Báo cáo khoa học: Chất thần bí trong văn học thời Lý

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Văn học đời Lý là thời kỳ đầu của nền văn học Việt Nam được hình thành trong giai đoạn lịch sử của nhà Lý (1009-1225).Văn học đời Lý là thời kỳ đầu của nền văn học Việt Nam được hình thành trong giai đoạn lịch sử của nhà Lý (1009-1225)

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: Chất thần bí trong văn học thời Lý

44 Nghien cu'u Ton giao. Sd9 - 2010 i:i^ 5 V'lJ ii-Jt'f- (iji"f t'l'.-.t CHAT THAN BI TRONG VAN HOC THC)I LY iii): VU THANH
ViJ Thanh. Chcd thdn bi trong vdn h()c thdi Ly. 45 va v a n hpc d a n gian, gifta van hpc the Hda dao mdc lac, tuc va v a n hpc tdn giao cdn r a t mat thie't. Thap bat ta thanh. Chat t h a n bl t r o n g van hpc giai doan n a y Chain cung hien nhat, cdn m a n g d a m m a u sac sieu nhien, thd phac va g a n lien mat thie't vdi van hda, Doai cung an tinh. van hpc d a n g i a n . O g i a i doan d a u cua Luc that nien gian, van hpc d a n tdc da xua't hien mdt hien Thien ha thai binh. tftdng thd k h a la. Dd la n h i i n g bai thd N g h i a la: "than", thd "sam" m a n g n h i i n g ldi le khd A ' A '' A*' ' A-. A ^ hieu, du'dc g a n lien vdi nhifng t r u y e n Goc cay t h a m tham, thuye't, nhiing h u y e n thoai ciing k h a bl Ngpn cay x a n h x a n h . hiem. Viec x u a t hien n h i i n g bai sam ^v 7 9 Cay hda dao r u n g , truyen, d u n g ldi ndi k i n (an ngft) de dft Mftdi t a m h a t t h a n h . doan h u n g cat cd le da xua't hien tft trifdc Ddng, m a t trdi mpc, ddi Ly nhifng p h a i de'n thdi diem n a y mdi thiic sii nd rd. Ndi bat h d n ca t r o n g Tay, sao n a u h i n h . thd sam ddi Ly la n h i i n g chum thd bl K h o a n g sau bay nam, .i''H HHOi ^9 AA A A- A hiem xuat hien r a m rp t r o n g giai doan Thien ha t h a i binb'^l Sft Van Hanh, '"ngiidi thau sud't ca ba chuan bi cho viec Ly Cong Uan len ngoi cdi: trdi, dat, ngftdi" da giai thich tinh bi thay n h a Tien Le. Dieu ddc dao la chi cd ^9 9 A A A^ A A hiem, tien tri ciia bai sam tren ma Dai Viet the ll giai mpt cach t h a u dao y n g h i a 9 A . A ^ ^ tien t r i m a n g t i n h chat t h a n linh cua Sit ky toan thit da, ghi lai. Co the hieu nhft nhiing bai thd n a y k h i dat nd t r o n g bd'i sau: Vua che't non, bay tdi thinh "vrfdng, canh cua n h i i n g huyen thoai x u n g nha Le mat, n h a Ly se len thay, bac thien quanh, gifta c h u n g cd sft li giai, bd s u n g tu' xua't hien d phftdng Ddng, ke thft d a n mat thie't cho nhau. mat hut d phifdng Tay. Trong k h o a n g bay Vao nhiing n a m cud'i the' ki X, sft t a n nam nfta thi thien ha thai binh. bao de'n n g u mudi ciia Le Ngpa Trieu da Dung phifdng p h a p chie't tii thi cau lam d a n chiing p h a n uat va dinh t h a n thft ba vie't t h a n h chft Le, cau thft tif vie't chan nan. Hp hifdng ve mdt ngftdi cd tai t h a n h chft Ly, y ndi n h a Le mat, n h a Ly n a n g dftc dp luc dd la Ly Cdng Uan. H a n g len thay. Giai d o a n n a y cdn xua't hien loat tac pham n h a n d a n h liic lifdng sieu n h i e u bai t h d "than" phuc vu cho muc nhien da r a ddi de v a n ddng cho cdng dich t r e n nhif bai Dai sdn (Nui Idn) t i n h cudc t h a y ddi dd. Mdt bai thd theo ldi chat t h a n bl k h a rd net, bai Dai dac (Dftc chie't tii da xua't hien tren mdt cay gao bi Idn) xua't h i e n k h i sft Da Bao chua Kie'n set d a n h d chau Cd P h a p (que hiidng Ly Sd n g h e t h a n dpc t h d de k h e n dftc Idn ciia Cdng Uan) t r o n g mpt cdn gidng bao chi Ly Cdng Uan t r o n g thdi diem vi h o a n g rd viec n h a Ly len thay n h a Le: d e ' t i f d n g l a i de'n t h a m c h u a ; h o a c k h i Thu can dieu dieu, Mdc bieu thanh thanh. I. Tho vdn Ly-Trdn, tap 1, Nxb. Khoa hoc xa hdi, H,, 1977. !:.,M,; ;.y ' > : , , . ;. , • , :;. • , . . , ; w : ' •
