Báo cáo tốt nghiệp ngành khoa học môi trường: Đánh giá hiện trạng công tác quản lý, xử lý rác thải sinh hoạt tại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên–Bắc Giang giai đoạn 2010-2011

Chia sẻ: Đặng Ngọc Cường | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:70

Thêm vào BST

Báo xấu

186
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu đề tài: đánh giá công tác quản lý rác thải sinh hoạt tại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang; đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tốt nghiệp ngành khoa học môi trường: Đánh giá hiện trạng công tác quản lý, xử lý rác thải sinh hoạt tại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên–Bắc Giang giai đoạn 2010-2011

1 PHẦN THỨ NHẤT MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Môi trường là nơi con người sống và hoạt động. Vì vậy môi trường đã và đang là vấn đề được toàn xã hội quan tâm, không còn là v ấn đ ề c ủa m ỗi quốc gia mà là vấn đề của toàn cầu đòi hỏi chúng ta cần phải có hành động nhằm bảo vệ môi trường. Một trong những nguồn ô nhiễm đang ảnh hưởng rất lớn đến môi trường sống hiện nay là chất thải rắn sinh ho ạt và công nghiệp. Hiện nay cùng với sự phát triển của khoa học và công nghệ đã giúp cho nhân loại đạt được những thành tựu to lớn trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Bên cạnh đó tốc độ phát triển KT- XH ngày càng phát càng nâng cao, nền Công nghiệp hóa xã hội hóa kéo theo s ự tăng trưởng kinh t ế thúc đẩy sự tiến bộ xã hội nhưng cũng là nguyên nhân dẫn đến lượng chất thải ngày càng gia tăng. Bên cạnh đó lượng chất thải sinh hoạt với s ố lượng không đáng kể, rác thải từ phụ phẩm nông nghiệp cũng phát sinh với khối lượng lớn khi vào mùa thu hoạch. Và toàn bộ l ượng rác này có đặc điểm chung là chưa phân loại tại nguồn phát sinh. Hiện nay ở Việt Nam, các thành phố lớn và các khu đô thị trên cả nước hàng ngày thải ra trên 9100m 3 chất thải, trong đó lượng chất thải sinh hoạt chiếm tới hơn 75,4 %, tỷ lệ thu gom chỉ đạt khoảng 40% - 50% và được xử lý sơ bộ, hầu như là không theo một quy trình nào cả. Việc thu gom, xử lý chất thải rắn không triệt để gây ra các tác động x ấu t ới môi trường sống: bốc mùi hôi thối, ô nhiễm các nguồn nước mặt, nước ng ầm, ô nhiễm đất, nguồn bệnh và phát tán dịch bệnh và gây mất mỹ quan…
2 Riêng với thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang trong xu thế phát triển kinh tế, có cơ sở hạ tầng tương đối hoàn ch ỉnh, nh ưng cũng có những vấn đề bức xúc nảy sinh trong đó có chất thải rắn sinh hoạt, là một trong những vấn đề đáng quan tâm. Hiện nay mỗi ngày th ị trấn Bích Động thải ra với lượng chất thải ra hàng ngày tương đối lớn đòi hỏi phải có biện pháp quản lý và xử lý thích hợp, nh ằm giảm ô nhi ễm môi tr ường và cải thiện môi trường sống, lao động sản xuất của nhân dân trong th ị trấn, giúp cho thị trấn hòa nhập với tốc độ tăng trưởng kinh tế chung của huyện Việt Yên. Giữ gìn cảnh quan môi trường luôn sạch đẹp. Từ thực tiễn trên và việc tồn tại những yếu điểm trên địa bàn em ti ến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiện trạng công tác quản lý, xử lý rác thải sinh hoạt tại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên – B ắc Giang giai đoạn 2010 - 2011". 