zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Chính trị học

Chương 2: các lý thuyết về phát triển kinh tế

Chia sẻ: Dau Con | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Báo xấu

136
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'chương 2: các lý thuyết về phát triển kinh tế', khoa học xã hội, kinh tế chính trị phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 2: các lý thuyết về phát triển kinh tế

C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ Ch−¬ng II C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ Nó sẽ chẳng có ý nghĩa gì nếu chúng ta có những thông tin về phát triển nếu chúng ta lại không hiểu ý nghĩa thực sự của nó. -DENIS GOULET, Sự lựa chọn nghiệt ngã Phát triển phải được định nghĩa lại như là sự tấn công vào những vấn đề đen tối của thế giới ngày nay: sự thiếu dinh dưỡng, bệnh tật, mù chữ, các khu ổ chuột, thất nghiệp và bất công. Đo lường sự phát triển bằng sự tăng trưởng kinh tế chung, thì thế giới đã đạt được những thành công lớn. Nhưng nếu đo lường sự phát triển thông qua việc làm, sự công bằng và sự xoá đói nghèo, thì thế giới đã không đạt được sự phát triển hay chỉ là sự phát triển cục bộ. -PAUL. P. STREETEN, nguyên giám đốc Viện Phát triển Thế giới Sự tiếp cận mới của chúng ta về những chiến lược và những chương trình phát triển là sự tiếp cận tổng hợp làm nổi bật sự liên quan của tất cả các khía cạnh của những chiến lược phát triển – xã hội, cấu trúc, con người, thể chế, môi trường, kinh tế và tài chính. -JAMES. D. WOLFENSOHN, Chủ tịch, Ngân Hàng Thế Giới Mọi quốc gia đều nỗ lực phát triển. Sự tiến bộ kinh tế là một thành phần rất quan trọng của phát triển nhưng nó không phải là thành phần duy nhất. Như chúng ta đã thấy ở chương 1, phát triển không phải là một hiện tượng kinh tế thuần tuý. Trong nghĩa cơ bản, phát triển phải bao gồm nhiều khía cạnh hơn là các mặt vật chất và tài chính trong đời sống của con người. Thêm vào đó, sự cải thiện về thu nhập và đầu ra có liên quan đến những sự thay đổi cơ bản về thể chế, xã hội, cơ cấu tổ chức cũng như những quan điểm phổ thông, và trong nhiều trường hợp là những sự thay đổi trong tập quán và niềm tin. Cuối cùng, mặc dù phát triển thường được định nghĩa trong bổi cảnh một quốc gia, sự phổ biến nhận thức của nó có thể cũng cần đòi hỏi những điều chỉnh cơ bản về hệ thống kinh tế, xã hội toàn cầu. Trong chương này chúng ta khám phá sự phát triển của lịch sử và tri thức về những tư tưởng có tính học thuật về cách nào và tại sao phát triển diễn ra hoặc không diễn ra. Chúng ta thực hiện điều này bằng cách xem xét bốn lý thuyết phát triển cơ bản. Thêm vào đó để diễn giải sự khác nhau trong các tiếp cận này, chúng ta sẽ khám phá mỗi cách tiếp cận khác nhau mang đến những kiến thức và cách nhìn hữu ích về quá trình phát triển như thể nào. 1
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 2.1. GIỚI THIỆU VỀ CÁC LÝ THUYẾT CỦA KINH TẾ PHÁT TRIỂN: BỐN CÁCH TIẾP CẬN Các lý luận về kinh tế phát triển sau Chiến Tranh Thế Giới II đã bị thống trị bởi bốn trường phái chính: (1) mô hình tăng trưởng theo giai đoạn (the linear- stages-of-growth model), (2) lý thuyết và khuôn mẫu của thay đổi cấu trúc (theories and patterns of structure change, (3) cách mạng phụ thuộc quốc tế (the international-dependence revolution), và (4) tân cổ điển (the neoclassical), thị trường tự do. Những nhà lý luận của những năm 1950 và đầu những năm 1960 nhìn nhận quá trình phát triển là một chuỗi những giai đoạn thành công của sự tăng trưởng kinh tế mà tất cả các nước đều phải trải qua. Đây chính là lý thuyết kinh tế về phát triển đầu tiên trong đó sản lượng thực tế và hỗn hợp của tiết kiệm, đầu tư, và tài trợ nước ngoài là tất cả những thứ cần thiết làm cho các nước đang phát triển bắt đầu bước vào con đường tăng trưởng kinh tế mà các nước phát triển hơn đã trải