Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 1

Chia sẻ: Nguyen Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

691
lượt xem 235
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 1. Giống và công tác chọn giống. Giống có tính chất tiền đề trong chăn nuôi nói chung cũng như trong chăn nuôi dê nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 1

Chương 1 GI NG VÀ CÔNG TÁC GI NG DÊ Gi ng có tính ch t ti n ñ trong chăn nuôi nói chung cũng như trong chăn nuôi dê nói riêng. Nh ng ki n th c chung v gi ng dê và nh ng vi c c n làm ñ không ng ng nâng cao ch t lư ng gi ng dê là là n i dung chính c a chương này. Trư c h t nh ng thông tin cơ b n v ngu n g c và m t s ñ c thù sinh h c c a dê s ñư c ñ c p. Các gi ng dê ñ a phương và gíông ngo i nh p ñư c nuôi ph bi n nư c ta cũng s ñư c gi i thi u. Ti p theo là nh ng n i dung cơ b n v ch n l c và nhân gi ng dê. Ph n cu i c a chương nói v m t s bi n pháp theo dõi và qu n lý ñàn dê. I. NGU N G C VÀ ð C THÙ SINH H C C A DÊ 1.1. Ngu n g c và phân lo i c a dê a Ngu n g c dê nhà ðã có trên 350 gi ng dê ñư c ghi nh n và cũng ñã có nhi u nghiên c u khác nhau v ngu n g c c a dê nhà. Tuy còn nhi u ý ki n khác nhau v v n ñ này song các nhà khoa h c ñ u th ng nh t cho r ng dê là m t trong nh ng loài v t ñư c con ngư i thu n hoá s m nh t, sau ñ y m i ñ n chó (Zeuner, 1963). Gi ng như các v t nuôi khác sau khi thu n hóa, ñ u tiên dê ñư c nuôi ñ l y th t, sau ñó ñư c nuôi ñ l y s a. Ngu n g c c a dê nhà là dê r ng. Dê r ng (Capra aegagrus) trên th gi i ñư c chia làm ba nhóm: + Nhóm 1 là dê Bezoar (C.a aegagrus) có s ng hình xo n (xem hình 1-1), phân b t nhiên vùng Tây Á + Nhóm 2 là dê Ibex (C.a Ibex), phân b t nhiên vùng Tây Á, ñông châu Phi và châu Âu + Nhóm 3 là dê Markhor (C.a Falconeri) thư ng có s ng qu n v phía sau (xem hình 1- 1), phân b Afghanistan và vùng Kashimir-Karakorum. a- Bezoar b: Markhor Hình 1-1: Ki u s ng c a dê r ng
Khó xác ñ nh ñư c th t chính xác th i gian và ñ a ñi m l n ñ u tiên con ngư i thu n hóa dê r ng. Nhi u tài li u cho r ng nơi thu n hóa các gi ng dê ñ u tiên là vùng núi Tây Á vào thiên niên k th 7-9 trư c Công nguyên (Th c t ngày nay còn cho th y nhi u loài dê nguyên th y v i s lư ng l n thung lũng ñ u ngu n sông n và nh ng dãy núi n m phía ñông con sông này). Có tài li u cho r ng khu v c nuôi dê c nh t là các nư c Trung ðông, sau ñó ñ n n ð và Ai C p, ti p ñ n là các nư c phương Tây và châu Á, châu Phi. Khu v c nuôi dê m i nh t là ðông Nam Á. b. Phân lo i dê nhà Dê là gia súc nhai l i nh (cùng v i c u) thu c: + loài dê (Capra), + h ph dê c u (Capra rovanae), + h s ng r ng (Bovidae), + b ph nhai l i (Ruminantia), + b gu c ch n (Artiodactyta), + l p có vú (Mammalian). 