Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 2

Chia sẻ: Nguyen Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

485
lượt xem 194
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 2.Dinh dưỡng và thức ăn của dê. Tiềm năng di truyền của con giống chỉ được phát huy có hiệu quả nếu người chăn nuôi hiểu biết được đặt điểm dinh dưỡng của con vật và khai thác được các nguồn thức ăn sẵn có.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 2

Chương 2 DINH DƯ NG VÀ TH C ĂN C A DÊ Ti m năng di truy n c a con gi ng ch ñư c phát huy có hi u qu n u ngư i chăn nuôi hi u bi t ñư c ñ c ñi m dinh dư ng c a con v t và khai thác ñư c các ngu n th c ăn s n có ñ nuôi dư ng chúng m t cách có khoa h c. Chương này nh m cung c p nh ng ki n th c cơ b n liên quan ñ n ñ c ñi m tiêu hoá th c ăn và nhu c u dinh dư ng c a dê. Ti p theo, các lo i th c ăn thông d ng c a dê s ñư c th o lu n trên các khía c ch dinh dư ng, sinh thái cũng như các chi n lư c t o ngu n trong s n xu t. Ph n cu i c a chương s ñ c p ñ n nh ng v n ñ liên quan ñ n kh u ph n và ch ñ cho dê ăn. I. SINH LÝ TIÊU HOÁ C A DÊ 1.1. C u t o b máy tiêu hoá Dê là loài gia súc nhai l i ñ c trưng b i có d dày 4 túi v i m t s ñ c trưng v b máy tiêu hoá như hình 2-1. Hình 2-1: C u t o b máy tiêu hoá c a dê
M t s b ph n c n chú ý trong ñư ng tiêu hoá như sau: a. Mi ng Mi ng có vai trò l y th c ăn, ti t nư c b t, nhai và nhai l i. Tham gia vào quá trình l y và nhai nghi n th c ăn có môi, hàm răng, lư i và nư c b t. - Răng Răng có vai trò nghi n nát th c ăn giúp cho d dày và ru t tiêu hóa d dàng. Dê có 8 răng c a hàm dư i và 24 răng hàm, không có răng c a hàm trên. Có th nh n bi t tu i c a dê qua răng c a. B i v y c n ph i bi t phân bi t răng s a và răng thay th , răng s a nh tr ng và nh n. Răng thay th có th to g p rư i ho c g p ñôi răng s a, màu hơi vàng và có nh ng v ch hơi ñen m t trư c. Răng s a: Dê ñ ñư c 5 ñ n 10 ngày ñã có 4 răng s a, 3 - 4 tháng tu i thì ñ 8 răng s a. Răng thay th ñư c thay theo th t sau: + Dê t 15 ñ n 18 tháng tu i: thay hai răng c a gi a. + Dê hai năm tu i: thay 2 răng c a bên. + Dê t 2- 2,5 tu i: thay hai răng c a áp góc. + Dê t 3-3,5 tu i: thay hai răng góc. Sau ñó răng mòn, ñ n 6-7 năm tu i thì dê già chân răng h ra có khi b lung lay. - Lư i Lư i dê có có 3 lo i gai th t: gai th t hình ñài hoa, gai th t hình n m (ai lo i này có vai trò v giác) và gai th t hình s i (có vai trò xúc giác). Khi ăn m t lo i th c ăn nào thì dê không nh ng bi t ñư c v c a th c ăn (chua, ng t, ñ ng, cay) mà còn bi t ñư c th c ăn r n hay m m nh các gai lư i này. Ngoài ra các gai th t cũng giúp dê nghi n nát th c ăn. Lư i dê còn giúp cho vi c l y th c ăn và nhào tr n th c ăn trong mi ng. - Tuy n nư c b t Dê có ba ñôi tuy n nư c b t (dư i tai, dư i lư i và dư i hàm). Nư c b t ñư c phân ti t và nu t xu ng d c tương ñ i liên t c. Mu i cácbônát và ph tphát trong nu c b t có tác d ng trung hoà các s n ph m axit sinh ra trong d c ñ duy trì pH m c thu n l i cho vi sinh v t phân gi i xơ ho t ñ ng.. Nư c b t còn có tác d ng quan tr ng trong vi c th m ư t th c ăn, giúp cho quá trình nu t và nhai l i ñư c d dàng. Nư c b t còn cung c p cho môi trư ng d c các ch t ñi n gi i như Na+, K+, Ca++, Mg++. ð c bi t trong nư c b t còn có urê và ph t-pho, có tác d ng ñi u hoà dinh dư ng N và P cho nhu c u c a VSV d c . b. Th c qu n Th c qu n là ng n i li n mi ng qua h u xu ng ti n ñình d c , có tác d ng nu t th c ăn và các mi ng th c ăn lên mi ng ñ nhai l i. Th c qu n còn có vai trò hơi ñ th i các khí th sinh ra trong quá trình lên men d c ñưa lên mi ng ñ th i ra ngoài. Trong ñi u ki n bình thư ng gia súc trư ng thành c th c ăn và nư c u ng ñ u ñi th ng vào d c và d t ong (xem ph n sau). c. D dày Cũng gi ng như các gia súc nhai l i khác, dê có d dày 4 túi g m d c , d t ong, d lá sách và d múi kh (hình 2-2). Khi còn nh dê u ng s a thông qua s ñóng m c a rãnh th c qu n ñ s a ñi th ng t mi ng qua lá sách xu ng d múi kh , lúc này th c ăn tiêu hoá ch y u d múi kh nên kh i lư ng d múi kh chi m t i 70% d dày dê, các d khác ch
chi m 30%. Khi trư ng thành d c phát tri n m nh chi m t i 80% kh i lư ng d dày dê, d múi kh ch còn l i 7%. -D c : D c là ph n r t quan tr ng trong quá trình tiêu hoá c a dê trư ng thành. ðó là túi l n nh t chi m kho ng 80% dung tích c a d dày dê trư ng thành. D c có hai l thông: m t l thông v i th c qu n g i là l thư ng v , m t l thông v i d t ong. L thư ng v có m t rãnh nh ch y d c qua d t ong và lá sách g i là r nh th c qu n. Trong d c có h vi sinh v t (VSV) c ng sinh g m ch y u là vi khu n, ñ ng v t nguyên sinh và n m, ngoài ra còn có mycoplasma, các lo i virus và các th th c khu n. Th c ăn sau khi ăn ñư c nu t xu ng d c , Hình 2-2: C u t o d dày kép c a dê ph n l n ñư c lên men b i h vi sinh v t c ng sinh ñây. Khu h vi sinh v t trong d c c a dê có s khác bi t so v i gia súc nhai l i khác b i l dê có biên ñ thích ng r ng v i các lo i th c ăn khác nhau. Nh ñó mà dê có th ăn ñư c nhi u lo i th c ăn