Bài giảng Siêu âm tổng quát (Phần 1) - ĐH Y Hà Nội

Chia sẻ: Duyen Duyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:156

Thêm vào BST

Báo xấu

538
lượt xem 174
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng "Siêu âm tổng quát" được biên soạn nhằm cung cấp những kiến thức, kỹ năng cơ bản về kỹ thuật siêu âm chẩn đoán, từ phần đại cương về siêu âm đến siêu âm chẩn đoán ở các chuyên khoa khác nhau, giúp cho học viên nắm được một cách tổng quát về siêu âm. Sau đây là phần 1 của bài giảng, mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Siêu âm tổng quát (Phần 1) - ĐH Y Hà Nội

BỆNH VIỆN BẠCH MAI KHOA CĐHA – TRUNG TÂM ĐÀO TẠO BÀI GIẢNG SIÊU ÂM TỔNG QUÁT HÀ NỘI, 6.2006
Tên bài Trang Siêu âm Gan mật...................................................................................52 2
MỤC LỤC 1 Lời giới thiệu GS.TS. Trần Quỵ 3 2 Lời nói đầu PGS.TS Phạm Minh Thông 4 3 Đại cương về chẩn đoán siêu âm PGS.TS Phạm Minh Thông 5 4 Các hình ảnh nhiễu trên siêu âm ThS Phạm Hồng Đức 15 PGS.TS Phạm Minh Thông 5 Nguyên lý siêu âm Doppler mạch PGS.TS Phạm Minh Thông 22 6 Siêu âm gan, đường mật ThS Phạm Hồng Đức 48 PGS.TS Phạm Minh Thông 7 Siêu âm hê tiết niệu ThS Lê Anh Tuấn 93 PGS.TS Phạm Minh Thông 8 Siêu âm khoang sau phúc mạc PGS.TS Phạm Minh Thông 131 9 Siêu âm tuyến thượng thận PGS.TS Phạm Minh Thông 147 10 Động mạch chủ bụng và tĩnh mạch chủ PGS.TS Phạm Minh Thông 157 dưới 11 Siêu âm tiền liệt tuyến, tinh hoàn PGS.TS Phạm Minh Thông 173 12 Siêu âm ống tiêu hoá ThS Nguyễn Duy Trinh 193 13 Siêu âm sản khoa ThS Nguyễn Xuân Hiền 219 14 Siêu âm sản phụ khoa ThS Nguyễn Xuân Hiền 247 15 Siêu âm tuyến giáp PGS.TS Phạm Minh Thông 263 3
LỜI GIỚI THIỆU Bệnh viện Bạch Mai là Bệnh viện đa khoa hoàn chỉnh hạng đặc biệt, là cơ sở thực hành chính của Trường Đại học Y Hà Nội, có cơ sở trang thiết bị khang trang, đồng bộ và hiện đại, có đội ngũ Cán bộ, giảng viên đông đảo có trình độ và kinh nghiệm trong công tác khám chữa bệnh, đào tạo, nghiên cứu khoa học, chỉ đạo tuyến và hợp tác quốc tế. Bệnh viện đã đào tạo nhiều Cán bộ y tế có trình độ Trung học, Đại học và sau đại học, đào tạo nhiều cán bộ có trình độ cho ngành với nhiều đối tượng khác nhau và nhiều chuyên khoa khác nhau. Bệnh viện đã biên soạn nhiều tài liệu giảng dạy có chất lượng phù hợp với các đối tượng, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, tăng cường khả năng thực hành cho Cán bộ y tế. Lần này, Trung tâm đào tạo phối hợp với khoa Chẩn đoán hình ảnh biên soạn cuốn “Bài giảng siêu âm tổng quát” do PGS.TS Phạm Minh