Đối chiếu lâm sàng và hình ảnh học (CT Scan) trong ung thư thanh quản

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ĐỐI CHIẾU LÂM SÀNG VÀ HÌNH ẢNH HỌC (CT SCAN)<br /> TRONG UNG THƯ THANH QUẢN<br /> Trần Anh Bích*, Phạm Hoàng Nam*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Vai trò của CT Scan trong việc xác định giai đoạn ung thư thanh quản.<br /> Đối tượng và phương pháp: 32 bệnh nhân ung thư thanh quản tại khoa Tai Mũi Họng Bệnh viện Chợ<br /> Rẫy, nội soi thanh quản và chụp CT Scan vùng đầu cổ có cản quang trước phẫu thuật, so sánh kết quả trong lúc<br /> phẫu thuật. Các mẫu bệnh phẩm sau mổ sẽ được cắt lát song song với mặt phẳng trục của CT Scan. Các kết quả<br /> mô học được so sánh với những phát hiện trên lâm sàng và trên hình ảnh CT Scan. Độ chính xác của mỗi phương<br /> pháp chẩn đoán sẽ được phân tích dựa trên sự phân chia giai đoạn của khối u trước mổ.<br /> <br /> Kết quả: Đối chiếu 32 trường hợp ung thư thanh quản với lâm sàng, hình ảnh nội soi, CT Scan<br /> trước mổ và so sánh kết quả phẫu thuật, giải phẫu bệnh sau mổ. Giá trị của CT Scan trong chẩn đoán<br /> ung thư thanh quản: độ nhạy của CT Scan là 86,4%, độ chuyên là 50% và giá trị tiên đoán dương tính<br /> là 79,2%. Sự tương quan lâm sàng và CT Scan trong ung thư thanh quản: Mối tương quan giữa tổn<br /> thương trên nội soi và trên CT Scan là tương quan thuận chặt (R = 0,7).<br /> Kết luận: CT Scan là một phương pháp hỗ trợ tốt cho việc xác định giai đoạn ung thư thanh quản.<br /> Từ khóa: CT scan, nội soi thanh quản, ung thư thanh quản.<br /> ABSTRACT<br /> COMPARATIVE STUDY BETWEEN CLINICAL EXAMINATION<br /> AND COMPUTED TOMOGRAPHY IN LARYNGEAL CANCER<br /> Tran Anh Bich, Pham Hoang Nam<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - Supplement of No 2 - 2014: 367-370<br /> Background: The purpose of our research is to understand the role of CT scan in determinate stage of<br /> <br /> laryngeal cancer.<br /> Methods: In this study, 32 patients with neoplasms of the larynx at the Department of<br /> Otorhinolaryngology, Cho Ray Hospital, who were treated surgically, were included in a prospective<br /> pretherapeutic staging protocol that included laryngoscopy, head and neck contrastenhanced CT. The histologic<br /> findings were compared with the clinical findings including the CT images. The accuracy of each diagnostic<br /> method on pretherapeutic staging was analyzed.<br /> Results: We performed comparing 32 cases laryngeal cancer with clinical, endoscopic images,<br /> preoperative CT and surgical results, postoperative surgical patients. The value of CT in the diagnosis of<br /> laryngeal cancer: sensitivity: 86.4%, specificity: 50%, positive predictive value: 79.2%. Correlation of<br /> clinical and CT in laryngeal cancer: correlation between endoscopic lesions on CT and is strongly<br /> correlated (R = 0,7).<br /> Conclusions: Computed tomography could serve as a powerful auxiliary method for staging laryngeal<br /> cancer.<br /> * Khoa Tai Mũi Họng, Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên lạc: BS.CKII. Trần Anh Bích; ĐT: 0913954972; Email: anhbich2005@yahoo.com<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> 367<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Key words: computed tomography, laryngeal endoscopy, laryngeal cancer.