1.2. M t s t p tính ñ c trưng c a dê a. T p tính ăn u ng Dê là gia súc nhai l i có kh năng g m c như trâu bò nhưng nó thích ăn lá cây, hoa và các cây lùm b i (xem hình 1-2), cây h ñ u thân g h t dài. Dê r t phàm ăn, nhưng luôn luôn tìm th c ăn m i. Dê là con v t thích ho t ñ ng nhanh nh n, chúng di chuy n r t nhanh khi ăn xung quanh cây và b t lá búp ph n ngon nh t r i nhanh chóng chuy n sang cây và b i khác. Dê thích ăn ñ cao 0,2-1,2m. Chúng có th ñ ng b ng 2 chân r t lâu ñ b t lá, th m chí còn trèo lên cây ñ ch n ph n ngon ñ ăn. Môi và lư i dê r t linh ho t ñ vơ ngo m th c ăn và ch n lo i th c ăn nào nó ưa thích nh t. Dê khó ăn th c ăn ñ sát m t ñ t, Hình 1-2: T p tính ăn ng n lá cây c a dê thư ng ph i quỳ chân trư c xu ng ñ ăn. Dê là con v t có kh năng ch u khát r t gi i. Devendra (1967) cho bi t dê n ng 18-20 kg thì m t ngày c n u ng 680 ml nư c mùa hè và 454 ml nư c vào mùa xuân. Dê là lo i gia súc r t s ch s , không ăn các th c ăn th a, b n hay lên men th i r a; th c ăn rơi vãi dê thư ng b không ăn l i b. T p tính ng ngh Dê thích n m nh ng nơi cao ráo thoáng mát, thích ng ngh trên nh ng mô ñ t ho c trên nh ng t ng ñá ph ng và cao. Dê ng nhi u l n trong ngày, nhi u lúc trong khi ng v n nhai l i. c. T p tính ñàn
Dê thư ng s ng t p trung thành t ng ñàn. M i con có m t v trí xã h i nh t ñ nh trong ñàn. Do v y, nh ng con m i nh p ñàn thư ng ph i th s c ñ xác ñ nh v trí xã h i c a nó. Ch i nhau là hình th c th s c r t ph bi n trong ñàn dê. Con “ñ a v xã h i” th p ph i ph c tùng và trong sinh ho t ph i như ng con “ñ a v xã h i” cao. Trong ñàn dê thư ng có con dê ñ u ñàn d n ñ u trên bãi chăn, ñàn dê di chuy n g m c theo con ñ u ñàn. Khi trong ñàn dê r t yên tâm, còn khi b tách kh i ñàn dê t ra s hãi. Khi m dê thư ng v n c theo ñàn cho ñ n khi ki t s c ngã qu xu ng m i ch u. Kh u giác và thính giác c a dê r t phát tri n nên dê r t nh y c m v i ti ng ñ ng dù nh như khi có ti ng chân ngư i ñi ñ n g n chu ng chúng phát hi n ñư c ngay và lao xao kêu khe kh như thông báo cho nhau bi t. Dê ñ c và dê cái ñ u có tuy n hôi hình lư i li m n m g c c a s ng. Tuy n hôi ti t ra mùi riêng bi t ñ dê nh n bi t nhau. Ð i v i dê ñây là mùi h p d n vì th dê nuôi trong ñàn thư ng c ñ u vào nhau. d. Tính hi u ñ ng và khéo leo trèo Dê là loài v t có tính hi u ñ ng, thích ch y nh y và leo trèo r t gi i. Trung bình hàng ngày dê ñi l i ch y nh y 10-15km. Chúng có th leo lên nh ng vách núi, m m ñá cheo leo nguy hi m c nh v c sâu, có th di chuy n d dàng trên nh ng m m ñá cheo leo nh t. Trong trư ng h p c n thi t con dê ñ c trư ng thành có th ñ ng r t lâu trên m t m m ñá bên b v c th m v i di n tích ch ch ng 200-300 cm2. Bám móng vào nh ng gò ñá ch hơi nhô lên m t chút dê có th leo lên nh ng sư n d c g n như th ng ñ ng. Ngay c dê con ch m i 12- 15 ngày tu i cũng ñã có th nh y lên nh ng m m ñá cao 1-2 m. e. Tính thích chơi trò ñùa Dê s ng vùng núi, thích chơi trò "leo núi cao". M i con dê ñ u c leo lên cao hơn "ñ ch th ". Chúng húc ñ u, c ng trán và có khi dùng c móng ñ d a nhau. M