có nhi u ñ c t , cay, ñ ng mà gia súc khác không ăn ñư c như lá xoan, lá xà c , lá chàm tai tư ng, c bư m... Qu n th vi sinh v t d c có s bi n ñ i theo th i gian và ph thu c vào tính ch t c a kh u ph n ăn. H vi sinh v t d c ñ u là vi sinh v t y m khí và s ng ch y u b ng năng lư ng sinh ra t quá trình lên men các ch t dinh dư ng. Ch t ch a d c là m t h n h p g m th c ăn ăn vào, vi sinh v t d c , các s n ph m trao ñ i trung gian, nư c b t và các ch t ch ti t vào qua vách d c . ðây là m t h sinh thái r t ph c h p trong ñó liên t c có s tương tác gi a th c ăn, h vi sinh v t và v t ch . D c có môi trư ng thu n l i cho vi sinh v t y m khí s ng và phát tri n. ðáp l i, VSV d c ñóng góp vai trò r t quan tr ng vào quá trình tiêu hoá th c ăn c a v t ch , ñ c bi t là nh chúng có các enzyme phân gi i liên k t β-glucosid c a xơ trong vách t bào th c v t c a th c ăn và có kh năng t ng h p ñ i phân t protein t amôniac (NH3). Ngoài ch c năng lên men d c còn có vai trò h p thu. Các axit béo bay hơi (AXBBH) sinh ra t qua trình lên men vi sinh v t ñư c h p thu qua vách d c (cũng như d t ong và d lá sách) vào máu và tr thành ngu n năng lư ng cho v t ch . Sinh kh i vi sinh v t cùng v i nh ng ti u ph n th c ăn có kích thư c bé s ñi xu ng d múi kh và ru t ñ ñư c tiêu hoá ti p b i men c a ñư ng tiêu hoá. - D t ong: D t ong là ph n kéo dài c a d c , là túi nh nh t trong 4 túi c a d dày v i dung tích kho ng 0,5-2 lít. M t trong c a d t ong có g n i lên thành các ô thành nhi u c nh, m i ô l n chia thành nhi u ô nh gi ng như t ong. D t ong thông v i d c phía trái và b ng m t l h p. Ch c năng chính c a d t ong là ñ y các th c ăn r n và các th c ăn chưa ñư c nghi n nh tr l i d c , ñ ng th i ñ y các th c ăn d ng nư c vào d lá sách. D t ong cũng giúp cho vi c ñ y các mi ng th c ăn qua th c qu n lên mi ng ñ nhai l i. S lên men trong d t ong tương t như d c . - D lá sách:
D lá sách to hơn d t ong, m t trong có nhi u lá th t m ng x p theo chi u d c như nh ng trang c a m t quy n sách m . D lá sách có vai trò nghi n nát th c ăn, ép th c ăn và h p thu nư c, cùng các ion Na+, K+..., h p thu các a-xit béo bay hơi trong dư ng ch p ñi qua. - D múi kh : Là m t túi dài kho ng 40-50 cm, có l thông v i d lá sách. Thành trong m m x p có nhi u m ch máu và tuy n tiêu hóa. Trong 4 túi c a d dày dê thì ch có d múi kh m i có tuy n ti t men tiêu hóa tương t như d dày c a gia súc d dày ñơn, t c là tiêu hoá th c ăn b ng d ch v (ch a HCl và men pepsin).. d. Rãnh th c qu n T l thư ng v có m t rãnh g i là rãnh th c qu n m hư ng v túi d c ch ti p giáp gi a d c và d t ong. Rãnh th c qu n có hai môi r t kh e. Khi hai môi m ra thì th c ăn và nư c u ng s ñi th ng xu ng d c , khi ñóng l i r nh th c qu n như m t cái ng ñưa th c ăn l ng qua l thu ng v vào th ng d lá sách mà không qua d c và d t ong. e. Ru t non Ru t non dài kho ng 20-25 cm, có c u t o và ch c năng tương t như c a gia súc d dày ñơn. Trong ru t non có các enzym tiêu hoá ti t qua thành ru t và tuy n tu ñ tiêu hoá các lo i tinh b t, ñư ng, protein và lipid. Nh ng ph n th c ăn chưa ñư c lên men d c (dinh dư ng thoát qua) và sinh kh i VSV ñư c ñưa xu ng ru t non s ñư c tiêu hoá b ng men. Ru t non còn làm nhi m v h p thu nư c, khoáng, vitamin và các s n ph m tiêu hoá ru t (glucoza, axít amin và axít béo). Gia súc càng cao s n thì vai trò tiêu hoá ru t non (th c ăn thoát qua) càng quan tr ng vì kh năng tiêu hoá d c là có h n. g. Ru t già Ru t già có ch c năng lên men, h p thu và t o phân. Trong ph n manh tràng có h vi sinh v t tương t như trong d c có vai trò lên men các s n ph m ñưa t trên xu ng. Tuy nhiên, ñ i dê cũng như các gia súc nhai l i khác lên men vi sinh v t ru t già là lên men th c p, còn ñ i v i m t s ñ ng v t ăn c d dày ñơn (ng a, th ) thì lên men vi sinh v t manh tràng l i là ho t ñ ng tiêu hoá chính. Các axit béo bay hơi sinh ra t quá trình lên men trong ru t già ñư c h p thu tương t như d c , nhưng xác vi sinh v t không ñư c tiêu hoá ti p mà th i ra ngoài qua phân. Tr c tràng có tác d ng h p thu nư c, t o khuôn và tích tr phân. 1.2. Quá trình tiêu hoá th c ăn a. Tiêu hoá dê con V m t tiêu hoá, dê con m i sinh ra gi ng như m t gia súc d dày ñơn, ch bú m hay u ng s a mà chưa tiêu hoá ñư c th c ăn xơ. Dê con khi bú s a, s a ch y qua rãnh th c qu n xu ng th ng d múi kh và s a s ñư c tiêu hoá b ng men tiêu hoá c a d kh và ru t non. S a ñ u là th c ăn ñ u tiên c a dê con có nhi u dinh dư ng và kháng th . Vì v y sau khi dê ñ 30 phút ñ n m t gi ph i cho dê con bú ñư c s a ñ u c a dê m . S a thư ng c a dê m là th c ăn chính c a dê con trong giai ño n bú s a. Sau ít ngày sinh ra, dê con b t ñ u t p ăn th c ăn. ð n 2-3 tu n tu i nó ñã ăn và tiêu hoá ñư c m t lư ng nh th c ăn thô xanh d tiêu và h vi sinh v t d c d n d n hình thành. T lúc này c n cung c p cho dê con th c ăn s ch và có ch t lư ng t t. Khi ñ n tu i cai s a khu h vi sinh v t trong d c c a dê con cũng v n chưa hoàn h o. Vì v y c n chú ý chăm sóc dê con chu ñáo ñ tăng t l nuôi s ng.
