Đề bài: Cảm nhận của anh chị về cảnh Chí Phèo tỉnh dậy sau trận ốm trong tác <br />
phẩm Chí Phèo của Nam Cao<br />
Hướng dẫn<br />
Truyện ngắn Nam Cao rất hiện đại trong kết cấu tâm lí và ngôn ngữ giàu chất sống. <br />
Nhưng đặc sắc hơn cả là nghệ thuật miêu tả và phân tích tâm lí nhân vật mà văn học thời <br />
kỳ sau còn chịu ảnh hưởng.<br />
Chí Phèo (1941) là tác phẩm đỉnh cao trong sự nghiệp cầm bút của nhà văn. Bên cạnh nội <br />
dung hiện thực sâu sắc và tư tưởng nhân đạo mới mẻ là nghệ thuật tả tâm lí nhân vật đặc <br />
sắc, nhất là đoạn tả tâm trạng Chí Phèo lúc tỉnh rượu rồi khao khát sống. Đây là đoạn văn <br />
tiêu biểu cho bút pháp tả tâm lí của Nam Cao: Tỉnh dậy hắn thấy hắn già mà vẫn còn cô <br />
độc… cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau.<br />
Sau khi ở tù về, Chí Phèo trở thành người khác hẳn: lưu manh, côn đồ, hung hăng, dữ tợn <br />
và lúc nào cũng say. Hắn bị bá Kiến biến thành tay sai và sống u mê tăm tối gần mười <br />
mấy năm trời. Một đêm trăng sáng bên bờ sông, Chí Phèo gặp Thị Nở. Sáng hôm sau tỉnh <br />
rượu, Chí Phèo nhận biết thế giới quanh mình và nhận ra cảnh ngộ cay đắng, bi đát của <br />
cuộc đời. Trích đoạn miêu tả dòng suy nghĩ của Chí về thực trạng cuộc đời trong hiện tại <br />
và cả tương lai.<br />
Hắn thấy hắn… Ngôn ngữ độc thoại cho thấy lần đầu tiên Chí Phèo sống nội tâm. Hắn <br />
chủ ngữ là con người lý trí tỉnh táo, hắn bổ ngữ là con người thân phận: già và cô độc. Chí <br />
Phèo đang suy tư, nhìn nhận về mình.<br />
Con người tự nhận thức là một bước tiến của nhân loại đưa con người đến với ánh sáng <br />
trí tuệ và cũng là bước chuyển biến quan trọng trong số phận Chí Phèo. Dấu chấm than <br />
rớt xuống cùng cụm từ Buồn tay cho cuộc đời như một tiếng thở dài não nuột, Chí không <br />
biết chia sẻ cùng ai. Trực giá cho thấy đời hắn buồn, rồi từ đó hắn nhận ra cuộc sống <br />
thật buồn mà chính cuộc sống làm đời hắn buồn.<br />
Lí do khiến hắn buồn đã rõ. Con người ham sống thì thường sợ tuổi già. Tuổi già đến <br />
nhanh quá nên Chí cho là phi lý: Có lí nào như thế được? Hắn đã già rồi hay sao? Điều Chí <br />
thắc mắc là hoàn toàn có lý vì có bao giờ hắn tỉnh để nhận biết thời gian, thậm chí là <br />
không gian sống của hắn. Chủ nghĩa hoài nghi là dấu hiệu đầu tiên của nhận thức. Chí <br />
Phèo bắt đầu nhận thức lại. Quy luật chảy trôi của thời gian mà Chí Phèo xem là nghịch <br />
lý thì Chí Phèo đã nhìn thấy rõ để tiếc nuối quãng đời mê muội, tội lỗi đã qua và tha thiết <br />
yêu cuộc đời này biết bao nhiêu, nhất là khi Chí Phèo vừa được nghe những âm thanh <br />
trong trẻo từ thế giới tươi xanh vọng vào.<br />
Dòng độc thoại nội tâm tiếp tục với giọng điệu buồn da diết: Ngoài bốn mươi tuổi <br />
đầu… Dẫu sao, đó không phải tuổi mà người ta mới bắt đầu sửa soạn. Hắn đã tới cái dốc <br />
bên kia của đời. Ngoài bốn mươi chưa hẳn là già nhưng chắc chắn là không còn trẻ. Phép <br />
so sánh độc đáo của Nam Cao cho thấy sức khỏe của Chí đã bắt đầu đổ dốc, càng về cuối <br />
