng nhân t nh hư ng này, có th b trí trong ca lao ng nh ng kho ng gi i lao ng n. Khi khám phát hi n b nh i c ngh nghi p, c n chú ý t i nh ng công nhân có tu i ngh cao, nh ng ngư i có t ng th i gian ti p xúc v i ti ng n nhi u. Nên xây d ng nh ng nhóm công nhân trong cùng m t ca kíp, có kh năng thay nhau làm vi c nơi có ti ng n m nh. Tác d ng c a ti ng n s càng m nh n u ti ng n phát sinh nơi kín, ch t h p và con ngư i ph i làm vi c thư ng xuyên ó. 2. 3. Tính ch t c m th ti ng n t ng ngư i Tr nh , ph n , ngư i kém s c kh e d nh y c m v i nh ng ti ng n m nh. Nh ng ngươi s n có b nh cơ quan thính giác như viêm tai gi a, xơ tai, viêm th n kinh thính giác, b nh th n kinh suy như c ... thì kh năng ch u ng ti ng n kém. 3 . Tác h i c a ti ng n i v i cơ th 3.1. Tác h i toàn thân M c ti ng n t 50 dBA tr lên các khu nhà có th gây ra các r i lo n m t s quá trình th n kinh v não. Ch nh ng ti ng n m c 40 − 45 dBA là không gây ra nh ng bi n i áng k nào v m t ch c ph n con ngư i. nh ng ngư i ph i ti p xúc v i các ti ng n m nh trong i u ki n s n xu t, sau ngày làm vi c thư ng có c m giác au u dai d ng, luôn như có ti ng ve, ti ng mu i kêu trong tai, hay b chóng m t, ngư i n ng n m i m t, d cáu k nh, trí nh gi m, gi m s c t p trung chú ý, gi m kh năng làm vi c, ngư i hay b vã m hôi, gi c ng b r i lo n. Nói chung ó là nh ng tri u ch ng suy như c th n kinh, c bi t là h th n kinh th c v t. V tim m ch, thư ng có nh ng bi u hi n như au vùng trư c tim, ánh tr ng ng c, h huy t áp tâm thu, m ch ch m ... N u khám th c th có th th y d u hi u hưng ph n cơ quan
1 142 ti n ình ( i u khi n thăng b ng và nh hư ng), cơ l c gi m, run mi m t, run các u chi, gi m ph n x xương kh p, d u hi u v ch da lâu m t, m ch và huy t áp không n nh, i n tâm có nh ng thay i b t thư ng ... các tri u ch ng trên ây là nh ng d u hi u ch y u c a m t b nh ư c g i là b nh n. H u qu c a nh ng r i lo n b nh lý trên ây là s c kh e b gi m sút, gi m kh năng lao ng và t o ti n cho nh ng b nh lý ti p theo. 3. 2. Tác h i t i cơ quan thính giác Nh ng âm thanh r t m nh và t ng t như ti ng bom, ti ng súng l n, ti ng mìn n ... có th gây rách màng nhĩ, xô y l ch các xương nh tai gi a (xương búa, xương e, xương bàn p), làm t n thương c tai trong, máu ch y ra ngoài tai, gây au nh c d d i. Các thương t n này có th ph c h i nh i u tr tích c c, nhưng ch c năng nghe c a tai v n b gi m sút nhi u. Tuy nhiên, các sang ch n cơ quan thính giác do ti ng n không ph i là ph bi n. Trong i u ki n lao ng s n xu t, t n thương b nh lý cơ quan thính giác thư ng x y ra m t cách t t , qua nhi u giai o n và khó ph c h i. H u qu sau cùng là gây ra i c ngh nghi p. i c ngh nghi p di n bi n r t ch m, hàng ch c năm. Ch m nhưng v n ti n tri n và không có quy lu t v th i gian. Di n bi n lâm sàng có th chia ra 4 giai o n : 3.2.1. M t m i thính l c ây là giai o n thích ng, x y ra t vài tu n n vài tháng sau khi ti p xúc v i ti ng n. B nh nhân c m th y ù tai, c m giác t c tai như b nút tai, có c m giác nghe kém vào cu i hay sau gi lao ng, ít chú ý n. D u hi u suy như c th n kinh, m t m i, nh c u, m t ng . o thính l c sau ngày làm vi c : gi m sút gi i h n t n s 4000 Hz. Khi ngh ngơi, thính l c h i ph c hoàn toàn. T n s 4000 Hz h i ph c ch m nh t. 3.2.2. Giai o n ti m tàng. Giai o n này kéo dài hàng năm, n 5 − 7 năm. Ngư i b nh ít chú ý, vì các tri u ch ng ch quan và toàn thân qua i, ti ng nói to nơi n ào l i nghe ư c rõ h t. Ch c m th y tr ng i khi nghe âm nh c, vì nghe kém t n s cao. Khuy t ch V rõ r t, nh có th t i 50 − 60 dB 4000 Hz và có th lan r ng ra các t n s 3000 và 6000 Hz. giai o n này, o thính l c âm là cách phát hi n hàng lo t t t và s m. Có th cho nghe tích t c ng h (ti ng này cư ng 30− 40 dB và t n s 3000 − 4000 Hz). 3.2.3. Giai o n ti m tàng g n hoàn toàn Hình Thính l c các giai o n m t s c nghe khác nhau ư ng bi u di n thính l c có khuy t ch V, nhưng ã m r ng ra t i c t n s 2000 Hz, 1000Hz, vùng nói chuy n b nh hư ng (500 − 2000 Hz), có th m t 70 dB 4000 Hz, t n s cao 8000 Hz cũng b nh hư ng. Ngư i b nh khó ch u khi nghe và không nghe ư c ti ng nói th m. 3.2.4. Giai o n i c rõ r t giai o n này, ti ng nói to cũng khó nghe. B nh nhân ù tai thư ng xuyên, nói chuy n khó khăn. o thính l c, khuy t ch V lan r ng t i c t n s 100, 200 và 250 Hz. Thính trư ng thu h p, không nh ng ngư ng nghe tăng cao mà ngư ng au còn h th p. 4 . Ch n oán xác nh b nh i c ngh nghi p
1 143 4.1. Y u t ti p xúc − Nơi lao ng có ti ng n l n, thư ng xuyên b ng ho c l n hơn 90 dBA. − Th i gian lao ng t i môi trư ng n cao t i thi u 3 tháng. 4.2. o thính l c âm hoàn ch nh 4.2.1. i u ki n − Thính l c âm k ph i hoàn ch nh. − Âm n n bu ng cách âm không quá 35 dB. − Cán b n m v ng k thu t o. - Bi u thính l c âm ph i hoàn ch nh các gi i t n s . 4.2.2. Bi u hi n - Các bi u hi n t n thương c ư ng xương và ư ng khí. − Th hi n i c ti p âm loa o áy hay toàn loa o. − i c ngh nghi p là i c i x ng hai bên. − ư ng bi u di n thính l c có khuy t ch V t n s 4000 Hz. Khuy t này tăng theo th i gian ti p xúc, c bi t th i kỳ u c a b nh, khuy t ch V là d u hi u c trưng c a i c ngh nghi p. − i c ngh nghi p là i c không h i ph c. 5. Bi n pháp d phòng 5.1. Bi n pháp k thu t − Gi m ti ng n t ngu n phát sinh : ngu n phát sinh ti ng n có th do va ch m, c xát, rung chuy n, c ng hư ng âm, ng cơ n ... hay h n h p các nguyên nhân. − C i ti n l i máy móc, thi t b , gi m ma sát b ng bôi trơn, tra d u m , dùng m cao su, lò xo ... − Gi m ti ng n b ng cách ly ngu n phát sinh ti ng n : làm h th ng hai c a ra vào, hai c a s , tư ng dày, g ch r ng, v t li u x p ... − Gi m ti ng n b ng dùng v t li u h p thu b m t : lo i b các b m t ph n x , thay b ng các v t li u h p thu ti ng n như len, th y tinh, d , s i g , sơn c bi t ... các b m t ph n x thư ng có là sàn nhà, tư ng, tr n. 5.2. Bi n pháp phòng h cá nhân Các d ng c ch ng n cá nhân là : − Nút tai : nút tai có th làm b ng sáp, b ng bông, cao su x p, ch t d o.... − Ch p tai : tai ch p hay mũ ch p. Có th s p x p ngh ng n xen k v i lao ng, lao ng m t gi ngh 15 phút hay hai gi ngh n a gi . T i nơi lao ng, có th b trí các phòng yên tĩnh công nhân ngh ngơi. 5.3. Bi n pháp quy nh gi i h n t i a cho phép T n s cao > 800 Hz. 75 − 80 dB. → T n s trung bình 300 − 800 Hz. 85 − 90 dB. →