qua trong lịch sử. Như vậy, phát triển trở nên đồng nghĩa với sự tăng trưởng kinh tế nhanh. Cách tiếp cận theo các giai đoạn tăng trưởng này đã bị thay thế vào những năm 1970 bởi hai trường phái đối nghịch nhau và song song tồn tại. Trường phái thứ nhất tập trung vào các lý thuyết và khuôn mẫu thay đổi cấu trúc. Trường phái này sử dụng lý thuyết kinh tế hiện đại và phân tích thống kê nhằm miêu tả quá trình thay đổi cấu trúc từ bên trong mà các nước đang phát triển phải trải qua nếu muốn thành công trong việc tạo ra và duy trì một quá trình tăng trưởng kinh tế nhanh. Trường phái thứ hai, cách mạng phụ thuộc quốc tế, có xu hướng cấp tiến và chính trị. Nó nhìn nhận sự kém phát triển dưới góc độ quan hệ quyền lực giữa các quốc gia và bên trong một quốc gia, sự cứng nhắc của thể chế và cấu trúc kinh tế, và là kết quả của sự gia tăng của các nền kinh tế nhị nguyên và các xã hội nhị nguyên bên trong một quốc gia và giữa các quốc gia trên thế giới. Lý thuyết về sự phụ thuộc có khuynh hướng nhấn mạnh vào các trở ngại về thể chế, chính trị bên trong và bên ngoài đối với phát triển kinh tế. Sự tập trung được đặt vào sự cần thiết của những chính sách mới nhằm vào xoá bỏ tình trạng nghèo đói, tạo ra cơ hội việc làm đa dạng, và giảm bất bình đẳng. Những mục tiêu này và những mục tiêu bình đẳng khác đạt được trong bối cảnh của một nền kinh tế có tăng trưởng, nhưng thực chất tăng trưởng kinh tế không được đặt ở vị trí quan trọng như trong các mô hình tăng trưởng theo giai đoạn và thay đổi cấu trúc. Xuyên suốt thập kỷ 80 và đầu những năm 1990, trường phái thứ tư nổi lên và chiếm ưu thế. Trường phái tân cổ điển (còn được gọi là trường phái tự do mới) trong tư duy kinh tế nhấn mạnh vào những vai trò tích cực của thị trường tự do, của các nền kinh tế mở, và sự tư nhân hoá các doanh nghiệp nhà nước không hiệu quả. Theo trường phái này, sự thất bại trong phát triển không phải là 2
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ sự bóc lột của các thế lực bên trong và bên ngoài như sự trình bầy của các nhà lý luận của trường phái phụ thuộc. Mà chính sự can thiệp quá mức của chính phủ vào nền kinh tế là nguyên nhân của sự kém phát triển. Ngày nay cách tiếp cận không bị gò bó vào một trường phái duy nhất, và chúng ta sẽ nêu bật lên những điểm yếu, điểm mạnh của từng cách tiếp cận. 2.2. PHÁT TRIỂN NHƯ LÀ TĂNG TRƯỞNG, VÀ LÝ THUYẾT CÁC GIAI ĐOẠN TUYẾN TÍNH Khi sự quan tâm đến các nước nghèo của thế giới bắt đầu được hiện thực hoá sau Chiến Tranh Thế Giới thứ II, các nhà kinh tế học ở các nước công nghiệp hoá đã bị bất ngờ. Họ không có sẵn những hệ thống khái niệm để phân tích quá trình tăng trưởng kinh tế của các xã hội nông nghiệp rộng lớn được đặc trưng bởi sự thiếu vắng của cấu trúc kinh tế hiện đại. Nhưng họ lại có kinh nghiệm mới mẻ của Kế Hoạch Marshall, những lượng tài chính khổng lồ và sự trợ giúp kỹ thuật của Mỹ đã làm cho các nước bị chiến tranh tàn phá ở Châu Âu có thể tái thiết và hiện đại hoá nền kinh tế của họ trong vòng có một vài năm. Hơn nữa, câu hỏi đặt ra là có phải tất cả các nước công nghiệp phát triển đã từng là những xã hội nông nghiệp không phát triển? Những kinh nghiệm lịch sử trong sự chuyển đổi những nền kinh tế từ những xã hội nông nghiệp nghèo nàn tự cung tự cấp thành những nước công nghiệp hiện đại có chắc chắn là những bài học quan trọng cho những nước “lạc hậu” của Châu Á, Châu Phi, và Châu Mỹ La Tinh trong quá trình phát triển? Cái Logic và sự đơn giản của hai tư tưởng này-sự hữu dụng của sự “tiêm” lượng vốn khổng lồ và lịch sự phát triển của các nước phát triển-đã quá hấp dẫn để bác bẻ lại đối với các học giả, các chính trị gia, và các nhà quản lí ở các nước giàu; với họ con người và cuộc sống ở những nước đang phát triển không khác gì những con số thống kế của Liên Hợp Quốc hay những chương sách nhân học lẻ tẻ. Bởi vì sự nhấn mạnh của nó đến vai trò trung tâm của sự gia tăng tích luỹ vốn, cách tiếp cận này còn được gọi là “trào lưu tư bản chính thống-capital fundamentalism". 