t hi n tư ng thú v là n u m t con dê giành ñư c th ng l i, chi m ñư c ch cao nh t, thì các con khác li n b trò chơi ñó chuy n sang trò khác, ho c khi không b o v ñư c "ngôi bá ch " n a thì con "bá ch " l i lao t ñ nh cao th ng tr xu ng dư i và "chan hòa" v i ñám b n bè. Dê thích chơi trò “kéo co”. Ngư i ta ñã nhìn th y dê ngh ch m t ño n thân cây s n dây dài kho ng n a mét dùng làm "dây th ng", m t con ng m ch t dây s n và vung v y trư c m t m t con khác. Con này li n ch y l i và ng m l y m t ñ u c a dây, và sau ñó b t ñ u cu c "kéo co". Nh ng b y dê nuôi th trong r ng thích ñùa trên nh ng vách ñá cheo leo d ng ñ ng, và nh ng "cú nh y li u m ng” ñôi khi d n ñ n tai n n. Dê còn có chơi trò “t ñùa d n”. Ngư i ta nh n th y nhi u con không có m t nguyên do nào mà cũng phóng như bay theo m t ñư ng tròn khá r ng, có khi theo m t vòng cung, thư ng là ch y quanh m t v t chu n nào ñó, r i b ng nhiên nó d ng l i ñ t ng t và không hi u vì sao, con v t l i ch y th t nhanh như tên b n, nh y theo m t phía. T t c nh ng v n ñ ng ñó ñ u ñư c th c hi n b ng ki u "phi nư c ñ i", b ng nh ng bư c nh y cóc ñ c trưng cho loài, cũng có lúc nó nh y ch m c b n vó b t ñi r t xa. f. Tính hung hăng Dê thư ng ch i nhau r t hăng, không riêng gì dê ñ c mà c dê cái cũng v y. Chúng dùng s ng húc vào m t, vào ñ u, vào b ng ñ ch th . Nh ng con dê không s ng thì húc c ñ u. Cu c chi n ñ u có khi kéo dài ñ n n a gi . Tính thích húc nhau là do tính hung hăng hay gây s , ho c do ñùa nhau, ho c là do c ch c a m t con dê trong ñàn mà chúng cho là khiêu khích. ðôi khi do bu n s ng hay m t lý do nào ñó mà dê t nhiên chu n b tư th chi n ñ u, nó lùi l i l y ñà r i cúi ñ u lao th ng vào m t b i cây ho c húc ñ u vào m t mô ñ t.
Khi g p nguy hi m, ñôi khi dê t ra r t hăng, li u m ng, nhưng nhi u khi l i t ra r t nhát, d ho ng s trư c m t v t l . g. Trí khôn ngoan và thông minh c a dê Nhi u ngư i nuôi dê phàn nàn cho là dê ương bư ng. Tuy nhiên dê cũng là con v t r t khôn ngoan, bi t quý m n ngư i chăm sóc chúng. Dê có kh năng nh ñư c nơi c a mình cũng như tên c a nó khi con ngư i ñ t cho. Nó nh n bi t ñư c ngư i ch c a chúng t xa v và thư ng kêu m lên ñ ñón chào. Nhi u lúc dê ph m l i b ph t ñòn thì không kêu, nhưng n u b ñánh oan thì dê kêu be be m ĩ ñ ph n ñ i. h. T p tính sinh d c Dê ho t ñ ng sinh d c quanh năm và có kh năng ph i gi ng r t m nh. Dê ñ c có tính hay ghen nên n u có m t dê ñ c khác ñ n g n m t dê cái thì nó húc ñ u ñánh ñu i. dê cái s ñ ng h n cũng r t m nh và nhi u khi dê cái t tìm ñ n dê ñ c ñ ñư c giao ph i. 1.3. M t s ch tiêu sinh lý quan tr ng c a dê M t s ch tiêu sinh lý c a dê bi n ñ ng như sau: Thân nhi t (tr c tràng) 101,5-104,0oF M ch ñ p 70-80 l n/phút Nh p th 12-20 l n/phút T n s nhai l i 1-1,5 l n/phút ð ng d c l n ñ u 4-12 tháng Th i gian ñ ng d c 12-36 gi (trung bình 18 gi ) Chu kỳ ñ ng d c 18-23 ngày Th i gian