b. Tiêu hoá dê l n Tiêu hoá dê l n ñư c ñ c trưng b i quá trình nhai l i và lên men vi sinh v t d c . Nh ng quá trình tiêu hoá chính dê l n di n ra như sau: - S nhai l i Khi ăn dê dùng lư i vơ c nhai v i vàng và nu t vào d dày. Ph n th c ăn n ng như h t c , s i s n thì ñi vào d t ong còn ph n nh như c lá thì ñi vào d c . d c và t ong, th c ăn ñư c nhào tr n ñ u th m nư c m m ñi và lên men. Nh ng mi ng th c ăn chưa ñư c nghi n nh ñư c lên ñưa tr l i mi ng ñ ñư c th m nư c b t và nhai l i. Th c ăn sau khi ñư c nhai l i và th m k nư c b t l i ñư c nu t tr l i d c ñ ti p t c lên men. Dê thư ng ăn vào ban ngày và nhai l i vào ban ñêm (kho ng 22 gi ñ n 3 gi sáng) ho c nhai l i vào lúc nghĩ ngơi xen k gi a các l n ăn c . Trong m t ngày ñêm dê trư ng thành có th nhai l i t 6 ñ n 8 ñ t, dê con nhai l i nhi u hơn (15-16 ñ t). M i l n nhai l i t 20 ñ n 60 giây. Khi dê ăn th c ăn c ng như rơm khô thì th i gian nhai l i g p hai l n c tươi. Tr i nóng thì s nhai l i ch m hơn tr i mát. Môi trư ng cũng nh hư ng ñ n s nhai l i: khi yên t nh thì s nhai l i t t còn n u n ào thì s nhai l i kém và b c ch . Các y u t stress như say n ng ho c ăn th c ăn m m c ñ u nh hư ng x u ñ n s nhai l i. Trong quá trình nhai l i nư c b t ñư c ti t ra t 6-10 lít/ngày ñêm. Khi ăn tuy n nư c b t ch ti t ra m t lít trong khi s nhai l i ti t ra g p 3 l n. Nư c b t ti t ra trong quá trình nhai l i có tác d ng r t l n trong vi c trung hoà các axit béo sinh ra do lên men trong d c ñ n ñ nh pH m c thu n l i cho vi sinh v t phân gi i xơ ho t ñ ng. N u cho dê ăn quá nhi u th c ăn tinh hay th c ăn nghi n quá nh thì quá trình nhai l i s gi m, nư c b t ti t ra ít và dê có nguy cơ b axit d c (pH h quá th p), làm r i lo n quá trình tiêu hoá. Trong trư ng h p c p tính, pH h quá ñ t ng t dê có th b ch t. - Tiêu hoá gluxit Toàn b quá trình tiêu hoá gluxit dê có th tóm t t qua hình 2-3. Gluxit trong th c ăn có th chia thành 2 nhóm: gluxit phi c u trúc (b t, ñư ng) trong ch t ch a c a t bào th c v t và gluxit thu c c u trúc vách t bào (xơ). Vách t bào là thành ph n quan tr ng c a th c ăn xơ thô. C hai lo i gluxit ñ u ñư c VSV d c phân gi i và lên men. Kho ng 60-90% gluxit c a kh u ph n, k c vách t bào th c v t, ñư c lên men trong d c . Gluxit phi cÊu tróc (NSC) Gluxit v¸ch tÕ b o (CW) D C AXBBH D C Lªn men Lªn men NSC CW không không lên lên men men RU T NON Glucoza MÁU RU T NON Tiªu ho¸ on NSC CW không tiêu không tiêu RU T GIÀ AXBBH RU T GIÀ Lên men Lên men Gluxit không tiêu hoá
Hình 2-3: Sơ ñ tiêu hoá gluxit dê Quá trình phân gi i các gluxit ph c t p trong d c sinh ra các ñư ng ñơn. Nh ng phân t ñư ng này là các s n ph m trung gian và ñư c lên men ti p theo b i các VSV d c . Quá trình này s n sinh ra năng lư ng dư i d ng ATP và các axit béo bay hơi (ABBH) cho v t ch . ðó là các axit axetic, propionic và butyric theo m t t l tương ñ i kho ng 70:20:8 cùng v i m t lư ng nh izobutyric, izovaleric và valeric. T l gi a các ABBH ph thu c vào b n ch t c a các lo i gluxit có trong kh u ph n. Các ABBH này ñư c h p thu qua vách d c vào máu và là ngu n năng lư ng chính cho v t ch . Chúng cung c p kho ng 70-80% t ng s năng lư ng h p thu. Quá trình lên men gluxit d c còn sinh ra các ph ph m là khí cacbonic và mê tan. Nh ng khí này ñư c th i ra ngoài qua hơi. M t ph n tinh b t c a th c ăn có th thoát qua s phân gi i và lên men d c và ñi xu ng ru t non; ñây tinh b t s ñư c tiêu hoá b i men c a d ch ru t và d ch tu ñ gi i phóng glucoza (ñư c h p thu qua vách ru t). Trong khi ñó ph n gluxit vách t bào không ñư c phân gi i d c khi xu ng ru t non s không ñư c tiêu hoá vì ñây không có men xenlulaza. Tuy nhiên, khi xu ng ñ n ru t già t t c các lo i gluxit còn l i ñ u ñư c lên men VSV m t l n n a. Các ABBH sinh ra do lên men trong ru t già ñư c cơ th h p thu và s d ng, còn xác VSV l i th i ra ngoài qua phân. - Chuy n hoá protein và các h p ch t ch a N Các h p ch t ch a nitơ, bao g m c protein và phi protein (NPN), khi ñư c ăn vào d c s b VSV phân gi i (hình 2-4). M c ñ phân gi i c a chúng ph thu c vào nhi u y u t , ñ c bi t là ñ hoà tan. Các ngu n nitơ phi protein trong th c ăn, như urê, hoà tan hoàn toàn và nhanh chóng phân gi i thành amôniac. M t ph n - nhi u hay ít tuỳ thu c vào b n ch t c a th c ăn - protein th t c a kh u ph n cũng ñư c VSV d c phân gi i thành amoniac. Protein thøc ¨n NPN Nư c b t Protein có th phân gi i Peptide Protein không phân gi i A. amin NH3 Urê Protein VSV D C NƯ C TI U Protein thoát qua + Protein VSV A. amin A.A Tiêu hoá RU T NON Protein NH3 Urê không tiêu hoá
Hình 2-4: Sơ ñ chuy n hoá h p ch t ch a ni tơ c a dê Amoniac sinh ra trong d c ñư c VSV s d ng ñ t ng h p sinh kh i protein c a chúng. Sinh kh i protein vi sinh v t này s xu ng ru t non theo kh i dư ng ch p. Trong ru t protein vi sinh v t cùng v i ph n protein c a th c ăn không phân gi i b i vi sinh v t d c (protein thoát qua) s ñư c tiêu hoá và h p thu tương t như ñ i v i ñ ng v t d dày ñơn. Trong sinh kh i protein VSV có kho ng 80% là protein th t có ch a ñ y ñ các axit amin không thay th v i t l cân b ng. Protein th t c a VSV ñư c tiêu hoá kho ng 80-85% ru t. T l tiêu hoá c a protein thoát qua ph thu c nhi u b n ch t c a lo i protein ñư c ăn vào. Nh có VSV d c mà dê cũng như gia súc nhai l i nói chung ít ph thu c vào ch t lư ng protein thô c a th c ăn hơn là ñ ng v t d dày ñơn b i vì chúng có kh năng bi n ñ i các h p ch t ch a N ñơn gi n, như urê, thành protein có giá tr sinh h c cao. B i v y ñ tho mãn nhu c u duy trì bình thư ng và nhu c u s n xu t m c v a ph i thì không nh t thi t ph i cho dê ăn nh ng ngu n protein có ch t lư ng cao, b i vì h u h t nh ng protein này s b phân gi i thành amôniac; thay vào ñó amôniac có th sinh ra t nh ng ngu n N ñơn gi n và r ti n hơn. Kh năng này c a VSV d c có ý nghĩa kinh t r t l n ñ i vì th c ăn ch a protein th t ñ t hơn nhi u so v i các ngu n NPN. - Chuy n hoá hoá lipit Trong d c có hai quá trình trao ñ i m có liên quan v i nhau: phân gi i lipit c a th c ăn và t ng h p m i lipit c a VSV (hình 2-5). Triaxylglycerol và galactolipit (lipid) c a th c ăn ñư c thu phân b i lipaza VSV. Glyexerol và galactoza gi i phóng ra ñư c lên men ngay thành ABBH. Các axit béo gi i phóng ra ñư c trung hoà pH c a d c ch y u dư i d ng mu i canxi có ñ hoà tan th p và bám vào b m t c a vi khu n và các ti u ph n th c ăn. Chính vì th t l m quá cao trong kh u ph n thư ng làm gi m kh năng tiêu hoá xơ d c .