2.2.1. Các Giai Đoạn Tăng Trưởng của Rostow Vượt ra khỏi môi trường trí tuệ khô cằn, được khuyến khích bởi chiến tranh lạnh trong những năm 1950 và những năm 1960 và là kết quả của sự cạnh tranh về lòng trung thành của các nước công nghiệp mới (NICs), là sự ra đời của Mô hình phát triển các giai đoạn tăng trưởng. Người có ảnh hưởng và tiếng nói trong mô hình này là nhà Kinh tế lịch sử Mỹ Walt W. Rostow. Theo học thuyết của Rostow, sự chuyển tiếp từ không phát triển sang phát triển có thể mô tả bằng chuỗi những bước hay giai đoạn mà qua đó tất cả các nước đều phải trải qua. Như Rostow viết trong chương mở đầu của Các giai đoạn của tăng trưởng kinh tế: Cuốn sách này trình bầy cách thức của các nhà kinh tế lịch sử khái quát hoá sự lướt đi của lịch sử hiện đại… Có thể nhận dạng tất cả các xã hội, trong các mặt kinh tế của 3
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ chúng, nằm trong một trong năm loại sau: xã hội truyền thống, chuẩn bị cất cánh đến sự tự tăng trưởng bền vững, cất cánh, chạy đua đến trưởng thành, và thời kì tiêu dùng cao và phổ quát… Những giai đoạn này không đơn thuần là sự mô tả. Chúng không đơn thuần là con đường để khái quát hoá những quan sát hiện thực về kết quả của phát triển của những xã hội hiện đại. Chúng có logic và sự liên tục ở bên trong… Cuối cùng, chúng cấu thành cả học thuyết về tăng trưởng kinh tế và chung hơn, nếu vẫn còn phân tán, là học thuyết về lịch sử hiện đạii. Nó cho rằng, các nước phát triển đã trải qua giai đoạn “cất cánh đến tăng trưởng bền vững”, và các nước chậm phát triển mà vẫn còn đang ở trong giai đoạn xã hội truyền thống hoặc là “giai đoạn chuẩn bị cất cánh” chỉ còn cách đi theo những quy luật nhất định của phát triển để cất cánh đến sự tự tăng trưởng kinh tế bền vững. Một nguyên lý của các chiến lược phát triển cần thiết cho bất kỳ sự cất cánh nào là sự vận động của tiết kiệm trong nước và ngoài nước để tạo ra đủ vốn đầu tư cho sự gia tăng tăng trưởng kinh tế. Cơ chế kinh tế mà càng đầu tư nhiều thì càng tăng trưởng có thể mô tả bằng Mô hình tăng trưởng Harrod-Domar, ngày này thường gọi là Mô hình AK. Trong hình thức này hay hình thức khác, nó đã thường được áp dụng cho các vấn đề chính sách mà các nước đang phát triển đang đối mặt với. 2.2.1.1. Néi dung lý thuyÕt cña Rostow 1. Giai ®o¹n x· héi truyÒn thèng 2. Giai ®o¹n chuÈn bÞ cÊt c¸nh 3. Giai ®o¹n cÊt c¸nh 4. Giai ®o¹n tr−ëng thµnh 5. Giai ®o¹n tiªu dïng cao vµ réng kh¾p Thu nhËp 1 2 3 4 5 Thêi gian H×nh 2.1. N¨m giai ®o¹n ph¸t triÓn cña Rostow 4
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ Giai ®o¹n x∙ héi truyÒn thèng Giai ®o¹n truyÒn thèng th× s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gi÷ vai trß chñ yÕu trong nÒn kinh tÕ víi c¸c ®Æc t−ng sau: - N¨ng suÊt lao ®éng thÊp do s¶n xuÊt chñ yÕu b»ng c¸c c«ng cô thñ c«ng, ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng. - Ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung lµ tr× trÖ kÐm linh ho¹t v× s¶n xuÊt mang tÝnh tù cung tù cÊp lµ chÝnh, s¶n xuÊt hµng ho¸ kÐm ph¸t triÓn. - Tuy nhiªn, còng cã mét sè tiÕn bé: Gièng c©y con míi cã n¨ng suÊt cao h¬n, c¸c biÖn ph¸p thuû lîi ®−îc øng dông vµo s¶n xuÊt, diÖn tÝch canh t¸c, diÖn tÝch gieo trång ®−îc c¶i t¹o. Do ®ã, n¨ng suÊt, s¶n l−îng trong n«ng nghiÖp t¨ng dÇn. Giai ®o¹n chuÈn bÞ cÊt c¸nh Giai ®o¹n qu¸ ®é chuyÓn biÕn gi÷a mét nÒn kinh tÕ truyÒn thèng (n«ng nghiÖp) sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó nÒn kinh tÕ cÊt c¸nh ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn: - Gi¸o dôc ®−îc quan t©m, c¶i tiÕn, më réng; - KHKT ®−îc t¨ng c−êng ®Èy m¹nh nghiªn cøu vµ nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®−îc ¸p dông cho c¶ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp; - Nhu cÇu ®Çu t− cña x· héi t¨ng lªn: nh− ®Çu t− cho giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c, vèn ®Çu t− ®−îc huy ®éng tõ nhiÒu nguån ®· thóc ®Èy sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng; - Giao l−u hµng ho¸ trong n−íc vµ quèc tÕ ®−îc ph¸t triÓn më réng do sù t¸c ®éng qua l¹i víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i (tÜnh vµ ®éng) vµ hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c. - Më réng nhËp khÈu, ®Æc biÖt lµ nhËp khÈu c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng chi tr¶ ®−îc ®¸p øng nhê xuÊt khÈu tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ hµng n«ng s¶n. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ nãi chung ch−a v−ît qóa giai ®o¹n truyÒn thèng, ®©y lµ thêi kú qu¸ ®é cã sù ®an xen gi÷a c¸i nh÷ng cò cña x· héi ë giai ®o¹n truyÒn thèng vÉn tån t¹i song song víi kh«ng khÝ s«i ®éng cña mét sè nh©n tè míi xuÊt hiÖn. Giai ®o¹n cÊt c¸nh Giai ®o¹n lÞch sö trung t©m cña Rostow lµ giai ®o¹n cÊt c¸nh, mét sù më réng quyÕt ®Þnh diÔn ra tõ 20 – 30 n¨m, lµm thay ®æi c¨n b¶n nÒn kinh tÕ vµ x· héi cña mét ®Êt n−íc. CÊt c¸nh tøc lµ biÓu hiÖn cña c¸c lùc c¶n tõ c¬ chÕ cña x· héi truyÒn thèng ®· bÞ ®Èy lïi, nh−êng chç cho sù ph¸t triÓn cña mét nÒn kinh tÕ míi (nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp). Lùc l−îng t¹o ra sù tiÕn bé cña nÒn kinh tÕ ®ang lín m¹nh vµ trë thµnh lùc l−îng träng yÕu cña nÒn kinh tÕ. Rostow chØ ra r»ng ®Ó cÊt c¸nh cÇn ph¶i tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn: - §Çu t− thuÇn tuý tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m cña s¶n phÈm quèc d©n thuÇn tuý (NNP) t¨ng lªn thùc sù – tõ kho¶ng d−íi 5% tíi 10%, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cao vÒ vèn ®Çu t− cña nÒn kinh tÕ. NÕu møc ®Çu t− 3,5% cña NNP dÉn tíi sù t¨ng tr−ëng lµ 1% mçi n¨m, th× 10,5% cña NNP lµ cÇn thiÕt cho sù t¨ng tr−ëng 3% (hoÆc møc t¨ng 2% theo ®Çu 5
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ng−êi nÕu d©n sè t¨ng 1%). Vèn ®Çu t− kh«ng chØ tõ nguån trong n−íc mµ cßn thu hót tõ n−íc ngoµi, víi nhiÒu h×nh thøc thu hót kh¸c nhau. - khoa häc kü thuËt ®· ph¸t triÓn m¹nh, ®−îc t¨ng c−êng ®Çu t− nghiªn cøu, tiÕn bé KHKT trë thµnh lùc l−îng thóc ®Èy cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ. - Bé mÆt cña nÒn kinh tÕ ®· ®æi kh¸c: C«ng nghiÖp trë thµnh ®Çu tÇu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n (Ýt nhÊt cã mét ngµnh gi÷ vÞ trÝ ®Çu tÇu) C«ng nghiÖp cã tû lÖ ®Çu t− cao Tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cao T¹o nguån lîi nhuËn cao, lîi nhuËn ®−îc sö dông ®Ó t¸i ®Çu t− ph¸t triÓn N«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh mÏ: TiÕn bé khoa häc kü thuËt ®−îc ¸p dông vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµm cho: N¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l−îng s¶n phÈm t¨ng; quy m« khèi l−îng s¶n phÈm t¨ng; tèc ®é t¨ng tr−ëng t¨ng. Th−¬ng m¹i ho¸ nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - Bé mÆt cña x· héi còng ®æi kh¸c: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c khu c«ng nghiÖp, ®« thÞ míi C¸c ngµnh kinh tÕ míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Giai ®o¹n tr−ëng thµnh Sau sù cÊt c¸nh lµ sù chuyÓn tíi giai ®o¹n tr−ëng thµnh, mét thêi kú t¨ng tr−ëng ®Òu ®Æn, cã hy väng, vµ tù ®øng v÷ng, víi c¸c ®Æc tr−ng sau: Tû lÖ ®Çu t− tõ 10% – 20% trong NNP; - - Khoa häc - Kü thuËt ®· ®−îc ¸p dông trªn hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ , nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp míi ®−îc ph¸t triÓn; - N«ng nghiÖp ®−îc c¬ giíi ho¸, n¨ng suÊt cao, lao ®éng trong n«ng nghiÖp chiÕm tû lÖ nhá; - Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu gia t¨ng, nÒn kinh tÕ trong n−íc hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi; Giai ®o¹n tiªu dïng cao §Æc tr−ng cña giai ®o¹n nµy lµ: - Do kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña nÒn kinh tÕ trong giai ®o¹n tr−ëng thµnh, kÕt qu¶ nµy ®−îc ph©n phèi tíi hÇu hÕt c− d©n quèc gia. 6
