Bệnh học thủy sản phần 2 - Bệnh truyền nhiễm part 5

Chia sẻ: Sdad Dasf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

148
lượt xem 49
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bệnh học thủy sản phần 2 - bệnh truyền nhiễm part 5', nông - lâm - ngư, ngư nghiệp phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bệnh học thủy sản phần 2 - Bệnh truyền nhiễm part 5

140 Bïi Quang TÒ H×nh 93: Th©m nhiÔm cña tÕ bµo m¸u vµ mét ®iÓm ¸p xe trong vïng ®iÒu tiÕt cña m¾t. Liªn quan cña vïng thñy tinh thÓ (CT) b×nh th−êng, thñy tinh thÓ h×nh nãn, tÕ bµo h×nh nãn (CC), cã thÓ nh×n thÊy râ bao quanh vïng ¸p xe (A) lµ sù tho¸i hãa vµ ho¹i tö tÕ bµo m¸u. Kh«ng cã líp nhiÔm melanin cña tÕ bµo m¸u bªn d−íi biÓu b× (C). Nhuém H&E, 86 lÇn, th−íc ®o = 10 μm (theo Paul T. Smith, 2000). H×nh 94A: Vi khuÈn gram ©m (GNB) trong m¾t cña t«m s¾p chÕt. Vi khuÈn gram ©m cã trong huyÕt t−¬ng, kÏ láng vµ kh«ng bµo (V). Nh©n tÕ bµo tr−¬ng to vµ kÕt ®Æc. Nhuém gram, 340 lÇn, th−íc ®o = 10 μm (theo Paul T. Smith, 2000). H×nh 94B: DÊu hiÖu trong vïng mµng ®¸y (BM). Cã 3 vÞ trÝ mµng ®¸y bÞ vì ( ). Trong vïng héi tô (FZ) cã vïng gi÷a c¸c nh©n tÕ bµo kÕt ®Æc (P) vµ nh©n tÕ bµo tr−¬ng to (H), tÕ bµo m¸u b¾t mµu eosin (E), tÕ bµo m¸u b¾t mµu ®á (B). G©y h¹i cho c¸c thÓ que (R) b¾t ®Çu x¶y ra. Nhuém H&E, 340 lÇn, th−íc ®o = 10 μm (theo Paul T. Smith, 2000). Trong mét sè l¸t c¾t m« m¾t cã mét sè vi khuÈn h×nh que b¾t mµu hång, Vi khuÈn gram ©m cã trong huyÕt t−¬ng, kÏ láng vµ kh«ng bµo, nh©n tÕ bµo tr−¬ng to vµ kÕt ®Æc(h×nh 94A). KiÓm tra m« häc cña mang, gan tôy cã thÊy u h¹t, biÓu b× nhiÔm melanin vµ c¸c vi khuÈn ë trong c¸c kÏ hë cña mang. Møc ®é nhiÔm vi khuÈn Vibrio spp ë trong c¸c m« cña t«m s¾p chÕt t¨ng tõ 10-100 lÇn so víi t«m kháe. Mang cña t«m s¾p chÕt møc ®é nhiÔm Vibrio spp còng rÊt cao, kÕt qu¶ chóng b¸m bªn ngoµi còng gia t¨ng. Møc ®é nhiÔm trung b×nh 2,2. 105 khuÈn l¹c/g ®u«i t«m; 2,1. 103 khuÈn l¹c/ml huyÕt t−¬ng; 3,6. 103 khuÈn l¹c/g m¾t t«m. Ph©n lËp ë trong m¾t t«m s¾p
141 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 chÕt cã c¸c loµi vi khuÈn: Vibrio harveyi chiÕm 29,6% vµ c¸c loµi kh¸c V. vulnificus 21,6%, V. alginolyticus 10,2%, V. anguillarum 10,2%, V. parahaemolyticus 4,2%... (theo Paul T. Smith, 2000). H×nh 95: T«m só ho¹i tö m¾t (con phÝa d−íi, mÉu thu 7/2006, Hµ TÜnh) B¶ng 17: so s¸nh l−îng vi khuÈn Vibrio spp ë t«m bÞ bÖnh vµ t«m kháe (theo Paul T. Smith, 2000) Tæ chøc vµ c¬ quan T«m s¾p chÕt T«m kháe 8. 106 khuÈn l¹c/g 5. 105 khuÈn l¹c/g Gan tôy 3. 105 khuÈn l¹c/g < 101 khuÈn l¹c/g Mang 4 5.102 khuÈn l¹c/g C¬ 5. 