Tham khảo tài liệu 'chẩn đoán và điều trị vô kinh thức phát do nguyên nhân trung ương', y tế - sức khoẻ, y dược phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ VÔ KINH THỨC PHÁT DO NGUYÊN NHÂN TRUNG ƯƠNG
- BS. Chu Thò Thu Höông – BV. Böu Ñieän Haø Noäi
oâ kinh laø moät trong nhöõng trieäu chöùng cuûa
V boä phaän sinh duïc vaø nhöõng baát thöôøng baåm sinh
caùc baát thöôøng veà giaûi phaãu hoaëc noäi tieát coù khaùc. Thí duï, hoäi chöùng Turner, hoäi chöùng thöôïng
theå laøm cho ngöôøi phuï nöõ bò voâ sinh. Hieän nay, ngöôøi thaän sinh duïc, hoäi chöùng Rokitansky v.v…
ta ñaõ hieåu roõ hôn veà cô cheá sinh beänh cuõng nhö caùch
ñieàu trò moät soá tröôøng hôïp voâ kinh vaø voâ sinh. Tuy Theo taøi lieäu Aâu, Myõ, nhöõng nguyeân nhaân phoå bieán
nhieân, cuõng coøn ñoù caùc nguyeân nhaân gaây voâ kinh nhaát cuûa voâ kinh thöù phaùt laø ôû vuøng döôùi ñoài (78%),
khoâng theå khaéc phuïc ñöôïc, nhaát laø caùc khieám khuyeát buoàng tröùng (8%), ngoaøi boä phaän sinh duïc (7%),
veà maët giaûi phaãu, nhö khoâng coù töû cung chaúng haïn. tuyeán yeân (2%). Trong ño, nguyeân nhaân töø vuøng döôùi
ù
ñoài vaø tuyeán yeân laø caùc nguyeân nhaân trung öông gaây
Voâ kinh coù 2 daïng: nguyeân phaùt vaø thöù phaùt. Voâ kinh voâ kinh coù theå khaéc phuïc ñöôïc bieán chöùng voâ sinh toát
nguyeân phaùt laø tröôøng hôïp beù gaùi ñaõ qua tuoåi daäy hôn so vôùi nguyeân nhaân töø caùc vuøng khaùc.
thì maø vaãn khoâng coù kinh nguyeät, coøn voâ kinh thöù
phaùt laø tröôøng hôïp maát kinh sau khi ñaõ töøng coù kinh VOÂ KINH THÖÙ PHAÙT NGUYEÂN NHAÂN VOÛ NAÕO,
bình thöôøng tröôùc ñoù. VUØNG DÖÔÙI ÑOÀI
Taát caû nhöõng nguyeân nhaân gaây voâ kinh nguyeân phaùt Coù hai nhoùm: nhoùm do caùc yeáu toá taâm thaàn vaø nhoùm
ñeàu coù theå laø nhöõng nguyeân nhaân gaây voâ kinh thöù do caùc toån thöông thöïc theå. Thaät ra, caû hai nhoùm
phaùt, tröø nhöõng baát thöôøng baåm sinh veà giaûi phaãu ôû nguyeân nhaân naøy phaàn lôùn ñeàu laø do töø voû naõo taùc
YHSS
21
- ñoäng xuoáng vuøng döôùi ñoài chöù khoâng phaûi khôûi phaùt chöùng voâ kinh tieát söõa. Nhöõng khoái u teá baøo kò saéc
töø vuøng döôùi ñoài. Nhöõng yeáu toá taâm thaàn, taâm lyù coù cuûa tuyeán yeân tuy khoâng cheá tieát hormon, khoâng gaây
theå laø sang chaán tinh thaàn trong gia ñình nhö ly dò, caùc trieäu chöùng noäi tieát nhöng cuõng gaây ñöôïc voâ kinh
tang toùc, thay ñoåi hoaøn caûnh soáng, haønh trình ñöôøng do thuøy tröôùc tuyeán yeân bò huûy hoaïi.