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Ung thư thanh quản hiện nay còn gặp<br /> nhiều ở nước ta: xếp hàng thứ hai sau ung thư<br /> vòm, trong các ung thư đầu cổ và đứng hàng<br /> thứ chín (3%) trong các ung thư toàn thân(1).<br /> Trước đây, người bệnh thường đến khám ở<br /> giai đoạn muộn, nhưng gần 10 năm lại đây số<br /> người bệnh đến khám ở giai đoạn sớm tăng<br /> lên rõ rệt, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác<br /> điều trị đạt kết quả tốt(6). Hiện nay trên thế<br /> giới người ta sử dụng nhiều kỹ thuật chẩn<br /> đoán hình ảnh để đánh giá lâm sàng và các<br /> giai đoạn của bệnh nhân ung thư vùng đầu cổ<br /> nói chung và thanh quản nói riêng, đặc biệt là<br /> CT Scan và MRI. Nhiều cuộc nghiên cứu cho<br /> thấy chụp CT Scan, đặc biệt là MRI có độ nhạy<br /> cảm cao hơn và độ đặc hiệu cao hơn khám lâm<br /> sàng(8). Tuy nhiên không phải cơ sở Tai Mũi<br /> Họng nào cũng được trang bị máy MRI. Ngày<br /> nay CT Scan gần như phổ biến ở các cơ sở y tế.<br /> Vì vậy chúng tôi thực hiện đề tài này với mục<br /> đích ứng dụng CT Scan vào lâm sàng để phân<br /> độ ung thư thanh quản một cách chính xác,<br /> giúp lựa chọn phương pháp điều trị đúng cho<br /> bệnh nhân, tránh tái phát về sau.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Mục tiêu tổng quát<br /> Đối chiếu lâm sàng và hình ảnh học (CT<br /> Scan) trong ung thư thanh quản.<br /> Mục tiêu cụ thể<br /> Giá trị của CT Scan trong chẩn đoán ung thư<br /> thanh quản<br /> Khảo sát sự tương quan giữa lâm sàng và CT<br /> Scan trong ung thư thanh quản<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Dân số chọn mẫu<br /> Bệnh nhân được chẩn đoán ung thư thanh<br /> quản và có chỉ định phẫu thuật cắt thanh quản.<br /> <br /> 368<br /> <br /> Cỡ mẫu<br /> 32 bệnh nhân.<br /> <br /> Tiêu chí chọn mẫu<br /> Tiêu chí chọn vào<br /> Bệnh nhân đã được chẩn đoán ung thư<br /> thanh quản dựa vào lâm sàng và giải phẫu bệnh<br /> có kết quả nội soi thanh quản và chụp CT Scan<br /> vùng cổ có cản quang trước mổ.<br /> <br /> Tiêu chí loại ra<br /> Bệnh nhân ung thư thanh quản không có chỉ<br /> định phẫu thuật hoặc không đồng ý mổ<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp<br /> mô tả cắt ngang.<br /> <br /> Phân tích số liệu<br /> Bằng phần mềm thống kê SPSS 16.0<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm chung:<br /> Trong 32 bệnh nhân nghiên cứu có 28 nam, 4<br /> nữ chiếm các tỉ lệ lần lượt là 87,5% và 12,5%. Tỉ lệ<br /> nam/nữ = 7/1.<br /> Đặc điểm về tuổi của mẫu nghiên cứu: tuổi<br /> thấp nhất là 41, cao nhất là 85, trung bình là<br /> 62,16.<br /> Bảng 1: Vị trí u trên nội soi<br /> Vị trí u<br /> Số lượng<br /> Thượng thanh môn<br /> 5<br /> Thanh môn<br /> 8<br /> Thượng thanh môn + thanh môn<br /> 17<br /> Thanh môn + hạ thanh môn<br /> 1<br /> Thượng thanh môn + thanh môn +<br /> 1<br /> hạ thanh môn<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 15,7<br /> 25<br /> 53,1<br /> 3,1<br /> 3,1<br /> <br /> Độ biệt hóa của khối u theo giải phẫu bệnh<br /> là: Carcinôm biệt hóa cao 21%, Carcinôm biệt<br /> hóa trung bình 68,4%, Carcinôm biệt hóa kém<br /> 10,6%.