10 khuÈn l¹c/g Nh÷ng ®Æc ®iÓm bÖnh virus ë m¾t ®−îc thÓ hiÖn nh−: m« bÖnh cña m¾t t«m s¾p chÕt thÊy râ sù phång rép vµ chøng phï trong h¹ch máng vµ c¸c vïng héi tô. DÊu hiÖu quan s¸t ë vïng héi tô, tÕ bµo vâng m¹c, d¶i trong suèt. ë giai sím nh÷ng tÕ bµo dÔ nhiÔm ®· x©m nhËp vïng héi tô vµ di chuyÓn qua mµng ®¸y, h×nh d¹ng b×nh th−êng lµm hµng rµo ch¾n huyÕt t−¬ng vµ tÕ bµo m¸u. KiÓm tra vïng xung quanh thÊy râ tÕ bµo tho¸i hãa, suy tho¸i vµ ho¹i tö (h×nh 94B). Mét sè tÕ bµo m¸u bÞ kÝch thÝch b¾t mµu eosin, mét sè kh¸c b¾t mµu hång. Mét sè nh©n tÕ bµo vïng héi tô tr−¬ng to, mµu xanh t¸i hoÆc b¾t mµu eosin nhÑ. ThÊy râ sù ph¸ vì cÊu tróc h×nh que vµ c¸c tÕ bµo bÞ kÝch thÝch cã trong d¶i trong suèt . 15.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh BÖnh ë m¾t th−êng gÆp ë vïng nu«i t«m ë khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng vµ óc. HiÖn nay míi cã th«ng b¸o gÆp ë t«m só nu«i. ViÖt Nam chóng ®· xuÊt hiÖn bÖnh m¾t (cßn gäi lµ bÖnh ®ui m¾t) t«m só nu«i tõ th¸ng thø hai. BÖnh xuÊt hiÖn nhiÒu vïng Trung bé vµ Nam bé lµ chÝnh, ë miÒn B¾c gÆp ë Qu¶ng Ninh nh÷ng ao t«m só nu«i th©m canh (Bïi Quang TÒ, 2004, 2006). 15.4. ChÈn ®o¸n bÖnh Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh. Dïng ph−¬ng ph¸p m« bÖnh häc, ph©n lËp Vibrio 15.5. Phßng vµ trÞ bÖnh ¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. T−¬ng tù nh− bÖnh MBV, bÖnh ®èm tr¾ng vµ bÖnh ®Çu vµng.
142 Bïi Quang TÒ 16. BÖnh ®u«i ®á (Héi chøng virus Taura- Taura syndrom virus- TSV) 16.1. T¸c nh©n g©y bÖnh G©y bÖnh lµ Picornavirus, thuéc hä Picornaviridae cÊu tróc aixt nh©n lµ ARN, virus h×nh cÇu cã 20 mÆt, ®−êng kÝnh 30-32nm (h×nh 96). HÖ thèng gen (genome) lµ mét m¹ch RNA, chiÒu dµi 10,2kb, cÊu tróc capsid cã 3 phÇn (55, 40 vµ 24 kD) vµ mét ®o¹n polypeptide phô (58kD). Virus ký sinh tÕ bµo biÓu m« vµ d−íi biÓu m« ®u«i. H×nh 96: c¸c tiªu phÇn virus bÖnh TSV 16.2. DÊu hiÖu bÖnh lý DÊu hiÖu bÖnh lý t−¬ng tù nh− bÖnh vi khuÈn. BÖnh d¹ng cÊp tÝnh ®u«i t«m chuyÓn mµu ®á vµ bÖnh m¹n tÝnh cã nhiÒu ®èm nhiÔm melani do biÒu b× ho¹i tö. Tû lÖ chÕt xuÊt hiÖn liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh lét vá. Tuy nhiªn nÕu t«m sèng lét vá ®−îc, chóng th−êng håi phôc sinh tr−ëng b×nh th−êng, mÆc dï chóng cã nhiÔm liªn tôc virus. BÖnh TSV cã ba giai ®o¹n: cÊp tÝnh, chuyÓn tiÕp vµ m¹n tÝnh ®−îc ph©n biÖt râ. DÊu hiÖu l©m sµng thÊy râ nhÊt, khi t«m L. vannamei bÞ bÖnh ë giai ®o¹n cÊp tÝnh vµ chuyÓn tiÕp lµ yÕu lê ®ê (hÊp hèi), ®u«i phång chuyÓn mµu ®á vµ ho¹i tö, nªn ng− d©n nu«i t«m ë Ecuador gäi lµ bÖnh “®á ®u«i”. Khi quan s¸t kü ë biÓu b× phÇn ®u«i (telson, ch©n b¬i, …) d−íi kÝnh hiÓn vi X10 thÊy cã dÊu hiÖu biÓu b× ho¹i tö. T«m ë giai ®o¹n cÊp tÝnh cßn thÊy dÊu hiÖu mÒm vá, ruét kh«ng cã thøc ¨n. Giai ®o¹n cÊp tÝnh ¶nh h−ëng ®Õn sù lét vá cña