Thông - Trưởng khoa Chẩn đoán hình ảnh chủ biên. Tài liệu đã được biên soạn nghiêm túc, cung cấp những kiến thức, kỹ năng cơ bản về kỹ thuật siêu âm chẩn đoán, từ phần đại cương về siêu âm đến siêu âm chẩn đoán ở các chuyên khoa khác nhau, giúp cho học viên nắm được một cách tổng quát về siêu âm. Cùng với các tài liệu khác, cuốn “Bài giảng siêu âm tổng quát” sẽ được sử dụng làm tài liệu giảng dạy tại Trung tâm đào tạo của Bệnh viện, tạo điều kiện cho Cán bộ y tế, học viên tham khảo và học tập. Trong quá trình biện soạn và xuất bản sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, mong các học viên và bạn đọc góp ý kiến bổ xung để lần xuất bản sau cuốn tại liệu sẽ được hoàn chỉnh đầy đủ hơn. Nhân dịp này, cho phép tôi thay mặt lãnh đạo Bệnh viện cảm ơn Trung tâm đào tạo, Khoa chẩn đoán hình ảnh và các tác giả đã cố gắng, tranh thủ thời gian tổng hợp và biên soạn tài liệu quan trọng này và xin trân trọng giới thiệu cùng các học viện và bạn đọc. GS.TS TRẦN QUỴ Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai 4
5
Lêi nãi ®Çu Siªu ©m chÈn ®o¸n lµ mét phÇn quan träng trong h×nh ¶nh y häc, nã lµ ph¬ng ph¸p th¨m kh¸m kh«ng ch¶y m¸u, kh«ng g©y nguy hiÓm cho bÖnh nh©n vµ thÇy thuèc, lµ ph¬ng ph¸p th¨m kh¸m rÊt kinh tÕ nªn ®îc øng dông réng r·i t¹i c¸c c¬ së y tÕ tõ trung ¬ng ®Õn ®i¹ ph¬ng. Tõ nh÷ng n¨m 1970, siªu ©m ®· ®îc sö dông t¹i ViÖt Nam, ban ®Çu lµ siªu ©m lo¹i A, siªu ©m TM, råi siªu ©m 2D. Cho ®Õn nay c¸c m¸y siªu ©m 2D thêi gian thùc phèi hîp víi siªu ©m Doppler vµ Doppler mµu, Doppler n¨ng lîng, siªu ©m ba chiÒu råi bèn chiÒu, siªu ©m néi soi .... ®îc øng dông réng r·i trong trong th¨m kh¸m c¸c t¹ng ®Æc thËm chÝ c¶ c¸c t¹ng rçng, tíi m¸u c¸c t¹ng vµ c¸c khèi u, bÖnh lý tim vµ m¹ch m¸u... Siªu ©m phèi hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n h×nh ¶nh kh¸c nh xquang sè ho¸, chôp c¾t líp vi tÝnh, chôp céng hëng tõ, chôp m¹ch m¸u sè ho¸ xo¸ nÒn... lµ nh÷ng bíc nh¶y vät trong chuyªn ngµnh chÈn ®o¸n h×nh ¶nh, chÊt lîng chÈn ®o¸n ngµy cµng cao h¬n chÝnh x¸c h¬n. Cuèn siªu ©m tæng qu¸t nµy gióp cho c¸c b¹n ®ång nghiÖp mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n nhÊt vÒ siªu ©m chÈn ®o¸n æ bông, khoang sau phóc m¹c, siªu ©m c¸c tuyÕn vµ siªu ©m s¶n phô khoa... V× thêi gian chuÈn bÞ ng¾n nªn tµi liÖu cha ®îc hoµn chØnh, chóng t«i xin hoµn chØnh dÇn vµ mong ®îc sù ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó c¸c t¸c gi¶ cã ®iÒu kiÖn bæ sung vµ hoµn thiÖn c¸c néi dung cña tµi liÖu ®îc tèt h¬n vµ cËp nhËt h¬n PGS.TS Ph¹m Minh Th«ng Trëng khoa ChÈn ®o¸n h×nh ¶nh-BÖnh viÖn B¹ch Mai P.Trëng bé m«n ChÈn ®o¸n h×nh ¶nh - §¹i häc Y Hµ Néi 6