mang thai 148-153 ngày Dung lư ng máu 7% th tr ng Hemoglobin 8-14 g% T kh i huy t c u (PCV) 30-40% H ng c u 8-17,5 tri u/ml B ch c u 6-16 tri u/ml Th i gian ñông máu 2,5 phút Công th c b ch c u : Trung tính 30-48% Lympho 50-70% Ái ki m 0-2% Ái toan 3-8% ðơn nhân 1-4% II. GI I THI U M T S GI NG DÊ PH BI N 2.1. Các gi ng dê n i a. Dê ñ a phương M t s nơi còn g i là dê C . Dê C có màu lông khá khác nhau, ña s màu vàng nâu ho c ñen loang tr ng. Hình 1-3: Dê C
Kh i lư ng sơ sinh 1,7-1,9 kg, 6 tháng tu i 11-12kg; trư ng thành 30-35 kg. Kh năng cho s a 350-370g/ngày v i chu kỳ cho s a là 90-105 ngày. Tu i ph i gi ng l n ñ u 6-7 tháng, ñ 1,4 l a/năm, bình quân 1,3 con/l a. Thích nghi v i chăn th qu ng canh. b. Dê Bách Th o Là gi ng dê kiêm d ng s a-th t. Cho ñ n nay chưa xác ñ nh ñư c rõ ngu n g c (M t s ngư i cho r ng ngu n g c c a nó là con lai gi a dê British- Alpine t Pháp v i dê n ð ñã ñư c nh p vào nư c ta, nuôi qua hàng trăm năm nay). Dê Bách Th o có màu lông ñen loang s c tr ng. Tai to c p xu ng. Kh i lư ng sơ sinh 2,6-2,8 kg, 6 tháng 19-22 kg, trư ng thành c a dê cái 40-45 kg, dê ñ c 75-80 kg. Hình 1-4: Dê Bách Th o Kh năng cho s a : 1,1 -1,4 kg/ngày X chu kỳ 148-150 ngày. Tu i ph i gi ng l n: 7-8 tháng, ñ 1,7 con/l a và 1,8 l a/năm. Tính tình hi n lành, có th nuôi nh t hoàn toàn ho c nh t k t h p chăn th các vùng. 2.2. Các gi ng dê nh p n i a. Dê Jumnapari Là gi ng n ð ñư c nh p vào nư c ta t năm 1994. Dê này có màu lông tr ng tuy n, chân cao. Kh i lư ng sơ sinh : 2,8-3,5 kg, 6 tháng 22-24 kg, trư ng thành con cái 42-46 kg, con ñ c 70-80 kg. Kh năng cho s a 1,4- 1,6 kg/ngày v i chu kỳ 180-185 ngày. Tu i ph i gi ng l n ñ u 8-9 tháng, ñ 1,3 con/1 a, 1,3 l a/năm. Dê phàm ăn và ch u ñ ng t t v i th i ti t nóng Hình 1-5: Dê Jumnapari b c. b. Dê Beetal Là m t gi ng dê n ð ñư c nh p v cùng lúc v i dê Jumnapari (1994). Màu lông ñen tuy n ho c loang tr ng Tai to dài c p. Kh i lư ng và kh năng s n xu t tương ñương dê Jumnapari. Hình 1-6: Dê Beetal
Dê này cũng phàm ăn nhưng hi n lành. c. Dê Barbari Là gi ng dê ñư c nh p t nð Dê có thân hình thon ch c, màu lông vàng loang ñ m tr ng như hươu sao, tai nh th ng. Kh i lư ng trư ng thành 30-35 kg. Dê cái có b u vú phát tri n, kh năng cho s a 0,9-1kg/ngày v i chu kỳ 145-148 ngày. Kh năng sinh s n t t (ñ 1,8 con/l a và 1,7 l a/năm). Hình 1-7 : Dê Barbari Dê này ăn r t t p, ch u ñ ng kham kh t t, hi n lành, phù h p v i hình th c chăn nuôi nư c ta. d. Dê Alpine Là gi ng dê s a c a Pháp (nuôi nhi u vùng núi Alpes). Dê có b lông dài, màu lông thay ñ i khác nhau t ñen ñ n tr ng, tai nh và th ng. Kh i lư ng trư ng thành c a con cái kho ng 60 kg, con ñ c 65 kg. Năng su t s a 900-1000 lít/1 chu kỳ cho s a 240-250 ngày. Dê Alpine ñã ñư c nh p vào nư c ta, ñang ñư c nuôi t i Trung tâm Nghiên c u Dê và Th Sơn Tây và t nh Ninh Thu n. Tinh c ng r c a gi ng dê này cũng ñư c nh