tốc độ càng nhanh hơn. Trận ốm lúc tờ mờ sáng là những lá vàng báo hiệu rằng mùa thu <br />
cuộc đời đã đến, khiến Chí Phèo giật mình thảng thốt lo âu khi sắp trôi về mùa đông tàn <br />
lạnh. Khả năng bươn chải với cuộc mưu sinh đã hạn chế, sự mệt mỏi đã bắt đầu xuất <br />
hiện, trong khi đó Chí Phải bắt đầu sống từ thời điểm này thì có gì buồn hơn.<br />
Chí đang nhìn về quá khứ buồn, hiện tại đắng nên thấy trước tương lai đầy bất trắc, lo <br />
âu: Chí Phèo hình như đã trông trước thấy tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, <br />
cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau. Mạch suy tư của Chí Phèo rất phù hợp với quy <br />
luật tâm lý, khi con người cô độc đối diện với chính mình và thấy không ai hiểu được <br />
mình. Chí thấy ba tảng đá đang đè nặng lên cuộc đời và có quan hệ tương tác. Tuổi già <br />
thường sinh bệnh tật. Tuổi già thường phải sống cô đơn. “Cái gì khô héo hơn cọng rơm <br />
khô? – Một trái tim đau buồn!” (Mahabharata) nên sự cô độc đáng sợ hơn tất cả vì <br />
cảnh trống trải không nơi nương tựa, sự thiếu thốn tình cảm và nỗi buồn sẽ làm hao mòn <br />
sinh lực khiến sinh nhiều bệnh tật. Chí Phèo đã và đang sống giữa sa mạc cô đơn, cách ly <br />
với xã hội nên tha thiết được trở về để hưởng chút nắng ấm của bình minh, của tình <br />
người nơi mảnh đất lương thiện.<br />
Khao khát hoàn lương mà bất lực, con người cô độc thường sợ hãi nên lúc này Chí Phèo <br />
thấy tương lai xám mịt, tâm tư nặng trĩu và Chí đã rưng rưng nước mắt.<br />
Diễn biến tâm lí của Chí Phèo lúc này được phản ánh đúng quy luật, dòng độc thoại nội <br />
tâm, mạch suy nghĩ theo từng bước phát triển tự nhiên, không có sự áp đặt chủ quan của <br />
tác giả. Khi đối diện với chính mình trong không gian bó hẹp, chịu áp lực bởi hoàn cảnh <br />
nên nhân vật thụ động trong suy nghĩ và quẩn quanh với một điều duy nhất: già, đói rét, <br />
bệnh tật, cô độc. Do đó, đặc điểm tâm lí nhân vật đã phản ánh số phận.<br />
Nam Cao thường có giọng văn lạnh như ở trích đoạn này, giọng điệu nhẹ nhàng, mềm <br />
mại; phép so sánh giàu chất trữ tình, vừa lột tả được nỗi buồn da diết của Chí vừa thể <br />
hiện được sự cảm thông của nhà văn. Có những câu văn pha trộn ngôn ngữ gián tiếp với <br />
trực tiếp: Buồn thay cho đời! Có lý nào như thế được? Hắn đã già rồi hay sao? Ngoài bốn <br />
mươi tuổi đầu… cho thấy tác giả như nhập hẳn vào tâm trạng nhân vật để lắng nghe và <br />
cùng chia sẻ nên biểu hiện được chiều sâu tình cảm nhân đạo.<br />
Khi đặt nhân vật trong quan hệ với chính nó và quan hệ với môi trường, nhân vật vừa có <br />
nhu cầu nhận thức vừa có nhu cầu giao tiếp nên đoạn trích đã đưa ra khái niệm con người <br />
tự nhận thức và con người cô độc. Con người tự nhận thức thì sẽ lớn hơn chính nó, vì <br />
vậy mà nó tự khắc xung đột với môi trường khi trước đó nó dung hòa được. Con người cô <br />
độc là sự nhảy cảm của Nam Cao về bản chất nguyên thủy của con người rất cần đoàn <br />
thể cộng đồng. Đó là chất triết lí của nhà văn Nam Cao.<br />