§¹i c¬ng vÒ chÈn ®o¸n siªu ©m. 1. TÝnh chÊt vËt lý cña siªu ©m ¢m thanh lan truyÒn trong m«i trêng lµm chuyÓn ®éng c¸c phÇn tö trong m«i trêng, tuú sè lÇn giao ®éng cña c¸c phÇn tö / gi©y cã: - H¹ ©m: 0-20Hz - ¢m nghe ®îc: 20HZ - 20KHZ - Siªu ©m: 20KHZ- 1GHZ - Sãng > 1GHZ lµ béi ©m - Trong Y häc dïng S¢ tÇn sè 1MHZ- 10MHZ -Ph¸t x¹ siªu ©m: tÊm th¹ch anh rÊt máng kÑp gi÷a hai ®iÖn cùc nèi víi mét nguån ®iÖn cao tÇn xoay chiÒu. Do hiÖn tîng ¸p ®iÖn, nh÷ng sù thay ®æi cña ®iÖn tõ trêng xoay chiÒu lµm tÊm th¹ch anh co gi·n vµ rung: tÇn sè rung tû lÖ víi tÇn sè cña dßng ®iÖn vµ phô thuéc c¶ vµo chiÒu dµy. -HiÖn tîng ¸p ®iÖn s¶y ra theo hai chiÒu, do ®ã ngêi ta cã thÓ dïng ®Çu ph¸t siªu ©m lµm ®Çu thu: sãng siªu ©m gÆp tÊm th¹ch anh sÏ lµm nã rung vµ ph¸t ra ®iÖn, tÝn hiÖu ®iÖn thu vµo hai ®iÖn cùc, ®îc khuyÕch ®¹i vµ ®a vµo mµn giao ®éng ký thµnh nh÷ng xung ®iÖn Nguån ph¸t x¹ siªu ©m 7
1.1. TÊn sè ph¸t x¹ thay ®æi tuú theo yªu cÇu - Trong chÈn ®o¸n ngêi ta thêng dïng tÊn sè siªu ©m tõ 1MHz ®Õn 10MHz cêng ®é 5- 10 milliwatt cho mçi cm2 - Trong ®iÒu trÞ tÇn sè thêng dïng lµ 0,5 ®Õn 1MHz vµ cêng ®é cao h¬n trong ch©n ®o¸n nhiÒu: 0,5-4W cho mçi cm2. 1.2. C¸ch ph¸t x¹ siªu ©m: Cã hai c¸ch - Ph¸t x¹ liªn tôc: Thêng dïng trong chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ kiÓu Doppler liªn tôc - Ph¸t x¹ gi¸n ®o¹n: Thêng dïng trong kiÓu A,B,TM. thêi gian mçi xung lµ 2 micro gi©y vµ mçi gi©y cã 500- 1000 xung. Nh vËy thêi gian ph¸t x¹ thøc sù kho¶ng 1-2 milli gi©y. 1.3 DÉn truyÒn siªu ©m Trong sù dÉn truyÒn siªu ©m cã mét vµi hiÖn tîng liªn quan ®Õn chÈn ®o¸n 1.3.1. Tèc ®é truyÒn siªu ©m: - Trong m«i trêng thiªn nhiªn: Trong kh«ng khÝ tèc ®é truyÒn lµ 350m/s. Siªu ©m truyÒn trong kh«ng khÝ rÊt kÐm: do ®ã gi÷a nguån ph¸t siªu ©m vµ c¬ thÓ ph¶i cã mét m«i trêng dÉn truyÒn trung gian nh dÇu níc Trong c¸c m«i trêng kh¸c siªu ©m truyÒn tèt: + Parafin: 1400m/s + Níc: 1500m/s + ThÐp 5000m/s - Trong m«i trêng sinh häc: - PhÇn mÒm vµ mì 1400m/s - C¬ 1600m/s - X¬ng 3600- 4000m/s - C¸c bé phÇn cã nhiÒu khÝ nh phæi , d¹ dµy. ruét siªu ©m rÊt khã truyÒn qua 1.3.2. Ph¶n x¹ siªu ©m (h×nh 2) 8