t«m. NÕu t«m lín > 1 g/con khi bÞ bÖnh chim cã thÓ nh×n thÊy t«m h«n mª ë ven bê hoÆc trªn tÇng mÆt ao. Do ®ã cã hµng tr¨m con chim biÓn kiÕm ¨n ë nh÷ng ao t«m bÞ bÖnh. MÆc dï bÖnh chØ x¶y ra Ýt ngµy, dÊu hiÖu bÖnh cña t«m ë giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cã thÓ chÈn ®o¸n ®−îc. Trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cã c¸c ®èm ®en trªn biÓu b×, t«m cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã dÊu hiÖu phång ®u«i vµ chuyÓn mµu ®á. TiÕp theo t«m chuyÓn sang giai ®o¹n m¹n tÝnh, virus ký sinh trong tæ chøc lympho. BÖnh TSV cã thÓ lan truyÒn bÖnh theo chiÒu ngang hoÆc cã kh¶ n¨ng chuyÒn bÖnh theo chiÒu ®øng. BÖnh TSV th−êng nhiÔm ë c¸c tæ chøc ngo¹i b× vµ trung b×. BÖnh TSV nhiÔm ë t«m L. vannamei vµ P. stylirostris cã ba giai ®o¹n: cÊp tÝnh, chuyÓn tiÕp vµ m¹n tÝnh. BiÓu m« biÓu b× hÇu hÕt bÞ ¶nh h−ëng ë giai ®o¹n cÊp tÝnh, ë giai ®o¹n m¹n tÝnh cña bÖnh chØ cã tæ chøc lympho nhiÔm virus. T«m L. vannamei ë giai ®o¹n cÊp tÝnh cã tû lÖ chÕt cao, hÇu hÕt t«m P. stylirostris bÞ nhiÔm bÖnh nh−ng chóng cã kh¶ n¨ng chèng kh«ng cho bÖnh TSV ph¸t triÓn.
143 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 A B C D H×nh 97: A- t«m só g©y nhiÔm bÖnh TSV (7/2004) ®u«i h¬i chuyÓn mµu hång; B- t«m ch©n tr¾ng (L. vannamei) nhiÔm bÖnh TSV cÊp tÝnh, h«n mª, ®u«i ®á; B- ®u«i phãng to ë h×nh A thÊy râ mÐp ®u«i ho¹i tö ( ) (thu mÉu ë H¶i Phßng, 12/2002); C- t«m ch©n tr¾ng th©n chuyÓn mµu hång vµ ®u«i cã mµu tr¾ng ®ôc (con phÝa trªn)- mÉu thu H¶i Phßng 11/2003; D- t«m ch©n tr¾ng bÞ bÖnh th©n chuyÓn mµu tr¾ng ®ôc (mÉu thu Nam §Þnh, 9/2003) H×nh 98: Líp biÓu m« ®u«i t«m ch©n tr¾ng thÊy râ c¸c nh©n tho¸i hãa kÕt ®Æc ( ) b¾t mµu xanh ®en (X100) mÉu thu 7/2002
144 Bïi Quang TÒ H×nh 99: Líp biÓu m« ®u«i t«m ch©n tr¾ng thÊy râ c¸c nh©n tÕ bµo tho¸i hãa kÕt ®Æc b¾t mµu xanh ®en (X40), mÉu thu 7/2002 H×nh 100: Líp biÓu m« ®u«i t«m ch©n tr¾ng thÊy râ c¸c thÓ vïi b¾t mµu xanh ®en vµ vi khuÈn h×nh que (X100), mÉu thu 7/2002
145 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 M« biÓu b× hoÆc d−íi biÓu m« c¸c tÕ bµo nhiÔm virus bÞ ho¹i tö, tÕ bµo chÊt b¾t mµu hång trong cã chøa nh©n kÕt ®Æc hoÆc ph©n m¶nh. §Æc ®iÓm quan träng lµ tÕ bµo chÊt cña biÓu b× chuyÓn mµu hång hoÆc mµu xanh nh¹t. §iÒu cÇn ph¶i ph©n biÖt víi bÖnh ®Çu vµng còng cã tÕ bµo chÊt b¾t mµu hång. Tuy nhiªn ph©n biÖt bÖnh ®Çu vµng c¸c m« ngo¹i b× vµ trung b× cã thÓ vïi vµ lu«n lu«n cã mµu xanh ®Ëm. BÖnh TSV ë nh÷ng t«m b×nh phôc hoÆc bÖnh m¹n tÝnh, vïng nhiÔm melanin t×m thÊy ®Þa ®iÓm b×nh phôc vµ lµnh l¹i cña t«m bÖnh cÊp tÝnh. 16.