Khóa luận tốt nghiệp: Sử dụng nghiệp vụ hoán đổi tiền tệ nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trường ngoại hối

Chia sẻ: Mhvghbn Mhvghbn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

217
lượt xem 30
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp: Sử dụng nghiệp vụ hoán đổi tiền tệ nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trường ngoại hối ứng dụng của hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối, cơ hội và thách thức với việc sử dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối Việt Nam. Giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển thị trường ngoại hối phát sinh Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Sử dụng nghiệp vụ hoán đổi tiền tệ nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trường ngoại hối

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHUYÊN NGÀNH TÀI CHÍNH QUỐC TẾ --------O0O------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: SỬ DỤNG NGHIỆP VỤ HOÁN ĐỔI TIỀN TỆ NHẰM MỤC ĐÍCH PHÒNG NGỪA RỦI RO VÀ ĐẦU CƠ TRÊN THỊ TRƢỜNGNG NGOẠI HỐI Sinh viên thực hiện : Nguyễn Trà Mi Lớp : Anh 5 Khóa : 45 Giáo viên hớng dẫn : Ths. Phan Trần Trung Dũng Hà Nội, tháng 5 /2010
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, BIỂU LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỊ TRƢỜNG NGOẠI HỐI VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO, ĐẦU CƠ TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI ... 4 1. Thị trƣờng ngoại hối:............................................................................... 4 1.1. Khái niệm: ............................................................................................ 4 1.2. Một số vấn đề cơ bản: .......................................................................... 5 1.2.1. Một số đặc điểm thị trường ngoại hối: .......................................... 5 1.2.2. Một số rủi ro thường gặp trong kinh doanh ngoại hối: ................. 6 1.2.2.1. Rủi ro ngoại hối: ...................................................................... 6 1.2.2.2. Rủi ro lãi suất: ....................................................................... 10 1.2.3. Đầu cơ trên thị trường ngoại hối: ................................................ 10 2. Hoán đổi tiền tệ: ..................................................................................... 11 2.1. Hoán đổi ngoại hối:............................................................................ 12 2.2. Tín dụng giáp lưng: ............................................................................ 14 2.3. Hoán đổi chéo tiền tệ: ........................................................................ 16 3. Vai trò của hợp đồng hoán đổi tiền tệ trên thị trƣờng ngoại hối: ..... 17 4. Ứng dụng hoán đổi tiền tệ vào phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trƣờng ngoại hối: ........................................................................................ 19 4.1. Hoán đối ngoại hối:............................................................................ 19 4.1.1. Ứng dụng hợp đồng hoán đổi ngoại hối để phòng ngừa rủi ro ngoại hối: ............................................................................................... 19