1.2. Mục tiêu của đề tài Trước sức ép ngày càng gia tăng về khối lượng chất thải rắn sinh hoạt, hệ thống quản lý đã bộc lộ nhiều điểm yếu trong các khâu thu gom, vận chuyển cũng như trong cơ cấu tổ chức thu gom, v ận chuy ển ch ất th ải rắn sinh hoạt trên địa bàn huyện. Vì vậy, đề tài này th ực hi ện v ới m ục đích: - Đánh giá công tác quản lý rác thải sinh hoạt tại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. 1.3. Ý nghĩa của đề tài -Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học: Giúp bản thân em có cơ hội tiếp cận với cách thức thực hiện một đề tài nghiên cứu khoa học, giúp em vận dụng kiến thức đã học vào thực tế và
3 rèn luyện về kĩ năng tổng hợp và phân tích số li ệu, ti ếp thu và h ọc h ỏi những kinh nghiệm từ thực tế. -Ý nghĩa thực tiễn: +Tăng cường trách nhiệm của ban lãnh đạo Huyện trước ảnh hưởng của rác thải sinh hoạt, gia cầm đến môi trường; Từ đó có hoạt động tích cực trong việc xử lý. +Cảnh báo nguy cơ tiềm tàng về ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí do chất thải gây ra, ngăn ngừa và giảm thi ểu ảnh h ưởng c ủa chất thải rắn đến môi trường, bảo vệ sức khỏe của người dân. 1.4. Yêu cầu của đề tài - Tìm hiểu thực trạng rác thải sinh hoạt của Huyện. - Ảnh hưởng của rác thải sinh hoạt tới chất lượng môi trường Huy ện - Tìm hiểu hoạt động: thu gom, vận chuy ển, và xử lý rác th ải sinh ho ạt t ại thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên – tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010 - 2011. Trên cơ sở đó tìm ra những giải pháp quản lý rác thải rắn sinh hoạt h ợp lý cho hệ thống quản lý chất thải rắn huyện Việt Yên. Đề tài nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý chất thải rắn, giảm thiểu ô nhiễm môi trường do thu gom, vận chuyển ch ất th ải rắn ch ưa h ợp lý, b ảo vệ tốt môi trường và vệ sinh phòng dịch, sức khỏe cộng đồng, sức kh ỏe của công nhân.
4
5 PHẦN THỨ HAI TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Khái quát về rác thải sinh hoạt 2.1.1. Khái niệm - Chất thải Chất thải là vật ch ất ở th ể r ắn, l ỏng , khí đ ược th ải ra t ừ s ản xuất, kinh doanh, d ịch v ụ, sinh ho ạt ho ặc t ừ các ho ạt đ ộng khác (Lê Văn Khoa, 2009) [4]. - Chất thải rắn Theo quan điểm chung: CTR là toàn bộ các tạp chất được con người loại bỏ trong các hoạt động kinh tế xã hội của mình (bao gồm các ho ạt động sản xuất, các hoạt động sống và duy trì sự tồn tại của cộng đ ồng). Trong đó quan trọng nhất là các chất thải ra từ hoạt động sản xu ất và ho ạt động sống (Trần Hiếu Nhuệ và cộng sự, 2001)[6]. Theo quan điểm mới: chất thải rắn đô thị (gọi chung là rác th ải đô th ị) được định nghĩa là: vật chất mà con người tạo ra ban đầu vứt bỏ đi trong khu vực đô thị mà không đòi hỏi được bồi thường cho sự vứt bỏ. Thêm vào đó, chất thải được gọi là chất thải rắn đô thị nếu được xã h ội nhìn nh ận như một thứ mà thành phố có tránh nhiệm thu gom và phân hủy (Trần Hiếu Nhuệ và cộng sự, 2001) [6]. - Rác thải sinh hoạt RTSH là các chất thải có liên quan tới các hoạt động của con người , nguồn tạo thành chủ yếu từ các khu dân cư, các cơ quan, trương học, các trung tâm dịch vụ thương mại. Chất thải rắn sinh hoạt có thành ph ần bao gồm cả kim loại, giấy vụn , sành sứ ... (Trần Hiếu Nhuệ và cộng sự, 2001) [6]
