Giáo trình Tài chính doanh nghiệp (Nghề Kế toán doanh nghiệp - Trình độ Cao đẳng): Phần 2 - CĐ GTVT Trung ương I

Chia sẻ: Tinh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:43

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Tài chính doanh nghiệp (Nghề Kế toán doanh nghiệp): Phần 2 trang bị cho người học những kiến thức về chi phí sản xuất kinh doanh và giá thành sản phẩm của doanh nghiệp; doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp và kế hoạch hoá tài chính. Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Tài chính doanh nghiệp (Nghề Kế toán doanh nghiệp - Trình độ Cao đẳng): Phần 2 - CĐ GTVT Trung ương I

Chƣơng 4: CHI PHÍ SẢN XUẤT KINH DOANH VÀ GIÁ THÀNH SẢN PHẨM DOANH NGHIỆP 1. Chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp 1.1. Khái niệm chi phí sản xuất kinh doanh Ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp trªn lÜnh vùc s¶n xuÊt, x©y dùng,th¬ng m¹i dÞch vô … ®Ó s¶n xuÊt cung cÊp hµng ho¸ - dÞch vô cho ngêi tiªu dïng nh»m thu lîi nhuËn. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu kinh doanh ®ã, nhÊt thiÕt doanh nghiÖp ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh. Cô thÓ nh÷ng chi phÝ ®ã bao gåm: C¸c chi phÝ doanh nghiÖp bá ra tr-íc hÕt lµ chi phÝ cho viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm. Trong khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, doanh nghiÖp ph¶i tiªu hao c¸c lo¹i vËt t- nhiªn nguyªn nhiªn vËt liÖu, hao mßn MMTB, c«ng cô dông cô. Doanh nghiÖp cßn thùc hiÖn tr¶ l-¬ng cho c«ng nh©n viªn. Nh- vËy cã thÓ thÊy chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp biÓu hiÖn toµn bé chi phÝ vÒ vËt chÊt vµ lao ®éng mµ doanh nghiÖp bá ra ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. C¸c chi phÝ nµy cã tÝnh chÊt th-êng xuyªn g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. Doanh nghiÖp ngoµi viÖc s¶n xuÊt, chÕ biÕn, cßn tæ chøc tiªu thô s¶n phÈm. Trong qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm, doanh nghiÖp ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh nh- chi phÝ bao gãi s¶n phÈm, vËn chuyÓn b¶o qu¶n s¶n phÈm. Ngoµi ra ®Ó giíi thiÖu réng r·i s¶n phÈm cho ngêi tiªu dïng, còng nh- h-íng dÉn ®iÒu tra kh¶o s¸t thÞ tr-êng ®Ó quyÕt ®Þnh ®èi v¬Ý viÖc s¶n xuÊt th× doanh nghiÖp ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ vÒ nghiªn cøu, tiÕp thÞ, qu¶ng c¸o giíi thiÖu s¶n phÈm hay b¶o hµnh s¶n phÈm. TÊt c¶ nh÷ng chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc tiªu thô s¶n phÈm gäi lµ chi phÝ tiªu thô hay chi phÝ lu- th«ng s¶n phÈm. Ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm, trong kinh doanh doanh nghiÖp ph¶i nép nh÷ng kho¶n tiÒn thuÕ gi¸n thu cho nhµ n-íc theo luËt ®Þnh nh- thuÕ gi¸ tri gia t¨ng, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt nhËp khÈu… §èi víi doanh nghiÖp nh÷ng kho¶n thuÕ ph¶i nép nµy còng lµ nh÷ng kho¶n tiÒn doanh nghiÖp ph¶i bá ra trong kinh doanh, v× thÕ nã mang tÝnh chÊt chi phÝ kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nh- vËy ta cã thÓ thÊy chi phÝ kinh doanh cña mét doanh nghiÖp lµ toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm vµ c¸c kho¶n thuÕ gi¸n thu mµ doanh nghiÖp ph¶i bá ra ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng SXKD trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Trong ho¹t ®éng SXKD, c¸c doanh nghiÖp lu«n ph¶i quan t©m ®Õn viÖc qu¶n lý chi 39
phÝ, nÕu chi phÝ kh«ng hîp lý, kh«ng ®óng thùc chÊt cña nã, ®Òu g©y ra nh÷ng khã kh¨n trong qu¶n lý vµ ®Òu lµm gi¶m lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. V× vËy, vÊn ®Ò quan träng ®Æt ra cho c¸c nhµ qu¶n trÞ tµi chÝnh lµ ph¶i kiÓm so¸t ®-îc chi phÝ SXKD cña doanh nghiÖp. Trong ngµnh kinh tÕ cung nh- ngµnh c«ng, n«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ b¶n, th-¬ng m¹i dÞch vô… ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ kü thuËt riªng. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng SXKD cña doanh nghiÖp. 1.2. Nội dung chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp Chi phí kinh doanh trong kỳ của doanh nghiệp bao gồm Chi phí hoạt động kinh doanh và chi phí hoạt động tài chính - Chi phí hoạt động kinh doanh bao gồm các chi phí liên quan đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, gồm: + Chi phí nguyên liệu, vật liệu + Chi phí khấu hao TSCĐ + Tiền lương và các khoản chi phí có tính chất lương + Chi phí dịch vụ mua ngoài + Chi phí bằng tiền khác - Chi phí hoạt động tài chính Chi phí hoạt động tài chính là các khoản chi phí đầu tư tài chính ra ngoài doanh nghiệp nhằm mục đích sử dụng hợp lý các nguồn vốn, tăng thêm thu nhâp và nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. Bao gồm: + Chi phí liên doanh, liên kết + Chi phí cho thuê tài sản + Chi phí mua bán trái phiếu, cổ phiếu + Khoản dự phòng giảm giá đầu tư chứng khoán + Chi phí trả lãi vay cho số vốn huy đông trong kỳ + Chi phí hoạt đông tài chính khác Ngoài chi phí kinh doanh đã nêu trên, trong hoạt động kinh doanh có thể còn phát sinh những khoản chi phí khác. Đó là những chi phí xảy ra không thường xuyên trong doanh nghiệp, gồm: + Chi phí liên quan đến thanh lý, nhượng bán TSCĐ + Chi phí tiền phạt do vi phạm hợp đồng kinh tế 40
