Bài giảng Thuốc giải độc

THUỐC GIẢI ĐỘC<br /> <br /> 1<br /> <br /> ĐỊNH NGHĨA<br /> Các thuốc giải độc là những thuốc dùng để làm<br /> mất hiệu lực của các chất độc đã đưa vào cơ thể.<br /> NGUYÊN TẮC GIẢI ĐỘC THUỐC<br /> + Loại trừ chất độc<br /> - Ngăn chặn hấp thu chất độc vào cơ<br /> thể bằng cách gây nôn, rửa dạ dày …<br /> - Tăng cường thải trừ các chất độc ra<br /> khỏi cơ thể theo đường nhanh nhất<br /> (tiểu tiện, mồ hôi).<br /> <br /> 1. ĐẠI CƯƠNG<br /> <br /> 2. CÁC THUỐC GIẢI ĐỘC THÔNG DỤNG<br /> <br /> + Trung hòa chất độc: hạn chế tác dụng<br /> của các chất độc bằng cách dùng các<br /> thuốc chống độc.<br /> <br /> ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ<br /> Đại học Y Dược TP HCM<br /> <br /> + Khắc phục các triệu chứng ngộ độc và<br /> phục hồi sức khỏe cho nạn nhân.<br /> <br /> PHƯƠNG<br /> PHÁP<br /> <br /> CHỈ ĐỊNH THUỐC GIẢI ĐỘC<br /> Chủ yếu điều trị trong các trường hợp ngộ<br /> độc cấp, ít tác dụng trong ngộ độc mãn,<br /> chỉ định càng sớm hiệu quả càng cao.<br /> <br /> Lưu ý: các biện pháp thải nhanh chất độc<br /> ra khỏi cơ thể có tầm quan trọng không<br /> kém thuốc chống độc.<br /> <br /> QUA<br /> ĐƯỜNG<br /> <br /> Gây nôn<br /> <br /> Tiêu<br /> hóa<br /> <br /> Hô hấp<br /> LOẠI<br /> TRỪ<br /> <br /> Niệu<br /> <br /> PHƯƠNG<br /> PHÁP<br /> <br /> TRUNG<br /> HÒA<br /> <br /> VỊ<br /> TRÍ<br /> <br /> Dạ<br /> dày<br /> <br /> Toàn<br /> thân<br /> <br /> BIỆN PHÁP<br /> <br /> ĐIỀU TRỊ<br /> TRIỆU<br /> CHỨNG<br /> <br /> Sữa, lòng trắng trứng [muối Hg,<br /> phenol]<br /> <br /> Kết tủa<br /> <br /> Tanin 1% [strychnin, quinin,<br /> cocain, Hg, Pb, Co,Zn, Cu]<br /> <br /> Hấp phụ<br /> tại chỗ<br /> <br /> Than hoạt tính, kaolin [alkaloid,<br /> muối Hg]<br /> <br /> Tạo phức<br /> <br /> BAL [kim loại nặng như As, Pb, Hg]<br /> EDTA [kim loại hóa trị II: Pb, Fe,<br /> Mn, Cr, Cu, digitalis]<br /> pyridoxin [Isoniazid] , xanh<br /> methylen [methemoglobinemia],<br /> N-acetylcystein [paracetamol],<br /> naloxon.HCl [opiod],<br /> <br /> Kthích thần<br /> kinh<br /> Kthích hô hấp<br /> Trợ tim<br /> Thẩm phân<br /> <br /> THUỐC [TRƯỜNG HỢP NGỘ ĐỘC]<br /> (lưu ý)<br /> Apomorphin, ipeca (không dùng khi<br /> ngộ độc chất ăn mòn)<br /> <br /> Ngoái họng<br /> Rửa dạ dày<br /> <br /> KMnO4 1/1000, than hoạt (không<br /> dùng khi ngộ độc chất ăn mòn)<br /> <br /> Hô hấp<br /> nhân tạo<br /> <br /> Kích thích hô hấp cardiazol [thuốc<br /> mê, rượu, dung môi hữu cơ, khí đốt]<br /> <br /> Làm lợi<br /> tiểu<br /> <br /> Manitol, glucose, Ringer lactat<br /> (không dùng khi suy thận nặng, suy<br /> tim, phù phổi cấp, huyết áp cao,trụy<br /> tim mạch)<br /> <br /> Kiềm hóa<br /> nước tiểu<br /> <br /> NaHCO3, trihydroxymethyl dạng dịch<br /> truyền [salicylat, barbiturat] (thận<br /> trọng với người cao huyết áp khi<br /> dùng NaHCO3)<br /> <br /> Acid hóa<br /> nước