6 2.1.2. Nguồn gốc và phân loại 2.1.2.1. Nguồn gốc phát sinh chất thải rắn Các nguồn chủ yếu phát sinh chất thải rắn bao gồm : - Từ các khu dân cư ( chất thải sinh hoạt ). - Từ các công sở trường học, công trình công cộng. - Từ các dịch vụ đô thị. - Từ các hoạt động công nghiệp. - Từ các hoạt động nông nghiệp. - Từ các hoạt động xây dựng đô thị. - Từ các trạm xử lý nước thải và từ các đường cống thoát nước của thành phố (Vấn đề về quản lý chất thải rắn ở Việt Nam) [12]. Nhà dân, Cơ quan, Khu vui khu dân cư. trường học chơi, giải trí Chợ, bến Bệnh viện, xe, nhà ga Chất thải cơ sở y tế r ắn Giao thông, xây Nông nghiệp, Khu công dựng hoạt động xử lý nghiệp, nhà rác thải máy, xí nghiệp Hình 2.1: Sơ đồ nguồn gốc phát sinh chất thải rắn [6]
7 2.1.2.2. Phân loại chất thải rắn - Theo vị trí hình thành: người ta phân biệt rác hay chất thải rắn trong nhà ngoài nhà, trên đường phố, chợ ... - Theo thành phần hóa học và vật lý : người ta phân biệt theo các thành phần hữu cơ, vô cơ, cháy được ,không cháy được, kim loại, phi kim lo ại da, giẻ vụn, cao su, chất dẻo, ... - Theo bản chất nguồn tạo thành: Chất thải rắn được chia thành các loại sau: + Chất thải rắn sinh hoạt : là những chất thải liên quan đến các hoạt động của con người, nguồn tạo thành chủ yếu từ các khu dân cư, các cơ quan, trường học, các trung tâm dịch vụ, thương mại. Chất th ải rắn sinh hoạt có các thành phần bao gồm kim loại, sành sứ, th ủy tinh, g ạch ngói v ỡ, đất, đá, cao su, chất dẻo, thực phẩm dư thừa hoặc quá hạn sử dụng, xương động vật, tre, gỗ, lông gà vịt, vải, giấy, rơm, rạ, xác động vật, vỏ rau quả… Chất thải thực phẩm bao gồm các thức ăn thừa, rau quả,...loại này mang bản chất dễ bị phân hủy sinh học, quá trình phân h ủy t ạo ra mùi khó chịu, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm. Ngoài các loại thức ăn d ư thừa từ gia đình còn có thức ăn dư thừa từ các nhà bếp ăn t ập th ể, các nhà hàng, khách sạn, ký túc xá, chợ... (Trần Hiếu Nhuệ và cộng sự, 2001) [6] Chất thải chủ yếu từ động vật là phân, bao gồm phân người và phân của các loại động vật khác. Chất thải lỏng chủ yếu là từ bùn ga, cống rãnh, là các chất th ải ra từ các khu vực sinh hoạt của khu dân cư. Tro và các ch ất d ư th ừa th ải b ỏ bao g ồm: các lo ại v ật li ệu sau khi đốt cháy, các s ản ph ẩm sau khi đun n ấu b ằng than, c ủi, và các ch ất th ải
8 dễ cháy khác trong gia đình, trong kho c ủa các công s ở, c ơ quan, xí nghiệp, các lo ại x ỉ than. Chất thải rắn từ đường phố có thành phần chủ yếu là lá cây, que, củi, nilon, vỏ bao gói... (Trần Hiếu Nhuệ và cộng sự, 2001) [6] + Chất thải rắn công nghiệp: là chất thải phát sinh t ừ ho ạt đ ộng công nghiệp,tiểu thủ công nghiệp. Các nguồn phát sinh chất thải gồm: Các phế thải vât liệu trong quá trình sản xuất công nghiệp, tro, xỉ trong các nhà máy nhiệt điện. Các phế thải nhiên liệu phục vụ cho sản xuất. Bao bì đóng gói sản phẩm. + Chất thải xây dựng: Là chất thải như đất, đá, gạch ngói, bê tông v ỡ do các hoạt động phá vỡ, xây dựng công trình... chất thải xây dựng gồm: Vật liệu xây dựng trong quá trình dỡ bỏ công trình xây dựng. Đất đá do việc đào móng trong quá trình xây dựng. Các vật liệu như kim loại, chất dẻo,... Các chất thải từ các hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật như trạm xử lý nước thiên nhiên, nước thải sinh hoạt, bùn cặn từ các cống thoát nước thành phố. + Chất thải nông nghiệp: là những chất thải và những mẩu bùn thừa thải ra từ các hoạt động nông nghiệp như: trồng trọt, thu hoạch các lo ại cây trồng, các sản phẩm thải ra từ chế biến sữa, các lò gi ết m ổ... Hi ện t ại việc quản lý và xả các loại chất thải nông nghiệp không thuộc trách nhi ệm của các công ty môi trường đô thị của các địa phương. - Theo mức độ nguy hại, chất thải rắn được chia thành các loại: + Chất thải nguy hại: Bao gồm các loại hóa chất dễ gây ph ản ứng, độc hại, chất sinh học dễ thối rữa, các chất dễ cháy, nổ hoặc các ch ất
9 phóng xạ, các chất thải nhiễm khuẩn, lây lan..có nguy cơ đe dọa tới s ức khỏe con người, động – thực vật. Nguồn phát sinh chất thải nguy hại chủ yếu từ các hoạt động y t ế, công nghiệp và nông nghiệp. + Chất thải y tế nguy hại: Là chất thải có chứa các chất hoặc các hợp chất có một trong các đặc tính gây nguy hại trực tiếp hoặc tương tác với các chất khác gây nguy hại tới môi trường và sức khỏe cộng đồng. Theo Quy chế quản lý chất thải y tế nguy hại được phát sinh từ hoạt động chuyên môn trong các bệnh viện, trạm xá và trạm y tế. Các ngu ồn g ốc phát sinh ra chất thải y tế bao gồm Các loại bông băng, gạc, nẹp dùng trong khám bệnh, điều trị, phẫu thuật và các chất thải trong bệnh viện bao gồm: Các loại kim tiêm, ống tiêm Các phần cơ thể cắt bỏ, tổ chức mô cắt bỏ Chất thải sinh hoạt từ các phòng bệnh Chất thải chứa các chất thải có nồng độ cao sau đây: Chì, th ủy ngân, cadimi, asen, xianua... Chất thải do các cơ sở công nghiệp hóa chất thải ra có tính độc h ại cao và có tác động xấu đến sức khỏe, do đó việc xử lý ch ất th ải phải có những giải pháp kỹ thuật hạn chế tác động có hại đó. Các chất thải nguy hại từ hoạt động nông nghiệp chủ yếu là các loại phân hóa học, hóa chất bảo vệ thực vật. - Chất thải không nguy hại: Là những loại chất thải không chứa các chất có một trong các đặc tính nguy hại trực tiếp hoặc tương tác thành phần. Trong số các chất thải của thành phố, chỉ có một tỷ lệ nh ỏ có th ể sùn ngay trong sản xuất và tiêu dùng, song phần lớn phải hủy bỏ hoặc phải qua một quá trình chế biến phức tạp, qua nhiều khâu mới có thể sử dụng lại
10 nhằm đáp ứng nhu cầu khác của con người. Lượng chất thải trong thành phố tăng lên do tác động của nhiều nhân tố như: Sự tăng trưởng và phát triển của sản xuất, sự gia tăng dân số, sự phát triển về trình độ và tính chất của người tiêu dùng trong thành phố... Các nguồn phát sinh ch ất th ải và phân loại chất thải được thể hiện như sau: Các hoạt động kinh tế xã hội của con người Các quá Các quá Các hoạt động Các hoạt Các hoạt trình sản trình phi sống và tái sinh động động giao xuất sản xuất của con người quản lý tiếp và đối ngoại CHẤT THẢI Dạng Dạng khí Dạng rắn lỏng Bùn Chất Hơi Chất Chất Các loại ga dầu độc thải sinh thải khác cống lỏng hại hoạt công nghiệp Hình 2.2: Các nguồn phát sinh rác thải và phân loại chất thải [6] 2.1.3. Tác hại của chất thải rắn 2.1.3.1. Tác hại của chất thải rắn đối với sức khỏe cộng đồng