+ Chi phí để thu tiền phạt + Chi phí cho việc thu hồi các khoản nợ đã xóa sổ kế toán + Chi phí bất thường khác 2. Chi phí sản xuất kinh doanh và giá thành sản phẩm của doanh nghiệp 2.1. Phân loại chi phí sản xuất kinh doanh 2.1.1. Theo yÕu tè chi phÝ SX Lµ c¨n cø vµo c«ng dông kinh tÕ (vµ ®Þa ®iÓm ph¸t sinh) cña chi phÝ ®Ó s¾p xÕp chi phÝ thµnh nh÷ng kho¶n môc. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp gåm nh÷ng kho¶n môc sau ®©y: - Nguyªn vËt liÖu chÝnh mua ngoµi gåm gi¸ trÞ tÊt c¶ nh÷ng nguyªn liÖu vµ vËt liÖu chÝnh dïng vµo s¶n xuÊt mµ doanh nghiÖp ph¶i mua tõ bªn ngoµi. - VËt liÖu phô mua ngoµi: bao gåm gi¸ trÞ cña tÊt c¶ cña vËt liÖu phô mua ngoµi dïng vµo SXKD cña doanh nghiÖp nh bao b× ®ãng gãi, phô tïng thay thÕ cho söa ch÷a thiÕt bÞ m¸y mãc, vËt rÎ tiÒn mau háng. - Nhiªn liÖu mua ngoµi: bao gåm gi¸ trÞ cña nhiªn liÖu (than, cñi, dÇu ®èt…) mua tõ bªn ngoµi phôc vô s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. - N¨ng l-îng mua ngoµi: bao gåm gi¸ trÞ cña n¨ng l-îng (®iÖn, h¬i,n-íc, khÝ nÐn…) mua ngoµi nh»m phôc vô s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. - TiÒn l-¬ng: bao gåm tiÒn l-¬ng chÝnh, l-¬ng phô cña CNVC trong doanh nghiÖp. - C¸c kho¶n trÝch nép theo quy ®Þnh cña nhµ n-íc: B¶o hiÓm x· héi; B¶o hiÓm y tÕ; Kinh phÝ c«ng ®oµn; lµ sè tiÒn trÝch tr-íc theo mét tû lÖ so víi quü tiÒn l-¬ng ®Ó h×nh thµnh quü phô cÊp vÒ mÊt søc lao ®éng t¹m thêi hay vÜnh viÔn nh: h-u trÝ, tö tuÊt, èm ®au, tai n¹n lao ®éng, thai s¶n, … - KhÊu hao TSC§: lµ toµn bé sè tiÒn khÊu hao TSC§ tÝnh trÝch trong kú cña doanh nghiÖp. - C¸c chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: bao gåm nh÷ng chi phÝ b»ng tiÒn nh-ng theo tÝnh chÊt th× kh«ng thuéc c¸c yÕu tè ®· nªu trªn nªn nh-: tiÒn c«ng t¸c phÝ, v¨n phßng phÝ, chi phÝ vÒ bu- ®iÖn, tiÒn thuª TSC§ bªn ngoµi, … §Æc ®iÓm cña viÖc ph©n lo¹i nµy dùa vµo h×nh th¸i nguyªn thuû cña chi phÝ, kh«ng kÓ trong s¶n xuÊt chi phÝ ®ã ®-îc dïng vµo ®©u vµ dïng ë n¬i nµo. V× vËy nh÷ng yÕu tè chi phÝ thuéc ®èi t-îng lao ®éng chØ bao gåm bé phËn doanh nghiÖp ph¶i mua tõ bªn ngoµi. NÕu do doanh nghiÖp tù s¶n xuÊt th× nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o 41
®· ®-îc ph¶n ¸nh ë nh÷ng yÕu tè cã liªn quan. ViÖc ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt thµnh c¸c yÕu tè chi phÝ cho thÊy râ møc chi phÝ vÒ lao ®éng vËt ho¸ vµ tiÒn l-¬ng trong toµn bé CPSX cña doanh nghiÖp ph¸t sinh trong n¨m. §iÒu nµy cÇn thiÕt cho viÖc x¸c ®Þnh träng ®iÓm qu¶n lý vµ c©n ®èi gi÷a c¸c kÕ ho¹ch kh¸c nh-: KÕ ho¹ch cung øng vËt t-, kÕ ho¹ch lao ®éng tiÒn l-¬ng, kÕ ho¹ch KHTSC§, kÕ ho¹ch gi¸ thµnh, kÕ ho¹ch vèn l-u ®éng… Ngoµi ra cßn gióp cho c¬ quan thèng kª Nhµ n-íc cã c¨n cø x¸c ®Þnh sè thu nhËp quèc d©n trong tõng thêi kú. 2.1.2. Theo c«ng dông cña chi phÝ (chó ý ®Æc thï DN) Lµ c¨n cø vµo c«ng dông kinh tÕ (vµ ®Þa ®iÓm ph¸t sinh) cña chi phÝ ®Ó s¾p xÕp chi phÝ thµnh nh÷ng kho¶n môc. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp gåm nh÷ng kho¶n môc sau ®©y:  Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp: Lµ gi¸ trÞ cña toµn bé nguyªn nhiªn vËt liÖu, … trùc tiÕp sö dông ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm. Kho¶n môc nµy thêng ®-îc chia thµnh: - Nguyªn vËt liÖu chÝnh: Lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng nguyªn vËt liÖu chÝnh dïng ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm kh«ng bao gåm gi¸ trÞ vËt liÖu háng vµ phÕ liÖu do s¶n xuÊt lo¹i ra ®· ®-îc thu håi. - Nguyªn vËt liÖu phô: lµ gi¸ trÞ cña chi phÝ vÒ nguyªn vËt liÖu phô, vÒ c«ng cô lao ®éng nhá dïng trùc tiÕp cho s¶n xuÊt s¶n phÈm . - Nhiªn liÖu: lµ gi¸ trÞ vÒ chi phÝ vÒ c¸c lo¹i nhiªn liÖu (than, cña, dÇu ®èt…) dïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . - N¨ng lưîng: lµ gi¸ trÞ c¸c chi phÝ vÒ n¨ng lưîng (®iÖn lùc, h¬i nước, khÝ nÐn…) dïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.  Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: Lµ toµn bé c¸c kho¶n tiÒn lương, tiÒn c«ng, c¸c kho¶n cã tÝnh chÊt tiÒn lương,vµ c¸c kho¶n trÝch theo lương, (DN ph¶i nép) cña c«ng nh©n s¶n xuÊt s¶n phÈm. Kho¶n môc nµy bao gåm: - TiÒn lương, c«ng nh©n s¶n xuÊt: bao gåm tiÒn lương chÝnh, phô cña c«ng nh©n s¶n xuÊt. - B¶o hiÓm x· héi, BHYT, KPC§ cña c«ng nh©n s¶n xuÊt mµ doanh nghiÖp ph¶i nép cho người lao ®éng. Mét sè lo¹i h×nh ®Æc biÖt như xuÊt nhËp khÈu, th¨m dß vµ khai th¸c dÇu khÝ…®Ó h¹n chÕ rñi ro cßn ph¶i trÝch b¶o hiÓm tµi s¶n nép cho c¸c tæ chøc b¶o hiÓm. Nªn trong kho¶n môc gi¸ thµnh cßn cã thªm kho¶m môc “B¶o hiÓm tµi s¶n”.  Chi phÝ sö dông m¸y: Toµn bé c¸c chi phÝ cã liªn quan ®Õn viÖc sö dông MMTB 42