p v t Pháp, ñang ñư c dùng ñ lai t o v i dê trong nư c, bư c ñ u ñã cho k t qu t t. Hình 1-8: Dê Alpine e. Dê Saanen Là gi ng dê chuyên s a c a Th y Sĩ, nuôi nhi u Pháp và các nư c châu Âu. Dê có màu lông tr ng, tai v nh nh . Kh i lư ng con cái trư ng thành 45-50kg, con ñ c 65-75kg. Năng su t s a cao 1000-1200kg s a/chu kỳ trong 290-300 ngày. Hình 1-9: Dê Saanen Dê Saanen ñã ñư c nh p vào nư c ta và ñã dùng lai t o v i dê Bách Th o cho k t qu t t. f. Dê Boer Hình 1-10: Dê Boer
Là gi ng dê chuyên th t, có ngu n g c t châu Phi, nay ñư c nuôi nhi u M và châu Phi. Nhi u nư c ñã nh p gi ng dê Boer ñ lai t o gi ng dê th t phù h p v i ñi u ki n t ng nư c. Lông thân màu tr ng, lông ñ u và c màu nâu ñ . Con d c n ng t i 100-160 kg, con cái n ng t i 90-110kg. Cơ b p r t ñ y ñ n, sinh trư ng nhanh. 2.3. Các lo i dê lai Trung tâm nghiên c u Dê và Th Sơn Tây ñã ti n hành nghiên c u hàng lo t các công th c lai gi a các gi ng dê. Dê Bách Th o ñ c lai v i dê cái C , cho con lai F1 và F2. Con lai sinh trư ng và tăng tr ng t t, kh năng sinh s n và cho s a ñ u cao hơn dê C t 25-30%; có kh năng thích ng v i chăn nuôi nhi u vùng nư c ta. S d ng dê ñ c 3 gi ng dê n ð lai v i dê C và dê Bách Th o, cho con lai cũng có kh năng s n xu t cao hơn so v i dê C và dê Bách Th o thu n. S? d?ng dê ñ c Saanen ho c Alpine ho c tinh c nh r c a dê ñ c Pháp lai v i dê Bách Th o t o ra dê lai cho nang su t s a con lai tăng lên ñư c 35-40%. K t qu nghiên c u cho th y s d ng dê ñ c Bách Th o, Jumnapari và Beetal lai v i dê C ñ a phương nuôi các vùng ñ u cho con lai F1 có kh năng sinh trư ng và tăng tr ng t t hơn nên mang lai hi u qu kinh t cao hơn rõ r t so v i chăn nuôi dê C thu n. III. CH N L C VÀ NHÂN GI NG DÊ 3.1. Ch n l c dê ñ c làm gi ng Cũng như các gia súc khác v nguyên t c khi ch n gi ng dê c n ph i ch n qua ñ i trư c (ch n l c theo ngu n g c); sau ñó là ch n l c b n thân cá th con gi ng qua ngo i hình, kh năng s n xu t, kh năng thích ng v i ñi u ki n chăn nuôi ; và cu i cùng là ch n l c qua ñ i sau c a chúng. K thu t ch n l c theo ñ i sau ph c t p và hi n nay chưa ñư c áp d ng trong công tác gi ng dê nư c ta. Sau ñây là cách ch n l c dê ñ c gi ng theo ngu n g c và b n thân a. Ch n l c theo ngu n g c - B m có lý l ch rõ ràng, có các ch tiêu s n xu t ñ t xu t s c so v i nhóm gi ng, ph m gi ng. - M có kh năng s n xu t cao (cao s n), ñ t l a th 2 tr ñi (nghĩa là trong th i kỳ dê m ñang sung s c). - Kh năng ph i gi ng th thai c a b ít nh t ñ t t 85% tr lên. - Nên là con sinh ñôi; b. Ch n l c theo b n thân - Ngo i hình Nên ch n nh ng con có ñ c ñi m ngo i hình như sau: + Có ngo i hình ñ c trưng c a gi ng; + To kh e nh t trong ñàn; + Có ñ u ng n, r ng, tai to và dày, thân hình cân ñ i, c to, ng c n , t chi kho m nh, c ng cáp, ch c ch n, hai tinh hoàn ñ u và to. + Không có d t t ngo i hình như chân cong, mong chân quá ng n hay quá dài.