11 Tác động của chất thải rắn lên sức khỏe con người thông qua ảnh hưởng của chúng lên các thành phần môi trường. Môi trường bị ô nhiễm tất yếu sẽ tác động đến sức khỏe con người thông qua chuỗi thức ăn. Theo ngiên cứu của tổ chức y tế thế giới (WHO), tỷ lệ người mắc bệnh ung thư ở các khu vực gần bãi chôn lấp rác th ải chiếm t ới 15,25% dân số. Ngoài ra, tỷ lệ mắc bệnh ngoại khoa, bệnh viêm nhiễm ở ph ụ n ữa do nguồn nước bị ô nhiễm chiếm tới 25% (Sở Tài nguyên Môi trường Ninh Bình, 2007) [8], ô nhiễm không khí do quá trình phân hủy của rác th ải cũng ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe cộng đồng. Các ảnh hưởng của rác thải lên sức khỏe con người được minh họa qua sơ đồ sau: Môi trường không khí Bụi, CH4, NH3, H2S, VOC Rác thải (chất thải rắn) Sinh hoạt Sản xuất (công nghiệp, nông nghiệp..) Thương nghiệp Tái chế Qua đường hô hấp Nước mặt Nước ngầm Môi trường đất Qua chuỗi KLN, chất thức ăn độc Ăn uống, tiếp xúc qua da Người, động vật Hình 2.3: Sơ đồ tác hại chất thải rắn đối với sức khỏe con người [12]. 2.1.3.2. Chất thải rắn làm giảm mỹ quan đô thị
12 Chất thải rắn, đặc biệt là rác thải sinh hoạt nếu không đ ược thu gom, vận chuyển đến nơi xử lý thì sẽ làm giảm mỹ quan đô th ị. Nguyên nhân của hiện tượng này là do ý thức của người dân chưa cao. Tình trạng người dân đổ rác bừa bãi ra lòng lề được và mương rãnh hở vẫn còn phổ biến gây ô nhiễm nguồn nước và ngập úng khi mưa. 2.1.3.3. Chất thải rắn làm ô nhiễm môi trường Đối với môi trường không khí: Quá trình phân hủy sinh học của rác thải tạo ra mùi hôi thối khó chịu tại các điểm trung chuyển rác thải trong khu dân cư đã gây ô nhi ễm môi trường không khí. Đặc biệt, tại các bãi chôn lấp rác thại lộ thiên mùi hôi thối còn ảnh hưởng đến kinh tế và sức khoải của người dân. Đối với môi trường đất: Chất thải rắn đặc biệt là chất thải nguy hại ch ưa nhiều độc tố như hóa chất, KLN, chất phóng xạ… nếu không được xử lý đúng cách mà được chôn lấp như rác thải thông thường thì nguy cơ gây ô nhi ễm môi tr ường là rất cao. Đối với môi trường nước: Rác thải và các chất ô nhiễm làm biến đổi màu của nước mặt thành màu đen, từ không mùi đến có mùi khó chịu. Tải lượng của các ch ất b ẩn hữu cơ đã làm cho thủy sinh vật trong nguồn nước mặt bị xáo trộn (Cục bảo vệ Môi trường, 2004) [1]. Đối với môi trường nước dưới đất, vấn đề nhiễm bẩn Nitơ ở tầng nông cũng là hậu quả của nước rỉ rác và việc vứt bừa b ải rác th ải l ộ thiên không có các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt.
13 2.2. Hiện trạng quản lý rác thải sinh hoạt trên thế giới và Việt Nam 2.2.1. Tình hình quản lý rác thải sinh hoạt tại một số nước trên thế giới Tình hình phát sinh chất thải sinh hoạt ở một số nước khác nhau trên thế giới là rất khác nhau, tùy thuộc vào nhiều yếu tố kinh t ế - xã h ội và h ệ thống quản lý của mỗi nước. Nói chung mức sống càng cao, lượng chất thải phát sinh cang nhiều. Nếu tính trung bình mỗi ngày một người thải ra môi trường 0,5 kg rác thải sinh hoạt thì trên toàn th ế giới s ẽ có trên 3 tri ệu tấn rác thải mỗi ngày, một năm xấp xỉ khoảng 6 tỷ tấn rác. - Đối với nước phát triển Ở các nước phát triển, dân số thường có đời sống cao và t ỷ l ệ dân s ố sống ở ác đô thị lớn, trung bình tiêu chuẩn rác thải của mỗi người dân là 2,8 kg/người/ngày (Tổ chức y tế thế giới, 1992) (Lê Văn Khoa, 2009) [4]. Tại các nước này, chất thải được phân loại trực tiếp ngay tại nguồn thải, người trực tiếp thực hiện việc