1 144 T n s th p < 300 Hz. 90 − 100 dB. → Các quy nh ra d a trên quy inh không gây thương t n trong hi n t i cũng như trong tương lai. M c quy nh tiêu chu n t i a cho phép (theo dBA) c a Vi t nam là 90 dBA trong su t th i gian làm vi c. ánh giá ti ng n b ng máy o ti ng n (sonometer). 4.4. Bi n pháp Y t 4.4.1. Khám tuy n Không tuy n nh ng công nhân gi m thính l c, kh năng nghe ti ng nói th m dư i 1m, m c các b nh viêm tai gi a mãn tính, th ng màng nhĩ, xơ tai, r i lo n ti n ình, suy như c th n kinh, b nh tuy n n i ti t. 4.4.2. Khám nh kỳ T t c các trư ng h p d u hi u m t m i thính giác, d thanh, nh c u, chóng m t thư ng xuyên ... c n ư c o thính l c âm phát hi n s m kh năng b b nh i c ngh nghi p i u tr ho c chuy n sang công tác khác. VI KHÍ H U NÓNG TRONG S N XU T M c tiêu h c t p 1. Trình bày ư c các bi n i sinh lý, các bi n i b nh lý c a cơ th trong lao ng nóng. 2. Trình bày ư c các bi n pháp phòng ch ng VKH nóng. I. i cương v các y u t vi khí h u 1. nh nghĩa Vi khí h u (VKH) trong s n xu t là t h p nh ng y u t c trưng tình tr ng lý h c c a môi trư ng không khí, trong nh ng kho ng không gian, thu nh bao vây quanh ngư i lao ng và nh hư ng n quá trình i u hòa thân nhi t. Vi khí h u trong s n xu t ph thu c nhi u vào tính ch t c a quy trình s n xu t và th i ti t a phương. 2. Nhi t không khí Nhi t c a b t c v t nào cũng u bi u th m c ư c làm nóng c a v t ó hay là lư ng nhi t năng trong v t ó. Nhi t là m t lo i ng năng luôn luôn ư c truy n t v t nóng nhi u n v t nóng kém hơn và ti p t c truy n t i khi nhi t c a hai v t ư c thăng b ng. Các phương th c truy n nhi t g m có : − D n truy n. − i lưu.
1 145 −B cx . − Bay hơi. Ngu n nhi t t m t tr i là ngu n nhi t cơ b n t o ra nhi t không khí (xem l i ki n th c v v sinh không khí) nhưng m t khác, trong s n xu t còn có nh ng nguyên nhân khác làm cho nhiêt không khí tăng cao ho c gi m th p c c b . 3. B c x nhi t Là nói t i b c x i n t có tác d ng nhi t. Trong s n xu t, b c x nhi t còn do các v t th có nhi t cao phát ra. Thu c v b c x nhi t ch y u g m gi i tia và ph n l n b c x h ng ngo i. Sóng i n vô tuy n (H 760-400 mµ Roentgen, γ , tia vũ tr ng ngo i) (T ngo i) Năng lư ng b c x và t n s sóng ánh sáng có quan h theo công th c Flank : E = hv h là h ng s : h = 6,625 x 10-27 erg/giây Trong ó : E là năng lư ng b c x . ê là t n s sóng ánh sáng. Nhưng bư c sóng và t n s sóng i n t có quan h : C λ= v Trong ó C là v n t c áng sáng truy n i trong chân không 300000 km/s. V y nên nh ng b c x i n t có bư c sóng càng ng n, thì t n s càng l n và năng lư ng c a b c x càng l n và ngư c l i. Nh ng b c x có bư c sóng càng ng n thì càng có kh năng âm xuyên, tác d ng ion hóa. Nh ng b c x sóng dài thư ng ch có tác d ng nhi t. T t c các v t b nung nóng u có th phát ra tia h ng ngo i (tia nhi t). Thành ph n quang ph b c x ph thu c vào nhi t v t th b nung nóng. Ngư i ta có th xác nh ư c bư c sóng c a b c x i n t khi bi t ư c nhi t ca v t th theo công th c Wien : chi u dài c a bư c sóng b c x i n t mang năng lư ng t i a t l ngh ch v i nhi t tuy t i c a v t th : C λ (max) = T Trong ó : C là h ng s : 2896 µ . . T = 273 + t0C b m t t i 39000K : Khi v t th có nhi t λ (max) = 694mµ (tia ) 4. m không khí Là lư ng hơi nư c không nhìn th y khu ch tán trong không khí. m tuy t i m tương i ( %) = x 100 mt i a Kh năng bão hào hơi nư c c a không khí ph thu c nhi t không khí :
1 146 200C thì 1 m3 không khí bão hòa hoàn toàn 12 − 17g hơi nư c. 400C thì 1 m3 không khí bão hòa hoàn toàn 56,1g hơi nư c. Như v y, nhi t không khí tăng lên thì tr ng lư ng hơi nư c bão hòa càng tăng hay làm m gi m xu ng. m không khí nh hư ng to l n n s bay hơi m hôi và s trao i nhi t c a cơ th . Theo tác gi Vũ T L p, thì m không khí thích h p v i cơ th ngư i Vi t nam (genotype) là 79 ± 5%. 5. Gió Gió là s chuy n ng c a các kh i không khí, t nơi có áp l c cao n nơi có áp l c th p hơn. T c gió và hư ng gió là hai tiêu chu n c a lu ng gió. Gió có tác d ng thúc y quá trình trao i nhi t v i môi trư ng xung quanh, do làm thay i nhanh l p không khí g n da. M t khác, gió làm tăng kh năng bay hơi c a m hôi, cũng như kh năng bão hòa c a hơi nư c. Trong phân xư ng s n xu t, n ng hơi, khói, khí, b i mau chóng h th p ho c lan r ng vì có gió. Tác ng c a gió tùy thu c theo t c gió : T 0 − 3,5 m/s : gió mát. T 3,6 − 6 m/s : gió l nh Trên 6 m/s : gió kích thích 6. ánh giá tác d ng ph i h p c a các y u t vi khí h u Các y u t vi khí h u không bao gi tác ng ơn l lên cơ th , mà luôn luôn ph i h p v i nhau t o ra m t t h p các y u t gây ra cho con ngư i m t c m giác nhi t nh t nh. Ch c n thay i c a m t trong nh ng y u t ó, ã gây ra c m giác nhi t khác i. Có nhi u phương pháp ánh giá thang c m giác nhi t, mà trong y h c lao ng thì phương pháp thông d ng hơn c là dùng ch s Yaglou, còn g i là ch s nhi t tam c u (wet bulb globe thermometer index) ư c dùng l n u 1957 : 0,70ư t 0,2 0c u 0,10 k Ch s Yaglou = + + (nhi t ư t) (nhi t c u) (nhi t khô) Theo các tác gi M thì gi i h n tôi a cho phép c a ch s Yaglou là 31,10C (88 0F). V i ngư i Vi t nam thích nghi v i khí h u nóng m, s li u này là v n c n nghiên c u. Ch lao ng và ch s Yaglou Ch lao ng Nh Trung bình N ng 0 0 250C Lao ng liên t c 30 C 26,7 C 30,60C 280C 25,90C Lao ng 75% + Ngh 25% 31,40C 29,40C 27,90C Lao ng 50% + Ngh 50% 32,20C 31,10C 300C Lao ng 25% + Ngh 75% II. Cơ ch i u hòa thân nhi t Tham kh o Sinh lý i u hòa thân nhi t, Sách Sinh lý h c III. nh hư ng c a i u ki n vi khí h u nóng i v i cơ thê