Khi mét chïm siªu ©m truyÒn trong mét m«i trêng gÆp mét m«i trêng thø hai cã trë kh¸ng ©m thanh kh¸c nhau th× sÏ s¶y ra hiÖn tîng ph¶n x¹ H×nh 2 a. Sù truyÒn cña quang tuyÕn X b. Sù truyÒn cña siªu ©m - ë giíi h¹n gi÷a hai m«i trêng, mét phÇn cña chïm siªu ©m sÏ ph¶n x¹ l¹i t¹o thµnh nh÷ng ©m vang HÖ sè ph¶n x¹ R cã trÞ sè: P 1V 1  P 2 V 2 R  P 1V 1  P 2 V 2 Trong ®ã P1 vµ P2 lµ tû träng cña m«i trêng thø nhÊt vµ thø hai V1 vµ V2 lµ tèc ®é truyÒn cña siªu ©m trong m«i trêng thø nhÊt vµ thø hai. HÖ sè ph¶n x¹ cµng lín nÕu tæng trë ©m thanh gi÷a hai m«i trêng cµng kh¸c nhau. VÝ dô : Gi÷a m« mì vµ c¬, hÖ sè R=0,0007 , nhng gi÷a x¬ng sä vµ n·o hÖ sè R= 0,36. - Mét phÇn siªu ©m sÏ truyÒn qua m«i trêng thø hai theo híng cña chïm chÝnh. HÖ sè truyÒn qua lµ: T= 1- R Trong ®ã: T lµ hÖ sè truyÒn qua . R lµ hÖ sè ph¶n x¹ 9
- Cßn mét phÇn siªu ©m n÷a sÏ thay ®æi híng, t¹o thµnh sãng siªu ©m khuyÕch t¸n. Trong chÈn ®o¸n b»ng siªu ©m, ngêi ta thu chïm siªu ©m ph¶n x¹ (cßn gäi lµ ©m vang) biÕn thµnh nh÷ng tÝn hiÖu ®iÖn trªn mµn hiÖn sãng ®Ó dïng vµo chÈn ®o¸n. Tr¸i l¹i trong chÈn ®o¸n b»ng X quang (h×nh 2A) ngêi ta dïng chïm tia cßn l¹i sau khi ®· xuyªn qua c¬ thÓ ®Ó t¸c dông lªn mµn chiÕu hay lªn phim chôp. 1.3.3. Suy gi¶m cña siªu ©m: - Nguyªn nh©n: Sau khi truyÒn qua mét m«i trêng, chïm siªu ©m sÏ yÕu dÇn ®i. Sù suy gi¶m cña chïm siªu ©m cã 3 nguyªn nh©n: - T¸n s¾c. - NhiÔu x¹ - HÊp thô §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh cña sù suy gi¶m siªu ©m. Sau khi truyÒn qua mét m«i trêng, mét phÇn n¨ng lîng ©m sÏ bÞ hÊp thu vµ biÕn thµnh nhiÖt lîng. - §o lêng sù suy gi¶m: Chóng ta cã thÓ tÝnh cêng ®é siªu ©m trong s©u, sau khi ®· xuyªn qua líp m«. Ix= Io - 2FX Trong ®ã: Io: Cêng ®é lóc ban ®Çu Ix: Cêng ®é ë ®é s©u X F: TÇn sè cña siªu ©m X: ChiÒu dµy cña m« xuyªn qua, tÝnh b¨ng cm 10
2. M¸y vµ kü thuËt siªu ©m 2.1 ChÈn ®o¸n siªu ©m kiÓu A 2.1.1. Nguyªn lý: §Çu dß ph¸t siªu ©m gi¸n ®o¹n, chïm siªu ©m khi xuyªn qua c¬ thÓ sÏ gÆp nh÷ng bé phËn cã trë kh¸ng ©m thanh kh¸c nhau, vµ sÏ cho nh÷ng ©m thanh ph¶n x¹ trë vÒ t¸c dông lªn ®Çu dß siªu ©m, t¹o thµnh nh÷ng tÝn hiÖu ®iÖn, nh÷ng tÝn hiÖu nµy ®îc khuyÕch ®¹i vµ ®îc truyÒn vµo mµn hiÖn sãng cña m¸y giao ®éng ký, biÓu hiÖn thµnh nh÷ng h×nh xung nhän nh« lªn khái ®êng ®¼ng ®iÖn Ngêi ta gäi kiÓu nµy lµ kiÓu A, do lÊy ch÷ ®Çu cña amplification. Biªn ®é cña c¸c xung tû lÖ víi cêng ®é cña c¸c ©m vang. Cßn vÞ trÝ cña c¸c xung ®¸nh dÊu vÞ trÝ cña c¸c bé phËn ®· ph¶n x¹ ©m vang trë vÒ. Trªn mµn hiÖn sãng cã mét thang ®o chia ®é: mçi v¹ch nhá lµ 2mm, vµ mçi v¹ch to lµ 1cm. Nhê thang ®o Êy chóng ta cã thÓ ®äc ngay kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c xông víi nhau vµ víi xung ®¸nh dÊu ®Çu siªu ©m. 2.1.2. ¸p dông: ChÈn ®o¸n siªu ©m kiÓu A ngµy nay Ýt dïng mét m×nh, mµ thêng phèi hîp víi kiÓu B. Nã ®îc ¸p dông trong nhiÒu chuyªn khoa: - Khoa s¶n: §o ®êng kÝnh lìng ®Ønh cña thai, ®o khung chËu cña s¶n phô. - Khoa m¾t: §o ®êng kÝnh nh·n cÇu, ph¸t hiÖn bong vâng m¹c. - Khoa thÇn kinh: Thêng ngêi ta dïng kiÓu A mét m×nh ®Ó lµm ©m vang n·o ®å. H×nh. Gi·n n·o thÊt III 11