- Ho t tinh sinh d c: + Có tính hăng cao + Có các ñ c tính tinh d ch t t, ch tiêu VAC ph i ñ t t 1 t tr lên. 3.2. Ch n dê cái gi ng a. Ch n l c theo ngu n g c - B m có lý l ch rõ ràng, có các ch tiêu s n xu t ñ t xu t s c so v i nhóm gi ng, ph m gi ng ; - M có kh năng s n xu t cao (cao s n), ñ t l a th 2 tr ñi (nghĩa là trong th i kỳ dê m ñang sung s c). - Kh năng ph i gi ng th thai c a b ít nh t ñ t t 85% tr lên. - Nên là con sinh ñôi. b. Ch n l c b n thân - Ngo i hình Nên ch n nh ng con có ñ c ñi m ngo i hình như sau (hình 1-11): Hình 1-11: Ngo i hình c a dê cái nên ch n làm gi ng + Th hi n ñư c nh ng ñ c trưng ngo i hình c a gi ng; + ð i v i dê hư ng th t thân hình c n có d ng hình ch nh t, còn ñ i v i dê hư ng s a thân hình c n có d ng hình nêm. + ð u r ng hơi dài, c dài v a ph i, mình n r ng, ng c sâu và dài, lưng ph ng, b ng to v a ph i, hông r ng, da m m, lông bông m n, b ph n sinh d c n nang. + Chân ph i dài ñ cho b u vú không g n m t ñ t. B n chân th ng, dáng ñ ng nghiêm ch nh, các kh p g n và thanh. + B u vú n r ng, các ph n cân ñ i, b u vú g n ch t vào ph n b ng, g n phía trư c, hai núm vú dài và ñưa v phía trư c, nhìn phía sau b u vú n tròn, lông b u vú càng m n
càng t t, b u vú ph i treo v ng, núm vú to dài t 4-6 cm, có nhi u tĩnh m ch n i rõ trên b u vú, không có núm vú k . Nh ng dê cái có ngo i hình như sau không nên ch n làm gi ng (hình 1-12): Hình 1-12: Nh ng dê cái không nên ch n làm gi ng + ð u dài, tr i lông tai + C ng n, thô + L ng ng c h p, sư n th ng, nhìn ngang có hình viên g ch + B ng nh + Vú th t (trông g gh , khi căng s a bóp th y c ng, s a ra ít). + Chân móng không th ng, ñ u g i chân trư c dày, chân trư c không th ng, chân sau vòng ki ng, c chân y u, quá b t, kh p m t cá hai chân g sát nhau khi ñi. + Xương hông h p và d c. - Kh năng sinh trư ng Kh i lư ng cơ th con v t t l thu n v i năng su t s a và th t (trong cùng m t ñi u ki n nuôi dư ng), do v y nên ch n nh ng cá th có ch tiêu sinh trư ng cao hơn m c trung bình c a ñàn. Chú ý các th i ñi m sơ sinh, 6 tháng, lúc ph i gi ng và tu i ñ l a ñ u. - Kh năng sinh s n: Kh năng sinh s n th th hi n tính m n ñ , b i v y ch n dê cái gi ng ph i có: + T l th thai hàng năm ph i ñ t t 85% tr lên. + Kho ng cách l a ñ ñ u ñ n, s con ñ ra, t l nuôi s ng, s dê con sinh ra/năm/m ph i ñ t cao hơn trung bình c a gi ng. ð i v i dê Bách th o ph i ch n nh ng con ñ t t 3 con/năm/m , còn ñ i v i dê C và C lai ph i ñ t 2 con/m /năm tr lên. - Kh năng cho s a Kh năng cho s a là ch tiêu r t quan tr ng ñánh giá ph m ch t gi ng. Nên ch n nh ng con có s n lư ng s a hàng ngày cao, m c s t s a th p và th i gian cho s a kéo dài. nư c ta v i gi ng dê s a Bách th o nên ch n nh ng dê cái có năng su t cao hơn 1,2 lít/ngày và th i gian cho s a ñ t 150 ngày tr lên ñ làm dê gi ng. Dê C v n có kh năng cho s a th p thì nên ch n nh ng con cho 0,35-0,4lit/ngày và th i gian cho s a kho ng 90-100 ngày s ñ m nuôi con t t, t l nuôi s ng cao. - Tính tình
ð i v i dê cái, nh t là dê hư ng s a, nên ch n nh ng con hi n lành, d v t s a (hi n nay trong chăn nuôi vi c v t s a ch y u th c hi n b ng tay). Hi n lành và b n tính làm m cao là nh ng ñ c ñi m t t ñ i v i dê cái gi ng. - Kh năng thích nghi Dê cái có s c ch ng ch u cao là dê sinh n d dàng, ăn t t và ch u ñ ng ñư c nh ng ñi u ki n ngo i c nh t i nơi chăn nuôi, t l c m nhi m ký sinh trùng và m ñau th p so v i toàn ñàn. 3.3. Phương pháp nhân gi ng dê Có hai phương pháp cơ b n ñ nhân gi ng trâu bò là nhân gi ng thu n và lai gi ng. B t c m t chương trình gi ng nào cũng ñ u d a vào nhân thu n, lai gi ng ho c ph i h p c hai bi n pháp này. a. Nhân gi ng thu n Nhân gi ng thu n (hay còn g i là nhân thu n) là cách cho giao ph i gi a ñ c và cái thu c cùng m t gi ng ñ thu ñư c