1 147 1. Nh ng bi n i sinh lý c a cơ th trong i u ki n vi khí h u nóng - Nhi t da. - Tu n hoàn. - Th n − ti t ni u. - Tiêu hóa. - Bài ti t m hôi. - Th n kinh trung ương 2. Nh ng r i lo n b nh lý có th g p khi lao ng nóng 2.1. C p tính 2.1.1. B nh say nóng (nhi t x ) - Là do nhi t sinh ra và b h p th vư t quá kh năng i u hòa thân nhi t. - D x y ra i u ki n thu n l i : nhi t cao, m cao, gió y u, lao ng n ng, môi trư ng có hơi khí c... - Tri u ch ng : b i ho i, rã r i chân tay, mi ng khô, c m giác t c ng c, khó th và có khi bu n nôn. b ng, s da nóng, thân nhi t luôn luôn cao, có th t i 41 − 42oC. N u ư c Mt d ng lao ng, ngh nơi gió mát, thoáng gió ngay s h i ph c d n. Ngư c l i thì khó th , tím tái, tr ng thái ho ng h t, d n d n có th hôn mê, ch t. 2.1.2. B nh say n ng (nhi t x ). - Là do tác ng c a tia h ng ngo i vào vùng u, làm tăng nhi t c a màng não và t ch c não. Khi b chi u x , 99% tia b gi l i tóc và xương s , tuy ch 1% xâm nh p nhưng có th gây ư c hi n tư ng gi ng như phù não. -Tri u ch ng : c m giác m t m i, chóng m t, hoa m t. Thân nhi t có th không tăng nhưng nhi t vùng da u luôn luôn tăng cao hơn bình thư ng. Bi u hi n d c bi t là tr y tim m ch và r i lo n hô h p do r i lo n th n kinh trung ương, d n d n nói mê s ng, có o giác, co gi t, hôn mê. Ch t do li t trung tâm hô h p và tim m ch. - Gi i ph u b nh màng não xu t huy t, t ch c não có ch m xu t huy t tím. Vi th màng não có viêm, phù n . - X trí : V n ch n oán phân bi t say n ng hay say nóng không quan tr ng vì có th có s ph i h p c a m t h i ch ng. Ph i nhanh chóng ưa n n nhân vào nơi mát, thoáng gió n m ngh (tránh t p trung ông). Lau khăn ư t ho c chư m á vùng u, lòng bàn tay, bàn chân. Có th dùng thu c tr hô h p, tim m ch b ng long não 0,2g x 1 - 2 ng. Trư ng h p b t t nh, có th châm n n máu Th p tuyên , Bách h i, n ư ng. 2.1.3 Ch ng co c ng cơ . 2.2. Mãn tính 2.2.1. B nh c th y tinh th ngh nghi p. - Do các tia h ng ngo i có bư c sóng ng n gây nên (780 − 1500nm). Bình thư ng, th y tinh th trong su t. Khi m c b nh trên, th y tinh th m t có các ch m tr ng ho c v n c do xu t hi n nh ng s i tơ t sau ra trư c làm c n tia sáng. B nh x y ra do không thư ng xuyên eo kính b o v m t và ph i ti p xúc thư ng xuyên v i tia h ng ngo i. Vi t nam, t l c th y tinh th ngh nghi p công nhân có hơn hai mươi năm tu i ngh là 30,9 ±12,4%.
1 148 - X trí : m thay th y tinh th có th h i ph c m t ph n. - Phòng tránh : eo kính b o v m t. 2.2.2. B nh viêm m t do tia hàn. - Nguyên nhân chính c a b nh là tác d ng gây viêm k t - giác m c c a tia c c tím sóng ng n (< 280nm). B nh d g p nh ng ngư i th hàn i n, hàn xì. Khi hàn, nhi t lên t i hàng ngàn nên phát ra các tia có bư c sóng khác nhau, gây viêm k t - giác m c. - Tri u ch ng : sau ch ng 2 gi b chi u tia, c m giác như có s n trong m t, m t au nh c bu t và ch y nhi u nư c m t. Nhìn có o giác ho c om óm. Ngư i công nhân s ánh sáng m nh. Giác - k t m c xung huy t, c m giác giác - k t m c gi m, thư ng bì ho i t ho c loét .Th trư ng b h p l i. B nh kéo dài 2 − 3 ngày r i gi m d n, t kh i n u không b nhi m khu n. B nh di n bi n c p tính nhưng d tái i tái l i nhi u l n gây ra hình nh m t th hàn. - Phòng tránh : che ch n quanh nơi hàn, s d ng kính che m t. Kho ng cách an toàn là 60m. 2.2.3. B nh x m da ngh nghi p. -Nguyên nhân c a b nh là do ph n ng quang hóa x y ra trên da ngư i công nhân, gi a m t bên là tác d ng c a tia c c tím sóng dài (315 − 400nm) v i các ch t hóa h c g c carbure hydro vòng, phát sinh ra trong khói luy n than, chưng c t nh a ư ng... bám dính trên da. Ph n ng quang hóa làm da en x m l i. -Phòng tránh : ch c n tách m t trong hai y u t ra, mà bi n pháp d áp d ng nh t là che y các vùng da h có th che ư c : dùng bao tay, trùm m t, mang ng... IV. Bi n pháp phòng ch ng vi khí h u nóng 1. Bi n pháp k thu t công ngh - Cơ gi i hóa, t ng hóa các quá trình lao ng n ng nơi có nhi t cao (rèn, úc, dát cán thép ...). - Cách ly các ngu n nhi t i lưu và b c x nơi lao ng b ng cách dùng nh ng v t li u cách nhi t bao b c xung quanh các lò t, quanh ng d n : h p ch t Magnesi 85% + Asbest 15%, h p ch t Asbotermit ư c t o ra t ph li u Asbest : 70% x ph li u + 20% trepen + 10% asbest. H n h p Sovelit g m Magnesi, ph n và 15% asbest v i bông th y tinh. Các h p ch t làm v t li u cách nhi t khá phong phú và u có kh năng làm gi m nhi t b m t v t nung nóng, do ó làm gi m nhi t không khí nơi làm vi c. Nhi t b m t lò hơi ng d n có th gi m i ư c 50 − 1000C. 2. Bi n pháp k thu t v sinh - Dùng màn nư c ch ng nóng (hình minh h a) : h p th b c x nhi t trư c các c a lò, ngư i ta c u t o m t màn nư c cho ch y trư c các c a lò gia công nhi t kim lo i. Màn nư c dày vài mm, ư c làm ngu i và tu n hoàn liên t c. Kh năng h p th nhi t c a màn nư c càng cao hơn n u ngư i ta cho nhu m en màn nư c b ng hóa ch t có màu en. - T ch c thông hơi, thoáng khí t t nơi làm vi c, b ng cách l i d ng tri t hi u qu thông gió t nhiên và xây d ng h th ng thông gió nhân t o. - Hư ng nhà tr c di n hư ng gió ông nam, ho c b trí nhi u c a s hư ng ông nam. - Nâng cao chi u cao nhà xư ng và tri t l i d ng hi u qu c a áp l c nhi t.