Lipid thøc ¨n Glycerol Lipid ðư ng AXBBH Axit béo Lipit VSV D C MÁU Lipid Lipit VSV không tiêu Axit béo RU T NON Lipid không tiêu RU T GIÀ PHÂN Hình 2-5: Sơ ñ chuy n hoá lipit dê Trong d c còn x y ra quá trình no hoá và ñ ng phân hoá các axit béo không no. Các axit béo không no m ch dài (linoleic, linolenic) b làm bão hoà (hydrogen hoá thành axit stearic) và s d ng b i m t s vi khu n. M t s m ch n i ñôi c a các axit béo không no có th không b hydrogen hoá nhưng ñư c chuy n t d ng cis sang d ng trans b n v ng hơn. Các axit béo có m ch n i ñôi d ng trans này có ñi m nóng ch y cao hơn và h p thu ( ru t non) và chuy n vào mô m d ng như v y nên làm cho m c a gia súc nhai l i có ñi m nóng ch y cao. Vi sinh v t d c còn có kh năng t ng h p lipit có ch a các axit béo l (có m ch nhánh và m ch l ) và các axit này s có m t trong s a và m cơ th c a v t ch . Như v y, lipit c a VSV d c là k t qu c a vi c bi n ñ i lipit c a th c ăn và lipit ñư c t ng h p m i. II. TH C ĂN CHO DÊ 2.1. Các ngu n th c ăn thông d ng c a dê a. Cây c t nhiên Các lo i cây c m c t nhiên bãi chăn, trên ñ i, ñê, các lo i lá cây như mít, keo tai tư ng, chu i, xoan ... là nh ng lo i th c ăn xanh phù h p v i ñ c tính tiêu hoá c a dê. Dê có th ăn ñư c h u h t các lo i lá cây và c trong t nhiên (170 loài, 80 h cây). Chăn th dê trên các bãi chăn t nhiên không nh ng t n d ng ngu n cây c t nhiên mà còn có nh ng nh hư ng t t ñ i v i dê, thúc ñ y quá trình sinh tư ng và phát d c. Ngoài ra
dê còn có kh năng t tìm các lo i lá ñ t ch a b nh cho chính b n thân, ho c tìm ki m nh ng cây có các ch t mà cơ th chúng ñang c n mà các ngu n th c ăn khác không ñáp ng ñ . Tuy nhiên không nên chăn th dê c ñ nh m t bãi chăn, mà nên có s luôn phiên ñ cây c i có th phát tri n t t lên ñư c, h n ch ô nhi m bãi chăn. M t khác khi chăn th nên tránh nh ng nơi g n h nư c, bãi chăn có vũng nư c nh m h n ch m c ñ nhi m giun sán c a dê. Có th k t h p trên bãi chăn v i trâu, bò, c u ñ t n d ng ñ ng c t nhiên, h n ch ñư c nh ng b nh c a m i lo i gia súc. ð c bi t ñ i v i dê con dư i 3 tháng tu i không nên cho ñi chăn th theo m vì s làm dê con y u s c d m c b nh và ch t. Tuy nhiên khi chăn th t nhiên lư ng th c ăn ñư c chưa ñáp ng ñ y ñ nhu c u c a dê. Qua tính toán th y th i lư ng chăn th trung bình/ngày ch kho ng t 5-6 ti ng, t c là n u ch chăn th thôi thì dê m i ngày ch ñư c ăn kho ng 1/3 th i gian, còn l i là ph i ch u nh n nên không ñáp ng ñư c nhu c u dinh dư ng hàng ngày c a chúng. Do ñó ñ ñ m b o cung c p ñ y ñ th c ăn thô xanh ñ u ñ n, ngoài vi c chăn th h p lý, nên b trí di n tích ñ t thích ñáng ñ tr ng các gi ng c và cây th c ăn dê. Có th tr ng cây th c ăn ngay trong vư n, quanh nhà làm hàng rào ho c d c theo b ru ng, trên gò ñ i, n u có ñ ng bãi thì nên tr ng theo băng xen canh v i cây màu ho c cây ăn qu . b. Ph ph m nông nghi p - Rơm: ðây là ngu n th c ăn s n có, ph bi n, d b o qu n s d ng cho dê, nh t là trong ph m vi gia ñình. Rơm phơi ñư c n ng thì có màu vàng tươi và dê thích ăn, còn rơm ñ lâu, b m c nát, dính bùn ñ t thi dê không thích ăn. Rơm thư ng có t l ch t xơ cao, ít protein, ít ch t béo và thư ng nghèo vitamin, ch t khoáng. ð tăng kh năng tiêu th và tiêu hoá thì nên x lý rơm trư c khi cho dê ăn b ng cách làm m m hoá hay ki m hoá. + M m hoá: Ch t rơm r thành t ng ñoàn 5-10 cm r i v y nư c mu i, tr n ñ u cho ăn. + Ki m hoá: Ch t rơm 5-10 cm r i ñ u trên m t sàn s ch, ph ng. Dùng nư c (1kg rơm cho 1 kg nư c) pha loãng v i 1-2% vôi và 2-3% urê tư i lên rơm r i kín khí và nén ch t trong m t th i gian (2-3 tu n) r i cho ăn. - Lá s n: Có th s d ng lá s n tươi cho dê ăn tr c ti p kho ng 0,5-1 kg/ngày/con. Lá s n tươi ph i ñ m b o tươi m i, không d p nát, không b héo. N u cho ăn nhi u dê d b ng ñ c vì trong lá s n có ch t ñ c là axít cyanhydric (HCN). T t nh t là phơi khô lá s n làm th c ăn d tr cho dê. Lá s n khô có hàm lư ng protein cao (19-21% VCK), là ngu n th c ăn b sung ñ m r t t t, r ti n d ki m cho dê. Các k t qu nghiên c u cho th y b sung lá s n khô trong kh u ph n cho dê s a nâng cao s n lư ng s a lên 20-30%, trong khi ch t lư ng s a v n n ñ nh, tăng tr ng dê cao hơn lô ñ i ch ng 24-32%. - Thân cây ngô: Gieo ngô dày, m i hecta gieo 60 kg h t gi ng, r i t a d n l y cây non cho dê ăn. Thân, lá cây ngô sau khi thu ho ch b p cũng là ngu n th c ăn r t t t cho dê. N u dê không ăn h t có th chua ho c c t nh phơi khô làm th c ăn d tr . - Dây lang, cây l c, cây ñ u: Sau khi thu hoach c , qu có th s d ng làm th c ăn cho dê. Ngoài ra con có th ch t ng n 6-10 cm phơi khô làm th c ăn cho dê trong nh ng ngày mưa gió. - Mía:
S d ng thân và ng n mía làm th c ăn cho dê có th thay th 50% kh u ph n th c ăn thô xanh. Khi cho ăn nên ch t mía c v thành lát m ng. ðây là ngu n th c ăn thô xanh có ti m năng nh t là vào mùa khô rét khi thi u các ngu n th c ăn khác. - Chu i: Chu i sau khi thu ho ch qu có th s d ng thân và lá chu i cho dê ăn. Lá chu i có v chát còn có tác d ng h n ch b nh tiêu ch y. Khi cho dê ăn thân cây chu i nên thái lát m ng r i r c m t ít cám và mu i cho dê ăn. Lo i th c ăn này có th b sung cho dê vào mùa khô hay vào các ngày mưa gió, m ư t mà không cho dê ñi chăn th ñư c. c. Th c ăn c qu Th c ăn c qu có hi u qu rõ r t nh t là trong chăn nuôi dê s a hay giai ño n v béo. Th c ăn c qu nhìn chung có ñ các thành ph n dinh dư ng (như tinh b t, protein, lipít, khoáng ...), nhưng v i hàm lư ng ít, còn t l nư c cao. ð c bi t c qu có ch a nhi u vitamin A, B1, B2, C, E,.... nư c ta th c ăn c qu cho dê ch y u là s n, khoai lang, chu i, bí ñ ... Khi cho dê ăn ph i lo i b các c , qu th i, h ng, hà m c, r a s ch ñ t cát và t t nh t là nên thái lát. C n lưu ý v i s n tươi, không cho ăn các c s n ñ lâu, ñã vào r a (màu ñen) vì ñó có ch a hàm lư ng cao ch t gây ñ c (axít cyanhydric). d. Th c ăn tinh Th c ăn tinh g m nh ng lo i th c ăn ñư c ch bi n t các lo i h t ngũ c c (lúa, ngô...), các lo i c (khoai, s n sau khi ñã thái lát phơi khô), các lo i h t thu c h ñ u (ñ tương và các lo i ñ u), các ph ph m nông, công nghi p ch bi n như khô d u, cám, r m t... Th c ăn tinh ñư c chia thành 2 nhóm: th c ăn tinh b t và th c ăn cao ñ m - Th c ăn tinh b t bao g m các lo i h t ngũ c c, các lo i c phơi khô. - Th c ăn cao ñ m bao g m b t ñ u tương, khô d u, các lo i cám t ng h p, n m men, b t cá, b t máu. e. Ph ph m ngành ch bi n ðó là các lo i bã b t, b t xương, b t cá, bã hoa qu ép, b ng rư u bia, r m t. Các lo i bã b t (t s n, dong ri ng, s n dây ...) thư ng có t l nư c 76-83%, hàm lư ng xơ cao. B ng bia rư i có t l nư c 70-90%, v t ch t khô giàu protein, ít ch t khoáng, có th cho dê ăn v i lư ng t 0,5-1 kg/con/ngày. Trong chăn nuôi dê s a, n u b sung bã bia vào kh u ph n thì s n lư ng s a cũng tăng lên. Có th s d ng bã bia ñ v béo cho dê trư c khi bán. Dùng các lo i bã hoa qu ép, r m t làm th c ăn cho dê cũng r t t t, nhưng ph i ñ m b o chúng không b lên men hay thiu th i. Có th s d ng r m t tr n v i urê, khoáng premix, cám g o làm t ng dinh dư ng cho dê ăn, hay tr n ñ u v i c hay rơm khô nh m tăng tính ngon mi ng và thèm ăn c a dê. f. Th c ăn khoáng Các lo i th c ăn t nhiên trong kh u ph n ăn c a dê thư ng không ñáp ng ñ y ñ nhu c u khoáng c a cơ th . Vì v y ñ cân b ng dinh dư ng trong kh u ph n, nâng cao kh năng s n xu t, ñ kháng b nh c n cho dê ăn thêm th c ăn khoáng như b t khoáng can xi, b t xương, b t v sò hay v tr ng. Nên b sung mu i vào kh u ph n ăn c a dê qua vi c cho vào
nư c u ng hay th c ăn xanh nh m tăng tính ngon mi ng và h n ch dê u ng các ngu n nư c khác b ô nhi m. N u cung c p mu i ăn thông thư ng cũng như các h n h p khoáng thương m i có th cung c p ñ y ñ khoáng cho dê. M t vài phương pháp s n xu t ñơn gi n cung c p khoáng cho dê như sau: - Ð t m t ng tre ñ ng mu i trong chu ng dê: Cung c p b ng cách này thì không lãng phí mu i vì dê ch có th li m bên ngoài c a ng tre ñúng như nhu c u mà nó c n. Phương pháp làm ng tre ñ ng mu i cho dê li m: + Dùng m t ng tre già có ñư ng kính kho ng 6-9cm. + C t 1/2 gi a hai m t. + L t v bên ngoài c a tre. + M 2 l bên trên c a tre ñ có th gi tre ch t trong chu ng dê. + Cho mu i ho c khoáng và m t ít nư c vào ng tre. + Treo ng tre m t góc chu ng chi u cao kho ng 75-100cm tính t sàn. - ð t m t h p mu i nh và bu c l i trong góc chu ng. - Làm m t t ng li m treo trong chu ng dê: Làm t ng li m cho dê thì r t thu n l i và hi u qu vì dê có th li m khi nào nó thích cũng như nó ñư c s d ng lâu dài hơn. Các nguyên li u và d ng c c n thi t ñ làm m t t ng li m như sau: + Khoáng thương ph m 1 kg. + Mu i 3,45kg + Cement 0.55 kg + Nư c v a ñ + M t thùng nh a dung tích kho ng 4-5 lít + M t s i dây ch c ñ treo kh i li m + Túi nilon + M t thùng l n ñ tr n. Sau ñây là phương pháp làm kh i li m: + Ð t túi nilon sao cho v a v n v i thùng ch a kh i li m ñ sau ñó d dàng l y ra. + B m t ñư ng cong c a s i dây kho ng 40 cm trên s i dây ñ treo kh i li m. + Ðưa m t n a s i dây vào thùng và ñ h n h p tr n vào. + Ð thùng tr n vào nơi tránh mưa kho ng 4 ngày. + Sau ñó l y t ng li m ra và treo chu ng dê v i ñ cao thích h p. 2.2. Tr ng cây th c ăn Phát tri n tr ng cây th c ăn là bi n pháp ch ñ ng nâng cao s và ch t lư ng th c ăn ñ ñ m b o ñ th c ăn quanh năm cho dê trên cơ s h p lý và có khoa h c. Tr ng cây th c ăn xanh còn có tác d ng làm gi m s xói mòn ñ t, gi m b t công chăn th , gi m s ô nhi m
b nh và nâng cao năng su t chăn nuôi. Tr ng cây th c ăn cho dê là vi c làm m i m ñ i v i nông dân. Trư c h t cân ñ i di n tích c a nông tr i, ch n gi ng cây, c ñ tr ng. T t nh t nên g n vi c tr ng cây th c ăn cho dê vào h th ng nông tr i, k t h p v i h sinh thái Vư n-Ao- Chu ng-R ng (VACR) b n v ng và b o v ñư c môi trư ng. Có th tr ng cây th c ăn ngay trong vư n, tr ng quanh nhà làm hàng rào ho c d c theo b ru ng, n u có ñ ng bãi thì nên tr ng theo băng xen canh v i cây màu ho c cây ăn qu . M t s cây c tr ng làm th c ăn cho dê ñã ñư c áp d ng trong s n xu t như sau: - C voi (Elephant grass): là gi ng c có năng su t cao, thân ñ ng thu c h hoà th o, r chùm, tr ng b ng hom, cây cao 1,2-1,8m. C có năng su t cao, có th thu c t 6-8 l a/năm ñ t 80-200 t n/ha/năm. Hàm lư ng protein trung bình 8-9% theo VCK. Thu ho ch lúc còn non (dư i 30 ngày tu i) hàm lư ng protein cao hơn 10% VCK. Lư ng ñư ng trong c voi cao, trung bình 7-8% VCK. Gi ng c này thư ng ñư c tr ng ñ thu c t cho dê ăn t i chu ng. - C Ghi nê (Guinea grass): là gi ng c hoà th o thân b i, r chùm, cao kho ng 0,6-1,2 m, s n lư ng 60-80 t n/ha/năm. Hàm lư ng protein kho ng 7-8%, xơ thô 33-36% VCK. C m m thích h p cho chăn nuôi dê. C có kh năng ch u h n và có phát