4.1.2. Ứng dụng hợp đồng hoán đổi ngoại hối để đầu cơ trên thị trường ngoại hối: ............................................................................................... 21 4.2. Tín dụng giáp lưng: ............................................................................ 23 4.3. Hoán đổi chéo tiền tệ: ........................................................................ 25 4.3.1. Ứng dụng hoán đổi chéo tiền tệ để phòng ngừa rủi ro ngoại hối và rủi ro lãi suất trên thị trường ngoại hối:................................................. 25 4.3.2. Ứng dụng hợp đồng chéo tiền tệ để đầu cơ trên thị trường ngoại hối:....... .................................................................................................. 27 CHƢƠNG II. THỰC TRẠNG ỨNG DỤNG HOÁN ĐỔI TIỀN TỆ TRÊN THỊ TRƢỜNG NGOẠI HỐI THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM ....................... 29 1. Thực trạng ứng dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trƣờng ngoại hối thế giới:........................................................................................................ 29 2. Thực trạng ứng dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trƣờng ngoại hối Việt Nam..............................................................................................................49 2.1. Thực trạng thị trường ngoại hối và hoán đổi tiền tệ ở Việt Nam: ..... 49 2.2. Nguyên nhân khiến thị trường hoán đổi tiền tệ chưa phát triển ở Việt Nam:. ......................................................................................................... 59 2.2.1. Yếu tố khách quan: ...................................................................... 59 2.2.2. Yếu tố chủ quan: .......................................................................... 62 CHƢƠNG III. KIẾN NGHỊ GIẢI PHÁP CHO VIỆC SỬ DỤNG HOÁN ĐỔI TIỀN TỆ NHẰM PHÒNG NGỪA RỦI RO TRÊN THỊ TRƢỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM ............................................................................. 67 1. Định hƣớng phát triển thị trƣờng ngoại hối Việt Nam trong thời gian tới: ....................................................................................................... 67 2. Triển vọng đối với việc ứng dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trƣờng ngoại hối Việt Nam: ................................................................................... 70 2.1. Điều kiện thuận lợi cho việc ứng dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối Việt Nam: .................................................................................. 70
2.2. Những khó khăn cho việc ứng dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối Việt Nam: .................................................................................. 75 3. Giải pháp cho việc triển khai và phát triển hoán đổi tiền tệ trên thị trƣờng ngoại hối Việt Nam: ...................................................................... 77 3.1. Giải pháp mang tính vĩ mô: ............................................................... 77 3.2. Giải pháp mang tính vi mô: ............................................................... 82 KẾT LUẬN .................................................................................................... 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 88
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BIS : Ngân hàng Thanh toán Quốc tế BoC : Ngân hàng Trung ương Canada BoE : Ngân hàng Trung ương Anh BoJ : Ngân hàng Trung ương Nhật Bản EUR : đồng Euro Fed : Cục dự trữ liên bang Mĩ JPY : đồng Yên Nhật GBP : bảng Anh NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại NHTW : Ngân hàng trung ương SNB : Ngân hàng Quốc gia Thụy Sĩ TCTD : Tổ chức tín dụng USD : đôla Mĩ VNĐ : Việt Nam đồng WTO : Tổ chức Thương mại Thế giới