ñ i con mang 100% máu c a gi ng ñó. Phương pháp này nh m n ñ nh, c ng c và nâng cao các tính tr ng mong mu n c a m t gi ng s n có. - ð i v i các ñàn dê gi ng Nh m có ñư c ti n b di truy n c n xây d ng các chương trình nhân gi ng thu n, trong ñó nh ng cá th “t t nh t” ñư c ch n l c và ghép ñôi giao ph i ñ làm b m cho th h sau, k t h p v i vi c lo i th i nh ng cá th kém ch t lư ng. Thông qua ch n l c s tìm ñư c và ghép ñôi giao ph i nh ng con b m t t sao cho th h sau ti n b hơn th h trư c. - ð i v i các ñàn thương ph m Nhân gi ng thu n cũng ñư c áp d ng b ng cách cho t t c ñàn cái sinh s n ph i v i ñ c cùng gi ng (ñã ñư c ch n l c). ð i v i các ñàn l n có th s d ng nhi u ñ c gi ng cùng m t lúc, còn ñ i v i các ñàn nh thì toàn b bò cái có th ph i v i cùng m t con ñ c. Tuy nhiên, nh m tránh giao ph i ñ ng huy t, nh ng con ñ c này c n ñư c thay khi mà con gái c a chúng ñã ñ l n ñ ph i gi ng. Nhân gi ng thu n có ưu ñi m là t o ra ñư c nh ng ñàn con ñ ng ñ u hơn dê lai. Trong nhân gi ng thu n hi n tư ng ñ khó thư ng không ph i là m t v n ñ như thư ng g p trong lai gi ng. Tuy nhiên, nhân gi ng thu n cũng có nh ng như c ñi m c a nó là không có ñư c ưu th lai và không ph i h p ñư c nh ng tính tr ng t t c a nhi u gi ng. M c dù v y, nhân gi ng thu n là c n thi t ñ t o nguyên li u di truy n cho lai gi ng. Nhân gi ng thu n thư ng ñư c áp d ng ñ i v i nh ng gi ng thích nghi t t v i ñi u ki n chăm sóc nuôi dư ng và môi trư ng c a m t ñ a phương c th . b. Lai gi ng Lai gi ng là cho giao ph i nh ng cá th khác gi ng v i nhau nh m m t hay nhi u m c ñích sau: - S d ng ưu th lai, có nghĩa là khai thác s c s ng và s c s n xu t vư t tr i có ñư c con lai so v i các các th thu c gi ng thu n c a b m . - Khai thác các ưu ñi m c a các gi ng khác nhau, có nghĩa là ñ t h p ñư c các ñ c tính t t c a gi ng b và gi ng m trong th h con lai. - Thay th ñàn, có nghĩa là s d ng các cá th con lai vào m c ñích sinh s n. - T o gi ng, có nghĩa là t o ra gi ng m i trên cơ s t h p ngu n gen t các gi ng khác nhau.
Tuỳ theo m c ñích khác nhau mà ngư i ta có th ti n hành lai t o theo các công th c lai khác nhau như lai kinh t , lai c p ti n, lai luân chuy n, lai l p l i... A B1 Ghi chú: AB 1 B2 - A: Dê C - B: Dê Bách Th o ho c Jumnapari - B 1,B 2, B3: Dê ñ c cùng gi ng nhưng là các con dê khác b m AB 1B2 B3 Hình 1-13: Sơ ñ lai gi ng dê 2 máu A B Ghi chú: - A: Dê C F1 AB C1 - B: Dê Bách Th o ho c n ð - C: Dê chuyên s a (Saanen, Alpine) hay chuyên th t (Boer) - C1; C2: Dê ñ c cùng gi ng nhưng là các con dê khác b m
F2 ABC1 C2 Hình 1-14: Sơ ñ lai gi ng dê 3 máu Ơ nư c ta có 3 hư ng lai t o dê chính như sau: - S d ng dê ñ c Bách th o hay dê ñ c n ð ñ lai c i t o ñàn dê C nh m v a nâng cao năng su t ñàn dê C v a t o ra ñàn dê cái lai n n ph c v cho công tác lai t o gi ng ti p theo (hình 1-13). - Lai t o gi ng dê chuyên s a b ng vi c s d ng dê ñ c Saanen, Alpine lai v i dê Bách th o hay dê n ñ thu n ñ t o con lai 2 máu cho s a (hình 1-13) ho c lai v i cái lai gi a dê C v i ñ c Bách th o hay Ân ð ñ t o con lai 3 máu chuyên s a (hình 1-14). - Lai t o gi ng dê chuyên th t b ng cách s d ng dê ñ c Boer lai như trên nh m t o con lai 2 máu và 3 máu chuyên th t. IV. THEO DÕI VÀ QU N LÝ DÊ GI NG 4.1. ðánh s hi u dê ð thu n l i cho vi c chăm sóc cá th , qu n lý ñàn và ph i gi ng dê nên ñư c ñánh s hi u theo t ng con. Có th ñánh s hi u trên tai dê theo các phương pháp: ñánh s chìm, ñeo s tai ho c c t s tai (hình 1-15). Hình 1-15: K thu t ñánh s hi u dê 4.2. Theo dõi cá th dê gi ng ð theo dõi năng su t gi ng dê làm cơ s ch n l c, lo i th i gi ng, nâng cao năng su t chăn nuôi, chúng ta c n ghi chép s li u cá th theo m u phi u như sau: PHI U THEO DÕI DÊ CÁI GI NG S hi u: . . . . . . . . Gi ng . . . . . . . . .