46 Nghien ciru Ton giao. Sd9 - 2010 trong dem tinh mich sft Van Hanh nghe chinh tri cdi md, thftc thdi: bie't dat ldi thay tie'ng ngam thd vpng tdi tft md Hien Ich cua dat nftdc, dan tdc len tren bet, A 9 A A A'' V dam vi cudc sd'ng yen lanh eua tram hp Khanh vftdng (cha cua Ly Cdng Uan) va ma bd qua le "trung quan"', van de quan dng da sai ngftdi ghi lai dftdc bd'n bai. trpng bac nha't cua Nho giao. Nhft vay la Trong bai Dai sdn, muc dich cua tac gia sft ra ddi cua cac bai thd "than"" ki bl bai thd da kha Id lieu va tinh chat than dftdc gan vdi nhiing truyen thuye't than bl ciing dam net hdn: bl lai xua't phat tft nhiing yeu cau chinh Dai sdn long dau khdi tri cap bach cua dat nftdc. Hau nhft Cd VI an chu minh nhftng van de Idn, nhiing sft kien chinh tri quan trpng dftdng thdi ngay nay deu Thap bat tadinh thanh 9 A A A ^ Mien thu hien long hinh cd the nhan thay dau vet qua nhifng mau A- ^ Thd'ke tha nguyet ndi huyen thoai va nhiing bai thd "than" kieu nay. Sif sach cung ghi lai rang, Le Hoan Dinh kie'n nhat xua't thanh. trifdc hpa xam Iftdc cua quan Tdng da Nghia la: nhd Khudng Viet dai sft di cau nguyen Nui Idn ndi dau rdng tai nui Ve Linh, cau cho quan ta chie'n Dudi rdng giau dai cdng. thang trifdc ke thu hung bao. Trong khi tie'n hanh cudc chie'n tren vung sdng Nhft Nha Ly lap nen nghiep , Nguyet, dng cung md tha'y Trifdng Hd'ng, Cay gao hien hinh long. Trftdng Hat de'n xin giup sftc va dpc thd Trong thang thd, ga, chudt lam ke thu tan ra... Mat trdi moc sang trong. , . , Rat nhieu kha nang Nam qud'c sdn ha cung da ra ddi tft mdt "phftdng thftc" (Ngd The'Long dich) .i.. a ,1 • >f ': )•> sang tac nhft vay. De bai thd trcf nen linh Sud't trong mdt thdi gian dai, nhftng thieng, cd sifc manh thu phuc nhan tam, A- ^ A^ AA dieu linh di nhif vay cft lien tie'p xua't khich le sftc manh tinh than va the chat hien. Mdt mat nd keu gpi, thuc day ciia quan si trftdc mdt ke thu hung manh nhiing ngftdi van an phan thu thftdng nhftng phi nghia va khie'n giac Td'ng phai suy nghi, mat khac, nd gieo hi vpng, phai kinh sd ma tan vd thi ngftdi sang cd vu nhiing ai mudn hanh dpng. Co the tac, chac chan la mdt nhan vat quan doan chac rang, nhiing bai thd "than" trpng, tai nang difdng thdi budc phai kieu nay da tao dftdc trong dan chung giau kin ten tuoi minh va gan nhftng ldi dftdng thdi khdng khi nao nftc ddn chd vi thd mang hao khi va sftc manh chinh "Thanh quan" xua't hien. Ngay nay, nghia cua dan tdc do minh sang tac cho 9 ^ A". AA A- chang con ai nghi ngd nguon goc tran than linh, vi than ban dia ndi se dien ra the'cua nhiing tac pham ay. Va dau rang cudc chie'n dau mdt mat, mdt cdn vdi ke chfta the chi rd tac gia ciia chiing, nhifng thu xam Iftpfc. Bai thd trd thanh "tie'ng cung cd the dft doan mdt each kha chac ndi" cua "than"", cua hdn thieng sdng nui, la y cbl cua ca mot dan tdc dang quye't hi chan rang hp thudc nhdm Van Hanh, Dao sinh tat ca de bao ve ddc lap va chii Cam Mdc, nhiing ngftdi cd nhan quan