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh H«i chøng bÖnh Taura lµ bÖnh th−êng gÆp ë t«m he ch©n tr¾ng (L. vannamei = Penaeus vannamei) ë giai ®o¹n nu«i tõ 14-40 ngµy nu«i ë ao hoÆc trong c¸c bÓ −¬ng. BÖnh TSV th−êng gÆp ë t«m gièng nhá cì 0,05-5,0g, t«m l¬n h¬n cã thÓ xuÊt hiÖn nÕu giai ®o¹n ®Çu bÖnh ch−a xuÊt hiÖn th× giai ®o¹n gièng lín hoÆc t«m th−¬ng phÈm cã thÓ x¶y ra. DÞch bÖnh TSV g©y chÕt tõ 40- 90% ë t«m nu«i tõ post, t«m gièng, t«m gièng lín. BÖnh TSV còng cã thÓ nhiÔm ë t«m T©y b¸n cÇu (P. stylirostris, P. setiferus vµ P. schmitti) th−êng bÖnh g©y chÕt ë giai ®o¹n post hoÆc giai ®o¹n gièng nhá. Ngoµi ra mét sè t«m T©y b¸n cÇu (P. aztecus vµ P. duorarum) vµ §«ng b¸n cÇu (P. chinensis, P. monodon vµ P. japonicus) cã thÓ g©y nhiÔm bÖnh TSV b»ng thùc nghiÖm. N¨m 1992 bÖnh ®· xuÊt hiÖn ë t«m L. vannamei nu«i ë Ecuador (6/1992), bÖnh TSV ph¸t triÓn rÊt nhanh toµn bé vïng nu«i t«m ë ch©u Mü bÖnh nhiÔm tõ post ®Õn t«m bè mÑ. Trong thêi gian ng¾n cã c¸c b¸o c¸o bÖnh TSV gÆp ë c¸c loµi t«m he nu«i ë T©y b¸n cÇu, ch©u Mü vµ Hawaii. DÞch bÖnh TSV ®· xuÊt hiÖn ë t«m nu«i cña ven biÓn Th¸i B×nh D−¬ng ch©u Mü tõ Peru ®Õn Mexico vµ bÖnh cßn t×m thÊy ë t«m he ch©n tr¾ng (L. vannamei) tù nhiªn. BÖnh TSV còng ®· b¸o c¸o ë vïng nu«i t«m he tõ Atlantic, Caribe vµ vÞnh Mexico ch©u Mü. §µi Loan ®· cã b¸o c¸o ®Çu tiªn vÒ t«m he ch©n tr¾ng (L. vannamei) nhËp tõ Trung Mü ®· bÞ bÖnh TSV tíi 90% (Chien Tu vµ CTV, 1999). §Õn nay bÖnh TSV ®· l©y sang t«m só tù nhiªn ë Trung Quèc vµ mét sè n−íc ch©u ¸ kh¸c. B¶ng 18: C¸c loµi t«m nhiÔm bÖnh TSV (theo V. A. Graindorge & T.W. Flegel, 1999) T«m nhiÔm tù nhhiªn T«m nhiÔm bÖnh thùc nghiÖm T«m khã bÞ nhiÔm Penaeus vannamei- t«m ch©n tr¾ng P. azticus P. duodarum P. setiferus P. orientalis- t«m n−¬ng P. azticus P. stylirostris ViÖt Nam chóng ta nhËp t«m ch©n tr¾ng vµo tõ n¨m 1999, nh− «ng T« Ngäc Tïng ë Qu¶ng §iÒn, Qu¶ng Hµ- Qu¶ng Ninh nhËp t«m tr¾ng (Nam Mü) cña Trung Quèc tõ n¨m 1999 ®Õn nay nu«i 7 vô, nh−ng ch−a thµnh c«ng. Riªng vô ®Çu n¨m 2001 th¶ t«m sau 45 ngµy cã hiÖn t−îng t«m lao vµo bê chÕt. Mét sè t«m ch©n tr¾ng nhËp tõ Mü vµo lµm t«m bè mÑ hËu bÞ (7/2002), khi kiÓm tra m« häc ®· thÊy xuÊt hiÖn bÖnh TSV. Khu vùc nu«i t«m ë H¶i Phßng, trong ao nu«i ch©n tr¾ng xuÊt hiÖn bÖnh “®á ®u«i” vµo th¸ng 11-12/2002 vµ th¸ng 5/2003, bÖnh ®· g©y cho t«m chÕt. Khi thu mÉu ph©n tÝch m« häc (h×nh 98-100) cã biÓu hiÖn m« bÖnh häc bÖnh TSV. Ph©n tÝch RT- PCR kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh bÖnh TSV, nh− vËy bÖnh TSV ®· xuÊt hiÖn ë vïng nu«i t«m H¶i Phßng, Nam §Þnh, Qu¶ng Ninh, Phó Yªn, Long An, B¹c Liªu (theo Bïi Quang TÒ, 2003, 2004). 16.4. ChÈn ®o¸n bÖnh C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n héi chøng Taura (TS- Taura symdrom) vµ virus g©y bÖnh TS (TSV) bao gåm c¸c ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng dÊu hiÖu l©m sµng, t¸c nh©n th«, m« häc vµ xÐt nghiÖm sinh häc. Ph−¬ng ph¸p kh¸ng thÓ c¬ b¶n ®−îc dïng lµ kh¸ng thÓ ®¬n dßng (MAbs- monoclonal antibodies) trong xÐt nghiÖm enzyme miÔn dÞch (ELISA) vµ ph−¬ng