tiểu<br /> <br /> NH4Cl, acid phosphoric loãng<br /> [cloroquin, imipramin, quinolein,<br /> mecamylamin]<br /> <br /> THUỐC<br /> [TRƯỜNG HỢP NGỘ ĐỘC]<br /> <br /> Ngăn hấp thu<br /> <br /> THUỐC<br /> ĐỐI<br /> KHÁNG<br /> <br /> BIỆN PHÁP<br /> <br /> Thuoác giaûi ñoäc khoâng ñaëc hieäu<br /> <br /> Thuoác giaûi ñoäc ñaëc hieäu<br /> <br /> Strychnin [barbiturat]<br /> Niketamid, camphor [barbiturat]<br /> Adrenalin<br /> <br /> ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ – Đại học Y Dược TP HCM<br /> <br /> THUỐC GIẢI ĐỘC<br /> <br /> 2<br /> <br /> THAN HOẠT TÍNH<br /> Tên khoa học: activated charcoal<br /> Phân loại<br /> Tùy thuộc vào nguồn nguyên liệu dùng điều chế,<br /> có 2 loại khác nhau:<br /> - than động vật<br /> - than thảo mộc.<br /> <br /> THAN ĐỘNG VẬT<br /> <br /> THAN THẢO MỘC- THAN HOẠT<br /> <br /> Nung xương đã loại thịt, mỡ<br /> trong nồi nung 800 oC.<br /> Tinh chế bằng HCl để loại các<br /> muối vô cơ, rửa sạch acid, sấy<br /> Điều khô.<br /> chế Thành phần<br /> 90% carbon,<br /> 5% muối vô cơ không tan<br /> trong HCl<br /> 5% tạp chất khác<br /> <br /> - Than thảo mộc: nung gỗ<br /> không có nhựa (vỏ dừa, cùi<br /> bắp, trấu, bả mía…) trong<br /> nồi nung đỏ, tán nhỏ,<br /> rửa bằng nước sôi.<br /> - Than hoạt được điều chế từ<br /> than trên: nung tiếp ở nhiệt<br /> độ cao 1000 oC có luồng<br /> CO2, hơi nước để phân hủy<br /> tối đa các tạp chất hữu cơ<br /> <br /> Than thảo mộc và than hoạt<br /> nhẹ, xốp, nổi trên mặt nước<br /> Tính tỉ trọng lớn nên khi rải lên mặt<br /> Không tan trong dung môi nào.<br /> nước<br /> sẽ<br /> chìm<br /> chất<br /> Khả năng hấp phụ rất mạnh<br /> (khác với than thảo mộc)<br /> các chất hơi, khí, các chất ở<br /> trạng thái hòa tan.<br /> <br /> * Kiểm định<br /> Các loại than được kiểm các giới hạn acid kiềm,<br /> các ion thông thường, các hợp chất S 2-, CN- và<br /> khả năng hấp phụ (0,1g phải làm mất màu ít nhất<br /> 20 ml dung dịch xanh methylen 0,15%).<br /> * Chỉ định<br /> Hai loại than được chỉ định trong trường hợp<br /> - Khó tiêu, đầy hơi.<br /> - Trị ngộ độc cấp các alcaloid, thuốc trừ sâu,<br /> barbituric, sắt, cyanid, lithi, rượu.<br /> - Hấp phụ các chất ăn mòn (acid hoặc base).<br /> - Là thành phần chủ yếu trong mặt nạ phòng<br /> độc (có thêm các chất khử khác)<br /> - Là chất tẩy màu, mùi trong công nghệ hóa học<br /> <br /> ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ – Đại học Y Dược TP HCM<br /> <br /> THUỐC GIẢI ĐỘC<br /> <br /> 3<br /> <br /> * Thận trọng<br /> Người bệnh ngủ lơ mơ, hoặc hôn mê<br /> (nguy cơ hít vào phổi)<br /> <br /> * Liều lượng và cách dùng<br /> Pha 30 g than hoạt tính vào 240 ml nước hoặc<br /> trong dung dịch sorbitol. Khuấy đều khi uống.