2.2. ChÈn ®o¸n siªu ©m kiÓu B - Cßn gäi lµ ©m vang ®å c¾t líp, ©m vang ®å hai chiÒu. Gäi lµ kiÓu B do lÊy ch÷ ®Çu cña tõ Bidimesionnal. - Trong kiÓu nµy c¸c tÝn hiÖu ®îc chuyÓn thµnh ®iÓm s¸ng mµ ®é s¸ng tû lÖ víi cêng ®é tÝn hiÖu H×nh 6. Nguyªn lý siªu ©m vang ®å kiÓu B H×nh : §Çu dß siªu ©m quÐt tù ®éng a,b: Chïm siªu ©m truyÒn th¼ng vµo c¬ thÓ vµ quÐt kiÓu ph©n kú (a) hÆc héi tô (b) 12
c,d: Chïm siªu ©m truyÒn theo híng ly t©m råi ph¶n x¹ l¹i vµ quÐt kiÓu song song (c). Thêng cã hai tinh thÓ ph¸t siªu ©m g¾n ®èi diÖn trªn mÆt trèng quay vµ lÇn lît ph¸t x¹ khi quay vÒ g¬ng lâm (d). Trong kiÓu quÐt tù ®éng b»ng m¸y, ®é dèc quÐt kh¸ nhanh (16 chu kú 1 gi©y) do ®ã h×nh ¶nh thu ®îc lµ mét h×nh ¶nh ®éng vµ tøc thêi. H×nh ¶nh c¸c líp c¾t sÏ nèi tiÕp nhau nhanh chãng trªn mµn B. Nhê hiÖn tîng lu ¶nh vâng m¹c nªn ta nh×n thÊy h×nh ¶nh liªn tôc, kh«ng t¸ch rêi ra tõng líp: Do ®ã kiÓu nµy gäi lµ ©m vang ®å ®éng thêi gian thùc. Nhê tèc ®é quÐt nhanh, nªn kiÓu quÐt tù ®éng thÝch hîp h¬n kiÓu quÐt tay khi gÆp nh÷ng c¬ quan di ®éng nh tim, m¹ch m¸u. 2.2.1. QuÐt b»ng ®iÖn tö: Tõ n¨m 1975 rë ®i xuÊt hiÖn mét ph¬ng ph¸p míi b»ng ®iÖn tö. Ngêi ta dïng nhiÒu ®Çu quÐt siªu ©m (kho¶ng 150) g¾n liÒn nhau thµnh mét d·y: Lóc dïng ngêi ta ¸p c¶ d·y ®Çu ph¸t lªn da bÖnh nh©n vµ do ®iÒu khiÓn b»ng mét hÖ thèng ®iÖn tö lÇn lît mçi ®Çu siªu ©m sÏ ho¹t ®éng tõ c¸i ®Çu ®Õn c¸i cuèi, sau ®ã l¹i quay l¹i c¸i ®Çu: nh vËy còng t¬ng ®¬ng nh quÐt b»ng chuyÓn ®éng c¬ khÝ cña ®Çu ph¸t siªu ©m, nhng tèc ®é nhanh h¬n nhiÒu (kho¶ng 50 lÇn mçi gi©y). Trªn mµn B, còng cã mét h×nh ¶nh ®éng tøc thêi. 2.2.2. Chän tÇn sè thÝch hîp - TÇn sè cao 4-10MHz ®Ó th¨m dß nh÷ng bé phËn nhá vµ n«ng (vó, m¾t, tuyÕn gi¸p) v× chïm siªu ©m Ýt xuyªn s©u nhng tËp trung h¬n. TÇn sè thÊp 1MHz ®Ó th¨m dß nh÷ng ngêi bÐo, nh÷ng bé phËn dÇy nh sä, v× chïm siªu ©m xuyªn s©u nhng ph©n t¸n. TÇn sè trung b×nh 2-3MHz th¨m dß vïng bông, tim. 2.2.3. §iÒu chØnh ®é khuyÕch ®¹i: Muèn cã ®îc nh÷ng h×nh ¶nh kiÓu B tèt cÇn biÕt c¸ch ®iÒu chØnh ®é khuyÕch ®¹i gåm cã: (h×nh 9) - §é xuyªn s©u cña chïm siªu ©m + 1MHz ®êng kÝnh 20cm + 2MHz ®êng kÝnh 20cm 13