1 149 Xây d ng h th ng thông gió nhân t o v i m c ích ưa gió mát t i t ng v trí làm vi c. Nh m m c ích ó, Ngư i ta thư ng dùng vòi t m không khí (tranh minh h a). Khi v n hành, ph i chú ý b trí nơi lao ng n nh và thư ng xuyên ki m tra kh c ph c hư h ng. Dòng không khí ph i có nhi t và v n t c thích h p. Th i hư ng t trên xu ng dư i cơ th công nhân. M i liên quan i u ch nh t c gió và nhi t không khí Tc gió Nhi t không khí 25 − 30oC 1 m/s 27 − 33oC 2 m/s > 33oC 3 m/s 3. T ch c s n xu t h p lý - Ch lao ng phù h p v i hoàn c nh, ví d , mùa n ng nóng ph i lao ng ngoài tr i thì b trí sáng làm s m, ngh s m; chi u làm mu n, ngh mu n. - Có mũ nón, b o h y . Qu n áo dùng b ng bông gai, sáng màu, may r ng - S p x p th i gian ngh gi i lao tùy thu c tính ch t và hoàn c nh lao ng. - Thi t l p nh ng phòng ngh t o ra i u ki n vi khí h u d ch u n nh, có nhi t nh hơn ho c b ng 24o Yaglou. Th i gian h i ph c có th rút ng n 25% trong nh ng phòng tương t . Ví d , trong m t phòng như th có nhi t 190C, trong 8 phút m ch s gi m t 175 320C, cũng trong 8 phút, m ch ch l n/phút xu ng 100 l n/phút. nơi ngh khác có nhi t gi m t 175 l n/phút xu ng 147 l n/phút. 4. Bi n pháp dinh dư ng - Nư c u ng : trong lao ng nóng, ch nên u ng ít m t (kho ng 150ml/l n) v i nguyên t c khát bao nhiêu u ng b y nhiêu. M t nư c u ng t t cho công nhân lao ng nóng là ph i bù ư c lư ng nư c và nh ng ch t ã hao h t trong m hôi. Gi m nhanh c m giác khát, d u ng, không gây r i lo n tiêu hóa và d pha ch . N u c n ph i bù mu i thêm, ngư i ta pha vào nư c u ng n ng mu i t i a 1gam/lít nư c. khu công ngh p gang thép Thái nguyên, hi n nay kh u ph n nư c u ng c a công nhân lao ng nóng ã ư c nh lư ng và a s công nhân ch n nư c khoáng do công ty óng chai. - Ăn : chú ý ch bi n h p kh u v , thay i món ăn luôn và góp ph n b i ph nư c, i n gi i. B a ăn gi a ca m b o ư c ăn nhi u ư ng, các th c ăn d tiêu hóa, h p thu ưa l i năng lư ng nhanh. B a ăn chính ch nên sau lao ng ít nh t 30 phút. 5. Khám tuy n và khám nh kỳ - Không tuy n cho lao ng nóng nh ng công nhân có b nh van tim, giãn tĩnh m ch chi dư i, cao huy t áp lo i trung bình và n ng, b nh hen, lao ph i, khí ph th ng, b nh tuy n giáp, viêm gan c p mãn, loét d dày tá tràng, ng kinh, béo b u ... - Khám nh kỳ ki m tra s c kh e ít nhât 1 năm/l n. - Mi n lao ng nóng cho ph n trong th i kỳ sinh lý c bi t.
1 150 Câu h i ánh gía cu i bài 1. Trình bày ư c tác h i c a ti ng n lên cơ th , tiêu chu n ch n oán b nh i c ngh nghi p. 2. Bàn lu n ư c các bi n pháp d phòng tác h i c a ti ng n, giá tr c a t ng bi n pháp 3. Trình bày ư c các bi n i sinh lý, các bi n i b nh lý c a cơ th trong lao ng nóng. 4. Bàn lu n ư c các bi n pháp phòng ch ng VKH nóng. Tài li u tham kh o chính 1. B môn V sinh - D ch t , (1997), V sinh Môi trư ng - D ch t , T p 1, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 2. Nguy n Th H ng Tú,(2003), Tài li u hu n luy n Nâng cao s c kho nơi làm vi c (Tài li u dùng cho gi ng viên) , Nhà xu t b n y h c, Hà n i 3. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành (1998), Y h c lao ng (Giáo trình sau i h c) T p II, Nxb Y h c, Hà N i. 4. Lê Trung,(1997), B nh ngh nghi p, T p 1, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i 5. Joseph LaDou .(2007), Current occupational and environmental medicine, New York ; London : Lange Medical Books/McGraw-Hill, ISBN-13 978-0-07-144313-5 ISBN-10: 0-07-144313-4 6. Phoon W.(1988), Practical occupational heath, PG Publishing Pte Ltd, Singapore. 7. http://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm
1 151 PHÒNG CH NG NHI M C TRONG S N XU T I. i cương Ch t c là nh ng ch t khi xâm nh p vào cơ th dù v i m t lư ng nh cũng có th gây nên các r i lo n sinh lý, sinh hóa, d n n các tr ng thái b nh lý trư c m t ho c lâu dài. B nh gây ra do nhi m ch t c trong s n xu t g i là nhi m c ngh nghi p. nh hư ng c a ch t c i v i cơ th ngư i lao ng do hai y u t quy t nh: Y u t bên ngoài do tác h i c a ch t c và y u t bên trong do tr ng thái c a cơ th . Tùy theo hai y u t n y, s x y ra các m c nhi m c khác nhau. Các ch t c trong s n xu t ư c phân lo i như sau 1. Các nguyên ch t như : benzen, chlore, brom... 2. Các ch t trung gian (bán thành ph m) xu t hi n trong quá trình s n xu t như SO2 phát sinh khi t lưu huỳnh. 3. Các ch t ph gia trong s n xu t, ví d các dung môi hòa tan các ch t h u cơ trong k ngh sơn và ph m màu. 4. Các thành ph m như : axit sunfuric, axit chlohyric... 5. Các c n bã trong s n xu t : khí CO2, CO2, NO, NO2 b i khói ... II. ư ng xâm nh p, phân b , chuy n hóa, và ào th i ch t c 1. ư ng xâm nh p c a ch t c vào cơ th Các ch t c vào cơ th b ng ư ng hô h p, ư ng da và ư ng tiêu hóa 1.1. ư ng hô h p ây là con ư ng xâm nh p quan tr ng nh t và luôn x y ra do con ngư i luôn ph i th hít. Th ng kê th y r ng, 95% nhi m c ngh nghi p là qua ư ng hô h p. Ph i ngư i có có di n tích trao i khí là 90 m2, trong ó 70 m2 là c a ph nang. M ng lư i mao m ch có di n tích là 140 m2. Th tích hô h p khí c a ngư i l n là 20 m3/ngày và tr em là 5 m3/ngày. Máu qua ph i nhanh và thu n l i cho s xâm nh p c a ch t c. Chúng i vào mũi, qua h ng, khí qu n, vào ph i. ây, có nh ng m ch máu nh li ti, màng nh y là nơi di n ra quá trình trao i khí; các ch t c t ây i vào máu. Máu tu n hoàn nhanh, trong 2-3 giây, s ưa n các cơ quan như não, gan, th n, m t. Ch t bài ti t qua s a m , tuy n m hôi, sinh d c. Ch t khí c theo con ư ng này, m t ph n b gi l i mũi (h t > 10-3 mm). Nh ng h t có ư ng kính t 1-5.10-3 mm vào ph qu n, ph nang; nh ng h t < 10-3 mm i th ng vào ph nang. Như trên ã trình bày, toàn b ph nang ph i có m t lư ng lư i mao m ch dày c làm cho ch t c khuy ch tán nhanh vào trong máu, không qua gan gi i c m t ph n như h tiêu hóa mà qua ngay tim i n các ph t ng, c bi t n h th n kinh trung ương. Do ó có th nói, c ch t vào trong cơ th theo con ư ng hô h p nhanh g n như ti n th ng vào tĩnh m ch. 1.2. ư ng tiêu hóa Nhi m c b ng ư ng tiêu hóa ít x y ra trong s n xu t. Nhi m c là do công nhân ăn, u ng trong khi làm vi c, ho c hút thu c v i tay b nhi m b n ch t c, ho c nu t ph i ch t c dư i hình th c b i . 