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Danh mục biểu đồ: Biểu đồ 1. Doanh thu bình quân một ngày của công cụ ngoại hối phái sinh và hoán đổi ngoại hối trên thị trường ngoại hối trong tháng 4 và tháng 10 từ năm 2004 đến 2009……19 Biểu đồ 2. Doanh thu bình quân một ngày của thị trường ngoại hốitừ tháng 7/1992–tháng 7/2007……………………………………………………………………………………...30 Biểu đồ 3. Doanh thu trên thị trường phái sinh OTC từ 1995-2007……………………….32 Biểu đồ 4. Khối lượng khoản tiền gốc giao dịch của công cụ phái sinh ngoại hối trên thị trường OTC từ tháng 7/1995 - tháng 7/2007………………………………………………33 Biể đồ 5. Doanh thu bình quân mỗi ngày của hoán đổi ngoại hối tại các nước phát triển năm 2007…………………………………………………………………………………..35 Biểu đồ 6. Doanh thu bình quân mỗi ngày của hoạt động hoán đổi ngoại hối ở các nước mới nổi tại tháng 4 năm 2007……………………………………………………………...36 Biểu đồ 7. Trạng thái ngoại hối ròng của các ngân hàng Anh từ 1999- 2008……………..38 Biểu đồ 8. Doanh thu hoán đổi ngoại hối theo tiêu chí địa lý từ 1995 – 2007…………….38 Biểu đồ 9. G10 và Switzerland: Khối lượng khoản tiền gốc giao dịch của công cụ phái sinh ngoại hối trên thị trường OTC từ tháng 6/1998 - tháng 6/2009…………………………...41 Biểu đồ 10. Doanh thu bình quân một ngày trên thị trường ngoại hối Anh từ 4/2006 – 10/2009…………………………………………………………………………………….42 Biểu đồ 11. Biến động tỷ giá của các đồng tiền chính trên thế giới so với đôla Mĩ từ 2007- 2009………………………………………………………………………………………..44 Biểu đồ 12. Điểm tỷ giá hoán đổi ngoại hối 2007 – 2009…………………………………45 Biểu đồ 13. Lợi suất yêu cầu của hoán đổi USD và LIBOR từ 2007 – 2009 ……………..45 Biểu đồ 14. Kênh hoán đổi giữa Fed và ECB, SNB, BOE từ tháng 12 năm 2007 đến tháng 10 năm 2008……………………………………………………………………………….48 Biểu đồ 15. Biến động tỷ giá USD/VNĐ từ tháng 10/2006 – 10/2007……………………56 Biểu đồ 16. Diễn biến tỷ giá USD/VNĐ năm 2008……………………………………….57
Danh mục bảng: Bảng 1. Doanh thu bình quân trên thị trường hối đoái thế giới từ tháng 7/1992- tháng 7/2007 ………………………………………………………………………………….….30 Bảng 2. Doanh thu bình quân một ngày trên thị trường phái sinh OTC từ tháng 7/1998– tháng 7/2007………………………………………………………………….……………31 Bảng 3. Khối lượng khoản tiền gốc giao dịch trên thị trường phái sinh OTC tại thời điểm cuối tháng 6/2004 và tháng 6/2007………………………………………………………..33 Bảng 4. Doanh thu bình quân mỗi ngày trên thị trường ngoại hối Nhật Bản từ tháng 4/2006 – 4/2009……………………………………………………………………………………39 Bảng 5. Doanh thu bình quân một ngày của thị trường ngoại hối Anh từ 4/2006 – 10/2009…………………………………………………………………………………….42 Bảng 6. Chênh lệch giữa tỷ giá mua vào-bán ra của tỷ giá giao ngay và tỷ giá hoán đổi trước và trong thời kì cuộc khủng hoảng tài chính 2007 – 2009…………………………..46
LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Thị trường ngoại hối trên thế giới đã hình thành từ rất lâu và ngày càng phát triển nhanh chóng với nhiều loại hình giao dịch mới ra đời.Tuy nhiên, sự biến động khó lường của giá cả hàng hoá, lãi suất, tỷ giá trên thị trường là những nguyên nhân gây ra rủi ro cho các nhà đầu tư. Để hạn chế thấp nhất những rủi ro thua lỗ có thể xảy ra, các nghiệp vụ tài chính phái sinh đã được hình thành. Và hoán đổi tiền tệ với những đặc điểm riêng có của mình đã trở thành công cụ phái sinh được ưa chuộng nhất trong việc phòng ngừa rủi ro trên thị trường ngoại hối, thậm chí cũng được các nhà đầu tư sử dụng như một công cụ đầu cơ hiệu quả. Tuy nhiên ở Việt Nam, thị trường ngoại hối dù đã được hình thành song còn ở mức sơ khai và chưa phát triển, những nhận thức và hiểu biết về lĩnh vực này còn nhiều hạn chế. Các nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối còn nghèo nàn, đại đa số các ngân hàng chỉ tiến hành nghiệp vụ giao ngay phục vụ khách hàng trong việc thanh toán và kinh doanh tiền gửi, chưa kinh doanh ngoại tệ kiếm lời một cách thực sự và chưa chú trọng đến việc phòng ngừa rủi ro thông qua các công cụ ngoại hối phái sinh như hợp đồng hoán đổi tiền tệ. Chính vì điều kiện thị trường ngoại hối còn kém phát triển nên các sản phẩm phái sinh như hoán đổi tiền tệ dù đã được nhà nước cho phép thực hiện từ năm 1998, nhưng cho đến nay công cụ này vẫn chưa được sử dụng nhiều trong việc phòng ngừa rủi ro hay đầu cơ kiếm lời trên thị trường ngoại hối Việt Nam. Kể từ khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng hơn với nền kinh tế thế giới, đồng nghĩa với việc nền kinh tế Việt Nam nói chung và thị trường ngoại hối nói riêng sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức và rủi ro hơn. Chính vì vậy, việc sử dụng và phát 1