+ 2MHz ®êng kÝnh 15cm + 2MHZ chïm héi tô. - §é khuyÕch ®¹i toµn bé: Lóc ®Çu nªn dïng ®é khuyÕch ®¹i yÕu ®Ó cã ®îc bê cña phñ t¹ng hoÆc bê cña tæn th¬ng. Sau ®ã dïng ®é khuyÕch ®¹i m¹nh h¬n ®Ó nghiªn cøu cÊu tróc cña nhu m« phñ t¹ng. - §é khuyÕch ®¹i kh¸c nhau gi÷a líp n«ng vµ líp s©u Do sù hÊp thô chïm siªu ©m cµng vµo s©u cµng yÕu ®i: do ®ã nh÷ng ©m vang ë líp n«ng sÏ m¹nh h¬n ë líp s©u. V× vËy khi th¨m dß nh÷ng vïng dÇy cÇn ph¶i: + Gi¶m ®é khuyÕch ®¹i ë c¸c líp n«ng + T¨ng ®é khuyÕch ®¹i ë c¸c líp s©u NÕu sau khi ®iÒu chØnh hÕt ®é khuyÕch ®¹i n«ng, s©u råi mµ h×nh ¶nh vÉn cha tèt th× cÇn thay ®æi tÇn sè: dïng tÇn sè thÊp h¬n ®Ó siªu ©m cã kh¶ n¨ng xuyªn s©u h¬n. 2.2.4. C¸c bé phËn phô: Mét sè m¸y cã thªm mét sè bé phËn: - Bé phËn läc: Bé phËn diÖn tö nµy cho phÐp lo¹i trõ nh÷ng ©m vang yÕu qu¸ hoÆc nh÷ng ©m vang m¹nh qu¸, trªn mét ngìng quy ®Þnh, nhê vËy h×nh ¶nh thu ®îc sÏ ®Òu vµ mÞn h¬n. - §o kho¶ng c¸ch vµ chiÒu s©u : Khi bÊm nót nµy trªn mµn B sÏ hiÖn mét thang chia ®é cho phÐp ®o kÝch thíc vµ chiÒu s©u c¸c tæn th¬ng, mçi v¹ch t¬ng ®¬ng víi 1cm. Cã c¸c ch¬ng tr×nh ®o kho¶ng c¸ch, diÖn tÝch , s¶n, tim m¹ch... - Phãng ®¹i ®iÖn tö: Trªn h×nh ¶nh ë kÝch thíc b×nh thêng, chóng ta chän vïng c©n phãng ®¹i b»ng mét h×nh « vu«ng trªn mµn B. Khi bÊm nót phãng ®¹i, vïng ®ã sÏ hiÖn lªn víi kÝch thíc lín h¬n, do ®ã cã thÓ xem râ c¸c chi tiÕt h¬n.. - Mµn ¶nh cã thang ®é x¸m: §©y lµ mét mµn g¾n vµo m¸y, trªn mµn nµy h×nh ¶nh khoang chØ cã mµu tr¾ng ®en mµ cßn hiÖn lªn nh÷ng ®é x¸m kh¸c nhau, nh trªn mµn ¶nh v« tuyÕn , do ®ã h×nh ¶nh sÏ râ, nhiÒu chi tiÕt h¬n. 14
Nh÷ng mµn thêng dïng cã kho¶ng 8-116 ®é xµm kh¸c nhau tuú tõng chÊt lîng h×nh ¶nh. 2.2.5. C¾t líp: Líp c¾t b»ng siªu ©m n»m trong mÆt ph¼ng cña híng ®i chïm siªu ©m. Tr¸i l¹i, líp c¾t b»ng X quang th¼ng gãc víi trôc tia X. Trong chÈn ®o¸n b»ng siªu ©m ngêi ta thêng c¾t líp theo c¸c híng sau ®©y: - Líp c¾t ngang: Tõ vßng cung ë vïng bông hay vïng lng nh gan, thËn tuþ... - Líp c¾t däc víi híng siªu ©m tõ tríc ra sau (nh c¾t líp gan, tuþ) hay tõ sau ra tríc ( thËn), theo mÆt ph¼ng ®øng däc. - Líp c¾t chÐo nh: Líp c¸t chÐo díi sêng hai bªn, chÐo däc c¸c khoang gian sên - Líp c¾t tiÒn ®Çu theo mÆt ph¼ng ®øng ngang :dïng trong chÈn ®o¸n siªu ©m thËn l¸ch 2.3. HÖ thèng ho¸ h×nh c¾t líp siªu ©m Ngêi ta ph©n lo¹i hai lo¹i h×nh c¬ b¶n: 2.3.1 H×nh ®êng bê: - H×nh liªn bÒ mÆt: §ã lµ h×nh giíi h¹n gi÷a hai m«i trêng cã tæng trë kh¸ng ©m thanh m¹nh vµ yÕu. vÝ dô thµnh m¹ch m¸u (h×nh 10a) - H×nh thµnh: Lµ h×nh mét vËt nhiÒu ©m vang gi÷a hai vïng kh«ng cã ©m vang. vÝ dô v¸ch liªn thÊt, thµnh cña u nang (h×nh 10b) - H×nh kho¶ng trèng: mét vïng trèng ©m vang c¶ lóc khuyÕch ®¹i yÕu vµ m¹nh. §ã lµ h×nh ®Æc trng cña mét khèi láng hay mét bäc níc (h×nh 10c) 2.3.2. H×nh cÊu tróc: - CÊu tróc ®Òu: Thêng lµ h×nh m« vµ nhu m« b×nh thêng. vÝ dô c¬, rau thai, gan...(h×nh 10d) - CÊu tróc kh«ng ®ång ®Òu: Thêng lµ h×nh cña nh÷ng tæn th¬ng bÖnh lý. VÝ dô : x¬ gan, di c¨n....(h×nh 10e). 15