1.3. ư ng da Da có vai trò b o v ch ng các y u t hóa h c, lý h c và sinh h c. M t s hóa ch t có áp l c l n v i l p m dư i da, i qua l p thư ng bì và mô bì r i i vào h tu n hoàn và gây nhi m c cho cơ th . Các hóa ch t ó là xăng, nicotin, các d n xu t nitro và amin thơm, các dung môi có ch a clo, thu c tr sâu photpho và clo h u cơ. Nhi m qua da càng d dàng khi da b t n thương. Nhi m c qua niêm m c càng nguy hi m hơn vì niêm m c có các
1 152 mao m ch dày c như niêm m c m t...chúng h p thu d dàng m t s ch t c và nh y c m v i m t s ch t kích thích. Khă năng xâm nh p qua da ph thu c vào: - dày c a da - S c t da - Mao m ch dư i da - Th i ti t: nóng nhi m c nhanh hơn - m da: m hôi nhi u d nhi m c ch t tan trong nư c - B ph n cơ th : da s h p thu nhanh hơn da lòng bàn tay, bàn chân. 2. S phân b các ch t c trong cơ th Các ch t c vào trong cơ th s phân b máu c a cơ quan và t ch c. S phân b này ph thu c vào tính ch t c a ch t c, m i ch t c có m t t l không thay i gi a m c a nó trong máu và m c a nó trong các t ch c và cơ quan. T l ó ph thu c vào: - T l lipde c a cơ quan N ng ch t c trong m - H s phân b Owerton Mayer = N ng ch t c trong nư c M i ch t c có m t h s Owerton - Mayer (O.M) không thay i. H s O.M c a chlorphore là 110, c a ether là 2000. Các ch t c có tính i n ly ư c v n chuy n d a vào kho d tr trong m t s t ch c và cơ quan khác nhau như chì, bari, fuor t p trung trong xương, b c, vàng vào trong da ho c l ng ng gan th n dư i d ng ph c ch t. n m t lúc nào ó, dư i nh hư ng c a các i u ki n n i ngo i môi thay i (s t, say rư u), các ch t c này (như chì, th y ngân) ư c huy ng nhanh chóng vào máu gây ra nhi m c 3. Chuy n hóa ch t c trong cơ th Ch t c vào trong cơ th tham gia vào m i ph n ng sinh hóa quá trình v n chuy n sinh h c trong ó gan và th n có vai trò c bi t quan tr ng. Các ch t c s ch u nh ng s bi n i trong máu và các t ch c như ph n ng oxy hóa, kh , th y phân, liên hi p... Các quá trình này t o thành s chuy n hóa ch t c thành không c, ví d rư u ethylic oxy hóa thành CO2 và nư c, nitric thành nitrat... M t vài ch t l i chuy n hóa thành ch t c hơn, ví d rư u methylic b oxy hóa thành formadhéhyde 4. S ào th i ch t c Ch t c hóa h c ho c s n ph m chuy n hóa c a nó ư c ào th i ra ngoài cơ th theo ư ng th n, tiêu hóa, da, ph i, tùy thu c vào tính ch t lý hóa c a ch t c. Các ch t kim lo i n ng như chì, th y ngân, mangan... ư c th i qua ư ng ru t, th n. Các ch t tan trong m (th y ngân, crôm) ư c th i qua da, qua s a (gây nhi m c cho tr sơ sinh bú s a m ), theo nư c b t (gây sưng viêm m m) theo kinh nguy t (gây r i lo n kinh nguy t). Các ch t có tính bay hơi như rư u, ether cũng theo hơi th ra ngoài ư ng bài ti t ch t c ra ngoài có giá tr cho vi c ch n oán và i u tr gi i c ngh nghi p. III. Các y u t quy t nh tác h i c a ch t c Có nhi u y u t quy t nh tác h i c a ch t c v i cơ th , trong ó nh ng y u t quy t nh là: C u trúc hóa h c, n ng , bay hơi, hòa tan, th i gian ti p xúc và tr ng thái c a cơ th công nhân. 1.C u trúc hóa h c
1 153 Theo Lazarev, c u trúc hóa h c quy t nh tính ch t lý hóa và ho t tính hóa h c c a c ch t. Nh ng tính ch t trên l i quy t nh ho t tính sinh v t h c c a c ch t. Visacscon ưa ra qui lu t ho t ng các ch t hóa h c d a vào c u trúc hóa h c: Ho t tính hóa h c Tính ch t lý hóa C u trúc hóa h c Ho t tính sinh v t h c Sơ bi u di n qui lu t ho t ng các ch t hóa h c d a vào c u trúc hóa h c - Các h p ch t cacbonhydro có tính c tăng t l thu n v i s nguyên t cacbon có trong phân t , thí d : Pental (5 C) c hơn butan (4 C); Butylic (4 C) c hơn etylic (2 C) - Trong nh ng h p ch t có cùng s nguyên t , nh ng h p ch t ch a ít nguyên t c hơn các h p ch t ch a nhi u nguyên t , thí d : + Nitrit (NO2) c hơn nitrat (NO3); oxyt cacbon (CO) c hơn cacbonic (CO2) + Khi nguyên t halogen thay th cho hydro nhi u bao nhiêu trong các h p ch t h u cơ thì c tính tăng lên b y nhiêu, thí d : tetracloruacacbon (CCl4) c hơn chloroform (CHCl3) + G c nitơ (-NO2) và g c amino (-NH2) thay th cho H trong các h p ch t cacbua vòng bao nhiêu thì tính c tăng lên b y nhiêu, thí d : Nitrobenzen (C6H5NO2) c hơn Benzen (C6H6) 2. Tính hòa tan Các ch t d hòa tan trong nư c càng d gây c. Ví d : As2 O3 tan g p 3 l n so v i As2S3 nên có tính c hơn. Các ch t d tan trong d ch th và trong m l i càng làm tăng tính c. ánh giá m c c h i, ngư i ta dùng h s Owerton - Mayer, là t s gi a m c hòa tan trong m và m c hòa tan trong nư c. H s ó càng cao tính c càng nhi u. Ví d : Benzen có h s O.M là 300 c hơn êtylic ch có h s O.M 2,5; do ó benzen thâm nh p và trong m c a t ch c th n kinh nhanh hơn. 3. Tính bay hơi Các h p ch t d bay hơi s t o thành trong không khí nơi làm vi c m t n ng cao làm tăng t tr ng c a không khí lên 25%; (dicloretan, carbon disunfua); trong ó t c rơi xu ng c a h n h p hơi s tăng lên; vì th chúng s tích lũy ch y u kh p cùng làm vi c. 4. N ng và th i gian tác d ng c a ch t c N ng ch t trong không khí càng cao th i gian gây nhi m c càng nhanh. Th i gian tác d ng cũng nh hư ng n m c nhi m c, m c ti p xúc càng lâu thì h p th ch t c càng nhi u.
