Khảo sát động mạch cảnh bằng siêu âm mạch máu ở bệnh nhân đái tháo đường típ 2

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> KHẢO SÁT ĐỘNG MẠCH CẢNH BẰNG SIÊU ÂM MẠCH MÁU<br /> Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÍP 2<br /> Trần Thanh Linh*, Hồ Thượng Dũng**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu. - Khảo sát tỉ lệ dày lớp nội trung mạc và xơ vữa động mạch cảnh ở bệnh nhân đái tháo đường típ<br /> 2. - Sự liên quan giữa bề dày lớp nội trung mạc và xơ vữa động mạch cảnh với một số đặc điểm của bệnh đái tháo<br /> đường típ 2.<br /> Phương pháp. Nghiên cứu cắt ngang mô tả bao gồm 102 bệnh nhân đái tháo đường và 64 bệnh nhân<br /> không đái tháo đường có tuổi từ 40 trở lên đến khám tại phòng khám Bệnh Viện Đa Khoa Vạn Hạnh.<br /> Kết quả. Tỉ lệ day IMT (intima-media thickness) và mảng xơ vữa động mạch cảnh ở nhóm đái tháo đường<br /> lần lượt là 81,4% và 61,8%, lớn hơn nhóm chứng có ý nghĩa thống kê. Tuổi càng cao, IMT càng dày R= 0,29.<br /> IMT trung bình ở nhóm đái tháo đường kèm tăng huyết áp lớn hơn không kèm tăng huyết áp (1,43 ± 0,37mm so<br /> với 1,19 ± 0,42mm, p < 0,05). Tuổi càng cao, tỉ lệ mảng xơ vữa càng nhiều. Tỉ lệ mảng xơ vữa ở nhóm đái tháo<br /> đường kèm tăng huyết áp là 69,1% và nhóm đái tháo đường không kèm tăng HA là 47,1%, p 50% so với bề dày của đoạn thành<br /> mạch kế cận, khu trú, nhô vào lòng mạch hoặc<br /> khi IMT ≥ 1,5mm theo Hội Tăng Huyết áp/Hội<br /> Tim Mạch Châu Âu 2003(13).<br /> Đo kích thước mảng xơ vữa và phân loại xơ<br /> vữa theo Gray- Weale 1998(1).<br /> Tính phần trăm độ hẹp và phân loại theo<br /> Gray- Scale.<br /> <br /> Xử lý số liệu<br /> Sử dụng phần mềm SPSS 16.0 để xử lý số<br /> liệu.<br /> Kiểm định sự khác biệt thống kê bằng phép<br /> kiểm test-student (t-test) với biến số định lượng;<br /> test Chi-square với biến số định tính. Phân tích<br /> hồi qui để xác định mối liên quan giữa các yếu<br /> tố. Sử dụng test hai đuôi và chấp nhận có ý<br /> nghĩa thống kê với p < 0,05.<br /> <br /> 183<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> <br /> Chúng tôi khảo sát trên 164 bệnh nhân,<br /> trong đó có 102 bệnh nhân ĐTĐ và 62 bệnh<br /> nhân không ĐTĐ. Kết quả như sau:<br /> <br /> Đặc điểm nhóm nghiên cứu<br /> Bảng 1: Một số đặc điểm nhóm nghiên cứu.<br /> Đặc điểm<br /> Nhóm chứng<br /> Tuổi trung bình<br /> 56,7 ± 8,7<br /> BMI trung bình<br /> 24,19 ± 3,22<br /> Vòng eo<br /> 83,79 ± 8,68<br /> Nữ<br /> 80,6%<br /> Giới tính<br /> Nam<br /> 19,4%<br /> Tăng huyết áp<br /> 61,3%<br /> Hút thuốc lá<br /> 14,5%<br /> RLLM<br /> 71,0%<br /> <br /> Nhóm ĐTĐ<br /> 58,6 ± 10,9<br /> 24,27 ± 3,16<br /> 88,59 ± 9,07<br /> 64,7%<br /> 35,3%<br /> 66,7%<br /> 12,7%<br /> 75,5%<br /> <br /> p<br /> > 0,05<br /> > 0,05<br /> < 0,05<br /> < 0,05<br /> > 0,05<br /> > 0,05<br /> > 0,05<br /> <br /> -Vòng eo trung bình ở nhóm ĐTĐ lớn hơn<br /> nhóm chứng ( p < 0,05).