chuyªn dïng (trõ c¸c kho¶n trÝch theo lương, cña c«ng nh©n ®iÒu khiÓn m¸y). Kho¶n môc chi phÝ sö dông m¸y chØ cã trong XDCB.  Chi phÝ s¶n xuÊt chung: lµ nh÷ng chi phÝ sö dông chung cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt, chÕ biÕn cña ph©n x-ëng trùc tiÕp t¹o ra s¶n phÈm (cßn gäi lµ chi phÝ ph©n x-ëng) Trong ®ã: KhÊu hao m¸y mãc, thiÕt bÞ chuyªn dïng cho s¶n xuÊt. Tæng hîp 4 kho¶n môc trªn ta ®-îc gi¸ thµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm.  Chi phÝ b¸n hµng (hay chi phÝ l-u th«ng): Lµ toµn bé c¸c chi phÝ doanh nghiệp ph¶i bá ra cã liªn quan ®Õn viÖc tiªu thô s¶n phÈm, ®-îc chia thµnh: + Chi phÝ trùc tiÕp tiªu thô s¶n phÈm: Như chi phÝ ®ãng gãi s¶n phÈm, hao hôt thµnh phÈm t¹i kho thµnh phÈm; chi phÝ chuyªn chë s¶n phÈm ®Õn kho cña ng-êi mua; chi phÝ b¶o qu¶n s¶n phÈm kÓ tõ lóc xuÊt kho göi ®i b¸n, chi phÝ bèc dì ë ga, bÕn tµu; tiÒn thuª kho bÕn b·i; tiÒn ph¹t lưu kho, b·i… Nh÷ng chi phÝ kÓ trªn cã thÓ lµ nh÷ng chi phÝ tiªu thô mµ doanh nghiÖp ph¶i chÞu hoÆc cã thÓ kh«ng ph¶i chÞu tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn giao hµng vµ tho¶ thuËn trong hîp ®ång tiªu thô ký kÕt gi÷a ®«i bªn. + Chi phÝ tiÕp thÞ: bao gåm nh÷ng chi phÝ vÒ ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ tr-êng; chi phÝ qu¶ng c¸o, giíi thiÖu s¶n phÈm; chi phÝ b¶o hµnh… nh»m t¹o sù tÝn nhiÖm cña kh¸ch hµng ®èi víi doanh nghiÖp.  Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp: Bao gåm c¸c chi phÝ cho bé m¸y qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp, c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh chung trong toµn doanh nghiÖp. Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp bao gåm: - Chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh: L-¬ng chÝnh, l-¬ng phô, c¸c kho¶n trÝch theo l-¬ng cña nh©n viªn qu¶n lý hµnh chÝnh, C¸c chi phÝ hµnh chÝnh. - Chi phÝ qu¶n lý kinh doanh: Chi phÝ söa ch÷a th-êng xuyªn, b¶o qu¶n kho tµng, c«ng tr×nh kiÕn tróc dông cô chung cña doanh nghiÖp; Chi phÝ KHTSC§ chung cña doanh nghiÖp; Chi phÝ vÒ b¶o qu¶n phßng thÝ nghiÖm, ph¸t minh s¸ng kiÕn hoµn thiÖn quy tr×nh kü thuËt; … - ChÝ phÝ kh¸c b»ng tiÒn: - Ngoµi ra theo mét sè quy ®Þnh cña c¬ quan cÊp trªn yªu cÇu doanh nghiÖp trÝch nép ®Ó h×nh thµnh nguån chi phÝ qu¶n lý ®Ó duy tr× ho¹t ®éng vµ ®µo t¹o c¸n bé cho ngµnh. Kho¶n chi phÝ nµy còng ®îc tÝnh vµo chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp. Céng tÊt c¶ c¸c kho¶n môc trªn lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm hay dÞch vô ®· tiªu thô. 43
* Lưu ý: C¸c kho¶n thiÖt h¹i trong s¶n xuÊt gåm: thiÖt h¹i vÒ s¶n phÈm háng vµ thiÖt h¹i vÒ ngõng s¶n xuÊt . ThiÖt h¹i vÒ s¶n phÈm háng kh«ng được tÝnh khi lËp gi¸ thµnh (trõ mét sè tr-êng hîp ®Æc biÖt như phÕ phÈm c¸c ngµnh ®óc, thuû tinh vµ mét sè XN míi ®-a vµo s¶n xuÊt th× cã thÓ tÝnh vµo kÕ ho¹ch gi¸ thµnh mét tû lÖ nhÊt ®Þnh ). ThiÖt h¹i vÒ ngõng s¶n xuÊt còng kh«ng được tÝnh khi lËp gi¸ thµnh (trõ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt theo mïa được c¸c Bé, Tæng côc chñ qu¶n cho phÐp th× ®-îc tÝnh vµo kÕ ho¹ch gi¸ thµnh mét tû lÖ nhÊt ®Þnh).  Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh: Bao gåm toµn bé c¸c chi phÝ cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh vèn vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh c¸c tµi s¶n tµi chÝnh cña doanh nghiÖp như : L·i vay VKD ph¶i tr¶, chi phÝ gãp vèn liªn doanh, liªn kÕt, chi phÝ cho thuª tµi s¶n tµi chÝnh, chi phÝ m«i giíi mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n, …  Chi phÝ kh¸c: Bao gåm nh÷ng chi phÝ chưa được xÕp vµo c¸c lo¹i trªn, nh÷ng chi phÝ nµy cã ®Æc ®iÓm lµ ph¸t sinh kh«ng th-êng xuyªn v× vËy cßn gäi lµ chi phÝ bÊt thường: Chi phÝ thanh lý, nhượng b¸n TSC§; TiÒn ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång, … * ViÖc ph©n lo¹i chi phÝ theo c«ng dông gióp cho doanh nghiÖp tÝnh được c¸c lo¹i gi¸ thµnh c¸c lo¹i s¶n phÈm ®ång thêi c¨n cø vµo c«ng dông kinh tÕ vµ ®Þa ®iÓm ph¸t sinh cña chi phÝ ®Ó gióp ta ph©n tÝch nguyªn nh©n t¨ng gi¶m gi¸ thµnh nh»m khai th¸c kh¶ n¨ng tiÒm tµng trong néi bé doanh nghiÖp ®Ó h¹ thÊp gi¸ thµnh. Hai c¸ch ph©n lo¹i trªn rÊt quan träng ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp, Nhµ nước cã thÓ ®-a ra c¸c chØ tiªu vµ ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh cã tÝnh chÊt hướng dÉn ®Ó c¸c c¬ quan nhµ nước có thÓ tæng hîp, so s¸nh ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý vÜ m«. 2.1.3. Theo mèi quan hÖ cña chi phÝ víi s¶n l-îng. Theo mèi quan hÖ víi s¶n lượng ta thÊy toµn bé chi phÝ (TC) cña doanh nghiÖp bao gåm 2 lo¹i: * Chi phÝ cè ®Þnh FC: Lµ nh÷ng chi phÝ kh«ng phô thuéc vµo s¶n lượng s¶n xuÊt vµ tiªu thô cña doanh nghiÖp: Chi phÝ khÊu hao TSC§ ( Trõ ph-¬ng ph¸p khÊu hao theo s¶n lượng), Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp,…. * Chi phÝ biÕn ®æi VC : Lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ thay ®æi theo s¶n lượng: chi phÝ NVL trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp,… . Nh÷ng chi phÝ nµy biÕn ®æi tû lÖ thuËn theo s¶n lîng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. VËy tæng chi phÝ: TC = FC + VC 44
2.1.4. Theo mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Theo mèi quan hÖ víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× chi phÝ ®-îc chia thµnh c¸c 2 lo¹i : * Chi phÝ c¬ b¶n: Lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ chñ yÕu cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm kÓ tõ khi ®a NVL vµo s¶n xuÊt cho ®Õn khi s¶n phÈm chÕ t¹o xong; Nh÷ng chi phÝ nµy chiÕm tû träng lín trong gi¸ thµnh, thuéc lo¹i nµy gåm: Chi phÝ NVL chÝnh, phô, nhiªn liÖu, n¨ng lượng dïng vµo s¶n xuÊt, tiÒn lương c«ng nh©n s¶n xuÊt, chi phÝ sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ. * Chi phÝ chung: Lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ kh«ng liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm song rÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp, chi phÝ qu¶n lý ph©n xưởng 2.2. Giá thành và hạ giá thánh sản phẩm của doanh nghiệp 2.2.