phân loại rác này chính là những người dân. Nhìn chung các nước này thường áp dụng phương thức phân loại rác thải theo 4 nhóm thành phần: Chất thải hữu cơ, ch ất thải tái ch ế, ch ất th ải độc hại và các chất thải khác 3 loại trên. Với các phân lo ại này tài nguyên rác sẽ được sử dụng một cách có hiệu quả nhất, đồng th ời lượng rác ch ất thải độc hại và chất thải khác được sử dụng hợp lý, triệt để, bảo vệ môi trường và tiết kiệm. Tại các nước này đã và đang áp dụng chương trình giáo dục ki ến th ức môi trường tại các trường học, các khu công cộng, đặc biệt là v ấn đ ề phân loại rác tại nguồn. Nghiên cứu phân loại rác tại nguồn ở Paksitan, Philippine, Ấn Độ, Brazil, Angentina và Hà Lan, Lardinois và Furedy (1999) đã nhận định: Giáo dục môi trường là vấn đề không th ể thiếu trong b ất c ứ
14 chương trình phân loại rác tại nguồn nào, đặc biệt là khi phân lo ại rác h ữu cơ chưa được thực hiện (Trần Thanh Lâm, 2004) [5]. Rác thải sinh hoạt sau khi được phân loại tại nguồn sẽ trở thành các nguồn tài nguyên quý giá, nguồn tài nguyên này sẽ được các nhân viên thu gom, tỷ lệ thu gom ở các nước này thường rất cao, nhiều nơi là 100%. Tùy theo từng loại rác thải mà tần suất thu gom dầy hay th ưa, rác h ữu c ơ đ ược con người thải ra với tỷ lệ nhiều nhất và thường bốc mùi nên được thu gom thường xuyên hơn các thành ph ần rác khác. Rác thu gom s ẽ đ ược vận chuyển tới các trạm trung chuy ển đ ến các nhà máy đ ể ch ế bi ến, thành phần hữu cơ s ẽ được vận chuy ển đ ến các nhà máy đ ể ch ế bi ến, thành phần hữu cơ s ẽ được ch ế bi ến thành phân compost ph ục v ụ cho sản xuất nông nghi ệp, cá nhà làm v ườn, cây xanh..., thành ph ần rác có thể tái chế chế biến thành các s ản ph ẩm khác, đi ều này góp ph ần làm giảm chi phí sản xuất, đ ồng th ời làm gi ảm đáng k ể l ượng và chi phí x ử lý rác thải. Ph ần rác còn l ại s ẽ đ ược x ử lý theo các quy trình phù h ợp, chôn lấp hợp vệ sinh, đ ốt, ho ặc bê tông hóa dùng t ỏng xây d ựng, ... Điển hình trong công tác quản lý rác thải sing hoạt đem lại hiệu quả phải đến Singapore, Nhật Bản: Ở Nhật Bản: mỗi năm Nhật Bản thải ra khoảng 55-60 triệu tấn rác nhưng chỉ khoảng 5% trong số đó phải đưa tới bản chôn lấp (khoảng 2,25 triệu tấn rác), còn phần lớn được đưa đến các nhà máy để tái chế. Tại đây, khung pháp lý quốc gia hướng tới giảm thiểu ch ất th ải nh ằm xây dựng một xã hội tái chế bao gồm hệ thống luật và quy định của nhà nước. Theo đó, Nhật chuyển từ hệ thống quản lý chất th ải truy ền thông với dòng nguyên liệu xử lý theo một hướng sang xã hội có chu trình xử lý
15 nguyên liệu theo mô hình 3R (giảm thiểu, tái s ử dụng và tái ch ế), (Nguyễn Song Tùng, 2007) [9]. Các hộ gia đình đã phân loại chất thải thành 3 loại riêng biệt và cho vào 3 túi với màu sách theo quy định: Rác hữu cơ, rác vô cơ và giấy vải, thủy tinh, rác kim loại. Rác hữu c ơ được đưa đ ến nhà máy xử lý rác thải để sản cuất phân vi sinh còn các loại ra còn lại đều được đưa đến các cơ sở tái chế hàng hóa (Cục bảo vệ Môi trường, 2004) [1]. Qua số liệu thống kê về tình hình quản lý rác thải của một s ố nước trên thế giới cho thấy rằng, Nhật Bản là nước áp dụng phương pháp thu hồi CTR cao nhất (38%), trong khi các nước khác chỉ sử dụng ph ương pháp đốt và xử lý vi sinh vật là chủ yếu.