<br /> -Nhóm bệnh ĐTĐ nam giới chiếm 35,5%,<br /> lớn hơn nhóm chứng, (p < 0,05).<br /> <br /> Bề dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh<br /> Bảng 2: So sánh tỉ lệ dày lớp nội trung mạc giữa hai<br /> nhóm.<br /> IMT<br /> Không dày (<<br /> 0,9mm)<br /> Dày (≥ 0,9mm)<br /> Tổng<br /> <br /> Nhóm chứng Nhóm ĐTĐ<br /> n<br /> %<br /> n<br /> %<br /> 42<br /> 67,7<br /> 19<br /> 18,6<br /> 20<br /> 62<br /> <br /> 32,3<br /> 100<br /> <br /> 83<br /> 102<br /> <br /> 81,4<br /> 100<br /> <br /> P<br /> < 0,001<br /> < 0,001<br /> <br /> Bảng 3: So sánh bề dày lớp nội trung mạc động mạch<br /> giữa hai nhóm.<br /> Bề dày IMT trung<br /> bình (mm)<br /> ĐMC chung<br /> ĐMC trong<br /> <br /> Nhóm<br /> Nhóm ĐTĐ<br /> chứng<br /> 1,00 ± 0,42 1,35 ± 0,40<br /> 1,00 ± 0,47 1,32 ± 0,45<br /> <br /> P<br /> < 0,05<br /> < 0,05<br /> <br /> Dày lớp nội trung mạc là khởi đầu quá trình<br /> xơ vữa động mạch. Trong nghiên cứu của chúng<br /> tôi, tỉ lệ dày lớp nội trung mạc ở nhóm bệnh<br /> ĐTĐ chiếm 81,4%, lớn hơn có ý nghĩa so với<br /> nhóm không ĐTĐ 32,3%. Bề dày trung bình lớp<br /> nội trung mạc ở nhóm bệnh ĐTĐ lớn hơn nhóm<br /> không ĐTĐ có ý nghĩa thống kê (1,35 ± 0,4 so<br /> với 1,00 ± 0,42). Theo tác giả Nguyễn Hải Thủy,<br /> bề dày lớp nội trung mạc ở nhóm ĐTĐ là 1,18 ±<br /> 0,54mm lớn hơn người bình thường là 1,06 ±<br /> 0,44mm, có ý nghĩa thống kê(6). Ngoài ra, Kelly J<br /> <br /> 184<br /> <br /> Hunt và cộng sự nghiên cứu trên 2282 bệnh<br /> nhân rút ra kết luận: bề dày lớp nội trung mạc<br /> động mạch cảnh chung và động mạch cảnh<br /> trong gia tăng ở những bệnh nhân trước khi có<br /> biểu hiện lâm sàng ĐTĐ, và bệnh xơ vữa động<br /> mạch cũng hiện diện sớm trước khi bệnh ĐTĐ<br /> biểu hiện trên lâm sàng(2). Tương tự, trong<br /> nghiên cứu IRAS, tác giả Lynne E Wagenknecht<br /> nhận thấy tốc độ dày lớp nội trung mạc của<br /> động mạch cảnh chung và động mạch cảnh<br /> trong ở nhóm ĐTĐ gấp 2 lần nhóm không ĐTĐ.<br /> Riêng bề dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh<br /> trong tiến triển nhanh hơn ở nhóm ĐTĐ chưa<br /> được chẩn đoán so với bệnh nhân đã được chẩn<br /> đoán. Đồng thời tác giả cũng nhận thấy, sự tiến<br /> triển xơ vữa động mạch xảy ra nhanh nhất ở giai<br /> đoạn sớm của bệnh ĐTĐ(12). Tác giả Theodora S.<br /> Temelkova-Kurktschiev khảo sát bệnh ĐTĐ mới<br /> được chẩn đoán nhận thấy quá trình xơ vữa<br /> động mạch xảy ra sớm vào giai đoạn đầu của<br /> bệnh và giải thích cho hiện tượng này là do lớp<br /> nội mạc bị nhiễm độc glucose, quá trình<br /> glycosylation(10).