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - Thu nhËp b×nh qu©n theo ®Çu ng−êi cña c¸c nhãm c− d©n t¨ng nhanh, dÉn ®Õn sù biÕn ®æi nhanh vÒ c¬ cÊu tiªu dïng, phÇn tr¨m thu nhËp cho hµng ho¸ thiÕt yÕu gi¶m xuèng, phÇn tr¨m thu nhËp dµnh cho c¸c hµng ho¸ tiªu dïng l©u bÒn t¨ng lªn. - Sù thay ®æi c¬ cÊu vÒ d©n c− theo h−íng d©n sè thµnh thÞ t¨ng lªn vµ c¬ cÊu lao ®éng theo h−íng lao ®éng cã tr×nh ®é t¨ng lªn. - Nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi cña Nhµ n−íc h−íng vµo phóc lîi x· héi nh»m t¹o ra nhu cÇu cao vÒ hµng tiªu dïng l©u bÒn vµ c¸c dÞch vô x· héi: gi¸o dôc - ®µo t¹o, viÖc lµm, y tÕ… cña c¸c nhãm d©n c−. Con ng−êi ®−îc coi lµ trung t©m cña sù ph¸t triÓn. 2.2.1.2. H¹n chÕ cña lý thuyÕt c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña Rostow Lý thuyÕt cña W. Rostow ®−îc nhiÒu quan chøc chÝnh phñ Mü −a chuéng vµo nh÷ng n¨m 1960, ®Æc biÖt lµ ë c¸c c¬ quan viÖn trî quèc tÕ, do nã ®· høa hÑn ®em l¹i hy väng cho sù t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn sau sù tiÕp søc ban ®Çu ®¸ng kÓ cña viÖn trî n−íc ngoµi. Nh−ng nhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng Rostow ®· cã qu¸ nhiÒu tham väng. Trªn thùc tÕ, nh÷ng giai ®o¹n cña W. Rostow ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch thiÕu chÝnh x¸c, khã cã thÓ kiÓm ®Þnh ®−îc vÒ mÆt khoa häc: - C¸c nÒn kinh tÕ tr−íc ®©y - nguyªn thuû, cæ ®¹i, trung kû vµ c¸c nÒn kinh tÕ c¸ch ®©y mét hoÆc mét vµi thÕ kû cña c¸c n−íc hiÖn ®· ph¸t triÓn hiÖn t¹i trong mét ph¹m trï duy nhÊt, ®ã lµ x· héi truyÒn thèng. Víi viÖc ph¸c ho¹ c¸c x· héi truyÒn thèng nh− c¸c x· héi tr−íc Newton, ®· bá qua tÝnh nhÞ nguyªn cña nhiÒu n−íc kÐm ph¸t triÓn hiÖn nay. - PhÇn lín luËn ®Ò cña Rostow vÒ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó cÊt c¸nh lµ m©u thuÉn víi c¸c sè liªu thùc nghiÖm. nh÷ng gia t¨ng vÒ c¸c tû lÖ ®Çu t− vµ sù t¨ng tr−ëng kh«ng x¶y ra trong ph¹m vi 20 – 30 n¨m nh− Rostow ®· ph¸c ho¹ cho sù cÊt c¸nh. - Nh÷ng ®Æc tr−ng cña mét trong c¸c giai ®o¹n th−êng kh«ng nhÊt qu¸n víi nã. T¹i sao cuéc c¸ch m¹ng trong n«ng nghiÖp, nh÷ng l−îng nhËp khÈu vèn, vµ sù ®Çu t− x· héi lín cña giai ®o¹n tiÒn ®iÒu kiÖn l¹i kh«ng phï hîp víi sù t¨ng lªn ®ét ngét cña c¸c tû lÖ ®Çu t− trong giai ®o¹n cÊt c¸nh? - TiÒn ®Ò cña Rostow r»ng sù hiÖn ®¹i hãa kinh tÕ cã nghÜa lµ sù thay ®æi tõ mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn sang mét nÒn kinh tÕ t−¬ng tù víi nÒn kinh tÕ ë B¾c Mü vµ T©y ¢u ngµy nay ®· bá qua mèi liªn hÖ cña c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn ®−¬ng thêi víi c¸c n−íc ®· ph¸t triÓn còng nh− lÞch sö riªng lÎ cao ®é vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng cña mçi n−íc kÐm ph¸t triÓn. 7
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 2.2.2.1. Mô hình tăng trưởng Harrod-Domar 2.2.2.2. Nội dung của mô hình Bất kỳ một nền kinh tế nào cũng phải tiết kiệm một tỷ lệ nhất định trong thu nhập của nó, ít nhất là để thay thế những vốn tài sản hư hỏng (nhà cửa, thiết bị, và nguyên liệu). Tuy nhiên, để tăng trưởng, sự đầu tư mới để bổ sung vào khối lượng vốn là cần thiết. Nếu chúng ta giả định rằng có một mối quan hệ kinh tế trực tiếp giữa kích thước của tổng lượng vốn, K, và tổng sản phẩm quốc dân GNP, Y-ví dụ, nếu 3 đơn vị vốn là luôn luôn cần thiết để sản xuất dòng 1 đơn vị GNP-tiếp theo là bất kỳ một sự gia tăng nào trong tổng lượng vốn thông qua đầu tư mới sẽ mang đến sự tăng lên tương ứng trong dòng đầu ra quốc dân, GNP. Giả định rằng mối quan hệ này, được biết trong kinh tế là tỷ số vốn-đầu ra, là xấp xỉ 