Cảm nhận về truyện ngắn Vi Hành của Nguyễn Ái Quốc

Đề bài: Cảm nhận về truyện ngắn Vi Hành của Nguyễn Ái Quốc<br /> Bài làm<br /> Muốn hiểu được giá trị của bất cứ tác phẩm văn học nào của Nguyễn Ái Quốc -<br /> Hồ Chí Minh, trước hết phải nắm được quan điểm sáng tác của Người.<br /> Trước khi đặt bút viết, bao giờ Người cũng tự đặt cho mình câu hỏi: Viết cho ai?<br /> (đối tượng viết) và Viết để làm gì? (mục đích viết). Từ đó mới xác địn : Viết<br /> cái gì? (nội dung) và Viết thế nào? (hình thức).<br /> Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh từng nói, suốt đời tôi chỉ có một "ham muốn,<br /> ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được<br /> hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ãn áo mặc, ai cũng được học hành.<br /> Vì thế, bất cứ một hoạt động nào của Người cũng đều là một hình thức của hoạt<br /> động cách mạng, hoạt động chính trị. Tất nhiên viết văn hay làm thơ cũng vậy,<br /> Người không bao giờ đặt mục đích văn chương lên trước hết. Cho nên khi<br /> Người tự hỏi: Viếi cho ai? Viết để làm gì? thì cần phải hiểu Người muốn nói:<br /> Đối tượng vận động chính trị là ai ? Mục đích vận động chính trị là gì?<br /> Đối với Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, quan điểm sáng tác này hết sức nhất<br /> quán, chi phối mọi tác phẩm của Người từ nội dung đến hình thức. Đến như<br /> một tập thơ viết cho chính mình để khuây khoả trong thời gian bị giam giữ<br /> trong nhà tù của chính quyền Quốc dân đảng Trung Quốc, Người cũng xác<br /> định rõ mục đích và đối tượng:<br /> Ngâm thơ ta vốn không ham,<br /> Nhưng vì trong ngục biết làm chi đây ;<br /> Ngày dài ngâm ngợi cho khuây,<br /> Vừa ngâm vừa đợi đến ngày tự do.<br /> (Mở đầu tập nhật kí)<br /> Vậy truyện "Vi hành" viết cho ai và viết để làm gì?<br /> Giữa năm 1922, thực dân Pháp đưa vua bù nhìn Khải Định sang Pháp dự cuộc<br /> đấu xảo thuộc địa (một thứ hội chợ, triển lãm các sản vật về kinh tế, văn hoá<br /> của các thuộc địa) ở Mác-xây. Âm mưu của chúng là để lừa gạt nhân dân Pháp,<br /> nhằm phục vụ cho việc khai thác thuộc địa của chúng: Vị quốc vương An Nam<br /> sang Pháp để tỏ thái độ hoàn toàn thần phục "Mẫu quốc", để cám ơn công khai<br /> hoá của "Mẫu quốc" và cầu xin "Mẫu quốc" tiếp tục dìu dắt dân tộc mình trên<br /> con đường văn minh tiến bộ. Như vậy tình hình thuộc địa Đông Dương đã ổn<br /> định, nhân dân Pháp nên ủng hộ cuộc đầu tư lớn của Chính phủ vào Đông<br /> Dương để khai thác tài nguyên giàu có ở xứ này và tiếp tục "khai hoá" cho dân<br /> bản xứ mông muội này.<br /> Nguyễn Ái Quốc viết "Vi hành" vào đầu năm 1923 cùng với các tác phẩm khác<br /> như vở kịch Con rồng tre, truyện ngắn Lời than văn của bà Trưng Trắc, bài báo<br /> châm biếm Sở thích đặc biệt (tất cả được viết năm 1922) để lật tẩy âm mưu nổi<br /> trên. Nghĩa là vạch trần bản chất bù nhìn tay sai dơ dáy nhất của Khải Định,<br /> nhân tiện tố cáo luôn tính chất điêu trá, bịp bợm của những danh từ "văn minh,<br /> khai hoá" nơi cửa miệng của bọn thực dân ở thuộc địa.<br /> Viết "Vi hành", Nguyễn Ái Quốc nhằm chủ yếu vào độc giả người Pháp, trước<br /> hết là dân Pa-ri. Vì thế phải viết bằng tiếng Pháp theo phong cách Âu châu hiện<br /> đại. Và phải viết sao cho hấp dẫn đối tượng này, nghĩa là có những sáng tạo<br /> độc đáo về nghệ thuật, đồng thời phải cài vào được những chuyện thời sự nóng<br /> hổi đang được chú ý trong sinh hoạt giải trí của người Pa-ri.<br /> Để có sức thuyết phục cao nhất đối với người Pháp, người viết phải giữ thái độ<br /> khách quan, tránh lối thoá mạ trực tiếp và lời lẽ mạt sát đao to búa lớn.