triển công cụ rủi ro tỷ giá, bảo đảm an toàn vốn mặt khác có thể xử lí trạng thái luồng tiền, gia tăng vốn ngắn hạn tạm thời mà không làm gia tăng những rủi ro kèm theo như hoán đổi tiền tệ là điều hết sức cần thiết. Hơn thế nữa, với chiến lược đầu tư hợp lí, các nhà đầu tư có thể sử dụng hoán đổi tiền tệ như một công cụ kiếm lời hiệu quả trên thị trường ngoại hối đang khởi sắc như Việt Nam. Do đó, khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Sử dụng nghiệp vụ hoán đổi tiền tệ nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trường ngoại hối” sẽ đề cập đến một số ứng dụng cũng như vai trò của hoán đổi tiền tệ trong việc giúp các nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro hay đầu cơ kiếm lời trên thị trường ngoại hối dựa trên việc nghiên cứu tìm hiểu hệ thống lý thuyết về thị trường ngoại hối. Đồng thời, khóa luận sẽ nghiên cứu về tình hình sử dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối thế giới và Việt Nam, từ đó đưa ra nguyên nhân khiến thị trường hoán đổi tiền tệ Việt Nam chưa phát triển và một số giải pháp nhằm góp phần mở rộng phạm vi ứng dụng của nghiệp vụ này trên thị trường ngoại hối Việt Nam 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu các ứng dụng của hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro và đầu cơ để từ đó tìm hiểu những cơ hội và thách thức đối với việc sử dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối Việt Nam, trên cơ sở này, đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển thị trường ngoại hối phái sinh Việt Nam nói chung và phát triển sản phẩm hoán đổi tiền tệ nói riêng. 3. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nghiệp vụ hoán đổi tiền tệ, thị trường ngoại hối thế giới và thị trường ngoại hối Việt Nam. 2
4. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu giai đoạn từ khi hoán đổi tiền tệ bắt đầu được sử dụng trên thị trường ngoại hối thế giới và Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ tới nay (2007-2009). 5. Phương pháp nghiên cứu Khóa luận sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu và dẫn giải, sử dụng số liệu bảng biểu minh họa. 6. Kết cấu của khóa luận Ngoài lời mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung của khóa luận được kết cấu thành 3 chương:  Chương I: Trình bày cơ sở lý luận về thị trường ngoại hối, quản trị rủi ro và đầu cơ trong kinh doanh ngoại hối, đồng thời đưa ra một số ứng dụng của hoán đổi tiền tệ trong việc phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trường ngoại hối  Chương II: Trình bày về thực trạng sử dụng hoán đổi tiền tệ trên thị trường ngoại hối thế giới và thị trường ngoại hối Việt Nam, đưa ra một số nguyên nhân khiến thị trường ngoại hối phái sinh nói chung và hoán đổi tiền tệ nói riêng chưa phát triển ở Việt Nam  Chương III: Dự báo định hướng phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tương lai và triển vọng phát triển của thị trường ngoại hối phái sinh nói chung và hoán đổi tiền tệ nói riêng ở Việt Nam, đề xuất những giải pháp để khắc phục những khó khăn, và phát triển việc ứng dụng hoán đổi tiền tệ trong phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trường ngoại hối Việt Nam trong giai đoạn mới. 3