Vu Thanh. Chdt thdn bi trong vein hgc thi/i Ly. 47 quyen. Va than Trifdng Hd'ng, Trifdng "than", hoac It ra thi hp cung la nhiing Hat vdi sft linh thieng nhan ddi, hai vi ngifdi da gdp phan quan trpng trong viec than noi danh vdi nhiing chien cdng truyen ba nhiing bai thd than bl nay. chd'ng giac ngoai xam va san sang che't Phai chang da cd the ndi tdi tinh than de chiing td ldng trung nghia, mdt dftc bl, huyen thoai trong thd ca thdi Ly. Mdi tinh vd'n du'dc ca than linh va con ngifdi bai thd ra ddi, tinh than bl, huyen thoai de cao da difdc chpn de thftc hien sft se gdp phan lam nen ndi dung t h i n bl menh thieng lieng ma thdi dai giao phd. 9 A A^ Vi vay, khi nghien cifu, tim hieu Nam cua tac pham, hoac se tao nen nhftng qud'c sdn ha phai ludn dat bai thd trong huyen thoai xung quanh tac pham. Khi truyen thuye't, phai gan vdi mdtip "am nghien cftu, tim hieu cac bai thd Thien phu dftcfng trd" linh thieng cua van hda giai doan nay, chung ta cung can phai truyen thd'ng. Nam qud'c sdn ha ciing da gan chung vdi cac tieu truyen cua cac dat tdi ve dep nghe thuat va huyen thoai thien sft. Dd la nhiing tieu truyen chifa ve sft ra ddi cua nd cung tim dftdc mdt dftng trong nd nhiing huyen thoai, khung canh II tifdng: Trdi dem tinh mich, truyen thuye't ve tac gia cua cac bai thd- A A A A "^ 9 ke dd va cho ta bie't bdi canh ra ddi cua song nu'dc menh mong, sft cang thang cua tiing bai thd. chie'n trifdng va huyen hi ciia ngdi den... 3. Trong the loai van bia thdi Ly, chat Tat ca nhiing ye'u td' dd tao nen khdng khi than bl, huyen thoai cung rat ndi bat. thieng lieng khi bai thd dftcfc ngam vang, Trong dd phai ke de'n hai tac pham noi tuyen bd' chii quyen ddc lap va canh cao tie'ng nha't giai doan nay: Van bia thap ke thu xam Iftdc. Cac chie'n binh Dai Viet Siing Thien Dien Linh ciia vua thit tit chu trong khung canh dd da tie'p nhan bai thd nitdc Dai Viet (gpi tat la Van bia Sung vfta vdi khi the' va vi the' chu nhan ciia Thien Dien Linh) va Bai minh bia chua mpt dat nu'dc cd chii quyen ddc lap, vfta Linh XOng niii Ngitdng- Sdn (gpi tat la vdi niem tin cd mau sac tdn giao ben canh Van bia Linh Xiing). Day la hai tac pham sft rung cam nghe thuat sau sac. gan lien vdi sft hifng thinh ciia dao Phat, Nha nghien cifu Le Manh That trong cung la hai bai van bia dat de'n mdt trinh Lich sd Phat giao Vict Nam^^^ da cho dp nghe thuat dac sac khien cho nhieu rang bai thd nhieu kha nang la do thien the ki sau cung hiem cd tac pham cung sft Phap Thuan vie't, nhifng dng cung A? A A? khdng difa ra dftdc chifng cft nao that sii the loai co the vftdt qua difdc. thuye't phuc. Tuy nhien, cd mdt dieu de Van bia Sung Thien Dien Linh la mdt dang nhan tha'y la cac bai thd "than" gan trong vai tac pham dac sac tieu bieu nhat lien vdi cac truyen thuye't, huyen thoai cua van bia ddi Ly, do vua thif tft nha Ly giau mau sac tdn giao, tin ngifdng nay la Ly Nhan Tdng (1066-1128, lam vua tft lai deu lien quan de'n cac vi thien sif ndi 1072) sai be tdi la Nguyen Cdng Bat, gift tie'ng difdng thdi nhif Van Hanh, Phap chftc Trieu liet, Hinh bd Thftdng thif, Thuan. Hp deu la nhiing nhan vat chinh Binh bd Vien ngoai lang Ddng tri phien ciia thdi dai va phan nao cd the ngd rang 2. Le Manh That. Lich sir Phdt gido Viet Nam. tap 2. chlnb hp la tac gia ciia khdng It bai thd Nxb. Tp. Hd Chi Minh, 2001', ti. 47.3 -483.