<br /> Lấy việc tố cáo, đả kích làm mục đích, truyện phải mài sắc vũ khí châm biếm.<br /> Bút pháp châm biếm độc đáo, linh hoạt, phong phú, đó là nét chủ đạo và là sức<br /> mạnh chủ yếu của nghệ thuật "Vi hành".<br /> Một trong những khâu then chốt của nghệ thuật truyện ngắn là xây dựng tình<br /> huống truyện sao cho độc đáo, hấp dẫn, đồng thời làm bật nổi chủ đề tác phẩm<br /> và tính cách nhân vật truyện. Đây là một trong những sáng tạo đặc sắc của tác<br /> giả "Vi hành".<br /> Tình huống truyện của "Vi hành" là gì ? Ấy là một tình huống oái ăm, vừa vui,<br /> vừa tạo được hiệu quả châm biếm sâu cay : tình huống nhầm lẩn. Đôi trai gái<br /> Pháp trên tàu điện ngầm đã nhầm lẫn nhân vật người dẫn truyện với Khải Định.<br /> Sự nhầm lẫn tuy là do tác giá tạo ra với dụng ý hẳn hoi, nhưng không tỏ ra<br /> khiên cưỡng, vô lí. Vì đối với người Tây, thật khó phân biệt được những bộ<br /> mặt khác nhau của người da vàng. Đối với họ "vẫn cái mũi tẹt ấy, vẫn đôi mắt<br /> xếch ấy, vẫn cái mặt bủng như vỏ chanh ấy" có gì khác nhau đâu (cũng như<br /> người Việt Nam ta rất khó phân biệt được những nét khác nhau của người Tây :<br /> cũng da trắng, mũi lõ, mắt xanh như nhau cả).<br /> Sự nhầm lẫn ấy khiến nhân vật "tôi" có thể nghe lỏm được cuộc trò chuyện<br /> thầm lén và tinh quái của đôi trai gái Pháp về Khải Định. Vậy là Khải Định<br /> không hề xuất hiện trong tác phẩm mà chân dung hắn lại được vẽ ra hết sức cụ<br /> thể và ngộ nghĩnh. Cách lố bịch hoá tên vua bù nhìn như thế vừa giữ được tính<br /> khách quan: không phải Nguyễn Ái Quốc - một người cộng sản - cố tình mạt<br /> sát Khải Định như một kẻ thù giai cấp. Đây là người Pháp họ nghĩ và nói về<br /> hắn như thế đấy chứ!<br /> Mà chí có trong con mắt người Pháp thì Khải Định mới trở thành hài hước đến<br /> thế. Vì là người dân một nước dân chủ, họ mới nhìn ông vua - nhất lại là ông<br /> vua một nước phương Đông - như một thứ đồ cổ, một vật lạ đến từ một đất<br /> nước xa xãm còn mông muội. Và vì là người Tây nên họ mới nhìn cái nón ra<br /> cái chụp đèn, nhìn y phục và dồ trang sức của vị hoàng đế thành những lụa là<br /> đeo trên người với những bộ hạt cườm,...<br /> Vậy là qua cuộc trò chuyện của đôi tình nhân Pháp, liên hệ người khách An<br /> Nam ngồi bên với tên vua bù nhìn họ đã thấy ở trường đua, Khải Định hiện ra<br /> như một anh mũi tẹt, mặt bủng, đội chụp đèn lên cái đầu quấn khăn, đeo lên<br /> người rất nhiều lụa là và hạt cườm, vẻ nhút nhứt, lúng ta lúng túng,... Nhưng<br /> hắn đến đây để làm gì trên xe điện ngầm, mà sao không có tuỳ tùng hộ giá ? Họ<br /> đặt cho nhau những câu hỏi như thế và tự giải đáp cho nhau: "Thế hay là hắn<br /> đã đem tất cả các thứ đó đến tiệm cầm đổ rồi?"; "Có khi đã gửi tuốt ở kho hành<br /> lí nhà ga để đi chơi vi hành đấy".<br /> Cuộc trò chuyện cứ thế tiếp diễn, và vị "quốc vương An Nam" không còn ra<br /> thể thống gì nữa, chỉ là một kẻ tiêu xài bừa bãi, chơi bời lén lút trên đất Pa-ri.<br /> Cái giá của Khải Định còn bị hạ thấp hơn nữa, khi đôi trai gái coi y không hơn<br /> gì một tiết mục giải trí rẻ tiền, thậm chí không mất tiền - khác với những trò<br /> giải trí khác ít nhiều đều phải mất tiền như xem hề Sác-lô hay xem vợ lẽ nàng<br /> hầu của vua Cao Miên,...<br /> "Vi hành" được thuật kể dưới hình thức một bức thư gửi cô em họ ở quê nhà<br /> (dịch ra tiếng Pháp). Điều này có ý nghĩa gì về nghệ thuật?<br /> Viết truyện dưới hình thức thư từ thực ra không có gì mới mẻ, độc đáo cả. Vấn<br /> đề là tác giả sử dụng hình thức này có thích hợp hay không và đạt được hiệu<br /> quả nghệ thuật như thế nào.