daøi, lo sôï v.v…, coù khi töôûng töôïng coù thai cuõng gaây
ra voâ kinh. Trong theá giôùi chieán tranh laàn thöù hai, taïi Hoäi chöùng Sheehan
chaâu AÂu, ngöôøi ta thaáy coù tôùi 50% phuï nöõ bò maát kinh
vì lo laéng sôï seät vaø ñoùi keùm. Nguyeân nhaân
Nhöõng thöông toån thöïc theå nhö vieâm naõo, sang chaán Sau ñeû, tuyeán yeân giaûm nhanh theå tích, song song
soï naõo laøm aûnh höôûng ñeán chöùc naêng vuøng döôùi ñoài vôùi vieäc giaûm khoái löôïng tuaàn hoaøn chung cuûa saûn
hay caùc nhoùm nhaân ôû treân vuøng döôùi ñoài nhö heä phuï. Neáu xaûy ra maát maùu nhieàu trong khi ñeû hoaëc
thoáng vieàn, caáu taïo löôùi. Khoâng hieám nhöõng tröôøng sau khi ñeû thì löôïng maùu cung caáp cho tuyeán yeân
hôïp xaûy ra trong thôøi kyø thai ngheùn cuûa ngöôøi meï caøng giaûm nhanh vaø thuøy tröôùc tuyeán yeân bò hoaïi töû.
daãn tôùi toån haïi cho ñöùa con nhö nhieãm khuaån, nhieãm
ñoäc thai ngheùn, tia xaï, thuoác. Trong caùc thuoác, ngöôøi Khoaûng 15% nhöõng tröôøng hôïp choaùng maát maùu do
ta löu yù ñeán fenotiazin, reserpin, caùc thuoác beá haïch ñeû daãn tôùi giaûm tieát hormon höôùng sinh duïc. Neáu bò
coù taùc ñoäng leân vuøng döôùi ñoài. hoaïi töû 90% tuyeán yeân, seõ daãn tôùi maát haún cheá tieát
caùc höôùng hormon. Tyû leä gaëp: 1/ 5000 - 1/ 10.000
Nhieàu tröôøng hôïp voâ kinh sau ñeû keøm theo beùo beäu tröôøng hôïp ñeû.
trong khi coù thai vaø sau thôøi gian ngöøng cho buù,
nhöõng trung taâm cuûa vuøng döôùi ñoài khoâng ñöôïc dinh Trieäu chöùng
döôõng ñaày ñuû. Thaät khoù phaân bieät voâ kinh nguyeân
nhaân vuøng döôùi ñoài vôùi voâ kinh nguyeân nhaân tuyeán Sôùm nhaát laø trieäu chöùng maát söõa do tuyeán yeân
yeân vì maëc daàu nguyeân nhaân laø töø vuøng döôùi ñoài khoâng coøn cheá tieát ñöôïc prolactin. Sau ñoù vuù
nhöng cuoái cuøng vaãn daãn ñeán keùm hoaït ñoäng cuûa teo daàn.
tuyeán yeân. Ruïng loâng naùch vaø loâng mu.
Boä phaän sinh duïc teo daàn.
VOÂ KINH THÖÙ PHAÙT NGUYEÂN NHAÂN TUYEÁN YEÂN Neáu naëng hôn, suy chöùc naêng tuyeán giaùp vaø
tuyeán thöôïng thaän seõ noåi baät leân. Da vaøng, huyeát
Vì khaû naêng döï tröõ hoaït ñoäng cao cuûa tuyeán yeân neân aùp tuït.
ít khi coù voâ kinh do nguyeân nhaân suy tuyeán yeân. Hay Maát kinh.
gaëp nhaát laø suy tuyeán yeân sau sinh vaø u tuyeán yeân. Ngöôøi beänh meät moûi, gaày moøn.
Trong caùc khoái u, caàn phaân bieät nhöõng khoái u khoâng AÂm ñaïo khoâ, caùc tuyeán baõ vaø tuyeán nhôøn giaûm
hoaït ñoäng noäi tieát nhö khoái u kî saéc, u hoïng - voøm hoaït ñoäng.
soï vaø nhöõng khoái u sinh noäi tieát nhö u teá baøo aùi toan Giaûm hoaëc maát duïc tình.
gaây chöùng khoång loà, beänh lôùn cöïc, u teá baøo aùi kieàm Trong nhöõng theå nheï, coù theå vaãn coøn kinh nhöng
gaây beänh Cushing, u tuyeán yeân sinh prolactin gaây ít, ñoàng thôøi khoâng coù daáu hieäu suy tuyeán voû
YHSS 22
- thöôïng thaän, suy tuyeán giaùp vì caùc teá baøo cheá theå ñieàu trò voâ sinh, kích thích phoùng noaõn baèng
tieát ACTH vaø caùc teá baøo cheá tieát TSH khoâng bò caùc hormon höôùng sinh duïc thay theá.
toån haïi nhö nhöõng teá baøo cheá tieát hormon höôùng
sinh duïc. Beänh Simmonds
Moät ñieåm quan troïng neân löu yù laø maëc daàu coù
suy tuyen voû thöôïng thaän chaêng nöõa, ngöôøi beänh
á Nguyeân nhaân do teo hay hoaïi töû tuyeán yeân khoâng
vaãn khoâng coù daáu hieäu saïm da. Caùc daáu hieäu lieân quan ñeán thai ngheùn, saåy thai. Beänh caûnh raát
khaùc cuûa suy tuyeán voû thöôïng thaän vaãn coù nhö gioáng hoäi chöùng Sheedan.
giaûm huyeát aùp, meät moûi.