tri n trong v ñông hay tr ng dư i tán cây khác. - C Pangola: là gi ng c thân bò, ñư c tr ng ñ thu c t, thái ñ phơi khô làm th c ăn thô khô. Có th thu ho ch 5-6 l a/năm. S n lư ng ch t xanh ñ t 40-60 t n/ha/năm. Lư ng protein trong v t ch t khô: 7-8%, xơ thô: 33-36%. - C Ruzi: là gi ng c lâu năm, thu c h hoà th o. C có thân bò, r chùm, thân và lá dài m m, có lông m n. Cây có th m c cao 1,2-1,5m. C có kh năng ch u h n khô và m c t t ñ cao t i 2000 m. Năng su t c ñ t 60-90 t n/ha/năm. Có th thu c t t 7-9 l a/năm. ðây là gi ng c ch l c cho vi c tr ng ñ thu c t phơi khô làm th c ăn cho dê. Hàm lư ng ch t dinh dư ng: v t ch t khô: 32-35%, protein 9-10% VCK, xơ thô: 27-29% VCK. - Cây ñ u Flemingia: là cây b i thân g , thu c h ñ u có r ăn sâu. Cây có th m c cao 3-3,5m. Là cây lâu năm, có kh năng tái sinh r t t t. Cây ch u h n gi i, có th tr ng ñ t b c màu, b xói mòn hay ñ chua cao, nhưng không phát tri n t t n i trũng hay ng p úng kéo dài. Năng su t ch t xanh 55-60 t n/ha/năm. T l v t ch t khô c a ng n lá t 25-28%, protein thô 16-18% VCK. ðây là lo i cây có th s d ng d ng tươi, hay phơi khô làm th c ăn cho dê, ñ c bi t trong v ñông xuân. - Cây Trichanthera gigantea (hay còn g i là cây chè kh ng l ): là cây lâu năm, thân m c th ng, có nhi u m u l i, cây có th phát tri n quanh năm. Khi non thân cây m ng nư c. Lá có màu nâu s m, dòn và hơi ráp. Cây ưa ñ m, ch u ñư c bóng râm. Năng su t ch t xanh ñ t 70-80 t n/ha/năm. Hàm lư ng nư c trung bình 80-95%, hàm lư ng xơ 25% VCK, protein thô 15-17% VCK. Cây ñư c s d ng d ng tươi làm th c ăn b sung cho dê. - Cây keo d u: là cây lâu năm, thân b i hay g cao ñ n trên 10m. Cây có kh năng ch u h n t t và có th duy trì b lá xanh trong su t mùa khô. Cây có th sinh trư ng trên nhi u lo i ñ t khác nhau. Năng su t ch t xanh ñ t 40-45 t n/ha/năm. Thành ph n hoá h c và giá tr dinh dư ng c a keo d u: 30-31%, protein thô 21-25%, xơ thô 17-18%, khoáng t ng s 6-8%, m 5-6% VCK. Có th s d ng d ng tươi hay phơi khô làm th c ăn cho dê r t t t. 2.3. Ch bi n và d tr th c ăn Trong th c t h u h t nh ng ngư i chăn nuôi dê thư ng t n d ng các ngu n cây c t nhiên hay ph ph m và cho dê ăn nh ng gì có th ki m ñư c. Ki u nuôi dư ng như v y có th g i là nuôi theo “cung” ch không ph i nuôi theo “c u”, nghĩa là nuôi dê tuỳ theo ngu n
cung c p th c ăn s n có. ði u này làm cho vi c nuôi dư ng dê mang tính mùa v r t cao. Ngư i chăn nuôi có th kh c ph c tính mùa v này b ng cách tr ng cây th c ăn trái v hay b ng cách ch bi n và d tr các ngu n th c ăn ñ cho ăn r i v . Các phương pháp ch bi n và b o qu n th c ăn thư ng ñư c áp d ng là: - Phơi khô áp d ng v i c , lá s n, lá keo d u, lá ñ u Flemingia... - chua áp d ng v i cây ngô, c voi, thân lá l c, s n c ... - X lý ñ làm tăng giá tr dinh dư ng m t s lo i th c ăn cho dê như x lý rơm v i urê. III. NHU C U DINH DƯ NG C A DÊ 3.1. Nhu c u v t ch t khô So v i trâu bò, dê có m c thu nh n v t ch t khô (VCK) cao n u tính theo kh i lư ng cơ th chúng. các nư c nhi t ñ i, ngư i ta theo dõi th y m i ngày dê c n m t lư ng th c ăn tính theo VCK trung bình b ng kho ng 3,5% kh i lư ng cơ th . Tuy nhiên, dê hư ng th t thì c n ít hơn (dư i 3%), dê hư ng s a c n nhi u hơn (4%). Trên cơ s ñó, chúng ta có th ư c tính ñư c nhu c u VCK hàng ngày khi bi t kh i lư ng c a dê và các lo i th c ăn cho dê. Ví d : M t con dê cái F1 (Bách Th o x C ) n ng 35 kg thì c n lư ng v t ch t khô (VCK) là 35 kg x 4% = 1,4 kg. N u ñáp ng 65% VCK t th c ăn thô xanh (0,91 kg) và 35% t th c ăn tinh (0,49 kg) thì khi cho dê ăn lo i th c ăn thô xanh ch a 20% VCK và th c ăn tinh ch a 90% VCK, chúng ta s tính ñư c lư ng th c ăn c n thi t cho dê trong ngày như sau: - Th c ăn thô xanh: 0,91 kg/0,20 = 4,55 kg - Th c ăn tinh: 0,49 kg/0,90 = 0,54 kg Tuy nhiên, ngoài kh i lư ng cơ th , lư ng thu nh n th c ăn (VCK) c a dê còn ph thu c vào nhi u y u t khác như tr ng thái sinh lý, giai ño n s n xu t, c u trúc kh u ph n, th i ti t, v.v... Ch ng h n, ñ i v i dê v t s a, lư ng thu nh n VCK tăng d n sau khi ñ và ñ t cao nh t vào cu i tháng th nh t và ñ u tháng th hai c a chu kỳ, gi m xu ng vào cu i chu kỳ s a, nh t là trong hai tháng trư c khi ñ . Theo INRA (1988) lư ng thu nh n VCK c a dê s a vào tháng th 2 c a chu kỳ s a (cao nh t) có th tính theo công th c sau: DMI (kg/ngày) = 0,062W0,75 + 0,305Y Trong ñó, DMI: lư ng thu nh n VCK hàng ngày W: kh i lư ng cơ th Y: năng su t s a (kg/ngày( v i 3,5% m 3.2. Nhu c u năng lư ng Nhu c u v v t ch t khô ch nói lên kh i lư ng th c ăn, nhưng nhu c u dinh dư ng trư c h t ph i ñư c tính trên nhu c u năng lư ng c n cho m i ho t ñ ng c a cơ th và s n xu t c a con v t. Hi u qu s d ng dinh dư ng trong th c ăn ăn vào ph thu c vào s cung c p ñ y ñ năng lư ng. Thi u h t năng lư ng làm dê non sinh trư ng kém, thành th c ch m. Dê trư ng thành n u thi u năng lư ng s kéo theo gi m s n lư ng s a và kh i lư ng cơ th . Nhu c u năng lư ng cho duy trì và s n xu t c a dê ph thu c ch y u vào th tr ng, tu i và s c s n xu t (tăng tr ng, tháng mang thai, năng su t s a). Ngoài ra, nhu c u năng lư ng cũng ch u nh hư ng b i môi trư ng (nhi t ñ , m ñ , thông thoáng...), s phát tri n c a lông... Trong ñi u ki n nư c ta có th tính t ng nhu c u năng lư ng (MJ ME/ngày) c a dê theo th tr ng và s c s n xu t khác nhau như b ng 2-1.