16 BỘ MÔI TRƯỜNG Sở Quản lý chất thải và tái chế Phòng Hoạch định Đơn vị Quản lý Phòng Quản lý chất chính sách chất thải thải công nghiệp Hình 2.4: Bộ máy quản lý chất thải rắn tại Nhật Bản [14]. Bộ Môi trường có rất nhiều phòng ban, trong đó có Sở quản lý ch ất thải và tái chế có nhiệm vụ quản lý sự phát sinh chất th ải, đ ẩy m ạnh vi ệc tái chế, tái sử dụng các nguồn tài nguyên có th ể tái tạo một cách h ợp lý v ới quan điểm bảo tồn môi trường sống và sử dụng một cách có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên. Với chủ trương vân động tất cả mọi cộng đồng dân cư trong cả nước thu gom chất thải và xây dựng xã hội tái chế trong th ế k ỷ XXI. Chính ph ủ nước này đã có những chính sách thúc đẩy và khuyến khích việc quản lý chất thải rắn trên cơ sở của sự tham gia tích cực và tình nguy ện của các cộng đồng dân cư khác nhau. Ở Singapore: Một đất nước chỉ có diện tích khoảng 500 km 2 nhưng có nền kinh tế rất phát triển. Tại Singapore, lượng rác thải phát sinh hàng năm rất lớn nhưng lại không đủ diện tích đất để chôn lấp nh ư các qu ốc gia khác nên họ rất quan tâm đến các phương pháp quản lý ch ất th ải nh ằm giảm thiểu lượng phát sinh, kết hợp xử lý rác bằng ph ương pháp đốt và chôn lấp. Singapore tổ chức chính quyền quản lý theo mô hình chính quy ền 1 cấp. Quản lý chất thải là một bộ phận trong h ệ thống qu ản lý môi tr ương
17 của quốc gia. Hệ thống quản lý xuyên suốt, chỉ chịu sự qu ản lý c ủa Chính phủ. BỘ MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN NƯỚC Sở Môi trường Sở Tài nguyên nước Phòng Phòng Phòng Sức khỏe Bảo vệ Khí MT MT tượng Bộ phận Bộ phận Bảo Bộ phận Quản Trung tâm KH Kiểm soát ô tồn tài nguyên lý chất thải Bảo vệ phóng nhiễm xạ và hạt nhân Hình 2.5: Tổ chức quản lý chất thải rắn ở Singapore [14] Bộ phận quản lý chất thải có chức lập kế hoạch, phát triển và quản lý chất thải phát sinh, cấp giấy phép cho lực lượng thu gom ch ất th ải, ban hành những quy định trong việc thu gom chất thải hộ gia đình và ch ất th ải thương mại trong 9 khu và xử lý những hành vi vứt rác không đúng định. Xúc tiến thực hiện 3R(tái chế, tái sử dụng và làm giảm sự phát sinh chất thải) để bảo tồn tài nguyên.
18 Tại Singapore, nhiều năm qua đã hình thành một cơ chế thu gom rác rất hiệu quả. Việc thu gom rác được tổ chức đấu thầu công khai cho các nhà thầu, công ty trúng thầu sẽ thực hiện công việc thu gom tác trên một địa bàn khu dân cụ thể nào đó trong thời hạn là 7 năm. Cả nước Singapore có 3 nhà máy đốt rác. Những thành phần CTR không chát và không tái chế được chôn lấp ngoài biển. Đảo – đồng thời là bãi rác Semakau với diện tích 350ha, có sức ch ứa 63 triệu mét khối rác, được xây dựng với kinh phí 370 triệu USD và hoạt động từ năm 1999, tất cả rác thải của Singapore được chất tại bãi rác này. Mỗi ngày, hơn 2.000 tấn rác được đưa ra đảo dự kiến chứa được rác đến năm 2040 bãi rác này được bao quanh bởi con đập xây bằng đá dài 7km, nhằm ngăn chặn sự ô nhiễm ra xung quanh. Đây là bãi rác nhân tạo đầu tiên trên thế giới ở ngoài khơi và cũng đồng thời là khu du lịch sinh thái hấp dẫn của Singapore. Hiện nay, các bãi rác đã đi vào hoạt động, rừng đước, đ ộng thực vật trên đảo vẫn phát triển tốt, chất lượng không khí và nước ở đây vẫn rất tốt. Rác thải được phân loại sơ bộ tại nguồn, sau đó thu gom và vận chuyển đến trung tâm phân lại rác. Rác ở đây được phân loại thành các thành phần: có thể tái chế (kim loại, nhựa, vải giấy, ...), các chất hữu cơ, các thành phần cháy được và thành phần không cháy được. Nh ững ch ất tái chế được đưa đến các nhà máy để tái chế, những chất không cháy được chở đến cảng trung chuyển, đổ lên xà lan và chở ra các khu chôn l ấp rác Semakau ngoài biển (TS. Nguyễn Trung Việt, TS.Trần Thị Mỹ Diệu, 2004) [11]. Ở Ấn Độ chính sách người gây ô nhiễm phải trả tiền và cho phí gi ảm thiểu đã và đang được áp dụng. Người gây ô nhiễm ph ải trả tiền t ức là các tổ chức cá nhân trong đời sống, trong sản xuất kinh doanh phát sinh ra ch ất