48 Nghien cuu Ton giao. Sd9-_2010 cdng vien chinh sft vang sac chi soan. thdng de'n chd ye'u huyen, phap thuat Bai van bia ra ddi trong bd'i canh mdt xa ngoai quyen than tdm dftdc toan y chi. hdi thinh tri, Phat giao ddng vai trd Due ldi dep nhif da vang, sang Ida tinh ^9 , qud'c giao. Chinh vi vay md dau tac pham dau, dat ten hay cho dien thap, chieu dpi la viec trinh bay nhftng trie't 11 cao sieu xfta nay. Sanh phep vie't de thdng thin, cua dao Phat, ca tung sft nhiem mau ciia van but vua de'n tuyet dieu .. Tft thd tdm dao. Tft nhiing trie't 11 cao sieu ve vu tru, mudn hoa cua thd trdi, nhac phd hda ve con ngifdi va nhiing van de lich su" thanh am ciia dao Phat. Phep vie't chft thi Phat giao mang tinh khai quat nhif vay, AA AA A-. A'' cung ciiu de'n huyen cd, tai ban cung tinh bai van bia di den nhifng van de cu the thdng de'n dieu tbuaf.v.v... cua dat nifdc, ciia trieu dai Ly Nhan Trong bai van bia sft that va hif can, Tdng, ca tung nha vua vdi tat ca nhiing sii that va huyen thoai khdng phan biet mi hieu cao sieu nhat. Lai lich Ly Nhan ma hda quyen vao nhau, va sft bat phan Tdng tft luc ba me mang thai cho de'n khi dd difdc chap nhan nhif mdt dieu di "nhe got len tien"" da du'dc huyen thoai nhien trong tft duy cua ngftdi dftdng hda, dftdc the hien bang mdt ldi vie't dam thdi. Nghe thuat the' tuc va nghe thuat chat t h i n hi. Thdng thftdng, mdi dng vua tdn giao chfta tach bach rd ret. Sft hda tft khi sap su'a len ngdi da bat dau phai quyen gifta t h i n bl va hien thftc, gifta chuan bi cho minh nhiing cau chuyen ndi tdn giao va the'tue vdn la dac trifng cua len tftdng mao, tai dftc "la thifdng" va dia 2t A A A :? van hpc ddi Ly. O do cac tac pham van vi thien tu' hdp vdi menh trifdng cua hpc chfta diing trong chung nhiing ye'u minh trong tiidng lai, rdi sau khi nam td' t h i n bl va du'dc bao bpc trong mpt dftdc ngdi bau trong tay van rat cin khdng gian huyen thoai. Trong Van bia nhiing huyen thoai td rd sii trftdng tdn, Siing Thien Dien Linh cai t h i n ki khdng uy quyen che'ngft mudn vat cua minh. Sii chi la "man sifdng" bao phii xung quanh ra ddi cua Ly Nhan Tdng da difdc thieng ma da that sii trd thanh mdt but phap hda. Tat ca nhiing tft ngft tftdng trifng mi nghe thuat - mdt ldi tft duy, mdt each hda ve sii khac thifdng cua mdt "con vie't, mdt kieu cam nhan thftc tai. Muc trdi ", mpt bac thanh ben canh Phat td' deu dich ngdi ca khie'n nhan vat trd nen linh difdc dfta ra de khac hpa hinh tifdng ciia thieng, khac thifdng va cd sftc thuye't nha vua: "Ngu'di rdng mat phftdng, trong phuc mpi ngftdi da ddi hdi tac gia bai ngpc trang bang. Mat trong ma xanh van bia phai van dung tdi mftc cao nhat trang rd rang, khac mat hai ngifdi de' cac th"u phap nghe thuat nhif tftdng Thuan; tai dep ma vanh dai rdng, che tai trftng, ftdc le,v.v... ma giai doan dd cd ba Id Ha Vifdng... Net mat ngpc dn hda, the dat tdi dftdc. Dieu dd da tao dieu v i n g tran cao sang sua. Thftc la sft anh kien cho sft sang tao nghe thuat va dem minh cua nghin ddi, vftdt ban ve ki tu tdi gia tri van hpc cho mdt tac pham cua tram chua". Tai nghe va hanh ddng thudc the loai van hpc chftc nang. ciia nha vua deu gid'ng nhft t h i n linh: "dn khap cd cay mudng thu; tri nhanh Dieu dac biet la ca sii tich Nhif Lai gid tap mfta sa. Sach kinh ndi dien, tinh ngftdi Tay True (An Dp) vd'n la qua khft