<br /> <br /> THUỐC GIẢI ĐỘC KIM LOẠI NẶNG<br /> <br /> - Dimercaprol<br /> <br /> - Ngộ độc cấp: dùng ống sonde bơm vào dạ dày<br /> . Người lớn: 1 g/kg/lần<br /> . Trẻ em 1-12 tuổi: 25 g/lần<br /> - Ngộ độc nặng: 50 g/lần<br /> * Tác dụng phụ<br /> Nôn, táo bón, tiêu chảy, viêm phổi (do hít phải),<br /> phân đen.<br /> <br /> THUỐC GIẢI ĐỘC KIM LOẠI NẶNG<br /> DIMERCAPROL<br /> (BAL: British Anti Lewisite)<br /> <br /> C3H8S2<br /> <br /> - Natri calci edetat<br /> - Penicilamin hydroclorid<br /> THUỐC GIẢI ĐỘC PHOSPHO HỮU CƠ, CARBAMAT<br /> <br /> Kiểm định<br /> Tạo phức với Cu(OH)2 cho màu xanh<br /> Cơ chế tác động<br /> Tạo phức với các kim loại nặng do 2 nhóm SH<br /> <br /> P.t.l: 124,21<br /> <br /> Tính chất<br /> Chất lỏng sánh, trong suốt, không màu, mùi<br /> hắc, vị khó chịu<br /> Ít tan trong nước, dễ tan trong dầu<br /> <br /> HOẠT CHẤT<br /> <br /> BIỆT<br /> DƯỢC<br /> <br /> TÁC DỤNG<br /> <br /> CHỈ<br /> ĐỊNH<br /> <br /> Giải độc<br /> kim loại<br /> Tạo phức<br /> nặng<br /> hợp<br /> như As,<br /> dimercaprol<br /> DIMERCAPROL<br /> Hg, Au<br /> -kim<br /> loại<br /> dễ<br /> = BAL<br /> ANTOXOL,<br /> thải<br /> trừ<br /> (Bristish<br /> Tác<br /> DICAPTOL theo nước<br /> anti Lewisite)<br /> tiểu và giải dụng<br /> kém với<br /> phóng hệ<br /> ngộ độc<br /> enzym có<br /> do Ni,<br /> thiol.<br /> Cu, Bi,<br /> Cr …<br /> <br /> TDP<br /> Nhức đầu,<br /> buồn nôn,<br /> nóng rát<br /> họng, đau<br /> ngực, tăng<br /> huyết áp,<br /> Tim đập nhanh<br /> CCĐ<br /> người<br /> suy thận.<br /> Chú ý<br /> Thuốc thải<br /> trừ nhanh<br /> qua nước tiểu<br /> nên phải tiêm<br /> nhiều lần.<br /> <br /> THUÔC GIẢI ĐỘC KIM LOẠI NẶNG<br /> NATRI CALCI EDETAT<br /> <br /> NaOOC CH2<br /> <br /> CH2 COO<br /> <br /> N CH2 CH2 N<br /> NaOOC CH2<br /> C10H12CaN2Na2O8.2H2O<br /> <br /> Ca<br /> <br /> CH2 COO<br /> P.t.l: 410,3<br /> <br /> Tên khoa học: calcium disodium ethylen tetraacetat<br /> Tên khác: EDTA<br /> <br /> ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ – Đại học Y Dược TP HCM<br /> <br /> THUỐC GIẢI ĐỘC<br /> <br /> 4<br /> <br /> HOẠT CHẤT<br /> <br /> CALCI<br /> NATRI<br /> EDETAT =<br /> CALCI<br /> DINATRI<br /> ETHYLEN<br /> DIAMIN<br /> TETRA<br /> ACETAT<br /> <br /> BIỆT<br /> DƯỢC<br /> <br /> TÁC<br /> DỤNG<br /> <br /> EDITACA<br /> L,<br /> EDTACAL<br /> <br /> Tạo<br /> phức với<br /> các ion<br /> kim loại<br /> nặng để<br /> thành<br /> chất dễ<br /> tan<br /> trong<br /> nước, ít<br /> độc và<br /> thải trừ<br /> dễ dàng<br /> qua<br /> thận.<br /> <br /> CHỈ<br /> ĐỊNH<br /> <br /> Điều trị<br /> ngộ độc<br /> cấp và<br /> mạn<br /> các kim<br /> loại<br /> nặng<br /> như Pb,<br /> Cu, Cd,<br /> Cr, Mn<br /> …<br /> <br /> TDP<br /> Viêm thận, nhức<br /> đầu, buồn nôn,<br /> nôn, chuột rúc, đau<br /> cơ, sốt.<br /> CCĐ<br /> suy thận, dị ứng<br /> với thuốc, đang<br /> dùng<br /> Digitalin.