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỊ TRƢỜNG NGOẠI HỐI VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO, ĐẦU CƠ TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI 1. Thị trƣờng ngoại hối: 1.1. Khái niệm: Thị trường ngoại hối là bất cứ đâu diễn ra việc mua, bán các đồng tiền khác nhau.1 Trên thị trường ngoại hối, ngoại tệ và các phương tiện thanh toán có giá trị như ngoại tệ được giao dịch, trao đổi với nhau. Trong đó, đối với một quốc gia, ngoại tệ được hiểu là đồng tiền nước ngoài (bao gồm cả đồng tiền chung của các nước khác như EUR và Quyền rút vốn đặc biệt SDR). Phương tiện thanh toán có giá trị như ngoại tệ là các giấy tờ có giá ghi bằng ngoại tệ như séc thương mại, chấp phiếu ngân hàng, kỳ phiếu, hối phiếu, trái phiếu, cổ phiếu và các giấy tờ có giá khác. Tuy nhiên, giấy tờ có giá ghi bằng ngoại tệ không được giao dịch trực tiếp trên thị trường ngoại hối mà trước hết phải bán (chiết khấu) cho ngân hàng thương mại để nhận ngoại tệ, sau đó mới tiến hành mua bán trên thị trường ngoại hối. Vàng tiêu chuẩn quốc tế cũng được coi là phương tiên thanh toán có giá trị như ngoại tệ, nhưng vai trò tiền tệ của vàng ngày nay đã giảm đáng kể. Vì vậy, nói đến thị trường ngoại hối, người ta thường hiểu đó là thi trường mua bán ngoại tệ - nơi đồng tiền của quốc gia này có thể đổi lấy đồng tiền của quốc gia khác. Trên thực tế, hoạt động mua bán tiền tệ xảy ra chủ yếu giữa các ngân hàng. Chính vì vậy nếu hiểu theo nghĩa hẹp, thị trường ngoại hối là thị trường mua bán tiền tệ giữa các ngân hàng – tức thị trường liên ngân hàng (Interbank). 1 Theo định nghĩa trong “Cẩm nang thị trường ngoại hối và các giao dịch kinh doanh ngoại hối” – PGS.TS Nguyễn Văn Tiến, Xuất bản lần thứ 5, trang 17 4
Thị trƣờng ngoại hối - FOREX Thị trƣờng liên ngân hàng Thị trƣờng ngoài ngân hàng - – Interbank – 85% Non Interbank – 15% Ngân hàng – Khách hàng Khách hàng – Khách hàng 14% 1% 1.2. Một số vấn đề cơ bản: 1.2.1. Một số đặc điểm thị trƣờng ngoại hối: Thị trường ngoại hối vượt lên tất cả các loại thị trường khác để trở thành thị trường tài chính lớn nhất và phổ biến nhất trên thế giới, được giao dịch bởi hàng triệu cá nhân và tổ chức quốc tế bởi một số đặc điểm sau đây:  Thị trường ngoại hối là thị trường toàn cầu hay thị trường không ngủ do sự chênh lệch múi giờ giữa các khu vực trên thế giới.  Thị trường ngoại hối là thị trường không gian, vì nó là bất cứ đâu diễn ra hoạt động mua bán các đồng tiền khác nhau. Câc thành viên tham gia thị trường có thể duy trì quan hệ liên tục thông qua điện thoại, mạng vi tính, telex và fax.  Thị trường liên ngân hàng (Interbank) là trung tâm của thị trường ngoại hối với doanh số chiếm trên 85% tổng doanh số giao dịch toàn cầu. 5
 Thị trường ngoại hối có nhiều ưu thế hơn so với các thị trường khác với chi phí giao dịch thấp, không phí dịch vụ, không giới hạn giao dịch và độ thanh khoản cao.  Thị trường ngoại hối rất nhạy cảm với các sự kiện kinh tế, chính trị, xã hội…nhất là các chính sách tiền tệ của các quốc gia. Với những đặc điểm trên, trong mấy thập kỉ qua thị trường ngoại hối đã có tốc độ phát triển rất nhanh, không chỉ về mặt doanh số mà còn tạo ra nhiều loại hình nghiệp vụ kinh doanh mới, phức tạp hơn, tinh vi hơn, và cũng trở nên rủi ro hơn. 1.2.2. Một số rủi ro thƣờng gặp trong kinh doanh ngoại hối: Trong hoạt động kinh doanh ngoại hối, các thành viên tham gia thị trường phải đối mặt với rất nhiều loại rủi ro như rủi ro tín dụng, rủi ro tỷ giá, rủi ro lãi suất, rủi ro thanh khoản… Trong phạm vi đề tài nghiên cứu, khóa luận tốt nghiệp sẽ chỉ đề cập đến hai loại rủi ro lớn nhất và thường xảy ra nhất mà các thành viên tham gia thị trường ngoại hối phải đối mặt và có biện pháp phòng ngừa hoặc dựa vào đó để đầu cơ kiếm lời. Đó là rủi ro ngoại hối (foreign exchange risk) và rủi ro lãi suất (interest rate risk). 1.2.2.1. Rủi ro ngoại hối: Rủi ro ngoại hối (foreign exchange rate) là loại rủi ro xảy ra khi sự biến động của tỷ giá hối đoái khiến các thành viên tham gia thị trường ngoại hối phải gánh chịu thua lỗ.2 Sự biến động tỷ giá chính là một trong những nguồn gốc rủi ro chính khiến nhiều doanh nghiệp trên thế giới rơi vào lao đao, và cũng là nguyên 2 Theo định nghĩa trên http://www.investopedia.com/terms/f/foreignexchangerisk.asp 6