2.4. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt: 2.4.1. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt gi÷a khèi ®Æc vµ láng: ChÈn ®o¸n cho phÐp ph©n biÖt tÝnh chÊt cña u. C¸ch tiÕn hµnh nh sau: - Lóc ®Çu dïng ®é khuÕch ®¹i thÊp (h×nh a) cã h×nh mét kho¶ng trèng kh«ng ©m vang. - Muèn ph©n biÖt cµng t¨ng ®é khuÕch ®¹i: NÕu lµ mét kh«Ý ®Æc ë trong kho¶ng trèng sÏ xuÊt hiÖn nhiÒu ©m vang (h×nh b). NÕu lµ mét khèi láng mÆc dï ®é khuÕch ®¹i cao vÉn kh«ng thÊy ©m vang, h×nh trèng ©m vÉn tån t¹i (h×nh c), kÌm t¨ng ©m phÝa sau. - Ngoµi ra cßn cã thÓ thÊy: + H×nh khèi cã cÊu tróc nöa láng nöa ®Æc: khi t¨ng ®é khuÕch ®¹i, trong h×nh khuyÕt sÏ xuÊt hiÖn mét vµi ©m vang nhá r¶i r¸c: h×nh thêng thÊy trong trêng hîp tói mñ hay viªm tÊy cã chøa mñ vµ chÊt láng ho¹i tö kh«ng ®ång nhÊt. + H×nh khèi cã cÊu t¹o c¸ch ng¨n: thêng thÊy trong u ®a nang cña thËn vµ gan... 2.4.2.Nh÷ng nhÇm lÉn cÇn tr¸nh: - H×nh khèi ®Æc gi¶: Khi dïng ®é khuÕch ®¹i lín nhiÒu khi däc theo h×nh khuyÕt cã thÓ thÊy mét sè ©m vang khuÕch ®aÞ. NÕu dïng tÇn sè cao h¬n (chïm siªu ©m tËp trung h¬n) sÏ thÊy râ lµ h×nh mét khèi láng. - H×nh khèi láng gi¶: Khi dïng tÇn sè cao, khuÕch ®¹i thÊp, siªu ©m Ýt xuyªn nªn cã thÓ thÊy mét kho¶ng trèng cã bê n«ng t¬ng ®èi râ, nhng kh«ng thÊy bê s©u. NÕu dïng tÇn sè thÊp h¬n ®Ó kiÓm tra (siªu ©m xuyªn s©u h¬n, nªn sÏ thÊy h×nh cÊu tróc ®Æc ) (h×nh 11e) 16
H×nh : ChÈn ®o¸n ph©n biÖt gi÷a khèi ®Æc vµ láng a. KhuÕch ®¹i thÊp: cã h×nh khuyÕt b. T¨ng ®é khuÕch ®¹i: h×nh khèi ®Æc c. H×nh khèi láng, kh«ng ©m vang d. H×nh gi¶ khèi ®Æc e. H×nh gi¶ khèi láng. c¸c h×nh nhiÔu ¶nh trªn siªu ©m Cã nhiÒu h×nh gi¶ trªn siªu ©m vµ tÊt c¶ chØ ®îc gi¶i thÝch b»ng b¶n chÊt vËt lý. Mét vµi h×nh gi¶ cã thÓ cã Ých vµ gióp ta nhËn biÕt tæ chøc b×nh thêng hay tæ th¬ng, nhng rÊt nhiÒu h×nh gi¶ kh¸c lµm khã th¨m kh¸m hoÆc dÉn ®Õn ®äc sai h×nh ¶nh. 1. H×nh do ph¶n x¹ (©m vang) Lµ kÕt qu¶ cña mét hay nhiÒu ph¶n håi cña sãng siªu ©m trªn mét mÆt ph©n c¸ch ng¨n c¸ch gi÷a hai cÊu tróc cã kh¸ng trë ©m kh¸c nhau. Chïm sãng siªu ©m trë vÒ ®Çu dß tiÕp l¹i ®i tíi mÆt ph©n c¸ch, cã thÓ tiÕp diÔn l¹i nhiÒu lÇn nh vËy. Mçi lÇn ph¶n håi vÒ sÏ t¹o ra mét vÖt sãng xa h¬n vÖt sãng tríc, chóng sÏ t¹o ra nhiÒu ®êng song song gièng nhau (H.1). H×nh 1: s¬ ®å h×nh gi¶ do ph¶n x¹ 1.1. H×nh ph¶n x¹ do ®Çu dß tiÕp xóc kh«ng tèt víi da (H.2,3): lo¹i bá b»ng c¸ch cho thªm dÞch gel ®Ó tr¸nh khÝ n»m gi÷a ®Çu dß vµ mÆt da. H×nh gi¶ 17