Ngày sinh: . . . . . . Nơi sinh: . . . . . . . . . B : . . . . . . . . ... M :. . . . . . . . K T QU S N XU T Ngày S hi u Ngày S con T ng kh i Chu kỳ Năng su t ph i ñ c ph i ñ SS s ng lư ng cai ti t s a s a Ghi gi ng s a (kg) (ngày) (lít/ngày) chú PHI U THEO DÕI DÊ ð C GI NG S hi u: . . . . . .... ...... Gi ng . . . . . . . . . Ngày sinh: . . . . . . . Nơi sinh: . . . . . . . . B : . . . . . . . . ...... M :. . . . . . . . . K T QU S N XU T K t qu S l n T l S con S con T ng kh i Năm s n ki m tra ph i th thai sơ sinh cai s a lương cai Ghi chú xu t tinh d ch gi ng (%) s ng s a (Kg) 3.4. Qu n lý ph i gi ng Tuy t ñ i không cho dê ñ c gi ng ph i v i dê cái có quan h là anh ch em ru t ho c là con cháu c a dê ñ c gi ng ñó nh m tránh suy thoái c n huy t. Trong th c t s n xu t hi n nay vi c s d ng 1-2 dê ñ c trong m t ñàn dê c a gia ñình thư ng khá lâu (3-4 năm) ho c l i ch n m t dê ñ c h u b ngay trong ñàn lên làm gi ng thay th b c a chúng v n còn là khá ph bi n d n ñ n tình tr ng ñ ng huy t khá nghiêm tr ng. ð kh c ph c tình tr ng này phương pháp ñơn gi n d th c hi n là ti n hành ñ o dê ñ c gi ng theo nhóm các gia ñình. C 4-5 gia ñình chăn nuôi dê l p thành m t nhóm ñ ti n hành luân chuy n ñ o dê ñ c ph i gi ng theo sơ ñ sau: Sơ ñ ph i gi ng luân chuy n dê ñ c gi ng theo nhóm 5 gia ñình: Năm 1 : C1 x ð I C2 x ð II C3 x ðIII C4x ð IV C5 x ðV Năm 2 : C1 x ð II C2 x ð III C3 x ðIV C4x ð V C5 x ð I Năm 3: C1 x ð III C2 x ð IV C3 x ðV C4 x ð I C5 x ðII Năm 4: C1 x ð IV C2 x ð V C3 x ðI C4x ð II C5 x ð III Năm 5 : C1 x ð V C2 x ð I C3 x ðII C4x ð III C5 x ðIV Ghi chú: - C1, C2, C3, C4, C5: ñàn cái 1, 2, 3, 4, 5; - ðI, ðII, ðIII, ðIV, ðV : ð c gi ng s 1, 2, 3, 4, 5
4.5. Phương pháp xem răng ñoán tu i dê Khi ñàn dê không có s sách theo dõi rõ ràng, dê không ñư c ñánh d u và theo dõi lý l ch thi vi c ñoán tu i dê là c n thi t ñ quy t ñinh vi c s d ng và khai thác chúng. Vi c ñoán tu i dê có th d a vào s thay ñ i c a hàm răng như sau: Răng c u t m th i M t ñôi răng c u vĩnh c u Dư i 1 tu i 1-2 năm tu i Hai ñôi răng c u vĩnh c u Ba ñôi răng vĩnh c u 2-3 năm tu i 3-4 năm tu i B n ñôi răng vĩnh c u Răng vĩnh c u b t ñ u mòn 4-5 năm tu i trên 5 tu i Hình 1-15: Xem răng ñoán tu i dê