146 Bïi Quang TÒ ph¸p ph©n tö ®−îc dïng lµ ®Çu dß gen ®¸nh dÊu b»ng ph−¬ng ph¸p hãa häc (chÊt ph¸t huúnh quang) thay cho viÖc ®¸nh dÊu b»ng phãng x¹; t¸i tæ hîp ®¶o chuçi ph¶n øng tæng hîp (RT-PCR); nh÷ng ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc coi nh− cã gi¸ trÞ nhÊt cho viÖc chÈn ®o¸n ®o¸n bÖnh TSV. ChÈn ®o¸n bÖnh TSV ë giai ®o¹n cÊp tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p m« bÖnh häc (c¸c tiªu b¶n m« nhuém mµu H&E) ®−îc biÓu hiÖn ë nhiÒu vïng ho¹i tö trong biÓu m« biÓu b× cña líp ngoµi c¬ thÓ, c¸c phÇn phô, mang, ruét sau, thùc qu¶n vµ d¹ dµy. §«i khi chóng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c tÕ bµo d−íi líp biÓu b× vµ trong sîi c¬. HiÕm khi gÆp ë biÓu b× tuyÕn h×nh èng anten. C¸c dÊu hiÖu trong biÓu b× râ nhÊt lµ c¸c æ bÖnh ¶nh h−ëng trong c¸c tÕ bµo, nh− tÕ bµo chÊt −a eosin vµ nh©n kÕt ®Æc, ph©n m¶nh. Nh÷ng æ bÖnh cña tÕ bµo ho¹i tö th−êng gÆp ë t«m ®ang hÊp hèi cña giai ®o¹n cÊp tÝnh vµ chóng cã d¹ng thÓ h×nh cÇu (®−êng kÝnh 1-20μm) b¾t mµu hång. Nh÷ng thÓ nµy cïng víi nh©n kÕt ®Æc, ph©n m¶nh cña bÖnh TSV ë giai ®o¹n cÊp tÝnh cã ®Æc ®iÓm nh− nh÷ng “h¹t tiªu” hay nh− “viÖn ®¹n ghÐm”, ®ã lµ dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña bÖnh. Trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña bÖnh TSV, nh÷ng dÊu hiÖu ë biÓu b× giai ®o¹n cÊp tÝnh mÊt dÇn trong t«m hÊp hèi vµ ®−îc thay b»ng sù th©m nhiÔm vµ tÝch tô cña c¸c tÕ bµo m¸u. Sù tÝch tô tÕ bµo m¸u cã thÓ b¾t ®Çu tõ sù melalin hãa thµnh c¸c ®èm ®en ®ã lµ ®Æc tr−ng cña giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña bÖnh. Nh÷ng dÊu hiÖu ¨n mßn cña vá kitin, khuÈn l¹c trªn bÒ mÆt vá kitin they râ lµ do sù x©m nhËp cña vi khuÈn Vibrio spp. T«m ë giai ®o¹n m¹n tÝnh kh«ng cã dÊu hiÖu bªn ngoµi, m« bÖnh chØ cã dÊu hiÖu nhiÔm thÊy râ trong tæ chøc lympho, ®ã lµ nh÷ng tÝch tô h×nh cÇu cña tÕ bµo, kh«ng cã èng trung t©m cña tæ chøc h×nh èng lympho. 16.5. Phßng bÖnh ¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. T−¬ng tù nh− bÖnh MBV, bÖnh ®èm tr¾ng vµ bÖnh ®Çu vµng. 17. BÖnh Virus ho¹i tö tuyÕn ruét gi÷a cña t«m he (Baculovirus Migut gland Necrosis - BMN) 17.1. T¸c nh©n g©y bÖnh G©y bÖnh lµ Baculovirus type C nh©n ADN, cã thÓ vïi (inlusion body), kÝch th−íc virus 72 x 310 nm, nh©n virus 36 x 250 nm. 17.