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm a. Kh¸i niÖm: Gi¸ thµnh lµ toµn bé chi phÝ cña doanh nghiÖp biÓu hiÖn d-íi h×nh thøc tiÒn tÖ mµ dïng vµo s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm mét hoÆc mét lo¹i s¶n phÈm. Gi¸ thµnh ph¶n ¸nh mét bé phËn lín cña gi¸ trÞ s¶n phÈm lµ chØ tiªu cña ho¹t ®éng h¹ch to¸n kinh doanh. b. Ph©n biÖt chi phÝ vµ gi¸ thµnh: Gi÷a gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt cã sù gièng nhau vµ kh¸c nhau biÓu hiÖn ë møc ®é vµ ph¹m vi chi phÝ. Néi dung gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ chi phÝ s¶n xuÊt, nh-ng kh«ng ph¶i mäi chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú ®Òu ®-îc tÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm trong kú. Gi¸ thµnh s¶n phÈm biÓu hiÖn l-îng chi phÝ ®Ó hoµn thµnh viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô mét ®¬n vÞ hay mét khèi l-îng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh (Gi¸ thµnh g¾n liÒn víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt); cßn chi phÝ s¶n xuÊt thÓ hiÖn sè chi phÝ mµ doanh nghiÖp bá ra ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô trong mét kú nhÊt ®Þnh. c. C¸c lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm * Theo ph¹m vi tÝnh: + Gi¸ thµnh c¸ biÖt: Gi¸ thµnh cña 1 doanh nghiÖp cô thÓ + Gi¸ thµnh b×nh qu©n toµn ngµnh: * Theo ®èi t-îng tÝnh to¸n: + Gi¸ thµnh ®¬n vÞ: Toµn bé chi phÝ, tiªu thô 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm. + Tæng gi¸ thµnh: Toµn bé chi phÝ, tiªu thô 1 lo¹i s¶n phÈm. + Tæng gi¸ thµnh toµn DN: Toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm cña DN. 45
* Theo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh: + Gi¸ thµnh s¶n xuÊt: Toµn bé chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt 1 hoÆc 1 lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh; + Gi¸ thµnh tiªu thô: Toµn bé chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô 1 hoÆc 1 lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. * Theo môc ®Ých: + Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch: + Gi¸ thµnh thùc tÕ: + Gi¸ thµnh dù to¸n: ChØ cã trong XDCB d. ý nghÜa cña chØ tiªu gi¸ thµnh Trong qu¶n lý kinh tÕ, gi¸ thµnh lµ chØ tiªu cã vai trß rÊt quan träng thÓ hiÖn qua c¸c khÝa c¹nh sau: - Gi¸ thµnh lµ th-íc ®o møc hao phÝ (d-íi d¹ng tiÒn) trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm; Lµ c¨n cø ®Ó quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh vµ x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ. - Lµ c«ng cô quan träng ®Ó kiÓm so¸t t×nh h×nh SXKD, xem xÐt hiÖu qu¶ c¸c biÖn ph¸p tæ chøc, kü thuËt. 2.2.2. H¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp. a. ý nghÜa h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm Gi¸ thµnh s¶n phÈm ®-îc chia thµnh gi¸ thµnh c¸ biÖt vµ gi¸ thµnh b×nh qu©n toµn ngµnh. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cña mét doanh nghiÖp biÓu hiÖn chi phÝ c¸ biÖt cña doanh nghiÖp ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Trªn thùc tÕ cïng mét lo¹i s¶n phÈm trªn thÞ tr-êng cã thÓ do nhiÒu doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh-ng ë mçi doanh nghiÖp do ®iÒu kiÖn cô thÓ do nhiÒu doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh-ng ë mçi doanh nghiÖp do ®iÒu kiÖn cô thÓ kh«ng gièng nhau cho nªn gi¸ thµnh cña c¸c doanh nghiÖp vÒ lo¹i s¶n phÈm ®ã còng kh¸c nhau. Gi¸ thµnh h×nh thµnh ë tõng doanh nghiÖp gäi lµ gi¸ thµnh c¸ biÖt cña s¶n phÈm. NÕu ®øng trªn gi¸c ®é cña c¶ nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ xem xÐt th× mçi lo¹i s¶n phÈm + ViÖc h¹ gi¸ thµnh sÏ t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh doanh nghiÖp cã thÓ gi¶m bít gi¸ b¸n ®Ó tiªu thô nhanh SP, thu håi vèn nhanh. + H¹ gi¸ thµnh lµ yÕu tè quan träng ®Ó doanh nghiÖp t¨ng lîi nhuËn. Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng cã ®iÒu tiÕt gi¸ c¶, Sp ®-îc h×nh thµnh trªn thÞ tr-êng. NÕu gi¸ thµnh SP cña doanh nghiÖp cµng thÊp so víi gi¸ b¸n trªn thÞ tr-êng th× doanh nghiÖp sÏ thu ®-îc lîi nhuËn trªn 1 ®¬n vÞ SP cµng cao, MÆt kh¸c, khi gi¸ thµnh SP thÊp, doanh nghiÖp cã thÓ b¸n h¹ gi¸ ®Ó cã thÓ tiªu thô SP víi khèi l-îng lín vµ thu ®-îc lîi nhuËn lín h¬n 46
+ H¹ gi¸ thµnh cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp cã thÓ gi¶m bít l-îng VL§ sö dông vµo s¶n xuÊt hoÆc cã thÓ më réng s¶n xuÊt SP khi h¹ gi¸ thµnh SP doanh nghiÖp ®· tiÕt kiÖm ®-îc chi phÝ vÒ nguyªn nhiªn, vËt liÖu vµ chi phÝ qu¶n lý. b. KÕ ho¹ch h¹ gi¸ thµnh SP so s¸nh ®-îc n a/ Møc h¹ gi¸ thµnh C«ng thøc: Mz =  [(q1 x z1)  (q1 x zo)] i 1 Trong ®ã: - Mz: Møc gi¶m gi¸ thµnh SP kú so s¸nh - q1: sè l-îng SP kú so s¸nh - zo; z1: Gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP kú gèc vµ Gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP kú so s¸nh - n: Sè lo¹i Sp so s¸nh ®-îc b/ Tû lÖ h¹ gi¸ thµnh Mz Thz  n 100(%)  (q1  z0 ) i 1 Trong kÕ ho¹ch h¹ thÊp gi¸ thµnh SP so s¸nh ®-îc 2 chØ tiªu lµ møc h¹ vµ tû lÖ h¹ gi¸ thµnh. C¸ch tÝnh: n n MzK =  ( zK . qK )   ( zK . qK ) i 1 i 1 =  (zK . qK  z0 . qK) =  (zK  z0 ) . qK . Trong ®ã: - MzK : Lµ møc gi¶m gi¸ thµnh s¶n l-îng hµng ho¸ so s¸nh ®-îc - zK: Lµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP KH - z0: Lµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP thùc tÕ b×nh qu©n kú BC. - qK: S¶n l-îng kú KH: - n: lo¹i SP so s¸nh ®-îc. n Mz ThZ% =  ( z .q ) x 100 hoÆc TZK = M ZK i 1 0 1  z0 .qK Trong ®ã: TZ %: lµ tû lÖ h¹ thÊp gi¸ thµnh KH gi¶m gi¸ thµnh so s¸nh ®-îc lËp biÓu nh- sau: Trong biÓu nµy tû träng s¶n l-îng hµng ho¸ so s¸nh ®-îc so víi toµn bé s¶n l-îng hµng ho¸ . Z SS  Z SSK T= x 100 = x100 Z KH  ZK 47