3:1. Nếu chúng ta định nghĩa tỷ số vốn-đầu ra là k và giả định tiếp theo rằng tỷ số tiết kiệm quốc gia, s, là một tỷ lệ cố định của đầu ra quốc gia (ví dụ 6%) và rằng tổ đầu tư mới được quyết định bởi mức độ của tổng tiết kiệm. Chúng ta có thể xây dựng một mô hình tăng trưởng kinh tế đơn giản như sau: 1. Tiết kiệm (S) là một tỷ lệ s của thu nhập quốc gia (Y), như vậy chúng ta có phương trình đơn giản S = sY (4.1) 2. Đầu tư ròng (I) được định nghĩa là sự thay đổi trong lượng vốn, K, và có thể viết là ∆K, như vậy I = ∆K (4.2) Nhưng vì tổng lượng vốn, K, có mối quan hệ trực tiếp với tổng thu nhập quốc dân hay đầu ra, ra, Y, được thể hiện bởi tỷ số vốn-đầu ra, k, cho nên K —— = k Y hay ∆K —— = k ∆Y hay ∆K = k∆Y (4.3) 3. Cuối cùng bởi vì tiết kiệm quốc dân ròng, S, phải bằng đầu tư ròng, I, chúng ta có thể viết phương trình này là S=I (4.4) Nhưng từ phương trình 4.1 chúng ta biết rằng S = sY và từ phương trình 4.2 và 4.3 chúng ta biết rằng I = ∆K = k∆Y 8
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ Do vậy tiếp theo chúng ta có thể viết lại phương trình 4.4 như sau S = sY = k∆Y = ∆K = I (4.5) hay đơn giản là sY = k∆Y (4.6) Chia cả hai vế của phương trình 4.6 cho Y và k chúng ta có phương trình sau: ∆Y s —— = —— (4.7) Y k Nhớ rằng vế trái của phương trình 4.7, ∆Y/Y, thể hiện tốc độ thay đổi hay tốc độ tăng trưởng của GNP (nó chính là phần trăm thay đổi của GNP). Phương trình 4.7 chính là phương trình đơn giản hoá của phương trình nổi tiếng trong lý thuyết tăng trưởng kinh tế Harrod-Domar, ii phát biểu đơn giản rằng tốc độ tăng trưởng của GNP (∆Y/Y) được chi phối bởi tỷ số tiết kiệm quốc gia, s, và tỷ số vốn-đầu ra, k. Cụ thể hơn, nó cho rằng với sự không can thiệp của chính phủ, tốc độ tăng trưởng của thu nhập quốc dân sẽ liên quan trực tiếp hay tỷ lệ thuận với tỷ số tiết kiệm (nghĩa là nền kinh tế càng có khả năng tiết kiệm- và đầu tư-từ GNP cho trước, thì sự tăng trưởng của GNP đó càng cao) và tỷ lệ nghịch với tỷ số vốn-đầu ra của nền kinh tế (nghĩa là tỷ số k càng cao thì tỷ lệ tăng trưởng GNP càng thấp). Logic kinh tế của phương trình 4.7 rất đơn giản. Để tăng trưởng, các nền kinh tế phải tiết kiệm và đầu tư một tỷ lệ nhất định trong GNP của nó. Các nền kinh tế càng tiết kiệm và đầu tư nhiều thì càng có khả năng tăng trưởng nhanh. Nhưng tốc độ tăng thực tế mà tại đó nó có thể tăng tăng ở bất cứ mức độ tiết kiệm và đầu tư nào-bao nhiêu đơn vị đầu ra tăng thêm có được từ một đơn vị đầu tư tăng thêm-có thể được đo lường bằng đảo nghịch tỷ số vốn-đầu ra, k, bởi vì 1/k đơn giản là tỷ số đầu ra-vốn hay tỷ số đầu ra-đầu tư. Tiếp theo là nhân tỷ lệ tiết kiệm mới, s = I/Y, với năng suất, 1/k, sẽ cho tốc độ tăng trưởng GNP. 2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh Harrod – Domar Trung t©m cña c¸ch ph©n tÝch nµy lµ gi¶ thiÕt cho r»ng tû sè gia t¨ng t− b¶n - ®Çu ra (k) lµ mét sè cè ®Þnh. Gi¶ ®Þnh nµy g¾n liÒn víi mét hµm s¶n xuÊt mµ nã sö dông c¸c tû lÖ cè ®Þnh c¸c yÕu tè ®Çu vµo t− b¶n vµ lao ®éng, ®−êng ®ång l−îng cã h×nh ch÷ L. Nãi c¸ch kh¸c, víi mçi sù t¨ng lªn vÒ vèn s¶n xuÊt ®Òu cã sù t¨ng lªn t−¬ng øng cña lao ®éng. 9
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ T− b¶n Y 20 Y2 10 Y1 100 200 Lao ®éng H×nh 2.2. Hµm s¶n xuÊt víi c¸c tû lÖ cè ®Þnh. Nh−ng phÇn lín c¸c nhµ kinh tÕ tin r»ng hµm s¶n xuÊt cña nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp vµ cña nÒn kinh tÕ trong ®ã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (t− b¶n vµ lao ®éng) cã sù ®¸nh ®æi cho nhau, ®−êng ®ång l−îng lµ nh÷ng ®−êng cong. K Y + A (L1,K1), møc s¶n l−îng Y1 + Y1 --> Y2 cã nhiÒu c¸ch kÕt hîp: 1. A --> B(L2,K2); L2=2L1 D K2 K2=2K1 B 2. A --> C Ýt vèn h¬n Y2 C nhiÒu lao ®éng h¬n A 3. A --> D nhiÒu vèn h¬n K1 Ýt lao ®éng h¬n Y1 L1 L2 L H×nh 2.3. C¸c yÕu tè s¶n xuÊt (K&L) cã thÓ ®¸nh ®æi cho nhau Nh− vËy tû sè gia t¨ng