<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> Bảng 2: Phân độ T trên lâm sàng và CT Scan<br /> Phân độ<br /> T1<br /> T2<br /> T3<br /> T4<br /> Tổng<br /> <br /> Lâm sàng<br /> 4<br /> 4<br /> 21<br /> 3<br /> 32<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 12,5<br /> 12,5<br /> 65,6<br /> 9,4<br /> 100<br /> <br /> CT Scan Tỉ lệ (%)<br /> 3<br /> 9,4<br /> 5<br /> 15,6<br /> 19<br /> 59,4<br /> 5<br /> 15,6<br /> 32<br /> 100<br /> <br /> Có sự khác biệt trên lâm sàng, CT Scan (p<<br /> 0,05). T4 trên lâm sàng có 3 trường hợp, CT Scan<br /> có 5 trường hợp. T3 trên lâm sàng có 21 trường<br /> hợp, CT Scan có 19 trường hợp. T2 trên lâm sàng<br /> có 4 trường hợp, CT Scan có 5 trường hợp. T1<br /> trên lâm sàng có 4 trường hợp, CT Scan có 3<br /> trường hợp.<br /> Bảng 3: Phân độ T trên lâm sàng và phẫu thuật<br /> Phân độ<br /> T1<br /> T2<br /> T3<br /> T4<br /> Tổng<br /> <br /> Lâm sàng Tỷ lệ (%) Phẫu thuật Tỉ lệ (%)<br /> 4<br /> 12,5<br /> 2<br /> 6,3<br /> 4<br /> 12,5<br /> 4<br /> 12,5<br /> 21<br /> 65,6<br /> 18<br /> 56,2<br /> 3<br /> 9,4<br /> 8<br /> 25<br /> 32<br /> 100<br /> 32<br /> 100<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Có sự khác biệt trên lâm sàng, phẫu thuật (p<<br /> 0,05). T4 trên lâm sàng có 3 trường hợp, phẫu<br /> thuật có 8 trường hợp. T3 trên lâm sàng có 21<br /> trường hợp, phẫu thuật có 18 trường hợp. T2<br /> trên lâm sàng có 4 trường hợp, phẫu thuật có 4<br /> trường hợp. T1 trên lâm sàng có 4 trường hợp,<br /> phẫu thuật có 2 trường hợp.<br /> Bảng 4: Phân độ T trên CT Scan và phẫu thuật<br /> Phân độ<br /> T1<br /> T2<br /> T3<br /> T4<br /> Tổng<br /> <br /> CT Scan Tỷ lệ (%) Phẫu thuật Tỉ lệ (%)<br /> 3<br /> 9,4<br /> 2<br /> 6,3<br /> 5<br /> 15,6<br /> 4<br /> 12,5<br /> 19<br /> 59,4<br /> 18<br /> 56,2<br /> 5<br /> 15,6<br /> 8<br /> 25<br /> 32<br /> 100<br /> 32<br /> 100<br /> <br /> Có sự khác biệt trên CT Scan, phẫu thuật (p<<br /> 0,05). T4 trên CT Scan có 5 trường hợp, phẫu<br /> thuật có 8 trường hợp. T3 trên CT Scan có 19<br /> trường hợp, phẫu thuật có 18 trường hợp. T2<br /> trên CT Scan có 5 trường hợp, phẫu thuật có 4<br /> trường hợp. T1 trên CT Scan có 3 trường hợp,<br /> phẫu thuật có 2 trường hợp.<br /> <br /> Hình 1: Đối chiếu CT Scan và phẫu thuật của khối u trong Ung thư thanh quản.<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> 369<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 5: Độ nhạy, độ chuyên, giá trị tiên đoán dương<br /> tính của CT Scan<br /> Độ nhạy Độ chuyên Giá trị tiên đoán dương<br /> (%)<br /> (%)<br /> tính (%)<br /> CT Scan<br /> 86,4<br /> 50<br /> 79,2<br /> <br /> tương quan thuận (R = 0,7).<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> Sau khi khảo sát 32 bệnh nhân ung thư thanh<br /> quản, chúng tôi ghi nhận độ nhạy của CT Scan là<br /> 86,4%, độ chuyên là 50% và giá trị tiên đoán<br /> dương tính là 79,2%.<br /> <br /> Mặc dù nghiên cứu của chúng tôi được thực<br /> hiện trên số lượng bệnh nhân có giới hạn nhưng<br /> trong tương lai gần chúng tôi sẽ thực hiện<br /> nghiên cứu này trên số lượng lớn hơn. Từ<br /> nghiên cứu này chúng tôi đưa ra một số kết luận<br /> như sau:<br /> <br /> Bảng 6: Mối tương quan giữa tổn thương trên nội soi<br /> với mức độ tổn thương trên CT Scan<br /> <br /> -Giá trị của CT Scan trong chẩn đoán ung thư<br /> thanh quản:<br /> <br /> Độ tương quan<br /> R<br /> p<br /> N<br /> <br /> +Độ nhạy: 86,4%<br /> <br /> Giá trị<br /> 0,7<br /> < 0,05<br /> 32<br /> <br /> +Độ chuyên: 50%<br /> +Giá trị tiên đoán dương tính: 79,2%<br /> <br /> Sự tương quan giữa tổn thương trên nội soi<br /> và trên CT Scan là tương quan thuận chặt.