<br /> Bảng 4: Phân bố bề dày lớp nội trung mạc theo tuổi ở<br /> nhóm ĐTĐ<br /> Nhóm tuổi 40 – 49 50 – 59 60 – 69<br /> ≥ 70<br /> Tổng<br /> Dày IMT<br /> 13<br /> 34<br /> 18 (90%)<br /> 18<br /> 83<br /> (54,2%) (87,2%)<br /> (94,7%)<br /> Không dày<br /> 11<br /> 5 (12,8%) 2 (10%) 1 (5,3%) 19<br /> (45,8%)<br /> Tổng<br /> 24<br /> 39<br /> 20<br /> 19<br /> 102<br /> <br /> Bảng 5: Bề dày trung bình lớp nội trung mạc động<br /> mạch theo tuổi ở nhóm ĐTĐ.<br /> Nhóm tuổi<br /> 40 – 49<br /> 50 – 59<br /> 60 – 69<br /> ≥ 70<br /> Tổng<br /> <br /> Số lượng<br /> 24<br /> 39<br /> 20<br /> 19<br /> 102<br /> <br /> IMT trung bình (mm)<br /> 1,07 ± 0,40<br /> 1,39 ± 0,40<br /> 1,43 ± 0,35<br /> 1,52 ± 0,32<br /> 1,35 ± 0,40<br /> <br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi nhận thấy<br /> bề dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh ở<br /> bệnh nhân ĐTĐ khác nhau ở các nhóm tuổi, tuổi<br /> càng cao tỉ lệ dày lớp nội trung mạc càng nhiều,<br /> đồng thời chúng tôi nhận thấy có mối liên quan<br /> giữa tuổi và bề dày lớp nội trung mạc với R =<br /> 0,29 (p < 0,05), tương tự kết quả tác giả Huỳnh<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> Thị Thanh Trang, Lê Văn Sĩ và Nguyễn Hải<br /> Thủy. Trong nghiên cứu IRAS, nhận thấy tốc độ<br /> dày lớp nội trung mạc động mạch cảnh trong ở<br /> người bình thường là 17,7µm/năm, bệnh nhân<br /> ĐTĐ được chẩn đoán là 26,6 µm/năm và bệnh<br /> nhân ĐTĐ chưa được chẩn đoán là 33,9<br /> µm/năm(12). Trong nghiên cứu INVADE, nhận<br /> thấy bề dày lớp nội trung mạc gia tăng 0,011 ±<br /> 0,004mm/năm ở người không ĐTĐ và 0,018 ±<br /> 0,002mm/năm ở bệnh nhân ĐTĐ.<br /> Bảng 6: Bề dày trung bình lớp nội trung mạc với các<br /> tăng huyết áp ở nhóm ĐTĐ.<br /> Tăng HA<br /> <br /> Không<br /> Có<br /> <br /> IMT trung bình (mm)<br /> 1,19 ± 0,42<br /> 1,43 ± 0,37<br /> <br /> p<br /> 0,003<br /> <br /> Bề dày lớp nội trung mạc trung bình ở bệnh<br /> nhân ĐTĐ kèm tăng huyết áp lớn hơn đáng kể<br /> so với bệnh nhân ĐTĐ không kèm tăng huyết<br /> áp (1,43 ± 0,37 và 1,19 ± 0,42). Kết quả tương tự<br /> như nghiên cứu của tác giả Huỳnh Thị Thanh<br /> Trang và tác giả Võ Thị Kim Phương(11), tác giả<br /> Pellegrino L(8).<br /> <br /> Mảng xơ vữa<br /> Bảng 7: So sánh tỉ lệ mảng xơ vữa giữa hai nhóm.<br /> <br /> Không MXV<br /> Có MXV<br /> Tổng<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> n<br /> %<br /> 47<br /> 75,8<br /> 15<br /> 24,2<br /> 62<br /> 100<br /> <br /> Nhóm ĐTĐ<br /> n<br /> %<br /> 39<br /> 38,2<br /> 63<br /> 61,8<br /> 102<br /> 100<br /> <br /> p<br /> < 0,05<br /> < 0,05<br /> <br /> Tỉ lệ mảng xơ vữa ở nhóm bệnh nhân ĐTĐ<br /> chiếm 61,8%, lớn hơn nhóm không mắc bệnh<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 9: Liên quan giữa THA và MXV ở nhóm<br /> ĐTĐ.