19 thải vượt tiêu chuẩn cho phép, gây ô nhiễm môi trường thì ph ải ch ịu toàn chi phí cho hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý toàn bộ chất th ải đó một cách an toàn với môi trường theo tiêu chuẩn của Ấn Độ. Chi phí giảm thiểu: chính phủ khuyến khích các nhà máy, xí nghi ệp đầu tư trang thiết bị, công nghệ, kỹ thuật để giảm thiểu lượng chất th ải phát sinh. Đồng thời đầu tư cho các chương trình đầu tư cho các ch ương trình, dự án phục vụ mục đích tái chế, tái sử dụng chất thải góp phần giảm thiểu lượng chất thải phát sinh ra ngoài môi trường. Một phần kinh phí đầu tư cho các chương trình này được thu phí từ phí ô nhiễm ph ải trả (Viện khoa học thủy lợi, 2006) [10]. Ở Đài Loan hiện nay để tăng cường công tác giải quyết vấn đề thải bỏ và xử lý chất thải, chính phủ đã đẩy mạnh công tác giảm thi ểu và tái tái chế chất chất thải. Kết quả thu được là tỷ lệ tái chế chất thải tăng mạnh trong khi lượng chất thải phát sinh ra tăng chậm. Đặc biệt với chính sách “Trả tiền cho những gì bạn thải bỏ” đã thu được nh ững thành công l ớn trong việc quản lý và kiểm soát chất thải ở Đài Bắc của Đài Loan. - Đối với các nước đang và kém phát triển Các nước đang phát triển và kém phát triển có dân số đông, tỷ lệ gia tăng dân số cao và tỷ lệ dân số sống ở các đô thị thấp, quá trình đô th ị hóa tăng nhanh. Mặt khác, ý thức bảo vệ môi trường của chính quy ền địa phương và người dân không cao, chưa có sự quan tâm và đầu t ư đúng m ức cho rác thải sinh hoạt. Do đó, rác thải đã và đang là vấn đề gây ô nhi ễm môi trường, suy giảm chất lượng sống ở các quốc gia này. Trung bình, mỗi người dân ở các khu đô thị trên địa bàn các nước có tiêu chuẩn cả thải là 0,7kg/người/ngày ( Tổ chức Y tế th ế giới, 1992 ). T ại những thành phố này thông thường rác thải sinh hoạt được phân làm 2 lo ại là thành phần hữu cơ và thành phần còn lại, một số thành phố áp dụng cách
20 phân loại rác thành 3 thành phần là rác hữu cơ, rác thải có thể tái chế và rác thải khác 2 loại trên. Đặc điểm ở các đô thị này, người dân, nhân viên thu gom rác, những người nhặt rác thường giữ lại các thành phần như kim loại, nhựa, chai lọ... để bán cho các cơ sở thu mua. Rác thải sinh hoạt ở các đô thị này phần lớn chưa được phân loại do: Thiếu vốn đầu tư, trang thiết bị thu gom, thiếu cơ s ở h ạ t ầng, thi ếu các nhà máy chế biến nguồn tài nguyên rác, hơn nữa chính quyền địa phương và người dân chưa hiểu được tác dụng và tầm quan trọng to lớn của phân loại rác tại nguồn, các biện pháp tuyên truyền, nâng cao ý th ức môi tr ường chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt ở các đô thị này th ấp từ 30 – 70%, một lượng lớn rác thải không được thu gom trên đường phố, trong ngõ hẻm, ven sông,...Đặc biệt là ở các xóm nghèo. Lượng rác này gây mất mỹ quan môi trường, tạo mùi hôi thối, là nới chứa đựng các mầm bệnh gây ô nhiễm môi trường, suy giảm chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng tới sức khỏe người dân. 2.2.2. Tình hình quản lý rác thải sinh hoạt ở Việt Nam 2.2.2.1. Hiện trạng phát sinh rác thải sinh hoạt ở Việt Nam Năm 1990, Việt Nam có khoảng 500 thành ph ố lớn nhỏ, tháng 11/2011, Việt Nam hiện có khoảng 755 đô thị, tốc độ đô thị hóa diễn ra rất nhanh đã trở thành nhân tố tích cực đối với nền kinh tế - xã h ội c ủa đ ất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích về mặt kinh tế xã h ội, tốc độ đô thị hóa quá nhanh đã tạo nên sức ép về nhiều mặt, dẫn đến suy gi ảm ch ất lượng môi trường và phát triển không bền vững. Lượng rác thải sinh hoạt phát sinh tại các đô thị và khu công nghiệp ngày càng gia tăng v ới nhi ều thành phần phức tạp (Hàng ngàn tấn rác thải mỗi ngày: Vẫn chỉ chôn lấp, 2011) [13].