Trong ®ã: ZSS: Gi¸ thµnh toµn bé s¶n l-îng hµng ho¸ so s¸nh ®-îc ZKH: Gi¸ thµnh toµn bé s¶n l-îng hµng ho¸ kú KH c. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng vµ biÖn ph¸p ®Ó tiÕt kiÖm chi phÝ, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. Sau khi doanh nghiÖp ®· lËp song KH gi¸ thµnh theo kho¶n môc, cÇn so¸t l¹i xem nh÷ng nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan nµo cã ¶nh h-ëng lín ®Õn viÖc biÕn ®éng cu¶ chØ tiªu gi¸ thµnh trong n¨m KH. Nh÷ng nh©n tè ®ã ph¶i ®-îc dù tÝnh ®Çy ®ñ khi x©y dùng KH biÖn ph¸p gi¶m gi¸ thµnh. nh÷ng nh©n tè nµy cã thÓ chia lµm 2 lo¹i c¬ b¶n: nhãm nh©n tè chñ quan vµ nhãm nh©n tè kh¸ch quan cña doanh nghiÖp nh-ng trong ®ã chñ yÕu lµ nhãm nh©n tè chñ quan cña doanh nghiÖp nh- phÊn ®Êu h¹ thÊp ®Þnh møc tiªu hao nguyªn nhiªn vËt liÖu, ra søc c¶i tiÕn tæ chøc lao ®éng, tæ chøc qu¶n lý ®Ó h¹ thÊp gi¸ thµnh SP. 2.3. Lập kế hoạch giá thành sản phẩm - dịch vụ trong doanh nghiệp 2.3.1. KÕ ho¹ch gi¸ thµnh theo kho¶n môc * §Ó qu¶n lý gi¸ thµnh mçi doanh nghiÖp ®Òu cÇn ph¶i lËp KH gi¸ thµnh. LËp KH gi¸ thµnh tøc lµ dïng h×nh thøc tiÒn tÖ quy ®Þnh tr-íc møc ®é hao phÝ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ trong s¶n xuÊt ë kú KH, møc vµ tû lÖ h¹ thÊp gi¸ thµnh SP so s¸nh ®-îc cña kú KH so víi kú b¸o c¸o. Bëi vËy KH gi¸ thµnh lµ môc tiªu ph¶i phÈn ®Êu gi¶m chi phÝ cña doanh nghiÖp ®ång thêi lµ c¨n cø thóc ®Èy doanh nghiÖp c¶i tiÕn qu¶n lý SXKD, thùc hiÖn chÕ ®é tiÕt kiÖm trong s¶n xuÊt ®Ó h¹ gi¸ thµnh SP. * NhiÖm vô chñ yÕu cña viÖc lËp KH gi¸ thµnh lµ ph¸t hiÖn vµ khai th¸c mäi kh¶ n¨ng tiÒm tµng trong doanh nghiÖp ®Ó kh«ng ngõng gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt vµ chi phÝ tiªu thô SP, t¨ng lîi nhuËn lµm ®¸p øng yªu cÇu t¸i s¶n xuÊt më réng vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña c«ng nh©n viªn chøc trong doanh nghiÖp. * KH gi¸ thµnh s¶n xuÊt bao gåm KH gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®¬n vÞ SP, KH gi¸ thµnh s¶n xuÊt SP hµng ho¸, KH gi¶m gi¸ thµnh cña nh÷ng SP so s¸nh ®-îc. 2.3.2. LËp kÕ ho¹ch gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP : §Ó lËp kÕ ho¹ch gi¸ thµnh, tr-íc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP. C¸ch lËp kÕ ho¹ch gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP nh- sau: * §èi víi nh÷ng kho¶n môc ®éc lËp ( kho¶n môc trùc tiÕp) nh-: NVL chÝnh, phô, nhiªn liÖu, n¨ng l-îng, tiÒn l-¬ng cña c«ng nh©n s¶n xuÊt ta tÝnh b»ng c¸ch lÊy ®Þnh møc tiªu hao cho ®¬n vÞ SP nh©n víi ®¬n gi¸ kÕ ho¹ch. §Ó ®¶m b¶o tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña KH cÇn ph¶i hÖ thèng ®Þnh møc KT - KT tiªn tiÕn vµ hÖ thèng ®¬n gi¸ hîp lý. Chi phÝ trùc tiÕp chÕ t¹o SP 48
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ §¬n gi¸ Kho¶n môc §VT §Þnh møc tiªu (1.000 ®) Sè tiÒn hao NVL chÝnh a Kg … VL phô x Kg … Nhiªn liÖu lÝt N¨ng l-îng kW TiÒn l-¬ng c«ng nh©n s¶n Giê c«ng xuÊt BHXH cña c«ng nh©n sx % Céng chi phÝ trùc tiÕp * §èi víi nh÷ng kho¶n môc chi phÝ tæng hîp(chi phÝ gi¸n tiÕp) nh-: Chi phÝ ph©n x-ëng, chi phÝ qu¶n lý, chi phÝ tiªu thô tr-íc hÕt ph¶i lËp dù to¸n chung sau ®ã lùa chän tiªu chuÈn thÝch hîp ph©n bæ cho m«Ü ®¬n vÞ SP; + Khi lËp dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt chung, ®èi víi nh÷ng kho¶n cã ®Þnh møc th× c¨n cø vµo tiªu chuÈn tiªu hao vµ ®¬n gi¸ ®Ó tÝnh. §èi víi nh÷ng kho¶n kh¸c cã thÓ c¨n cø vµo sè thùc tÕ kú b¸o c¸o kÕt hîp víi t×nh h×nh cô thÓ kú KH ®Ó -íc tÝnh ra sè KH. + C¸c tiªu thøc th-êng ®-îc lùa chän ®Ó ph©n bæ lµ: giê c«ng ®Þnh møc, tiÒn l-¬ng chÝnh cña c«ng nh©n s¶n xuÊt, giê m¸y ch¹y, Chi phÝ NVL chÝnh, … Ch¼ng h¹n, NÕu ph©n bæ theo giê c«ng chÕ t¹o SP ta Cgt ci = x ti cã: t Tæng chi phÝ gi¸n tiÕp ph©n bæ cho lo¹i SP i: Ci = ci.Sxi Trong ®ã: - Ci: lµ chi phÝ gi¸n tiÕp (chi phÝ s¶n xuÊt chung, chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp) ph©n bæ cho 1 SP i nµo ®ã; - Cgt: Lµ tæng sè chi phÝ gi¸n tiÕp (chi phÝ chung hoÆc chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp); -  t: Lµ tæng giê c«ng ®Þnh møc:  t =  ti.Sxi. Víi ti lµ giê c«ng ®Þnh møc ®Ó s¶n xuÊt 1 SP i; - Sxi: s¶n l-îng s¶n xuÊt SP i. Ph©n bæ theo c¸c tiªu chuÈn kh¸c nhau nh- tiÒn l-¬ng cña c«ng nh©n s¶n xuÊt hoÆc giê m¸y ch¹y, theo chi phÝ nguyªn vËt liÖu, c«ng thøc tÝnh còng t-¬ng tù, chØ cÇn thay 49