Hoäi chöùng voâ kinh tieát söõa
Sôû dó khoâng saïm da laø vì tuyeán yeân bò suy, khoâng
cheá tieát ñöôïc ACTH maø ACTH laïi gaây saïm da. Trong Coù 3 hoäi chöùng ñöôïc löu yù trong chaån ñoaùn: hoäi
beänh Addison, suy tuyeán voû thöôïng thaän neân thieáu chöùng Chiari - Frommel, hoäi chöùng Argonz - del
corticoid laøm cho tuyeán yeân taêng tieát ACTH vaø gaây Castillo, hoäi chöùng Forbes - Albright…
saïm da.
Hoäi chöùng Chiari - Frommel
Caùc xeùt nghieäm boå sung
Sau ñeû cho buù keùo daøi nhieàu naêm, ñeán khi ngöøng
cho con buù vaãn tieát söõa keùo daøi vaø voâ kinh. Töû cung
Ñònh löôïng thaáy caùc höôùng hormon giaûm thaáp,
teo traàm troïng, noäi maïc töû cung teo, beùo beäu. Roái
tröôùc heát laø caùc hormon höôùng sinh duïc.
loaïn hoaït ñoäng cuûa heä thoáng vuøng döôùi ñoài - tuyeán
Ñöôøng huyeát thaáp cuõng coù giaù trò toát giuùp chaån
yeân, daãn ñeán taêng tieát prolactin, tieát söõa vaø voâ kinh.
ñoaùn beänh.
Ñieàu trò Hoäi chöùng Argonz - del Castillo
Tröôùc heát phaûi boài phuï söï thieáu huït hormon giaùp Voâ kinh tieát söõa xaûy ra trong tröôøng hôïp chöa ñeû
traïng neáu coù bieåu hieän suy tuyeán giaùp. laàn naøo.
Nhöng cuõng phaûi cho cortisol (moãi ngaøy 10 - 20
mg) ñeå giaûi quyeát tình traïng thieáu hormon cuûa voû Hoäi chöùng Forbes - Albright
thöôïng thaän.
Cheá ñoä aên nhieàu ñaïm, nhieàu hydrat carbon vaø Voâ kinh tieát söõa do coù khoái u tuyeán yeân.
nhieàu NaCl so vôùi bình thöôøng.
Cho estrogen laøm giaûm bôùt nhöõng trieäu chöùng NHÌN CHUNG
do suy buoàng tröùng gaây ra.
Ñoái vôùi nhöõng theå nheï, coù theå coù thai, ñeû con Coù tôùi 50% caùc tröôøng hôïp tieát söõa khoâng roõ nguyeân
khoûe maïnh bình thöôøng. Ñoiá vôùi nhöõng theå naëng nhaân. Nhöng moät soá nguyeân nhaân coù theå gaây tieát
nhöng khoâng coù suy giaùp traïng vaø thöôïng thaän söõa: duøng estrogen, duøng thuoác chöõa beänh taâm thaàn
nhieàu tôùi möùc phaûi ñieàu trò hormon lieàu cao, coù (nhö Aminazin chaúng haïn), nhöõng kích thích ôû ngöïc,
YHSS
23
- ôû vuù (seïo moå, boûng, sang chaán…), nhöõng beänh noäi vaøo giao thoa thò giaùc gaây muø loøa hoaëc chaûy maùu
tieát (thieåu naêng giaùp traïng, taêng tieát TRH) v.v… laøm khoái u vaø gaây cheøn eùp naõo nhö kieåu xuaát huyeát naõo.
taêng tieát prolactin. Traùnh thai baèng nhöõng phöông phaùp thoâng thöôøng
ngoaøi thuoác traùnh thai hormon. Thí duï, ñaët voøng
Chaån ñoaùn döïa theâm vaøo chuïp hoá yeân, khaùm maét traùnh thai, bao cao su v.v.. Sau 1 - 2 naêm ñieàu trò,
xem coù daáu hieäu cheøn eùp vaøo giao thoa thò giaùc cuûa neáu nghæ thuoác, beänh nhaân vaãn töï coù kinh ñöôïc vaø
tuyeán yeân to khoâng, ñònh löôïng prolactin xem coù cao bieát chaéc khoâng coù khoái u tuyeán yeân, coù theå cho
khoâng (bình thöôøng 15 - 450mUI/ L). pheùp coù thai.