<br /> Mảng xơ<br /> vữa<br /> Không<br /> Có<br /> Tổng<br /> <br /> Không THA<br /> n<br /> %<br /> 18<br /> 52,9<br /> 16<br /> 47,1<br /> 34<br /> 100<br /> <br /> Có THA<br /> n<br /> %<br /> 21<br /> 30,9<br /> 47<br /> 69,1<br /> 68<br /> 100<br /> <br /> p<br /> < 0,05<br /> <br /> Tỉ lệ mảng xơ vữa ở nhóm bệnh ĐTĐ kèm<br /> tăng huyết áp chiếm 69,1% cao hơn nhiều so với<br /> nhóm không kèm tăng huyết áp có ý nghĩa<br /> thống kê. Nghĩa là bệnh ĐTĐ kèm tăng huyết áp<br /> làm tăng hơn nữa tỉ lệ xuất hiện mảng xơ vữa<br /> động mạch. Theo một số nghiên cứu thì tăng<br /> huyết áp ở bệnh nhân ĐTĐ làm tăng tỉ lệ tử<br /> vong do bệnh tim mạch lên gấp 3 lần so với<br /> người không mắc bệnh ĐTĐ(9).<br /> Bảng 10: Tỉ lệ độ hẹp động mạch cảnh ở nhóm ĐTĐ.<br /> Độ hẹp<br /> < 60%<br /> 60% - 69%<br /> ≥ 70%<br /> Tổng<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> 5<br /> 2<br /> 0<br /> 7<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> 4,9%<br /> 2,0%<br /> 0%<br /> 6,9%<br /> <br /> Tỉ lệ bệnh nhân ĐTĐ có hẹp động mạch<br /> cảnh trong nghiên cứu này thấp (6,9%), chủ yếu<br /> là hẹp nhẹ và chỉ có 1 bệnh nhân hẹp động mạch<br /> cảnh hai bên. Đồng thời, khi khảo sát bằng siêu<br /> âm Doppler động mạch cảnh ở nhóm ĐTĐ,<br /> chúng tôi không thấy có sự khác biệt có ý nghĩa<br /> so với nhóm chứng. Điều này do nghiên cứu<br /> chúng tôi chủ yếu là tầm soát biến chứng mạch<br /> máu ở bệnh nhân ĐTĐ, và mẫu nghiên cứu<br /> bệnh nhân không có biểu hiện đột quị.<br /> <br /> ĐTĐ (p < 0,05).<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> Bảng 8: Tỉ lệ mảng xơ vữa theo tuổi ở nhóm ĐTĐ.<br /> <br /> Qua nghiên cứu trên 164 người đến khám và<br /> điều trị ngoại trú tại Bệnh Viện Đa Khoa Vạn<br /> Hạnh, trong đó 102 bệnh nhân ĐTĐ chúng tôi<br /> rút ra một số kết luận sau:<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> 40 – 49<br /> 50 – 59<br /> 60 – 69<br /> ≥ 70<br /> Tổng<br /> <br /> Không MXV<br /> 20 (83,3%)<br /> 14 (35,9%)<br /> 3 (15%)<br /> 2 (10,5%)<br /> 39<br /> <br /> Có MXV<br /> 4 (16,7%)<br /> 25 (64,1%)<br /> 17 (85%)<br /> 17 (89,5%)<br /> 63<br /> <br /> Tổng<br /> 24 (100%)<br /> 39 (100%)<br /> 20 (100%)<br /> 19 (100%)<br /> 102<br /> <br /> Có sự liên quan giữa nhóm tuổi và tỉ lệ<br /> mảng xơ vữa động mạch cảnh. Tuổi càng lớn tỉ<br /> lệ mảng xơ vữa càng nhiều (p< 0,05).<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Tỉ lệ dày lớp nội trung mạc và xơ vữa động<br /> mạch cảnh ở bệnh nhân đái tháo đường<br /> Tỉ lệ dày lớp nội trung mạc và mảng xơ vữa<br /> động mạch cảnh ở nhóm bệnh nhân ĐTĐ lần<br /> lượt là 81,4% và 61,8% lớn hơn nhóm không<br /> ĐTĐ, có ý nghĩa thống kê.<br /> <br /> 185<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Sự liên quan giữa bề dày lớp nội trung<br /> mạc và xơ vữa động mạch cảnh với một số<br /> đặc điểm của bệnh đái tháo đường típ 2<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Tuổi càng cao lớp nội trung mạc càng dày,<br /> tương quan thuận R= 0,29<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Bề dày nội trung mạc ở bệnh nhân ĐTĐ kèm<br /> tăng huyết áp lớn hơn nhóm bệnh nhân không<br /> kèm tăng huyết áp, có ý nghĩa thống kê (1,43 ±<br /> 0,37mm so với 1,19 ± 0,42mm, P < 0,05).