giê c«ng ®Þnh møc b»ng tiÒn l-¬ng, giê m¸y ch¹y, … * Chi phÝ tiªu thô còng ph¶i lËp dù to¸n, nh-ng khi ph©n bæ th-êng tÝnh theo tû lÖ % nhÊt ®Þnh so víi gi¸ thµnh c«ng x-ëng SP hµng ho¸ tiªu thô. * VD1: Cã tµi liÖu vÒ t×nh h×nh 1 doanh nghiÖp trong n¨m kÕ ho¹ch nh- sau: S¶n l-îng s¶n xuÊt : 60.000 SP A; 120.000 SP B vµ dù kiÕn chÕ t¹o thö lµ 10.000 SP C. - §¬n gi¸ vµ ®Þnh møc chÕ t¹o 1 SP cho trong b¶ng §¬n gi¸ S¶n l-îng tiªu hao Kho¶n môc §VT (Ng®) A B C 1. NVL chÝnh Kg a 30 1,20 1,50 1,00 b 20 2,00 1,20 0,60 2. VL phô Kg c 10 0,48 0,525 0,360 d 6 0,75 0,50 0,35 3. Nhiªn liÖu Kg 5 5,00 6,00 4,00 4. N¨ng l-îng Kw 1 4,00 3,00 8,50 5. TiÒn l-¬ng c«ng nh©n Giê c«ng 10 3,00 2,50 2,00 SX C¸c kho¶n BHXH, YT, KPC§ tÝnh b»ng 19% l-¬ng CNSX. Chi phÝ tiªu thô -íc tÝnh 10% gi¸ thµnh c«ng x-ëng; Chi phÝ s¶n xuÊt chung vµ chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp ®· ®-îc tÝnh trong b¶ng dù to¸n sau ®©y: Dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt chung Dù tÝnh TH Kho¶n KÕ ho¹ch n¨m BC 1. TiÒn l-¬ng chÝnh vµ l-¬ng phô cña c«ng nh©n phôc vô vµ nh©n 588.000 viªn ph©n x-ëng 2. BHXH cña c«ng nh©n phô vµ nh©n viªn ph©n x-ëng 111.720 3. Nhiªn liÖu, VL phô, n¨ng l-îng dïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt 965.400 4. Chi phÝ söa ch÷a th-êng xuyªn b¶o qu¶n nhµ cña, vËt kiÕn tróc, 525.800 dông cô SX 5. KH nhµ cöa, VËt kiÕn tróc, MMTB, TSC§, thuéc ph©n x-ëng. 1.618.450 6. Ph©n bæ vËt rÎ tiÒn mau háng 104.530 7. Chi phÝ b¶o hé lao ®éng 86.100 8. Chi phÝ nghiªn cøu khoa häc ph¸t minh s¸ng kiÕn. 35.000 9. Chi phÝ kh¸c thuéc ph©n x-ëng 265.000 50
Céng 4.300.000 Dù to¸n chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp Dù tÝnh TH Kho¶n KÕ ho¹ch n¨m BC 1. Chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh 1.233.300 - L-¬ng chÝnh, l-¬ng phô cña c«ng nh©n qu¶n lý hµnh chÝnh 720.000 - BHXH cña c«ng nh©n qu¶n lý hµnh chÝnh 136.800 - C¸c chi phÝ hµnh chÝnh 376.500 Trong ®ã tiÕp t©n, tiÕp kh¸ch, héi nghÞ 2. Chi phÝ qu¶n lý kinh doanh 1.060.500 - Chi phÝ söa ch÷a th-êng xuyªn, b¶o qu¶n kho tµng, c«ng tr×nh 94.000 kiÕn tróc, …chung cña doanh nghiÖp - Chi phÝ KHTSC§ chung cña doanh nghiÖp. 357.750 - Chi phÝ vÒ b¶o qu¶n phßng thÝ nghiÖm, ph¸t minh s¸ng kiÕn hoµn 182.800 thiÖn quy tr×nh kü thuËt. - Chi phÝ vÒ b¶o hé lao ®éng 36.500 3. ChÝ phÝ kh¸c 695.650 Céng 2.600.000 Ph©n bæ chi phÝ s¶n xuÊt chung vµ chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp cho c¸c lo¹i SP theo tæng sè giê c«ng ®Þnh møc chÕ t¹o s¶n phÈm. VËy víi sè liÖu ®· cho ta cã thÓ lËp ®-îc kÕ ho¹ch gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP nh- sau: + Chi phÝ trùc tiÕp chÕ t¹o 1 SP: Kho¶n môc §VT §¬n gi¸ S¶n l-îng tiªu hao Sè tiÒn (Ng®) A B C A B C 1. NVL chÝnh Kg 76,00 69,00 42,00 a 30 1,20 1,50 1,00 36,00 45,00 30,00 b 20 2,00 1,20 0,60 40,00 24,00 12,00 2. VL phô Kg 9,30 8,25 5,70 c 10 0,48 0,525 0,360 4,80 5,25 3,60 d 6 0,75 0,50 0,35 4,50 3,00 2,10 3. Nhiªn liÖu Kg 5 5,00 6,00 4,00 25,00 30,00 20,00 4. N¨ng l-îng Kw 1 4,00 3,00 8,50 4,00 3,00 8,50 5. TiÒn l-¬ng c«ng Giê c«ng 10 3,00 2,50 2,00 30,00 25,00 20,00 nh©n SX BHXH cña c«ng % 5,25 4,375 3,50 nh©n SX Céng chi phÝ trùc 150,00 140,00 100,00 51
tiÕp BHXH cña c«ng nh©n s¶n xuÊt tÝnh 17,5% Tæng giê c«ng ®Þnh møc chÕ t¹o SP lµ : 60.000 x 3 + 120.000 x 2,5 + 10.000 x 2 = 500.000 (giê) + Ph©n bæ chi phÝ s¶n xuÊt chung: - Chi phÝ s¶n xuÊt chung ph©n bæ cho 1 giê c«ng ®Þnh møc: 4.300.000/500.000.000 = 8,6 (Ng®/Giê) - Chi phÝ s¶n xuÊt chung ph©n bæ cho mét ®¬n vÞ SP A : 8,6 x 3 = 25,8 ( Ng®); Cho 1 ®¬n vÞ SP B: 8,6 x 2,5 = 21,5 ( Ng®); Cho 1 SP C : 8,6 x 2 = 17,2 ( Ng®) + Ph©n bæ chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp: - Sè chi phÝ QLDN ph©n bæ cho mçi giê c«ng ®Þnh møc lµ: 2.600.000 / 500.000 = 5,2 ( Ng®/Giê). - VËy chi phÝ QLDN ph©n bæ cho 1 SP A lµ 5,2 x 3 = 15,6 (Ng®); Cho 1 SP B lµ 5,2 x 2,5 = 13 (ng®); Cho 1 SP C lµ 5,2 x 2 = 10,4 (Ng®). Chi phÝ b¸n hµng hoÆc chi phÝ l-u th«ng còng ®-îc lËp dù to¸n nh-ng khi ph©n bæ th-êng chØ ph©n bæ s¶n l-îng SP tiªu thô. Ph-¬ng Ph¸p ph©n bæ chi phÝ b¸n hµng hoÆc chi phÝ l-u th«ng th-êng tÝnh theo tû lÖ % nhÊt ®Þnh so víi gi¸ thµnh Kho¶n môc S¶n phÈm A S¶n phÈm B S¶n phÈm C NVL chÝnh 76,00 69,00 42,00 VL phô 9,30 8,25 5,70 Nhiªn liÖu 25,00 30,00 20,00 N¨ng l-îng 4,00 3,00 8,50 TiÒn l-¬ng CNSX 30,00 25,00 20,00 BHXH CNSX 5,25 4,375 3,50 Chi phÝ s¶n xuÊt chung 25,8 21,5 17,2 Trong ®ã KHMMTB 9,710 8,092 6,474 Gi¸ thµnh s¶n xuÊt (gi¸ 175,80 161,50 117,20 thµnh c«ng x-ëng) Chi phÝ b¸n hµng (chi phÝ l-u 17,58 16,15 11,72 th«ng Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp 15,6 13 10,4 Gi¸ thµnh toµn bé 208,98 190,65 139,32 2.3.3. LËp kÕ ho¹ch tæng gi¸ thµnh Tæng gi¸ thµnh ®-îc x¸c ®Þnh dùa trªn gi¸ thµnh ®¬n vÞ vµ s¶n l-îng dù kiÕn s¶n 52
xuÊt; KÕ ho¹ch tæng gi¸ thµnh ®-îc chia thµnh 2 nhãm: Toµn bé vµ cña s¶n phÈm so s¸nh ®-îc SP so s¸nh ®-îc lµ nh÷ng SP n¨m tr-íc hoÆc 2,3 n¨m tr-íc ®· s¶n xuÊt do ®ã cã tµi liÖu ®Ó so s¸nh. TÝnh chÊt cña SP so s¸nh ®-îc cña SP x¸c ®Þnh theo quy c¸ch vµ tÝnh chÊt sö dông NVL cã thÓ thay ®æi SP chót Ýt so víi tr-íc nh-ng quy c¸ch chñ yÕu vµ tÝnh n¨ng vÉn gièng nhau th× vÉn coi lµ SP so s¸nh ®-îc. SP hµng ho¸ kh«ng so s¸nh ®-îc lµ SP n¨m KH míi s¶n xuÊt hoÆc n¨m tr-íc cã s¶n xuÊt thö. * Tiếp VD 1, yêu cầu: Lập kế hoạch tổng giá thành toàn doanh nghiệp Gi¸ thµnh toµn bé s¶n Trong ®ã SP so s¸nh ®-îc Kho¶n môc l-îng hµng ho¸ BC KH BC KH 1.NVL chÝnh 13.260.000 12.840.000 Trong ®ã: B¸n thµnh phÈm mua ngoµi 2. VËt liÖu phô 1.605.000 1.548.000 3. Nhiªn liÖu dïng trong s¶n xuÊt 5.300.000 5.100.000 4. N¨ng l-îng dïng vµo s¶n xuÊt 685.000 600.000 5. L-¬ng (chÝnh, phô) cña CNSX 5.000.000 4.800.000 6. BHXH cña CNSX 950.000 912.000 7.Chi phÝ s¶n xuÊt chung 4.300.000 4.128.000 Trong ®ã: Chi phÝ KHMMTB 1.618.450 1.553.712 8. ThiÖt h¹i vÒ ngõng s¶n xuÊt 9. ThiÖt h¹i vÒ SP háng A. Céng gi¸ thµnh s¶n xuÊt 31.100.000 29.928.000 10. Chi phÝ b¸n hµng (chi phÝ l-u 3.110.000 2.992.800 th«ng) 11. Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp 2.600.000 2.496.000 B. Céng gi¸ thµnh toµn bé 36.810.000 35.416.800 3. Các loại thuế chủ yếu đối với hoạt động sản xuất - kinh doanh của DN. 3.1. Thuế giá trị gia tăng * ThuÕ GTGT lµ 1 läai thuÕ gi¸n thu, tiÒn thuÕ ®-îc x¸c ®Þnh cô thÓ vµ ®-îc ghi râ cïng víi gi¸ trÞ hµng ho¸ trªn 1 ho¸ ®¬n tÝnh thuÕ GTGT cña SP hoÆc c-íc phÝ dÞch vô. Thùc chÊt lµ doanh nghiÖp nép thay cho ng-êi tiªu thô * HiÖn nay cã 2 c¸ch tÝnh thuÕ 53