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. DÊu hiÖu ®Çu tiªn Êu trïng t«m h«n mª ho¹t ®éng chËm ch¹p, næi trªn tÇng mÆt, gan tuþ cña t«m mµu tr¾ng ®ôc vµ ruét däc theo phÇn bông còng cã mµu tr¾ng ®ôc. Th−êng bÖnh xuÊt hiÖn ë postlarvae cã chiÒu dµi tõ 6 - 9 mm (h×nh 101). TÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tôy nhiÔm bÖnh BMN, nh©n tr−¬ng to, h¹ch nh©n b¾t mµu ®á, c¸c chÊt nhiÔm s¾c di chuyÓn ra mÐp mµng nh©n (h×nh 102) 17.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. BÖnh BMN gÆp ®Çu tiªn ë t«m he NhËt b¶n (P.japonicus) nu«i ë NhËt b¶n vµ Hµn Quèc. Sau ®ã quan s¸t thÊy ë t«m só (P. monodon) P. chinesis, P. plebejus vµ Metapenaeus ensis. BÖnh BMN g©y tû lÖ tö vong cao ë c¸c tr¹i s¶n xuÊt t«m gièng vµ th−êng g©y bÖnh tõ giai
147 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 ®o¹n Mysis 2 ®Õn postlarvae vµ t«m gièng. Cã tr−êng hîp postlarvae 9 - 10 ®· nhiÔm virus BMN tíi 98% vµ g©y chÕt hµng lo¹t ë postlarvae 20. ë viÖt nam ch−a ®iÒu tra nghiªn cøu virus BMN nh−ng mét sè tr−êng hîp c¸c tr¹i −¬ng gièng t«m chÕt hµng lo¹t ch−a t×m râ nguyªn nh©n vµ khi t«m chÕt cã dÊu hiÖu bÖnh lý nh− bÖnh BMN, trong s¶n xuÊt gièng t«m he NhËt b¶n cÇn chó ý ®Õn bÖnh nµy. B H×nh 101: A- T«m post chÕt do bÖnh ®ôc th©n; B- t«m post ®ôc gi÷a th©n (mÉu thu §µ N½ng, 2006)
148 Bïi Quang TÒ A H×nh 102: TÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tôy nhiÔm bÖnh BMN, nh©n tr−¬ng to ( ), h¹ch nh©n b¾t mµu ®á, c¸c chÊt nhiÔm s¾c di chuyÓn ra mÐp mµng nh©n 17.4. ChÈn ®o¸n bÖnh - Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh. -Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu m« bÖnh häc, thö b»ng kh¸ng thÓ huúnh quang, soi kÝnh hiÓn vi nÒn ®en, soi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö...®Ó chÈn ®o¸n bÖnh. §Æc ®iÓm cña m« bÖnh häc: C¸c tÕ bµo biÓu b× m« h×nh èng gan tuþ bÞ ho¹i tö, nh©n tr−¬ng to b¾t mµu ®á ®Õn tÝm nh¹t. ThÓ vïi kh«ng cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh, nhiÔm s¾c thÓ gi¶m bít vµ di chuyÓn ra mµng nh©n, kh«ng h×nh thµnh thÓ Èn (occlusion body). (xem h×nh 95,96) KiÓm tra b»ng kÝnh hiÓn vi nÒn ®en: ChuÈn bÞ mÉu t−¬i gan tuþ, quan s¸t nh©n tÕ bµo gan tuþ tr−¬ng to (kh«ng nhuém mµu hoÆc nhuém mµu) cho thÊy cã mµu tr¾ng d−íi nÒn ®en, ë gi÷a cã nhiÒu thÓ h×nh que, chiÒu dµi gÇn 1μm vµ hÇu hÕt chóng s¾p xÕp bªn trong mµng nh©n. 17.5. Phßng bÖnh. - ¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng cña MBV 18. BÖnh virus g©y chÕt t«m bè mÑ khi l−u gi÷ (Spawner- isolated Mortality Viral Diseses- SMVD) 18.1. T¸c nh©n g©y bệnh Virus h×nh s¸u c¹nh, ®èi xøng 20 mÆt, kÝch th−íc 20nm. AxÝt nh©n lµ AND. Virus gÇn gièng víi hä Parvoviridae 18.2. DÊu hiÖu bÖnh lý Kh«ng cã d©u hiÖu bÖnh lý ®iÓn h×nh. T«m kÐm ¨n hoÆc bá ¨n, c¬ thÓ chuyÓn mµu nh¹t, cã nhiÒu sinh vËt b¸m. G©y chÕt t«m bè mÑ khi l−u gi÷.