t− b¶n – ®Çu ra (k) trë thµnh mét biÕn sè mµ theo mét nghÜa nµo ®ã nã cã thÓ ®−îc ®iÒu tiÕt bëi c¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ. Tû sè gia t¨ng t− b¶n - ®Çu ra thÝch hîp nµy sÏ kh¸c nhau gi÷a c¸c n−íc ngay c¶ víi riªng mét n−íc theo theo thêi gian. C¸c n−íc nghÌo cã tû lÖ tiÕt kiÖm thÊp vµ lao ®éng d− thõa (kh«ng cã viÖc lµm hoÆc lµm viÖc mét phÇn) cã thÓ ®¹t møc t¨ng tr−ëng cao h¬n b»ng c¸ch tiÕt kiÖm t− b¶n vµ sö dông nhiÒu lao ®éng nÕu cã thÓ. Khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ thu nhËp theo ®Çu ng−êi t¨ng lªn, tû lÖ tiÕt kiÖm cã xu h−íng t¨ng lªn vµ lao ®éng d− thõa gi¶m ®i. HÖ sè k cã thÓ dÞch chuyÓn th«ng qua c¬ chÕ cña thÞ tr−êng bëi v× gi¸ c¶ cña lao ®éng vµ t− b¶n thay ®æi do sù thay ®æi møc cung. 10
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 2.3. Häc thuyÕt thay ®æi cÊu tróc nÒn kinh tÕ – W. Arthus lewis Theo häc thuyÕt thay ®æi cÊu tróc nÒn kinh tÕ, t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn lµ do cÊu tróc l¹c hËu cña nÒn kinh tÕ. Do vËy, ®Ó chuyÓn mét nÒn kinh tÕ tõ kÐm ph¸t triÓn thµnh ph¸t triÓn cÇn thiÕt ph¶i cã sù thay ®æi trong cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ tõ mét nÒn kinh tÕ dùa vµo ngµnh n«ng nghiÖp truyÒn thèng tù cung tù cÊp sang mét nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i víi ®Æc tr−ng cña mét nÒn kinh tÕ dùa trªn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o ®a d¹ng vµ ngµnh dÞch vô ph¸t triÓn. - N¨ng suÊt cËn biªn cña lao ®éng ë khu vùc n«ng nghiÖp b»ng kh«ng Cã sù d− thõa lao ®éng. Rót bít lao ®éng ra khái ngµnh n«ng nghiÖp còng kh«ng lµm gi¶m ®Çu ra cña ngµnh n«ng nghiÖp. Do vËy, viÖc chuyÓn lao ®éng tõ ngµnh n«ng nghiÖp sang ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô sÏ lµm t¨ng hiÖu qu¶ sö dông lao ®éng, thÓ hiÖn ë n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn. - Qu¸ tr×nh chuyÓn lao ®éng tõ ngµnh n«ng nghiÖp sang ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô phô thuéc vµo tèc ®é ®Çu t− cho c«ng nghiÖp vµ sù thÝch tÝch vèn ë khu vùc hiÖn ®¹i. - Vèn ®Çu t− cho c«ng nghiÖp cã ®−îc do lîi nhuËn ë khu vùc hiÖn ®¹i ®−îc t¸i ®Çu t−, më réng s¶n xuÊt. - TiÒn l−¬ng ë khu vùc hiÖn ®¹i lµ æn ®Þnh vµ cao h¬n thu nhËp ë khu vùc n«ng nghiÖp (Lewis cho r»ng tiÒn l−¬ng ë khu vùc hiÖn ®¹i ph¶i cao h¬n thu nhËp ë khu vùc n«ng th«n Ýt nhÊt 30% th× míi thu hót ®−îc lao ®éng tõ n«ng n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp vµ dÞch vô). Qu¸ tr×nh thay ®æi cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ diÔn ra nh− sau: Khu vùc n«ng nghiÖp l¹c hËu - §Çu ra cña n«ng nghiÖp t¨ng gi¶m theo lao ®éng lµ chÝnh do: Vèn s¶n xuÊt kh«ng thay ®æi C«ng nghÖ s¶n xuÊt kh«ng thay ®æi - ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, trªn d−íi 80% d©n sè lµm viÖc vµ sèng ë khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n. - Cã sù d− thõa lao ®éng ë khu vùc n«ng nghiÖp: MPLA = 0 - TiÒn l−¬ng ë khu vùc n«ng nghiÖp ®−îc b»ng s¶n phÈm trung b×nh (AP) chø kh«ng ph¶i b»ng s¶n phÈm cËn biªn (MP). 11
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ Khu vùc hiÖn ®¹i (c«ng nghiÖp, dÞch vô) - §Çu ra cña c«ng nghiÖp thay ®æi theo lao ®éng tron ®iÒu kiÖn l−îng vèn s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh KM1 + I = KM2 Trong ®ã: K lµ l−îng vèn s¶n xuÊt I lµ vèn ®Çu t− thªm, cã ®−îc tõ lîi nhuËn - S¶n phÈm biªn cña lao ®éng chÝnh lµ ®−êng cÇu lao ®éng a) Khu vực lạc hậu (nông nghiệp) b) Khu vực hiện đại (công nghiệp, dịch vụ) H×nh 2.4. Sù thay ®æi cÊu tróc nÒn kinh tÕ Do tiÒn l−¬ng ë khu vùc hiÖn ®¹i WM lín h¬n tiÒn l−¬ng hay thu nhËp ë khu vùc l¹c hËu WA cho nªn khu vùc hiÖn ®¹i cã thÓ thu hót ®−îc lao ®éng d− thõa ë khu vùc n«ng nghiÖp. H¬n n÷a, do cã sù d− thõa lao ®éng ë khu vùc n«ng nghiÖp cho nªn lao ®éng tõ n«ng nghiÖp chuyÓn sang c«ng nghiÖp vµ dÞch vô kh«ng lµm gi¶m ®Çu ra cña ngµnh n«ng nghiÖp. Nãi c¸ch kh¸c, khu vùc hiÖn ®¹i cã thÓ thu hót bao nhiªu lao ®éng d− thõa ë khu vùc n«ng nghiÖp còng ®−îc mµ kh«ng cÇn ph¶i t¨ng tiÒn l−¬ng. 12