+ C¸ch 1: ThuÕ GTGT theo ph-¬ng ph¸p khÊu trõ: - Sè thuÕ ph¶i nép b»ng thuÕ GTGT ®Çu ra trõ ®i thuÕ GTGT ®Çu vµo. - ThuÕ GTGT ®Çu ra b»ng gi¸ tÝnh thuÕ cña hµng ho¸, dÞch vô b¸n ra nh©n víi thuÕ suÊt - ThuÕ GTGT ®Çu vµo lµ tæn sè thuÕ GTGT ®· thanh to¸n vµ ®-îc ghi trªn ho¸ ®¬n GTGT mua hµng ho¸, dÞch vô hoÆc chøng tõ nép thuÕ GTGT hµng ho¸ nhËp khÈu + C¸ch 2: ThuÕ GTGT theo ph-¬ng ph¸p tÝnh tr-îc tiÕp trªn GTGT: - ThuÕ GTGT = Gi¸ trÞ gia t¨ng cña hµng ho¸, dÞch vô x ThuÕ suÊt - Gi¸ trÞ gia t¨ng b»ng gi¸ thanh to¸n cña hµng ho¸, dÞch vô b¸n ra trõ ®i gi¸ thanh to¸n cña hµng ho¸. dÞch vô mua vµo t-¬ng øng. * Ph-¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông cho doanh nghiÖp kh«ng theo luËt ®Çu t- n-íc ngoµi t¹i ViÖt nam hoÆc ch-a ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ ho¸ ®¬n, chøng tõ ¸p dông ph-¬ng ph¸p khÊu trõ. 3.2. Thuế tiêu thụ đặc biệt * §©y lµ lo¹i thuÕ gi¸n thu ¸p dông cho c¸c mÆt hµng nh-: thuèc l¸, r-îu, bia, ph¸o. C¸c mÆt hµng chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt th× kh«ng ph¶i nép thuÕ GTGT vµ ®-îc khÊu trõ tiÒn thuÕ ®· nép ë kh©u tr-íc * C«ng thøc: ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt = (Sè l-îng hµng ho¸ x §¬n gi¸ tÝnh thuÕ) x ThuÕ suÊt * Sè l-îng hµng ho¸ chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ®-îc ¸p dông theo ®óng nh÷ng mÆt hµng mµ Nhµ n-íc ®· quy ®Þnh. * §¬n gi¸ tÝnh thuÕ lµ do c¬ së s¶n xuÊt mÆt hµng ®ã b¸n ra t¹i n¬i s¶n xuÊt ch-a cã thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt 3.3. Thuế xuất nhập khẩu §©y lµ lo¹i thuÕ gi¸n thu. §èi t-êng tÝnh thuÕ lµ gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu. C«ng thøc: ThuÕ xuÊt khÈu (nhËp khÈu) = TrÞ gi¸ hµng ho¸ xuÊt (nhËp khÈu) x thuÕ xuÊt Theo quy ®Þnh cña Nhµ n-íc gi¸ tÝnh thuÕ hµng xuÊt khÈu lµ gi¸ FOP, gi¸ tÝnh thuÕ hµng nhËp khÈu lµ gi¸ CIF 54
Chƣơng V: DOANH THU VÀ LỢI NHUẬN CỦA DOANH NGHIỆP 1. Tiêu thụ sản phẩm và doanh thu tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp 1.1. Tiêu thụ hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ * §èi víi c¸c doanh nghiÖp trong nÒn KTTT th× s¶n phÈm vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra mang tÝnh lµ hµng ho¸ nªn ngoµi viÖc tæ chøc s¶n xuÊt th× c¸c doanh nghiÖp cßn ph¶i tæ chøc tèt qu¸ tr×nh tiªu thô, cã thùc hiÖn tiªu thô s¶n xuÊt, dÞch vô th× doanh nghiÖp míi hoµn thµnh c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ cña kinh doanh, míi ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®-îc th-êng xuyªn, liªn tôc. * Tiªu thô s¶n phÈm lµ qu¸ tr×nh ®¬n vÞ b¸n xuÊt giao s¶n phÈm cho ®¬n vÞ mua vµ thu ®-îc mét kho¶n tiÒn vÒ sè s¶n phÈm ®ã. * §øng trªn gãc ®é lu©n chuyÓn vèn th× tiªu thô s¶n phÈm lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ h×nh th¸i gi¸ trÞ cña vèn tõ h×nh th¸i lµ s¶n phÈm hµng ho¸ sang h×nh th¸i tiÒn tÖ, kết thúc mét vòng luân chuyÓn VLĐ ( 1 chu kỳ kinh doanh). * Nãi chung nÕu kh«ng xÐt ®Õn yÕu tè tÝn dông th-¬ng m¹i th× th× thêi ®iÓm tiªu thô lµ thêi ®iÓm thu ®-îc tiÒn tõ ng-êi mua. NÕu xÐt ®Õn tÝn dông th-¬ng m¹i th× thêi ®iÓm tiªu thô ®-îc coi lµ thêi ®iÓm ng-êi mua tr¶ tiÒn hoÆc chÊp nhËn tr¶ tiÒn. ViÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm tiªu thô cã ý nghÜa lµ g¾n s¶n xuÊt víi tiªu thô, thóc ®Èy doanh nghiÖp kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm s¶n xuÊt, liªn tôc c¶i tiÕn viÖc tiªu thô tõ kh©u xuÊt hµng, thu tiÒn ®ång thêi gióp cho viÖc x¸c ®Þnh kÕt qu¶ cuèi cïng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. * Do ®Æc ®iÓm cña tõng ngµnh kh¸c nhau nªn viÖc tiªu thô cña mçi ngµnh còng cã nh÷ng ®Æc tr-ng riªng. + Ngµnh c«ng nghiÖp. Do s¶n phÈm ®a d¹ng vµ s¶n xuÊt Ýt bÞ lÖ thuéc vµo thiªn nhiªn vµ mïa vô, s¶n phÈm ®-îc tiªu thô nhanh do ®ã tiÒn thu b¸n hµng còng nhanh vµ th-êng xuyªn h¬n. + Ngµnh XDCB. Lµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng víi yªu cÇu vÒ gi¸ trÞ sö dông, chÊt l-îng ®· ®Þnh cña ng-êi ®Æt hµng do ®ã tiªu thô s¶n phÈm x©y l¾p lµ bµn giao c«ng tr×nh hoÆc HMCT ®· hoµn thµnh cho ®¬n vÞ giao thÇu vµ thu tiÒn vÒ. ViÖc tiªu thô ¶nh h-ëng kh¸ch quan cña chÕ ®é thanh to¸n nªn doanh thu tiªu thô phô thuéc vµo thêi gian vµ tiÕn ®é hoµn thµnh c«ng tr×nh. 1.2. Doanh thu tiªu thô s¶n phÈm 1.2.1. Néi dung 55