149 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 18.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bệnh T«m só: Penaeus monodon bè mÑ khi l−u gi÷ kÐo dµi th−êng nhiÔm bÖnh SMVD. Ngoµi ra cßn nhiÔm bÖnh t«m cµng ®á- Cherax quandricarinatus. Cã thÓ g©y nhiÔm thµnh c«ng ë mét sè loµi t«m: P. esculentus; P. merguiensis; P. japonicus; t«m r¶o Metapenaeus ensis;Mét sè n−íc óc, Philippines, Srilanka ®· thèng b¸o cã bÖnh nµy. ViÖt Nam chóng ta ch−a nghiªn cøu bÖnh nµy. 18.4. ChÈn ®o¸n bệnh Dïng kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö; kü thuËt PCR vµ ph−¬ng ph¸p m« bÖnh häc. 5. Phßng bệnh ¸p dông ph¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp 19. BÖnh ®u«i tr¾ng ë t«m cµng xanh (White tail Disease- WTD) 19.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Chñng virus thø nhÊt lín h¬n lµ gièng Macrobrachium rosenbergii Nodavirus (MrNV) thuéc hä Nodaviridae, h×nh khèi 20 mÆt, kh«ng cã vá bao, ®−êng kÝnh 25nm, axit nucleoic nh©n lµ ARN. Chñng virus thø hai cùc nhá (extra small virus XSV) cã h×nh khèi 20 mÆt, ®−êng kÝnh 15nm. Virus ký sinh trong tÕ bµo chÊt cña tÕ bµo c¬ ®u«i, mang, d¹ dµy, ruét, c¬ ®Çu, ch©n b¬i, b¹ch huyÕt, c¬ tim, buång trøng. Nh−ng ch−a t×m thÊy virus ký sinh ë m¾t vµ gan tôy. 19.2. DÊu hiÖu bÖnh lý Tõ giai ®o¹n postlarvae t«m t«m kÐm ¨n, xuÊt hiÖn mµu tr¾ng ®ôc cña ë phÇn bông (h×nh 103). Trong c¸c tr¹i −¬ng gièng khi t«m nhiÔm bÖnh tû lÖ chÕt tíi 100%. KiÓm tra d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö t«m nhiÔm bÖnh b»ng ph−¬ng ph¸p nhuém ©m cã hai lo¹i virus, chñng thø nhÊt virus kh«ng cã vá bao, h×nh khèi 20 mÆt, ®−êng kÝnh 26-27nm. Lo¹i thø hai nhá h¬n nhiÒu, cã ®−êng kÝnh 14-16nm, gäi lµ virus siªu nhá (extra small virus- XSV) H×nh 103: t«m cµng xanh gièng nhiÔm bÖnh ®u«i tr¾ng 19.3. Ph©n bè vµ lan trunyÒn bÖnh BÖnh ®u«i tr¾ng (WTD) gÆp ë t«m cµng xanh (Macrobrachium rosenbergii). BÖnh xuÊt hiÖn ë Ph¸p, Ên §é, Trung Quèc vµ §µi Loan. ViÖt Nam ch−a nghiªn cøu nhiÒu bÖnh nµy, nh−ng còng ®· cã nh÷ng thèng b¸o ë c¸ tr¹i s¶n xuÊt gièng t«m cµng xanh ®· xuÊt hiÖn bÖnh tr¾ng ®u«i ë Êu trïng vµ tû lÖ chÕt rÊt cao.
150 Bïi Quang TÒ 19.4. Ch©n ®o¸n bÖnh B»ng kü thuËt RT-PCR, ELISA, kü thuËt lai dot blot. KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö. 19.5. Phßng bÖnh ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hî. KiÓm tra bÖnh ®u«i tr¾ng t«m bè mÑ tr−íc khi cho ®Î. 20. BÖnh cua s÷a- BÖnh virus d¹ng Herpes (Herpes like virus Disease- HLV) 20.1. T¸c nh©n g©y bÖnh G©y bÖnh lµ thÓ virus thuéc hä Herpesviridae. ThÓ virus cã cÊu t¹o acid nh©n lµ ADN, h×nh cÇu cã hai líp vá ®−êng kÝnh kho¶ng 150 nm. ThÓ virus ký sinh trong nh©n tÕ bµo m¸u (hång cÇu) vµ trong m¸u. (H×nh 104). H×nh 104: ThÓ virus d¹ng Herpes, nh©n ®Æc vµ cã 2 líp vá. ¶nh kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö (Johnson, 1988). 20.2. DÊu hiÖu bÖnh lý: Cua bß chËm ch¹p, lê ®ê, chÕt dÇn trong kho¶ng thêi gian ng¾n, m¸u tr¾ng bÖch lÉn nh÷ng h¹t nhá h¬n vi khuÈn, tr«ng gièng mµu n−íc vo g¹o nªn cßn gäi lµ “bÖnh cua s÷a”. Quan s¸t mÉu c¾t m« tÕ bµo m¸u cã nh©n tr−¬ng lín, tÕ bµo chÊt cã ®é khóc x¹ lín h¬n. Cua xanh (Callinectes sapidus) nhiÔm bÖnh virus tõ cua gièng ®Õn cua tr−ëng thµnh. BÖnh dÔ l©y lan khi cua nhèt trong bÓ n¨m 1992-1993 cua biÓn nu«i ë H¶i phßng, Qu¶ng ninh ®· cã dÊu hiÖu bÖnh lý gièng bÖnh HLV g©y thiÖt h¹i lín cho ng− d©n nu«i cua vµ ng− d©n gäi ®ã lµ “bÖnh cua s÷a”. 20.4. ChÈn ®o¸n bÖnh: Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý vµ mÉu c¾t m« ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh. 20.5. Phßng trÞ bÖnh: Phßng bÖnh: ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. Lo¹i bá c¸c cua bÞ bÖnh, khö trïng kü c¸c bÓ, ao nu«i cua b»ng c¸c chÊt khö trïng m¹nh. TrÞ bÖnh: ch−a nghiªn cøu.