ÑIEÀU TRÒ Hieän nay ôû nhöõng nöôùc coù trình ñoä moå tuyeán yeân
toát, ngöôøi ta vaãn ñeå cho ngöôøi voâ kinh tieát söõa coù
Neáu khoâng thaáy coù nguyeân nhaân thöïc theå, coù theå thai. Khi phaùt hieän thaáy coù daáu hieän cheøn eùp cuûa u
duøng 2 - brom - alpha - ergocriptin, töùc bromocriptin tuyeán yeân vaøo giao thoa thò giaùc gaây bieán chöùng thò
(bieät döôïc hay ñöôïc duøng laø Parlodel) duøng keùo daøi löïc cho maét thì ngöôøi ta moå caét boû u tuyeán yeân, ñoàng
qua nhieàu thaùng, moãi ngaøy 1 - 2 vieân, moãi vieân thôøi giöõ thai. ÔÛ Vieät Nam, vì chöa phoå caäp phaãu thuaät
2,5 mg. Coù theå taêng lieàu söû duïng ñeán 5 mg hoaëc moå tuyeán yeân neân phaûi phaù thai khi coù bieán chöùng
7,5 mg. Taùc duïng phuï coù theå coù laø buoàn noân, nhöùc môø maét.
ñaàu, choùng maët, coù khi ngaát xæu do taùc duïng haï
huyeát aùp khi thay ñoåi tö theá. Neân cho beänh nhaân Tröôùc khi quyeát ñònh cho pheùp coù thai coù theå cho
uoáng thuoác vaøo buoåi toái tröôùc khi ñi nguû ñeå traùnh caùc moät soá voøng kinh nhaân taïo ñeå thaêm doø phaûn öùng
taùc duïng phuï keå treân. Trong khi duøng coù theå coù thai. cuûa tuyeán yeân qua chòu ñöïng vaø caùc daáu hieäu cô
Neáu nghi ngôø coù khoái u sinh prolactin cuûa tuyeán yeân naêng nhö nhöùc ñaàu, môø maét cuûa ngöôøi beänh. Vôùi
thì khoâng neân ñeå coù thai vì noäi tieát thai ngheùn coù muïc ñích kích thích phoùng noaõn, ngoaøi vieäc söû duïng
theå kích thích phaùt trieån nhanh khoái u tuyeán yeân Parlodel, coù theå duøng clomifen citrat, nhöng keát quaû
daãn ñeán nhöõng tai bieán nguy hieåm nhö cheøn eùp thöôøng keùm hôn.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
01. 1BENSON & PERNOLL’S. Handbook of obstetrics and gynecology. Chapter 25: Menstrual abnormalities and complications. 2001,
02. 707 - 726.
BROWN, M. A. Primary dysmenorrheal. Nursing Clinics of North America. 2005, 17, 145 - 152.
03. Higham JM, O'Brien PMS, Shaw RW. Assessment of menstrual loss using a pictorial chart. Br J Obstet Gynaecol 1990; 97: 734 - 739.
04. ISRAEL, S. Diagnosis and treatment of menstrual disorders and sterility. New York: Hoeber Medical division, Harper and Row. 2006.
05. NGUYEÃN KHAÉC LIEÂU. Kinh nguyeät vaø roái loaïn kinh nguyeät. NXB Y hoïc. 2001, 5 - 141.
06. Schlesinger KW, Rinder HM, Ragni MV. Women with Bleeding Disorders. In Ehrenthal DB, Hoffman MK, Hillard PJ, eds. Women’s
Health Book Series: Menstrual Disorders. American College of Physicians/American Society of Internal Medicine: Philadelphia; 2006:
171 -195.
07. Warner PE, Critchley HO, Lumsden MA, et al. Menorrhagia I: measured blood loss, clinical features, and outcome in women with heavy
periods: a survey with follow-up data. Am J Obstet Gynecol. 2004; 190: 1216 - 1223. [CrossRef] [Medline]
YHSS 24
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