* Khi tiªu thô ®-îc s¶n phÈm vµ thu ®-îc tiÒn vÒ, c¸c doanh nghiÖp sÏ cã 1 kho¶n thu nhËp b¸n hµng hay cßn gäi lµ doanh thu tiªu thô s¶n phÈm. Vậy doanh thu tiªu thô là toàn bộ các khoản tiền thu được từ việc tiêu thụ hàng hoá, cung cấp dịch vụ kể cả các giá trị hàng hoá dùng làm quà biếu, tặng và các khoản trợ cấp, trợ giá, phụ thu khi cung cấp hàng hoá, cung ứng dịch vụ cho thị trường theo yêu cầu của cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền; Doanh thu tiªu thô s¶n phÈm cña 1 doanh nghiÖp gåm : - Doanh thu do b¸n s¶n phÈm hµng ho¸, s¶n phÈm thuéc nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh nh-: Doanh thu b¸n c¸c thµnh phÈm, doanh thu b¸n thµnh phÈm, doanh thu vÒ bµn giao khèi l-îng c«ng tr×nh XDCB hoµn thµnh, c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt vµ KSTK,… - Doanh thu vÒ tiªu thô kh¸c: Cung cÊp lao vô cho bªn ngoµi, b¸n c¸c b¶n quyÒn ph¸t minh, s¸ng chÕ, tiªu thô nh÷ng s¶n phÈm s¶n xuÊt tõ phÕ liÖu, phÕ phÈm,… - C¸c kho¶n trî cÊp, trî gi¸ khi cung cÊp hµng ho¸ dÞch vô cho thÞ tr-êng theo yªu cÇu cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n-íc cã thÇm quyÒn. - Gi¸ trÞ cña thµnh phÈm, hµng ho¸ dÞch vô tiªu dïng néi bé, dïng lµm quµ biÕu, quµ tÆng. 1.2.2. ý nghÜa cña chØ tiªu doanh thu tiªu thô s¶n phÈm * Doanh thu b¸n hµng ph¶n ¸nh quy m« cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, ph¶n ¸nh tr×nh ®é tæ chøc chØ ®¹o s¶n xuÊt kinh doanh, tæ chøc c«ng t¸c thanh to¸n. Cã doanh thu b¸n hµng chøng tá s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®· ®-îc thÞ tr-êng chÊp nhËn (vÒ chñng lo¹i, chÊt l-îng, gi¸ trÞ sö dông,..) * Doanh thu tiªu thô lµ nguån quan träng ®Ó doanh nghiÖp trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ ®· bá ra - hay c¸c kho¶n vèn ®· øng ra cho s¶n xuÊt kinh doanh như các chi phí NVL, nhiên liệu, tiền lương, khấu hao TSCĐ ,… đã tiêu hao trong quá trình sản xuất * Là nguồn để doanh nghiệp thùc hiÖn c¸c nghÜa vô tµi chÝnh ®èi víi Nhµ n-íc như nộp các khoản thuế, phí và lệ phí, … * Thùc hiÖn ®-îc doanh thu b¸n hµng ®Çy ®ñ, kÞp thêi sÏ gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng nhanh tèc ®é chu chuyÓn VL§, nâng cao hiệu quả SXKD, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sau. V× vËy t×nh h×nh thùc hiÖn doanh thu b¸n hµng ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh còng nh- qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. 1.2.3. LËp kÕ ho¹ch doanh thu tiªu thô s¶n phÈm * Theo kế hoạch SXKD thì kế hoạch doanh thu được lập theo trình tự: 56
+ Xác định sản lượng tiêu thụ: Sản lượng tiêu thụ có thể căn cứ vào kết quả điều tra, nghiên cứu thị trường hoặc tổng hợp từ các đơn đặt hàng doanh nghiệp đã ký hoặc từ kế hoạch sản xuất: St = Sx + Sđ - Sc - Sx: Số sản phẩm dự kiến sản xuất; - Sđ: Số sản phẩm dự kiến tồn đầu năm: Số tồn cuối quý Số dự kiến sản xuất Số dự kiến tiêu thụ Sđ = 3 năm báo cáo + quý 4 năm báo cáo ( - quý 4 năm báo cáo ( (Scq3) Sxq4) Stq4) - Sc: Số sản phẩm dự kiến tồn cuối năm; Số tồn cuối năm thường dựa vào tỷ lệ kết dư (tỷ lệ tồn) bình quân cuối năm tkd của từng loại sản phẩm: m Trong đó:  Scj j 1 Sxj: Sản lượng sản xuất năm báo cáo thứ j tkd = Scj: Số lượng sản phẩm tồn cuối năm báo cáo m  Sxj thứ j j 1 + Xác định giá bán dự kiến (bình quân) trong năm kế hoạch của từng loại sản phẩm: gi m + Xác định doanh thu năm kế hoạch: D =  Sti.gi j 1 + Tổng hợp thành kế hoạch doanh thu (tiêu thụ) KẾ HOẠCH TIÊU THỤ NĂM N Đơn vị Tồn đầu Sản xuất Tồn cuối Giá bán đơn Thành tiền Tên SP Số tiêu thụ tính năm trong năm năm vị (…) (…) 1 2 3 4 5 6=3+4-5 7 8 = 6x7 A B … Toàn doanh - - - - - - … nghiệp 2. Điểm hoà vốn và đòn bẩy kinh doanh 2.1. Điểm hòa vốn 2.1.1. Kh¸i niÖm §iÓm hoµ vèn lµ ®iÓm cã doanh thu b»ng chi phÝ, hay nãi c¸ch kh¸c ®iÓm hoµ vèn 57
lµ ®iÓm cã lîi nhuËn b»ng kh«ng ( doanh nghiÖp kh«ng l·i, kh«ng lç). Toµn bé chi phÝ ho¹t ®éng cña 1 doanh nghiÖp bÊt kú ®Òu cã thÓ chia thµnh hai lo¹i: - Lo¹i 1: C¸c chi phÝ kh«ng phô thuéc hoÆc phô thuéc rÊt Ýt vµo sù thay ®æi cña s¶n l-îng s¶n phÈm s¶n xuÊt vµ tiªu thô, Vd chi phÝ khÊu hao TSC§ theo ph-¬ng ph¸p TTC§, chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp... C¸c lo¹i chi phÝ nµy ®-îc gäi lµ chi phÝ cè ®Þnh (bÊt biÕn) : FC (Fixed Cost). - Lo¹i 2: C¸c chi phÝ thay ®æi theo sù thay ®æi cña s¶n l-îng s¶n phÈm s¶n xuÊt, nh- chi phÝ NVL, tiÒn l-¬ng cho c«ng nh©n s¶n xuÊt,..C¸c chi phÝ nµy ®-îc gäi lµ chi phÝ biÕn ®æi (Kh¶ biÕn):VC. C¸c chi phÝ nµy cã thÓ ®-îc biÓu diÔn d-íi d¹ng hµm sè VC = f(q) VËy: T C = FC + VC. Doanh thu cña doanh nghiÖp ta thÊy còng phô thuéc vµo s¶n l-îng s¶n phÈm tiªu thô D = g(q). 2.1.2. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®iÓm hoµ vèn. §Ó x¸c ®Þnh ®iÓm hoµ vèn ta cã thÓ sö dông ph-¬ng ph¸p ®å thÞ hoÆc ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n: 2.1.2.1. Ph-¬ng ph¸p ®å thÞ. * C¸ch x¸c ®Þnh + Ta cã tæng chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp cã thÓ biÓu diÔn theo ph-¬ng tr×nh TC = FC + VC Trong mét kho¶ng s¶n l-îng nhÊt ®Þnh ta thÊy FC kh«ng thay ®æi vµ lµ mét ®-êng th¼ng song song víi trôc s¶n l-îng. Cßn chi phÝ biÕn ®æi VC lµ mét ®-êng ®ång biÕn bÊt kú. Nh-ng th«ng th-êng qua thùc FC nghiÖm th× ng-êi ta thÊy r»ng VC th-êng cã d¹ng bËc Sản lượng nhÊt víi s¶n l-îng s¶n phÈm s¶n xuÊt vµ tiªu thô q §-êng tæng chi phÝ T C cã ®-îc th«ng qua viÖc céng ®å thÞ FC vµ VC víi nhau. + Doanh thu lµ mét ®-êng bÊt kú qua gèc to¹ ®é Sau khi vÏ ®-êng doanh thu vµ tæng chi phÝ trªn cïng 1 ®å thÞ ta thÊy ®iÓm giao nhau cña 2 ®-êng nµy chÝnh lµ ®iÓm hoµ vèn. * ¦u, nh-îc ®iÓm 58