còng cã thÓ x¶y ra trong c¬ quan, nhÊt lµ cÊu tróc chøa khÝ, tham gia vµo t¹o ra h×nh ‘®u«i sao chæi’ (H.4) H×nh 2: Siªu ©m hèc m¾t: nh÷ng vÖt song H×nh 3: Siªu ©m gan, tói mËt : nh÷ng vÖt song bªn tr¸i h×nh ¶nh. Do tiÕp xóc song song mau bªn tr¸i h×nh ¶nh. Do tiÕp kh«ng tèt gi÷a ®Çu dß víi da. xóc kh«ng tèt gi÷a ®Çu dß víi da. H×nh 4 : H×nh gi¶ ph¶n x¹ x¶y ra ë vïng khÝ trong ruét : nh÷ng vÖt ©m vang song song ë xa cã cïng kho¶ng c¸ch (mòi tªn). 1.2. H×nh "®u«i sao chæi": do ph¶n håi cña sãng siªu ©m khi gÆp khÝ (H.5,6) (vÝ dô: trong èng tiªu ho¸ hoÆc phæi), còng cã thÓ ®îc t¹o thµnh tõ cÊu tróc cã chÊt kho¸ng (nh÷ng tinh thÓ cholesterol). Chïm sãng ®i vµ vÒ gi÷a mÆt tríc vµ sau cña líp khÝ hay cÊu tróc cholesterol t¹o thµnh ®êng rÊt s¸ng, ë phÝa sau líp khÝ hay tinh thÓ cã nhiÒu d¶i tr¾ng ®en xen kÏ to¶ ra h×nh lan hoa. 18
H×nh 5 : ®u«i sao chæi ë mÆt ph©n c¸ch víi H×nh 6 : ®u«i sao chæi cña líp khÝ trong d¹ khÝ trong phæi dµy ë díi gan 1.3. H×nh soi g¬ng (H.7): ®îc t¹o tõ mÆt ph©n c¸ch rÊt ph¶n x¹ vµ cong nh : c¬ hoµnh, mµng phæi, ruét. Do nh÷ng sãng ©m phô g©y ra h×nh gi¶ khèi ®èi xøng víi khèi thËt qua mÆt ph©n c¸ch (H.8,9). H×nh 7 : soi g¬ng trªn c¬ hoµnh : sãng siªu ©m tíi hoµnh - ph¶n x¹ vÒ nhu m« gan - ph¶n x¹ l¹i tíi c¬ hoµnh -ph¶n x¹ vÒ ®Çu dß. M¸y siªu ©m kh«ng nhËn thÊy hiÖn tîng ph¶n x¹ nµy vµ t¹o ra h×nh cã sãng siªu ©m ph¶n håi th¼ng. H×nh 9 : ‘soi g¬ng’ cña tói mËt (VB) vµ gan H×nh 8 : ‘soi g¬ng’ cña gan qua c¬ hoµnh (F) qua c¬ hoµnh (DIA). 2. H×nh do suy gi¶m chïm sãng siªu ©m (bãng c¶n): Chïm sãng siªu ©m suy gi¶m khi tíi bÒ mÆt cÊu tróc cã kh¸ng trë cao (cÊu tróc cã nhiÒu chÊt kho¸ng) lµm cho bÒ mÆt rÊt t¨ng ©m, tiÕp ®ã vïng sau 19
cÊu tróc nµy kh«ng cã sãng ©m truyÒn n÷a, ®ã lµ ‘bãng c¶n’. Bãng c¶n cã h×nh nãn víi ®Çu dß rÎ qu¹t (H.10), h×nh trô víi ®Çu dß ph¼ng. GÆp trªn cÊu tróc v«i ho¸ (H.11, 12, 13, 14, 15), nh: sái mËt, sái tiÕt niÖu, m¶ng x¬ v÷a thµnh m¹ch Cã thÓ gÆp trªn cÊu tróc x¬- mì (vÝ dô: c¸c nh¸nh cöa trong gan t¹o h×nh gi¶ huyÕt khèi. §Ó tr¸nh h×nh gi¶ nµy, th¨m kh¸m c¸c cÊu tróc nµy cÇn ®Æt ®Çu dß ë nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau. H×nh 10 : s¬ ®å h×nh bãng c¶n h×nh nãn phÝa sau cña ®Çu dß h×nh dÎ qu¹t H H×nh 11: Sái bµng quang, ×nh 12: Sái niÖu qu¶n, niÖu H×nh 13: Sái mËt trong gan viÒn t¨ng ©m (mòi tªn) vµ qu¶n gi·n (U), do sái (mòi t¨ng ©m cã bãng c¶n phÝa sau. bãng c¶n ë phÝa sau (®Çu tªn) cã bãng c¶n (®Çu mòi 20