<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Tuổi càng lớn tỉ lệ xuất hiện mảng xơ vữa<br /> càng cao.<br /> Tăng huyết áp làm tăng tỉ lệ mảng xơ vữa ở<br /> bệnh nhân ĐTĐ.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> 4.<br /> <br /> 186<br /> <br /> Cattin F. et al (2001), "Echo-Doppler des Arteres Carotides et<br /> Verebrales". Doppler Transcranien.<br /> Hunt KJ., William K, Rivera D, O'Leary DH (2003), "Elavated<br /> Carotid Artery Intima-Media Thickness Level in Individuals<br /> Who Subsequently Develop Type 2 Diabetes", Arterioslerosis,<br /> Thrombosis, and Vascular Biology 23, pp. 1845-1850.<br /> Huỳnh Thị Thanh Trang (2002), Khảo sát bệnh xơ vữa động<br /> mạch ở bệnh nhân đái tháo đường típ 2, Luận văn thạc sĩ Y học.<br /> Lê Văn Sĩ, Trần Đức Thọ, Phạm Thắng (2000), Nghiên cứu độ<br /> dày nội trung mạc động mạch cảnh ở người bình thường bằng siêu<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> 10.<br /> <br /> 11.<br /> <br /> 12.<br /> <br /> 13.<br /> <br /> âm mạch máu, Kỷ yếu toàn văn đề tài khoa học Đại Hội Tim<br /> Mạch Học Quốc Gia Việt Nam, tr. 813-819<br /> Lopes-Virella MF., Virella G (2005). Diabetes and<br /> Atherosclerosis, Diabetes and Cardiovascular disease, pp. 225246.<br /> Nguyễn Hải Thủy và CS (2005), “Khảo sát lớp nội trung mạc<br /> động mạch cảnh ở bệnh nhân đái tháo đường có bệnh mạch<br /> vành”, Tạp chí Tim mạch số (41), tr. 299-305.<br /> Nguyễn Thanh Liêm (2004), Khảo sát xơ vữa động mạch cảnh ở<br /> bệnh nhân tai biến mạch máu não bằng siêu âm Duplex, Luận văn<br /> thạc sĩ Y học.<br /> Pellegrino L et el (2002),"2D Echo color-Doppler study of the<br /> extracranical carotid arteries in borderline arterial isolated<br /> systolis hypertesion", Minerva Cardioangiol 50(1) , pp. 1-14<br /> Reddy K. S (2004), "Cardiovascular disease in non-western<br /> countries", N Engl J Med 350, pp. 2438-2440.<br /> Temelkova-Kurktscheiv TS., Koehler C (1999), "Increased<br /> Intimal-Medial Thickness in Newly Detected Type 2<br /> Diabete"s, Diabetes care 22(2), pp. 333-338.<br /> Võ Thị Kim Phương (2004), Khảo sát động mạch cảnh bằng siêu<br /> âm Doppler màu ở bệnh nhân bệnh động mạch vành, Luận văn<br /> thạc sĩ Y học.<br /> Wagenknecht LE., Zaccaro D, Espeland MA. (2003), "Diabetes<br /> and Progression of Carotid Atheroslerosis: The Insulin<br /> Resistance Atheroslerosis Study", Arterioslerosis, Thrombosis,<br /> and Vascular Biology 23, pp. 1034-1041.<br /> Zachetti A (2003), “2003 European Society of HypertensionEuropean Society of Cardiology guidelines for the<br /> management of arterial hypertension”, Jounal of Hypertension<br /> (21), pp. 1011-1053<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br />