1 154 Trong th c t s n xu t, ôi khi nơi làm vi c cùng m t lúc có nhi u ch t c, chúng gây ra tác d ng t ng h p, thư ng g p trong công nghi p khai thác ch bi n d u m , công nghi p s i visco. Tác d ng t ng h p c a ch t c r t quan tr ng, căn c vào ó ngư i ta quy nh n ng t i a cho phép. n ng t i a cho phép là n ng không gây ra nhi m c c p tính và ti p xúc trong m t th i gian dài cũng không gây ra nhi m c m n tính. Khi môi trư ng lao ng có hai ch t cùng t n t i chúng có tác d ng t ng h p thì n ng t i a không vư t quá 50% t ng s n ng t i a cho phép c a 2 ch t. ví d : n ng cho phép c a benzen là 0,05mg/l là toluen là 0,1 thì n ng cho phép c a 2 ch t là 0,025 + 0,05 = 0,075mg/l Trư ng h p có 2 ho c nhi u ch t c tác d ng ngư i ta quy nh n ng tìm th y trong không khí c a các ch t này so v i t ng s n ng t i a tương ng không ư c vư t quá 1, bi u th theo công th c. C1 C2 C + ... + n < 1 + t1 t 2 tn Trong ó : C1, C2, C3 : n ng ch t c tìm th y trong không khí t1, t2, t3 : n ng t i a cho phép tương ng VI. Tri u ch ng lâm sàng và quá trình phát tri n nhi m c ngh nghi p Ch t c khi nhi m vào cơ th , tùy theo li u lư ng, th i gian xâm nh p, s c kháng... s gây nên nh ng hình thái nhi m c khác nhau. 1. Nhi m c c p tính Là khí ch t c v i li u lư ng l n xâm nh p vào cơ th bi u hi n b ng nh ng tri u ch ng lâm sàng m nh. trong s n xu t, trư g h p này x y ra khi h ng máy, khi s d ng l n u trên m ch t m i hay m t ch t có nhi u t p ch t c, trư ng h p ó, ngư i ta th y nhi u ngư i b nhi m c. 2. Nhi m c mãn tính Là do ch t c xâm nh p vào cơ th m i ngày m t ít nhưng liên t c trong m t th i gian dài, nó ti n tri n ch m và lúc kh i u ta không chú ý n (ví d nhi m c chì). Nhi m c mãn tính là do ch t c tích t trong cơ th và ây là d ng ch y u và là nguyên nhân gây ra b nh ngh nghi p . 3. Nhi m c bán c p tính Là d ng nhi m c gi a hai lo i trên, v i tri u ch ng như c p tính nhưng châm hơn. trong s n xu t c n chú tr ng phòng ch ng c hai lo i trên, vì nhi m c c p tính nh hư ng ngay n s c kh e lao ng, còn nhi m c mãn tính l i có tính ch t r ng rãi và nghiêm tr ng. 4. Tr ng thái mang ch t c ó là dò ch t c nhi m vào trong cơ th d n d n và phát hi n th y trong máu, nư c ti u, phân, v i s lư ng trên m c bình thư ng nhưng chưa có tri u ch ng gì. 5. Nguyên t c phát hi n nhi m c ngh nghi p 5.1. V i nhi m c c p tính căn c vào - Hoàn c nh x y ra nhi m c làm ngh gì, ti p xúc ch t gì, m c ti p xúc, phòng h . - Tri u ch ng lâm sàng khó và ít c hi u, thư ng g p d ng hưng ph n kích thích (co gi t) ho c c ch (hôn mê, suy hô h p, tr y tim m ch) Xét nghi m tìm nguyên nhân và tiên lư ng.