<br /> <br /> -Sự tương quan lâm sàng và CT Scan trong<br /> ung thư thanh quản:<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> <br /> -Mối tương quan giữa tổn thương trên nội<br /> soi và trên CT Scan là tương quan thuận chặt<br /> (R = 0,7).<br /> <br /> So với nội soi, CT Scan có 1 trường hợp nâng<br /> giai đoạn từ T1 lên T2, 2 trường hợp T3 lên T4,<br /> chiếm tỉ lệ 9,3%. Theo tác giả Bloom(2) và cộng sự<br /> tỉ lệ này là 43%, Charlin(3) là 22%. Cũng theo<br /> Charlin(3) CT Scan thật sự hữu ích khi khảo sát<br /> ung thư thanh quản ở các giai đoạn T2, T3 và ít<br /> có giá trị khi khảo sát các khối u ở giai đoạn T1.<br /> Theo kết quả của các nghiên cứu ngoài nước<br /> như:<br /> Bảng 7: Một số nghiên cứu trên thế giới<br /> [9]<br /> <br /> Zbaren<br /> [8]<br /> Ricardo<br /> [5]<br /> Agada<br /> [6]<br /> Bloom<br /> Chúng tôi<br /> <br /> Độ nhạy<br /> 67%<br /> 100%<br /> 62%<br /> 74%<br /> 86,4%<br /> <br /> Độ chuyên<br /> 87%<br /> 93,56%<br /> 42%<br /> 93%<br /> 50%<br /> <br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> 6.<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi có độ nhạy<br /> cao hơn và độ chuyên thấp hơn các tác giả nước<br /> ngoài. Điều này có thể giải thích do cỡ mẫu của<br /> chúng tôi nhỏ và bệnh nhân của chúng tôi đến<br /> muộn (T3 + T4 = 81,25%) nên các biểu hiện trên<br /> CT Scan đã rõ ràng.<br /> Trong 32 bệnh nhân nghiên cứu, vị trí tổn<br /> thương trên nội soi ở nhiều vị trí: thượng thanh<br /> môn, thanh môn, hạ thanh môn và sự tương<br /> quan với mức độ tổn thương trên CT Scan là<br /> <br /> 370<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 7.<br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> Agada FO, Nix PA, Salvage D, Stafford ND (1998).<br /> “Computerised tomography vs. pathological staging of<br /> laryngeal cancer: a 6-year completed audit cycle”. Can Assoc<br /> Radiol J.;49(6):p.370-377<br /> Bloom C, Just N, Remy H, Black M, Rossignol M (1989).<br /> “Laryngeal cancer: is computed tomography a valuable imaging<br /> technique? A retrospective analysis”. J Otolaryngol.;18(6):p.283288<br /> Charlin B, Brazeau-Lamontagne L, Guerrier B, Leduc C (1998).<br /> “Assessment of laryngeal cancer: CT scan versus endoscopy”.<br /> Radiologe.;38(2):p.93-100<br /> de Souza RP (2007). Value of computed tomography for<br /> evaluating the subglottis in laryngeal and hypopharyngeal<br /> squamous cell carcinoma. Sao Paulo MedJ.;125(2): p.73-76.<br /> Trường ĐHYD TP.HCM (1998), “Ung thư thanh quản”, Bài<br /> giảng Tai Mũi Họng, tr. 323-372.<br /> Trần Hữu Tuân (2008), “Ung thư thanh quản”, Tai Mũi Họng,<br /> (2), tr. 323 – 338.<br /> Võ Tấn, Tai mũi họng thực hành<br /> Võ Quốc Trứ, Trần Minh Trường (2009), “Đối chiếu lâm sàng và<br /> hình ảnh học (MRI) trong ung thư thanh quản”, Y học TP. HCM,<br /> (13), tr.239- 242.<br /> Zbaren P, Becker M, Lang H (2002). Pretherapeutic staging of<br /> laryngeal carcinoma. Clinical findings, computed tomography,<br /> and magnetic resonance imaging compared with<br /> histopathology. HNO;50(7):p.611-625.<br /> <br /> Ngày nhận bài:<br /> <br /> 14/03/2013<br /> <br /> Ngày phản biện đánh giá bài báo:<br /> <br /> 20/08/2013<br /> <br /> Ngày bài báo được đăng:<br /> <br /> 30/05/2014<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br />