<br /> Thư là thể văn hết sức tự do phóng túng, nghĩa là tha hồ bắt chuyển nọ sang<br /> chuyện kia, chuyển cảnh này sang cảnh khác, đổi giọng này sang giọng nọ.<br /> Trong thư, người ta có thể thông báo sự việc, thông tin, nhắn tin, có thể bộc lộ<br /> tâm tình hoặc trao đổi suy nghĩ thầm kín của mình. Thư riêng viết cho người<br /> thân thì có thể thực hiện đủ mọi chức năng như vậy. Bức thư "Vi hành" thuộc<br /> loại này.<br /> Nhờ hình thức viết thư, tác giả đang từ giọng tự sự khách quan (tường thuật<br /> cuộc trò chuyện của đôi trai gái Pháp trên tàu điện ngầm ở Pa-ri) chuyển ngay<br /> sang giọng trữ tình thân mật khi tâm sự với cô em họ ở quê nhà. Có thể tìm<br /> thấy trong "Vi hành" nhiều giọng điệu khác nhau, khi nghiêm trang, khi lạnh<br /> lùng sắc sảo, khi thân mật tâm tình,... Tuy nhiên, giọng điệu chi phối tất cả vẫn<br /> là giọng mỉa mai, châm biếm, bề ngoài nhiều khi có vẻ nhẹ nhàng và vui nữa,<br /> nhưng thực ra đều là những đòn đả kích sâu cay, mãnh liệt :<br /> "Đổi xe ở đây chứ, anh yêu ơi?<br /> - Không, ga sau. Đúng lúc đó thì có một anh vua đến với chúng ta.<br /> - Em thì thích Sác-lô hơn. Với lại, vua, thì tốn lắm!<br /> - Đâu có! Thế em còn nhớ buổi dạ hội thuộc địa ở Nhà hát Ca vũ đấy chứ? Phải<br /> trả những nghìn rưỡi phơ-răng để xem vợ lẽ nàng hầu vua Cao Miên, xem tụi<br /> làm trò leo trèo nhào lộn của sư thánh xứ Công-gô; hôm nay chúng mình có<br /> mất tí tiền nào đâu mà được xem vua đang ngay cạnh? Nghe nói ông bầu Nhà<br /> hát Múa rối có ý định kí giao kèo thuê đấy,...".<br /> Nhờ hình thức viết thư, tác phẩm cũng có thể chuyển cảnh một cách thoải mái :<br /> từ cảnh đi xe điện ngầm ở Pa-ri chuyển thẳng tới cảnh quê nhà thời thơ ấu của<br /> tác giả khi còn ngồi vắt vẻo trên đầu gối của ông bác để nghe kể chuyên cổ tích;<br /> từ chuyện cải trang của vua Thuấn bên Tàu, vua Pi-e bên Nga, đến chuyện "vi<br /> hành" của những ông hoàng bà chúa vì những lí do "không cao thượng bằng",...<br /> Liên hệ tạt ngang, so sánh thoải mái nhằm châm hiếm nhiều đối tượng một lúc.<br /> Thứ nhất là thư riêng, là một thể văn rất chủ quan, người viết có thể đưa ra đủ<br /> mọi cảm nghĩ tự do của mình, đồng thời liên tưởng tạt ngang từ đối tượng này<br /> đến đối tượng khác, nhiều khi chẳng có quan hệ dính dáng gì với nhau. Tác giả<br /> "Vi hành" đã làm như thế. Chẳng hạn từ câu chuyện "vi hành" của Khải Định,<br /> người viết đưa ra đủ thứ phán đoán giả định về hành vi bất chính và tư cách dơ<br /> dáy của y, với những "phải chăng ngài muốn", "hay là... ngài muốn". Ai cấm<br /> được người viết thư riêng cho người thân có thể suy luận thoải mái như thế.<br /> Đặc biệt, từ sự nhầm lẫn của đôi trai gái người Pháp, tác giả liên hệ một cách<br /> mỉa mai và bất ngờ đến bọn mật thám ở Pa-ri luôn luôn bám theo gót những<br /> người cách mạng Việt Nam theo lệnh của chính quyền phản động : "Cái vui<br /> nhất là ngay đến Chính phủ cũng chẳng nhận ra được khách thật của mình nữa,<br /> và để chắc chắn khỏi thất thố trong nhiệm vụ tiếp tân, Chính phủ bèn đối đãi<br /> với tất cả mọi người An Nam vào hàng vua chúa và phái tuỳ tùng đi hộ giá<br /> tuốt ! [...] Có thể nói là các vị bám lấy đế giày tôi, dính chặt với tôi như hình<br /> với bóng. Và thật tình là các vị cuống cuồng cả lên nếu mất hút tôi chỉ trong<br /> dăm phút !".<br /> "Vi hành” là một bằng chứng cho thấy, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, tuy<br /> không bao giờ tự nhận là một nghệ sĩ, nhưng thật sự là một tài năng nghệ thuật.<br /> Tác phẩm đầy tính chiến đấu, nghệ thuật châm biếm độc đáo, linh hoạt và đa<br /> dạng, dường như mỗi chi tiết, mỗi câu, mỗi chữ đều mài sắc như những lưỡi<br /> dao phóng vào kẻ địch.<br />