1 155 - Xét nghi m ch t nôn, d ch r a d dày - Xét nghi m b nh ph m l y trên da 5.2. V i nhi m c mãn tính - Ti n s ti p xúc, làm ngh gì, ti p xúc ch t gì. - Lâm sàng, h i k ti n s , di n ti n, th t các tri u ch ng. Khám k phát hi n tri u c h ng s m - Xét nghi m, có ba nhóm chính + Các xét nghi m ánh giá m c ti p xúc. nh lư ng ch t c ho c chuy n hóa trong các t ch c ho c d ch th , ho c ch t th i. Ví d : nh lư ng Pb trong máu, tóc, nư c ti u, th y ngân ni u... Các xét nghi m này cho bi t m c thâm nhi m ch t c, nhưng chưa cho bi t ch t c ã gây tác h i như th nào cho cơ th . + Các xét nghi m ánh giá t n thương sinh h c : nh n phát hi n các r i lo n m c sinh h c do ch t c gây nên giai o n ti m lâm sàng. Ví d nh lư ng delta ALA ni u trong nhi m c chì. nh lư ng ho t tính men cholinesteraza nhi m c lân h u cơ. Các xét nghi m này có giá tr sinh h c cao phát hi n s m các t n thương. + Các xét nghi m ánh giá r i lo n ch c ph n dư i tác d ng c a ch t c: như thăm dò ch c năng hô h p, tim m ch. ch n oán ư c b nh s m c n ph i h p các xét nghi m trên V. Bi n pháp phòng ch ng nhi m c ngh nghi p 1. Bi n pháp ph i h p k thu t và v sinh Thay các ch t c b ng nh ng ch t ít c ho c không c trong quá trình s n xu t là phương pháp h p lý nh t phòng nhi m c ngh nghi p. Ví d : Trong công nghi p sơn, thay chì b ng k m ho c titan... dùng xăng, c n thay cho benzen, không dùng α naphylamin trong s n xu t thu c nhu m... Cơ gi i hóa, t ng hóa quá trình s n xu t hóa ch t. B c kín máy móc và thư ng xuyên ki m tra ch t lư ng xem có rò r không và s a ch a k p th i. T ch c h p lý hóa quá trình s n xu t. B trí riêng các b ph n t a ra hơi c. Nu nhà có nhi u t ng, vì hơi khí c có t tr ng th p hơn không khí, nên b trí t ng cao và t cu i gió. Tư ng, tr n, sàn xây b ng v t li u không hút m, không ăn mòn, d lau chùi. N u không b t kín ư c quy trình công ngh thì ph i t ch c h th ng thông gió, hút hơi khí c t i ch . Ngoài ra ph i thi t k h th ng bơm không khí trong s ch vào nơi s n xu t h th p n ng ch t c còn l i xu ng dư i m c cho phép. Xây d ng và ki n toàn ch an toàn lao ng Có k ho ch ki m tra an toàn máy móc k p th i phát hi n hư h ng và tu s a ngay. Thư ng kỳ ph i xét nghi m c u t o hóa h c c a không khí trong nhà máy. Các công nhân làm vi c nơi có khí c b t bu c ph i mang d ng c b o v cá nhân như : m t n , găng, ng, áo qu n ch ng th m. 2. Bi n pháp y t Công nhân ti p xúc v i ch t c ph i ư c khám tuy n. Ngư i m c b nh không ư c làm vi c ti p xúc v i ch t c. Khám nh kỳ (3, 6, 12 tháng) ki m tra l i s c kh e, phát hi n ngư i nhi m c ngh nghi p và i u tr k p th i, ti n hành giám nh kh năng lao ng và b túc công tác m i thích h p hơn.
1 156 i v i công nhân thư ng xuyên ti p xúc v i ch t c c n ư c hư ng ch bi dư ng nh m nâng cao s c kháng c a cơ th v i ch t c./. Câu h i lư ng giá cu i bài 1. Trình bày quá trình xâm nh p, chuy n hóa, tích ch a & ào th i ch t c ra kh i cơ th 2. Phân tích c i m c a các y u t quy t nh tác h i c a ch t c 3. Mô t các bi n pháp phòng & ch ng các ch t c trong s n xu t TÀI LI U THAM KH O 1. Lê Huy Bá (2002), c h c Môi trư ng, Nhà xu t b n i h c Qu c Gia TP. H Chí Minh. 2. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành và cs (2001), V sinh môi trư ng và nguy cơ t i s c kho , NXB Y h c, Hà N i. 3. Lê Trung (1999), B nh ngh nghi p, Nhà Xu t b n Y h c. 4. Ernest Hodgson, Patricia E.Levi (1987), A Textbook of Modern Toxicology, Elsevier, LonDon. 5. Michael I. Greenberg et al. (2003), Occupational, Industrial, and Environmental Health, Mosby, Philadelphia, USA. 6. Joseph LaDou et al (2007), Occupational & Environmental Medicine , McGraw-Hill, USA 7. David Snashall et al (2003), Occupational and Environmental Medicine, BMJ Publishing Group, London 8. WHO (2000), Recommended health-based limits in occupational exposure to heavy metals, Geneva.
1 157 NHI M C HÓA CH T B O V TH C V T I. Tình hình s d ng và nhi m c HCBVTV 1. Tình hình s d ng Hi n nay, trên th gi i c bi t các nư c ang phát tri n, s lư ng các lo i HCBVTV tăng h ng năm, vì vi c s d ng HCBVTV là r t c n thi t trong nông nghi p b o v mùa màng, trong y t di t vec tơ truy n b nh. nư c ta, vào nh ng năm cu i th p k 80 s lư ng HCBVTV ư c s d ng là 10.000 t n/năm, sang nh ng năm u th p k 90 s lư ng ã tăng lên g p ôi 21400 t n/năm vào năm 1995 và tăng lên g p 3 l n vào năm 1998 là 30.000 t n/năm. HCBVTV không còn là m t hàng c quy n c a nhà nư c, theo cơ ch th trư ng, tư nhân ã chi m ưu th trong vi c mua bán, v n chuy n thu c b o v th c v t. Ngư i s d ng mua HCBVTV t do, ai cũng có th mua, có th ki m d dàng ngoài ch , i u này cho th y lư ng HCBVTV trôi n i ngoài th trư ng như th nào. Hi n nay nư c ta ã và ang s d ng kho ng 200 lo i HCBVTV trong ó g m 83 lo i tr b nh, 52 lo i tr c , 8 lo i di t chu t, 9 lo i kích thích sinh trư ng và các lo i t ng h p khác v i ch ng lo i r t a d ng. Tuy ch ng lo i nhi u như v y, song nông dân h u h t các vùng thư ng là do thói quen, do hi u bi t có h n ch v m c c h i c a HCBVTV v n dùng nh ng lo i hóa ch t ã quen dùng và thư ng là nh ng lo i có c tính cao ã b c m ho c h n ch s d ng nư c ta. Theo báo cáo c a TS. Phùng th Thanh Tú, Vi n Pasteur Nha Trang cho th y nông dân v n ang còn dùng các lo thu c c m và h n ch s d ng như: DDT, monitor, wofatox. 2. Tình hình nhi m c Theo WHO h ng năm trên th gi i ư c tính có 3 tri u trư ng h p nhi m c c p tính nghiêm tr ng, t vong 22.000 ngư i và 772.000 trư ng h p t n thương mãn tính do ti p xúc dài ngày. Theo báo cáo c a c c qu n lý ch t lư ng VSATTP trong năm 2000 c nư c có 2212 v ng c HCBVTV; năm 2001 có 6962 v ng c HCBVTV, t vong 187 ngư i. Vi c l m d ng HCBVTV, phương ti n phòng h kém, ki n th c ít i v an toàn trong s d ng và b o qu n HCBVTV làm cho nguy cơ nhi m c cho con ngư i và ô nhi m môi trư ng do HCBVTV ngày càng cao. Bên c nh ó còn m t s ít trư ng h p s d ng HCBVTV vào m c ích b t chính như u c, t t ... Chính vì v y vi c s d ng HCBVTV c n ph i tuân theo nh ng qui nh nghiêm ng t và ph i có các bi n pháp c th v hư ng d n s d ng, b o qu n HCBVTV. II. nh nghĩa và phân lo i 1. nh nghĩa HCBVTV bao g m các hóa ch t và các ch ph m có ngu n g c sinh h c có kh năng phòng, phá h y và di t b t kỳ m t v t h i nào, k c các vec tơ b nh c a ngư i hay súc v t, nh ng lo i cây c d i, các ng v t gây h i ho c can thi p vào quá trình s n xu t, lưu kho, v n chuy n ho c ti p th th c ph m, lương th c, g và s n ph m th c ăn gia súc. 2. Phân lo i HCBVTV 2.1. Phân lo i theo i tư ng d ch h i ho c theo công d ng Các HCBVTV ư c chia thành các nhóm như: thu c tr sâu h i, thu c di t n m b nh, tr c d i, di t c h i, di t chu t, di t côn trùng... 2.2. Phân lo i theo m c nguy hi m