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 2.4. Häc thuyÕt ph¸t triÓn kinh tÕ cña tr−êng ph¸i T©n cæ ®iÓn – Nh÷ng n¨m 80 2.4.1. Néi dung cña häc thuyÕt Theo c¸c nhµ kinh tÕ T©n cæ ®iÓn, t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn lµ do: - Sù ph©n bæ nguån lùc kh«ng hiÖu qu¶ lµm gi¶m sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ - Sù ph©n bæ nguån lùc kh«ng hiÖu qu¶ lµ do chÝnh s¸ch gi¸ c¶ lÖch l¹c vµ sù can thiÖp qu¸ s©u cña chÝnh phñ vµo nÒn kinh tÕ. Do vËy, ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, gi¶i ph¸p cña c¸c nhµ kinh tÕ T©n cæ ®iÓn lµ: - ThÞ tr−êng tù do, t− nh©n ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc, tù do th−¬ng m¹i, më réng xuÊt khÈu, thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi. - Lo¹i trõ nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ n−íc; sù mÐo mã cña gi¸ c¶ c¸c nguån lùc, tµi chÝnh, vµ s¶n phÈm. T− t−ëng cña c¸c nhµ kinh tÕ T©n cæ ®iÓn ®−îc hËu thuÉn bëi c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh− Ng©n hµng thÕ giíi (World Bank), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF). Bªn c¹nh ®ã sù thµnh c«ng cña c¸c n−íc c«ng nghiÖp míi (NICs) nh− Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore khi thùc hiÖn thÞ tr−êng tù do còng ®· cæ vò cho tr−êng ph¸i nµy. 2.4.2. Mèi quan hÖ AS – AD trong nÒn kinh tÕ - NÕu nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng ë PL AS-LR E1 (chØ trong ng¾n h¹n). V× sau AS-SR0 ®ã rÊt nhanh chãng thÞ tr−êng AS-SR1 sÏ t¸c ®éng th«ng qua gi¸ c¶ PL0 vµ tiÒn c«ng. Gi¸ c¶ gi¶m tõ PL0 xuèng PL1 sÏ lµm cho cÇu E0 vÒ lao ®éng gi¶m dÉn ®Õn tiÒn PL1 E1 c«ng còng gi¶m: Tæng cung E2 gi¶m tõ AS-SR0 xuèng AS-SR1. AD 0 NÒn kinh tÕ l¹i ho¹t ®éng ë PL2 AD 1 ®iÓm c©n b»ng míi E2 vµ ®¹t møc s¶n l−îng tiÒm n¨ng Y2=Y*. Y1 Y*=Y0=Y2 Y H×nh 2.5. Mèi quan hÖ AS – AD trong nÒn kinh tÕ theo tr−êng ph¸i t©n cæ ®iÓn 13
C¸c lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ C¸c nhµ kinh tÕ T©n cæ ®iÓn cho r»ng nÒn kinh tÕ cã hai ®−êng tæng cung: AS – LR ph¶n ¸nh møc s¶n l−îng tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ vµ AS – SR ph¶n ¸nh møc s¶n l−îng thùc tÕ. Tuy nhiªn, c¸c nhµ kinh tÕ T©n cæ ®iÓn vÉn cho r»ng nÒn kinh tÕ lu«n ®¹t ®−îc c©n b»ng ë møc s¶n l−îng tiÒm n¨ng (thu hót hÕt nh©n c«ng hay kh«ng cã thÊt nghiÖp). NÕu nÒn kinh tÕ cã biÕn ®éng th× sù linh ho¹t vÒ gi¸ c¶ vµ tiÒn c«ng sÏ kh«i phôc nÒn kinh tÕ trë vÒ vÞ trÝ s¶n l−îng tiÒm n¨ng víi viÖc sö dông hÕt nguån lao ®éng. Vai trß cña thÞ tr−êng vµ ChÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ - Vai trß cña thÞ tr−êng: trong ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng c¹nh tranh, khi nÒn kinh tÕ cã sù biÕn ®éng th× sù linh ho¹t cña gi¸ c¶ vµ tiÒn c«ng lµ nh©n tè c¬ b¶n kh«i phôc nÒn kinh tÕ vÒ vÞ trÝ s¶n l−îng tiÒm n¨ng víi viÖc sö dông hÕt nguån lao ®éng. - Vai trß cña ChÝnh phñ: ChÝnh phñ kh«ng t¸c ®éng ®Õn s¶n l−îng cña nÒn kinh tÕ mµ chØ t¸c ®éng ®Õn møc gi¸ th«ng qua viÖc t¸c ®éng nªn tæng cÇu. Tµi LiÖu Tham Kh¶o i Walt W. Rostow, Các giai đoạn tăng trưởng: Bản tuyên ngôn không cộng sản (London: Nhà xuất bản Đại học Cambridge, 1960), pp. 1, 3, 4, and 12. Phần bổ xung và phê bình về học thuyết các giai đoạn của Rostow theo quan điểm Maxit xem trong Paul Baran và Edward Hobsbawm, “Các giai đoạn tăng trưởng,” Kyklos 14(1961): 234-242. ii Mô hình này được đặt theo tên của hai nhà kinh tế, Ngài Roy Harrod của Anh và giáo sư Evesey Domar của Mỹ, hai nhà kinh tế này làm việc riêng biệt nhưng cùng xây dựng những biến của mô hình trong đầu những năm 1950. 14

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.