<br /> Chú ý<br /> Nồng độ quá 0,5%<br /> sẽ gây viêm tĩnh<br /> mạch<br /> huyết khối<br /> <br /> Thuốc giải độc kim loại nặng<br /> PENICILAMIN HYDROCLORID<br /> <br /> C6H13O2NS,<br /> <br /> P.t.l: 163<br /> <br /> Tên khoa học<br /> acid (2S)-2-amino-3-methyl-3-sulfanyl-butanoic<br /> Tên khác: D-3-mercapto-D-valin<br /> <br /> * Chỉ định<br /> + Ngộ độc kim loại Cu (bệnh Wilson) từ 6 tháng<br /> đến 1 năm.<br /> Uống lúc đói 1-1,5 g/ngày chia làm 3 lần,<br /> nên uống kèm theo K2SO4 để giảm hấp thu Cu<br /> + Ngộ độc các kim loại nặng khác<br /> 1 g/ngày chia 3 lần x 7 ngày nghỉ 2 ngày,<br /> điều trị 2-3 đợt.<br /> * Thận trọng<br /> - Người suy thận, mang thai<br /> - Tránh dùng đồng thời với cloroquin, thuốc ức<br /> chế miễn dịch.<br /> - Giám sát số lượng hồng cầu và xét nghiệm<br /> nước tiểu trong suốt thời gian điều trị<br /> <br /> * Tác dụng phụ<br /> -<br /> <br /> Nhức đầu, buồn nôn, chán ăn,<br /> Thiếu máu, giảm bạch cầu hạt, xuất huyết,<br /> Tăng SGOT và SGPT.<br /> Protein niệu, hiếm gặp tiểu ra máu (ngừng<br /> thuốc ngay)<br /> - Rụng tóc, mỏi cơ, loét miệng<br /> <br /> * Chống chỉ định<br /> Mẫn cảm, Lupus<br /> <br /> * Quá liều và cách xử lý<br /> Dùng pirydoxin 25 mg/24 giờ kèm điều trị triệu<br /> chứng.<br /> <br /> ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ – Đại học Y Dược TP HCM<br /> <br /> THUỐC GIẢI ĐỘC<br /> <br /> 5<br /> <br /> * Liều lượng – cách dùng<br /> + Nhiễm độc kim loại nặng: uống<br /> - Người lớn 1-2 g/ngày, chia 4 lần uống trước<br /> bữa ăn và tiếp tục cho đến khi Pb trong nước<br /> tiểu ổn định ở mức < 500 mg/ngày.<br /> - Trẻ em dùng 20-25 mg/kg/ngày chia thành<br /> nhiều liều nhỏ.<br /> - Người cao tuổi uống liều 20 mg/kg/ngày,<br /> tiếp tục cho đến khi Pb trong nước tiểu ổn<br /> định ở mức < 500 mg/ngày.<br /> + Bệnh Wilson (nhiễm đồng): uống<br /> Người lớn 1,5-2 g, chia thành nhiều liều nhỏ,<br /> uống trước bữa ăn, tối đa 2 g/ngày, trong 1<br /> năm, sau đó duy trì từ 0,75-1 g/ngày cho đến<br /> khi bệnh được kiểm soát.<br /> <br /> Thuốc giải độc phosphor hữu cơ và carbamat<br /> ATROPIN<br /> H<br /> O H<br /> N CH3<br /> <br /> O<br /> H<br /> OH<br /> <br /> H<br /> Atropin<br /> <br /> Tên khoa học<br /> (1R,3R,5S)-8-methyl-8-azabicyclo[3.2.1]oct-3yl(2RS)-3-hydroxy-phenylpropanoat.<br /> Thường dùng dưới dạng muối sulfat<br /> <br /> Theá taùc ñoäng<br /> Ñoái giao caûm tröïc tieáp<br /> Luoàng Ca 2+<br /> <br /> Proteinkinaz<br /> taêng<br /> <br /> Ach ñöôïc<br /> giöõ trong<br /> caùc boïc<br /> <br /> Baét laïi choline<br /> <br /> Thuûy giaûi bôûi<br /> esteraz<br /> Cholin esteraz<br /> trong maùu<br /> <br /> Cô<br /> quan<br /> ñích<br /> <br /> Phoùng<br /> thích töø<br /> caùc boïc<br /> <br /> Ach esteraz<br /> ôû maøng<br /> <br /> Ñeán<br /> recepteur<br /> <br /> Ra khoûi teá baøo<br /> thaàn kinh<br /> <br /> Khaùng cholinesteraz<br /> AchE<br /> Ñoái giao caûm giaùn tieáp<br /> <br /> ThS. NGUYỄN THỊ THU HÀ – Đại học Y Dược TP HCM<br /> <br />