Vu Thanh. Chdt thdn /?i trong vdn h()c thcJi Ly. 49 vdi tac gia Nguyin Cdng Bat l l n hanh bieu thdi Ly cdn lai de'n nay, do Giac trang cua Ly Nhan Tdng, vi vua difdng Tinh Hai Chie'u dai su", tft tuf Thich Phap thdi deu dftdc huyen thoai hda. Rd rang Bao, la ngftdi truyen phap d chua Phuc khdng ed sft phan biet ranh mach gifta Dien Tft Thanh, quan Cufu Chan, tran hft cau va sii thiic, gifta khoang each ve Thanh Hda (nay thudc tinh Thanh Hda) khdng gian va thdi gian, gifta eac nhan soan ldi. Bia dftdc khanh thanh va dftng vat. Nhiing dieu dftcfc huyen thoai hda lai vao ngay 3 thang Ba nam Binh Ngp, nam dftdc tie'p nhan nhft la nhiing sft viec cd thft bay nien hieu Thien Phu Due Vu (tifc that da xay ra, qua dd the hien md'i quan ngay 28-3-1126), nhifng thftc ra bai van A A AA A A"' A bia da difdc vie't khoang trftdc nam 1101. he mat thiet giiia tac pham vdi nhiing Bang nghe thuat each dieu va tan than huyen thoai Phat giao va ca nhiing nhifng giau chat tii suf, tren tinh than truyen thuye't dan gian. phdng khoang, vd chap, giau tri tue, vdi Mau sac suf thi ciing kha rd net trong Van bia Sung Tliien Dien Linh vdi gipng ldi ke chuyen hap dan, xen ke nhieu hinh van tft tin, hao sang, hiing bien, dac biet anh sinh ddng gan lien vdi sft that lich khi "vie't ve lich sif Phat giao, ve sft tich cua sit, tat nhien cung tran day mau sac than Phat td va khi ca ngdi "vi Phat sd'ng Ly hi, huyen thoai, bai van bia da xay dftng Nhan Tdng. Cudc ddi va con ngftdi Ly thanh cdng hinh tifdng ngftdi anh hung Nhan Tdng difdc khac hpa bang but phap dan tdc Ly Thftdng Kiet vdi tai nang, dftc huyen thoai mang mau sac su' thi: "Sao dp va cdng tich Iftng lay vdi dan, vdi sang dem hien, sdng Ngan ifng ve trang nftdc, vdi dao Phat. , ., ; non; may lanh sdm bay, be dd giai mau lua Kieu van phong dam chat su' thi anh A 9 trang. Khi mftng vut thang trdi xanh, hung, mdt mftc tung ca nhifng dieu cao hifdng la ngat ngao cung cam. Mftdi thang ca trong cudc ddi nhan vat cung la net hoai thai trpn cft, thang Gieng xuan tie't dac trifng cua cac bai van bia thdi Ly ndi sinh ngftdi". Ngftdi anh hung xuat hien chung. Nghe thuat ke't cau tac pham, di gifta anh hao quang ciia dat trdi, van vat: tft khai quat de'n cu the mang man sac sif "Cftdi xe ngpc ra ngoai chin be, len long thi ca ngdi cac anh hung dan tdc, nghe xa rong rudi difdng vang. Quat ldng tri thuat vie't van chinh luan giau chat hung che d hai ben, kieu nam bac vay quanh bd'n bien, nghe thuat xay dftng nhan vat, phia. Long bau rdp trdi, cd mau Ide nang. mieu ta thien nhien vdi sft ndi trdi cua Sao bang dam lieu, may chuyen dftdng but phap huyen thoai than bl, van phong hoa. Hftdng Trftdng Ld sdng bie'c, ngft dien vfta hoa mi, khoa trftdng, vfta lang man, ban Linh Quang. Nghin thuyen nhif chdp thi vi la nhiing gia tri ndi bat ciia hai giat gifta ddng, mudn trdng tiia sam vang bai van bia tieu bieu, md dau cho nhiing mat nifdc...". Khdng gian va thdi gian thin truyen thd'ng td't dep cua van hpc dan tdc, bl hda quyen vdi nhau tao nen mpt bifc dac biet la vdi van xudi chinh luan, tii sii tranh huyen ao. va truyen than bl sau nay. Tac pham thft hai: Van bia Linh Xiing Van hpc thdi Ly cdn bao hieu sii xuat cung la mdt trong vai bai van bia tieu hien ciia mdt the loai van hoc t h i n bi ddc