1 158 H u h t các lo i HCBVTV u c. c c p tính c a thu c ư c bi u th qua li u gây ch t trung bình LD50 (Lethal Dose 50) ư c tính b ng mg ho t ch t/kg kh i lư ng cơ th . Că n c c c p tính c a thu c, T ch c Y t th gi i chia HCBVTV thành 4 lo i: t c c c, r t c, c v a và c nh . M c nguy hi m LD50 Chu t ( mg/ cân n ng ) nguyên ch t ư ng tiêu hóa ư ng Da 5 10 •C c kỳ c 5-50 10-100 •R tc 50-100 100-1000 cv a • 500 1000 c nh • 2.3. Phân lo i theo c u t o hóa h c T t c các HCBVTV ư c chia thành hai nhóm l n vô cơ và h u cơ: u th k 19, HCBVTV ch y u là các ch t vô cơ như: th y ngân (II) clorua, asen trioxide, các mu i ng...Nói chung các HCBVTV có ngu n g c vô cơ có nhi u như c i m: li u dùng cao, không tác d ng ch n l c, b n v ng nên gây ô nhi m môi trư ng lâu dài, gây tác h i cho ngư i, gia súc và côn trùng có ích. n nh ng năm 50 c a th k 20, các HCBVTV ư c thay th d n b ng các ch t h u cơ có ho t tính cao như clo h u cơ, lân h u cơ (phospho h u cơ). K t h p, ngư i ta cũng ưa ra cách phân lo i như sau: 2.3.1.Thu c tr sâu: D a vào c u trúc hóa h c chia ra các nhóm: - Các ch t tr sâu vô cơ: nhóm asen - Các h p ch t clor h u cơ: DDT, Lindan, Clordan, Dieldrin, Heptaclor... - Các h p ch t phospho h u cơ: ây là nhóm có s lư ng hóa ch t dùng tr sâu nhi u nh t, chúng là d n xu t c a axxit phosphoric, bao g m: DDVP, clorofos, diazinon, malathion, methamidophos... - Các h p ch t cacbamat: Cacbaryl (Sevin), Cacbofuran (Furadan), Fenobucarb (Bassa) - Nhóm Pyrethroid: Pyrethrin là ho t ch t t hoa cúc có tác d ng tr sâu. Chúng có ưu i m là th i gian phân h y ng n ít c v i ngư i và gia súc. M t s ch t i n hình như: Permethrin, delthametrin,... - Nhóm thu c tr sâu sinh h c: ây là nhóm thu c ang ư c quan tâm, chúng có ngu n g c có th t vi khu n, n m, virus. Trên th trư ng Vi t Nam ph bi n thu c BT thiên nông (có ngu n g c t vi khu n Bacillus thuringiensis). 2.3.2.Thu c tr b nh: Nhóm này bao g m thu c tr n m, tr vi khu n, bao g m: - Nhóm các h p ch t vô cơ: h p ch t c a ng, th y ngân, k m crôm và các kim lo i khác. - Nhóm các h p ch t h u cơ: Zineb, Maneb, Kasugamycin (Kasumin): là m t lo i kháng sinh t n m Streptomyces kasugaensis, ... 2.3.3. Thu c di t c : - H p ch t vô cơ: NaCLO4 - D n xu t phospho h u cơ: Glyphosate - D n xu t phenoxy acetic: Fusilade - D n xu t cacbamat: Thiobencarb 2.3.4. Các hóa ch t di t các loài g m nh m - Các h p ch t vô cơ: asen, phosphua k m, h p ch t cyanua (NaCN, KCN) - Các h p ch t h u cơ:Wafarin, Fluoro acetamid..
1 159 III.Tác ng c a HCBVTV n s c kh e c n g ng 1. L i ích Nh ng l i ích do HCBVTV mang l i như tăng s n lư ng cây tr ng, tăng thu nh p cho nông dân, gi m t l m c b nh do vectơ truy n. 2. Tác h i HCBVTV ã gây nhi u tác h i nh hư ng n s c kh e c ng ng - Gây nhi m c c p tính, mãn tính ngư i bi u hi n nhi u m c t nh t i n ng th m chí tàn ph ho c t vong. - Tác h i n môi trư ng xung quanh: + Di t c nh ng côn trùng và ng v t h u ích cho con ngư i + Gây ô nhi m t, nư c không khí: m t s HCBVTV nhóm clor h u cơ và lan h u cơ ã b c m nhưng v n ư c s d ng ph bi n nư c ta ã l i dư lư ng trên rau, qu , trái cây, không b phân h y trong t và trong nư c, con ngư i ăn các s n ph m ó s b nhi m HCBVTV h ng ngày m t cách gián ti p, lâu ngày s có h i cho s c kh e. Dư lư ng HCBVTV tích lũy d n trong cơ th con ngư i, c bi t trong m gây ng c m n tính v i tác h i như thi u máu, ung thư, s y thai, d t t b m sinh... + Gây ra và làm tăng hi n tư ng kháng HCBVTV ng , th c v t có h i. IV. ư ng xâm nh p, chuy n hóa và th i tr HCBVTV Mc nghiêm tr ng c a các tác h i do ti p xúc v i m t HCBVTV ph thu c vào li u lư ng, ư ng xâm nh p, HCBVTV d ho c khó h p thu, ch t chuy n hóa, s tích lùy và kh năng t n lưu c a HCBVTV ó trong cơ th . 1. ư ng vào HCBVTV có th ư c h p thu vào cơ th qua da, m t, hô h p, tiêu hóa. S h p thu qua da có t m quan tr ng c bi t các nư c ang phát tri n vì ó không có y phương ti n và qu n áo b o h lao ng, ho c n u có vi c s d ng cũng không ư c chú ý . Hơi HCBVTV hay các h t nh khí dung có ư ng kính nh hơn 5 micromet ư c h p thu d dàng qua ph i. Các h t l n hơn ư c lo i ra kh i ư ng hô h p và ư c nu t vào ư ng tiêu hóa. HCBVTV xâm nh p vào ư ng tiêu hóa do tiêu th th c ph m ô nhi m, tay nhi m HCBVTV như khi ăn u ng, hút thu c trong lúc làm vi c. 2. Chuy n hóa và th i tr HCBVTV Chuy n hóa trong cơ th ch y u gan, th n. HCBVTV tan trong m thư ng ư c tích lũy mô m .Ví d : DDT, 666. Khác v i HCBVTV chlor h u cơ, lân h u cơ không tích lũy trong cơ th , nhưng ngư c l i nó r t c và do ó r t nguy hi m. c tính c a HCBVTV còn tùy thu c vào tình tr ng s c kh e c a ngư i ti p xúc (tình tr ng dinh dư ng, nhi m khu n...). Các stress sinh lý bình thư ng v i ngư i s d ng như m t nư c, nhi t ngoài tr i cao làm tăng h p thu. V. Các qu n th có nguy cơ nhi m HCBVTV 1. Qu n th có nguy cơ - i tư ng ti p xúc: Ngư i trong ti p xúc ngh nghi p v i HCBVTV thư ng là nông dân, ngư i phun thu c, ngư i s n xu t, bán l . i v i các thành viên gia ình i phun thu c nh t là i v i ph n c bi t là ph n có thai ho c cho con bú, tr em dư i 15 tu i, ó là nh ng nguy cơ l n gây nh hư ng s c kh e tr c ti p cho ngư i lao ng và gián ti p n gi ng nòi cho th h sau.