151 BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 2 21. BÖnh run ch©n do Reovirus vµ Rhabdovirus ë cua - BÖnh virus d¹ng Rhabdo vµ Reo (Reo like and Rhabdo like virus diseases of blue crabs). 21.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. G©y bÖn lµ thÓ virus cã cÊu tróc acid nh©n lµ ARN. -D¹ng thø nhÊt h×nh trô chiÒu dµi 110 - 600 nm, ®−êng kÝnh 20 - 30 nm thuéc hä Rhabdoviridae. - D¹ng thø hai h×nh khèi ®−êng kÝnh 55 - 60 nm thuéc hä Reoviridae ( H×nh 105). B A N H×nh 105: TÕ bµo t¹o m¸u cua xanh thÊy râ thÓ Reovirus h×nh khèi s¾p xÕp trong suèt ë tÕ bµo chÊt. A: ThÓ Reovirus; B: ThÓ Rhabdovirus; N: Nh©n tÕ bµo; ¶nh KHV§T (Johnson, 1988). 21.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. Cua bá ¨n, lê ®ê, sau ®ã run ch©n råi tª liÖt, cua chÕt nhiÒu khi bÞ nhèt trong bÓ nªn cßn gäi cua run ch©n. NÕu c¾t m« cã hiÖn t−îng ho¹i tö m¸u quanh hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng. 21.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh . - Cua n−íc mÆn, lî ®Òu bÞ nhiÔm bÖnh. XuÊt hiÖn bÖnh khi cua bÞ nhèt tõ 10 ngµy ®Õn 2 th¸ng. BÖnh xuÊt hiÖn ë khu vùc nu«i cua H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh (1992 - 1993). §Æc biÖt c¸c ng− d©n gom nhèt cua vËn vhuyÓn tõ miÒn Trung ra B¾c nu«i ®Ó nu«i vµ b¸n th−¬ng phÈm. BÖnh ®· g©y thiÖt h¹i lín. Ng− d©n gäi lµ "bÖnh run ch©n" v× cua run ch©n vµ tª liÖt, sau ®ã cua chÕt hµng lo¹t. 21.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. -Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý vµ quan s¸t c¾t m« ®Ó chÈn ddoans bÖnh. 21.5. Phßng vµ trÞ bÖnh - ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp - Lo¹i bá toµn bé cua bÞ bÖnh, tÈy trïng kü c¸c dông cô nhèt cua - Ch−a cã biÖn ph¸p trÞ bÖnh
152 Bïi Quang TÒ 22. BÖnh môn rép ë mµng ¸o cña hÇu (Oyster velar virus disease- OVVD) 22.1. T¸c nh©n g©y bÖnh - G©y bÖnh lµ thÓ virus gièng Iridovirus cã cÊu tróc h×nh cÇu, ®−êng kÝnh acid nh©n lµ ADN. H×nh 106: Êu trïng hÇu bÞ nhiÔm bÖnh OVVD mµng ¸o bÞ mÊt tiªn mao vµ cã môn rép do tÕ bµo trªn biÓu b× trªn mµng ¸o nhiÒu virus OVVD. Th−êng nh÷ng Êu trïng nµy ë ®¸y bÓ, nÕu bÞ bÖnh nhÑ ë giai ®o¹n ®Çu th× Êu trïng vÉn b¬i trong n−íc. 22.2. DÊu hiÖu bÖnh lý Sau 10 ngµy hÇu ®Î trøng, Êu trïng lín h¬n 150 μm, ë nhiÖt ®é 25 - 300. TÕ bµo biÓu b× trªn mµng Êu cña Êu trïng hÇu bÞ bÖnh r¸ch ra vµ phång lªn thµnh môn rép. Tiªn mao trªn mµng ¸o Êu trïng bÞ mÊt dÇn (H×nh 106). KiÓm tra trªn kÝnh hiÓn vi cã thÓ thÊy râ c¸c dÊu hiÖu trªn. 22.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. - BÖnh OVVD gÆp ë hÇu Th¸i B×nh D−¬ng, Mü, Bå §µo Nha, Ph¸p. BÖnh OVVD ®· g©y tû lÖ tö vong tíi 100% ë c¸c tr¹i −¬ng Êu trïng hÇu. BÖnh th−êng x¶y ra tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 5, cã thÎ trong suèt mïa hÌ. HÇu Th¸i B×nh D−¬ng(Crassosrea gigas) nhiÔm bÖnh nÆng nhÊt. Ngoµi ra cßn nhiÒu hÇu biÓn n÷a còng nhiÔm bÖnh OVVD 22.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Dùa vµo dÊu hiÖu bÖnh lý, quan s¸t Êu trïng hÇu d−íi kÝnh hiÓn vi ph¸t hiÖn c¸c môn rép ë mµng ¸o cña hÇu. 22.5. Phßng trÞ bÖnh - ¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng trÞ bÖnh tæng hîp. C¸c dông cô −¬ng Êu trïng nhiÔm bÖnh ph¶i tÈy b»ng Clorua v«i 10% thêi gian 15 phót . - Kh«ng vËn chuyÓn hÇu nhiÔm bÖnh sang c¸c n¬i kh¸c ch−a bÞ nhiÔm bÖnh - Ch−a cã biÖn ph¸p phßng trÞ bÖnh.