B ng 2-1: Nhu c u t ng s năng lư ng (MJ ME/ngày) c a dê Th Nhu c u Duy trì Duy trì Duy trì Duy trì & Duy trì & Duy tr ng duy trì & ho t & ho t & tăng tăng tr ng tăng tr ng trì và (kg) ñ ng ít ñ ng tr ng 50 100 g/ngày 150 có nhi u g/ngày g/ngày ch a 10 2,3 2,8 3,2 4,0 5,8 7,5 5,1 15 3,2 3,8 4,4 - - - 6,9 20 3,9 4,7 5,5 5,5 7,3 9,0 8,5 25 4,6 5,5 6,5 - - - 10,0 30 5,3 6,4 7,4 6,8 8,6 10,3 11,5 35 5,9 7,1 8,5 - - - 13,0 40 6,5 7,9 9,2 8,0 9,8 11,6 14,3 45 7,2 8,6 10,1 - - - 15,6 50 7,8 9,3 10,9 9,0 10,8 12,6 16,0 55 8,3 10,0 11,7 - - - 18,2 60 8,9 10,7 12,5 10,3 12,0 13,8 19,4 Theo h th ng dinh dư ng c a INRA (Pháp), nhu c u năng lư ng duy trì c a dê s a nuôi nh t là 0,0384UFL/kg W0,75 (UFL là ñơn v th c ăn t o s a = 1700 Kcal NE). Nhu c u mang thai có th b qua cho 3 tháng ch a ñ u, còn ñ i v i tháng th 4 và 5 thì tính b ng 13 và 25% nhu c u duy trì. Nhu c u năng lư ng cho sinh trư ng là 0,04 UFL/10g tăng trong/ngày. Nhu c u ti t s a ñư c tính b ng 0,385 UFL/kg s a dê tiêu chu n (3,5% m , 2,9% protein, 4,3% lactoza). Khi t l m s a tăng hay gi m 0,1% thì nhu c u năng lư ng cho m i kg s a s tăng hay gi m tương ng là 0,0066 UFL. 3.3. Nhu c u protein Protein là thành ph n ki n t o cơ th và tham gia vào các ho t ñ ng c a cơ th con v t. Nhu c u protein c a dê có th tính như sau: - Nhu c u duy trì: là lư ng protein c n thi t ñ bù ñ p vào s m t mát trong quá trình ho t ñ ng (s bài ti t c a phân, nư c ti u, m hôi...). M c protein cho duy trì kho ng 1g protein tiêu hóa/kg kh i lư ng cơ th . - Nhu c u s n xu t: là nhu c u cho sinh s n (nuôi dư ng bào thai), sinh trư ng và cho s n xu t s a. S phát tri n bào thai giai ño n ch a cu i có nhu c u protein cao hơn giai ño n ch a ñ u. Nhu c u protein cho sinh trư ng nh hư ng ñ n m c ñ tăng tr ng hàng ngày c a dê. N u tăng tr ng 50 g/ngày c n cung c p m t lư ng protein tiêu hóa là 23-60 g và tăng tr ng 100 g/ngày c n 33-70 g protein tiêu hóa. Nhu c u protein cho s n xu t s a ph thu c vào hàm lư ng protein trong s a, n u hàm lư ng protein cao thì nhu c u protein cao. Dê có hi u qu chuy n hoá protein t o s a t t hơn bò, nhưng khi tính toán ngư i ta v n l y h s chuy n hoá như bò s a là 0,64. Nhu c u protein cho duy trì, sinh trư ng và mang thai ñư c trình bày b ng 2-2. B ng 2-2 : Nhu c u protein tiêu hoá c a dê (g/con/ngày)
Th Duy trì & Duy trì & Duy trì & Duy trì & Duy trì và có tr ng ho t ñ ng ít tăng tr ng 50 tăng tr ng tăng tr ng ch a (kg) g/ngày 100 g/ngày 150 g/ngày 10 15 25 35 45 30 20 26 36 46 56 50 30 35 45 55 65 67 40 43 53 63 73 83 50 51 61 71 81 99 60 59 69 79 89 113 Theo h th ng dinh dư ng c a INRA (Pháp), nhu c u protein duy trì c a dê là 2,5g PDI/kg W0,75 (PDI protein h p thu ñư c ru t). Nhu c u mang thai có th b qua cho 3 tháng ch a ñ u, còn ñ i v i 2 tháng cu i thì tính b ng 2g PDI/kg W0,75. Nhu c u protein cho sinh trư ng là 4g PDI/10g tăng trong/ngày. Nhu c u protein cho ti t s a ñư c tính b ng 45g PDI/kg s a dê tiêu chu n. 3.4. Nhu c u khoáng và vitamin Ch t khoáng là nhu c u c n thi t ñ phát tri n xương, răng, mô và cũng c n cho quá trình t o nên enzym, hocmôn và nh ng ch t c n thi t khác cho quá trình trao ñ i bình thư ng c a cơ th . Theo INRA (1989) nhu c u khoáng ña lư ng cho duy trì c a dê (g/ngày) tính theo th tr ng (W, kg) như sau: Ca = 1 + 0,05W P = 0,05W Nhu c u khoáng cho s n xu t s a dê s a ñư c tính tương t như ñ i v i bò s a. Hi n t i còn thi u s li u v nhu c u các lo i khoáng vi lư ng và vitamin tính riêng cho dê. Do v y nhu c u vi lư ng và vitamin c a dê thư ng ñư c tính theo s li u c a bò. S thi u khoáng dê có th khó phát hi n, nhưng l i có th làm gi ng ñáng k năng su t và kh năng sinh s n cũng như kháng b nh. Khi thi u m t s lo i khoáng có th gây ra m t s tri u ch ng ñ c trưng và trong m t vài trư ng h p thi u khoáng có th làm cho dê con sinh ra b d d ng. M i vùng ñ t thư ng thi u m t s ch t khoáng nh t ñ nh và do ñó c n xác ñ nh nh ng nguyên t khoáng b thi u ñó là gì. Có th nhìn th y dê ăn ñ t khi dê b thi u m t lo i khoáng nào ñó. Dê không ñòi h i cao v nhu c u c a vitamin C, K và nhóm B, mà ch c n cung c p D và E t kh u ph n ăn. Vitamin A góp ph n t o nh ng s c t nh y c m v i ánh sáng võng m c và duy trì bi u mô. Vitamin D quan tr ng cho quá trình canxi hóa xương. Vitamin E liên quan t i quá trình b o t n toàn v n màng sinh h c. 3.5. Nhu c u nư c u ng nh ng nư c nhi t ñ i, dê là con v t th hai sau l c ñà s d ng nư c m t cách có hi u qu nh t. Thông thư ng vào mùa mưa ñ m cao, cho dê ăn cây lá c ch a 70-80% nư c thì dê không ñòi h i nhi u nư c. Tuy nhiên ñ i v i dê cho s a, mang thai và vào mùa khô thì nhu c u nư c l i r t c n thi t. Lư ng nư c mà dê c n ph thu c vào gi ng, khí h u, th i ti t, lo i th c ăn và m c ñích s n xu t. Ngư i ta thư ng tính nhu c u nư c c a dê b ng 4 l n nhu
c u v t ch t khô trong ngày. Nhu c u nư c c a dê s a cao hơn các gi ng dê khác. C s n xu t ra m i lít s a thì dê c n kho ng 1,5 lít nư c. IV. KH U PH N VÀ CH ð CHO DÊ ĂN 4.1. Yêu c u chung c a kh u ph n ăn Khi xây d ng kh u ph n (ph i h p các lo i th c ăn cho dê ăn trong ngày) c n ph i ñ m b o các yêu c u cơ b n sau: - ð m b o cung c p ñ và cân ñ i các ch t dinh dư ng theo nhu c u c a dê. - Có nhi u lo i th c ăn khác nhau. - Có ñ choán thích h p ñ dê ăn ñư c h t và ñ no. - S d ng t i ña các ngu n th c ăn s n có t i ch . - ð m b o hi u qu k thu t và kinh t cao. 4.2. Ph i h p kh u ph n Trên cơ s nhu c u dinh dư ng c a dê và các ngu n th c ăn s n có (s lư ng và giá tr dinh dư ng c a m i lo i) mà xây d ng kh u ph n ăn cho các lo i dê ñáp ng ñư c các yêu c u như ñã nêu trên. Dư i ñây là m t vài lo i kh u ph n hi n ñang áp d ng nuôi dê nư c ta: - Kh u ph n cho 1 dê s a n ng 30 kg, có năng su t s a là 1 lít/ngày: Nhu c u dinh dư ng cho duy trì c n 6,4MJ và 35g protein tiêu hoá (DCP), cho s n xu t 1 lít s a c n 5 MJ và 45 DCP t ng s c n 11,4 MJ và 80 g DCP, VCK c n 1,2 kg. V i m c nhu c u dinh dư ng trên có th áp d ng m t trong nh ng kh u ph n ăn b ng 2-3 và 2-4. B ng 2-3: M t s kh u ph n ăn c a dê (kg/con/ngày) Thành ph n th c ăn Kh u ph n I Kh u ph n II Kh u ph n III C lá xanh 3 2,5 3 Lá mít hay lá ñ u 1 1,5 1 C (s n, khoai tươi) 0,5 0,5 0,5 Ph ph m (bã ñ u, bã bia) - - 0,5 Tinh h n h p (14-15% protein) 0,5 0,4 0,3 B ng 2-4: Kh u ph n cho dê s a có kh i lư ng và năng su t s a khác nhau (kg/con/ngày) Thành ph n Dê n ng 30 Dê n ng 40 Dê n ng 40 Dê n ng 50 Dê n ng 50 kg th c ăn kg cho 1 lít kg cho 1 lít kg cho 1,5 kg cho 1 lít cho 2 lít s a s a s a lít s a s a C lá xanh 3 3,5 4 4 4 Lá mít hay lá 1 1,5 2 2 2 cây ñ u Tinh (14-15% 0,35-0,4 0,4-0,5 0,6-0,7 0,5-0,6 0,9-1,0 protein) M t s kh u ph n ví d khác cho t ng lo i dê có th tham kh o như sau: 1. Dê cái v t s a:
+ Kh u ph n duy trì: 1 kg c khô (1 kg c khô tương ñương 4- 5kg c tươi), 1 kg cây h ñ u, 2 kg cây lá khác. + N u dê s n xu t 2 lít s a/con/ngày thì c n thêm: 2 kg c khô, 4 kg c xanh, 0,5 kg th c ăn h n h p. Ð i v i dê Bách th o ngoài kh u ph n duy trì là 0,15 kg th c ăn h n h p/35 kg th tr ng chúng ta còn c n tính thêm nhu c u s n xu t là 0,4 kg th c ăn h n h p, 0,5 kg th c ăn c qu /1kg s a. Ð i v i th c ăn thô xanh thì 3,5 kg có chăn th k t h p 7kg ñ i v i phương th c nuôi nh t hoàn toàn. 2. Dê cái c n s a, có ch a: Ð i v i dê Bách th o: + Th c ăn h n h p: 0,3 ñ n 0,5 kg + Th c ăn c qu : 0.4 + 3- 6 kg th c ăn xanh/con/ngày. 3. Dê ñ c gi ng: Dê ñ c gi ng ngoài th c ăn căn b n (1 kg c khô, 2 kg rơm, 1-2 kg c tươi). Còn c n thêm 200g ñ n 500g th c ăn h n h p/con/ngày. 4. Dê h u b : Có th s d ng kh u ph n như sau: 0,2 ñ n 0,3 kg th c ăn h n h p, 0,3 ñ n 0,4 kg th c ăn c qu + 2 - 4 kg th c ăn thô xanh. 4.3. Ch ñ cho dê ăn Khi cho dê ăn càng r i ñ u các lo i th c ăn trong ngày càng t t. ð c bi t không cho dê ăn nhi u th c ăn tinh m t lúc ñ h n ch axit hoá môi trư ng d c . Không nên thay ñ i kh u ph n ñ t ng t vì ñi u này d làm cho dê d b r i lo n tiêu hoá. Có th áp d ng các bi n pháp sau ñ dê ăn ñư c nhi u th c ăn: - Th c ăn thô xanh: nên c t ng n cho dê ăn. Dê thích ăn th c ăn ñ cao, nên c n ph i treo máng th c ăn lên cao trên m t ñ t 0,5-0,7 m. Làm sao th c ăn không rơi vãi vì dê không ăn l i th c ăn ñã rơi xu ng ñ t. Ngoài sân chơi ho c trong chu ng nuôi nh t nên có máng ăn r ng ñ t t c dê có th ăn cùng m t lúc ñư c và dê d ăn. - Th c ăn c qu , mía cây: nên c t thành mi ng m ng cho dê d ăn, không nên nghi n nát, nh hay ñ c c qu nguyên cho ăn. - Th c ăn b sung như khoáng, mu i nên làm thành t ng li m, ho c cho vào ng tre có ñ c l nh phía dư i treo lên thành chu ng cho dê li m.