nhân dẫn đến sự ra đời của rất nhiều công cụ phòng chống rủi ro ngoại hối. Trong quá khứ, việc tỷ giá biến động có tác động nhiều hơn kể từ sau sự sụp đổ của chế độ tỷ giá Bretton Woods vào đầu thập niên 1970. Nhiều công ty lớn trên thế giới, đặc biệt là những công ty tên tuổi của Mỹ và Nhật như Laker Airlines, Caterpillar, Toyota, Honda, v.v. đều gặp nhiều khó khăn trong kinh doanh do những biến động bất lợi của tỷ giá trong các thập niên 1980 - 1990, và khiến cho doanh thu lẫn lợi nhuận giảm thấp. Về lý thuyết, biến động tỷ giá có thể tác động đến doanh nghiệp theo nhiều cách và được đo lường bằng độ nhạy cảm đối với rủi ro tỷ giá. Nhìn chung có ba loại rủi ro ngoại hối mà các doanh nghiệp phải đối mặt: nguy cơ độ nhạy cảm tỷ giá bắt nguồn từ các giao dịch thương mại (Transaction exposure); nguy cơ từ bảng cân đối kế toán (Translation exposure); nguy cơ độ nhạy cảm tỷ giá ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh (Economic exposure).  Nguy cơ độ nhạy cảm tỷ giá bắt nguồn từ các giao dịch thƣơng mại (Transaction exposure) xảy ra khi một công ty có một khoản tiền được cam kết trả bằng ngoại tệ từ các hoạt động giao dịch như bán hàng trả chậm hoặc cho vay. Nguy cơ này liên quan đến các dòng tiền công ty chắc chắn nhận được trong tương lai như các khoản trả lãi vay hay doanh thu từ bán hàng được cam kết trước trong các hợp đồng thương mại. Đây là một rủi ro lớn với doanh nghiệp nếu trong khoảng thời gian từ khi bán hàng đến lúc nhận được tiền, tỷ giá biến động và khiến khoản doanh thu sau khi chuyển sang nội tệ bị giảm đi đáng kể. Để minh họa tác động tiềm ẩn của độ nhạy cảm giao dịch đối với các rủi ro tỷ giá, hãy xem các nhà xuất khẩu Mỹ đã bán sản phẩm của họ cho các nước châu Á trong suốt cuộc khủng hoảng 1997 – 1998, khi một vài đồng tiền các nước châu Á giảm giá khoảng 80%. Nếu các nhà xuất khẩu 7
thu tiền bằng tiền của các nước châu Á, thì dòng tiền của họ có thể ít hơn 80% so với dự định. Nếu các nhà xuất khẩu thu tiền bằng USD họ sẽ không phải gánh chịu độ nhạy cảm giao dịch đối với rủi ro tỷ giá. Trong trường hợp này, các công ty nhập khẩu ở các nước châu Á sẽ là người phải chịu rủi ro này. Tác động của sự thay đổi lớn trong giá trị tiền tệ có thể tàn phá các công ty kinh doanh chủ yếu dựa vào giao dịch quốc tế.  Nguy cơ độ nhạy cảm tỷ giá ảnh hƣởng khả năng cạnh tranh (economic exposure) xảy ra khi biến động tỷ giá làm dòng tiền công ty nhận được trong tương lai thay đổi, ảnh hưởng đến giá trị hiện tại hay vị thế cạnh tranh của công ty trên thị trường. Nguy cơ tiềm ẩn này liên quan đến các dòng tiền tương lai không được cam kết trước trong các hợp đồng giao dịch hay đơn giản nó chỉ là các khoản tiền ước tính, không chắc chắn (khác với nguy cơ độ nhạy cảm tỷ giá từ các giao dịch thương mại cũng liên quan đến các dòng tiền tương lai nhưng đã được xác định cụ thể trong các hợp đồng giao dịch ngay từ thời điểm hiện tại). Nguy cơ tiềm ẩn có thể được coi như tác động tương lai của biến động tỷ giá lên tính thanh khoản, hoạt động, tình hình tài chính và lãi lỗ của một công ty. Ví dụ, các khoản chi phí của một công ty đa quốc gia được tính theo một loại tiền tệ, và doanh thu được tính theo một loại tiền tệ khác. Doanh thu của công ty sẽ giảm nếu đồng tiền để tính chi phí lên giá so với đồng tiền tính doanh thu. Công ty sẽ phải bỏ chỉ phí nhiều hơn để mua nguyên vật liệu và bán hàng rẻ hơn. Điều này chắc chắn sẽ làm thay đổi dòng tiền tương lai ước tính và giá trị hiện tại của công ty. Một ví dụ thực tế, việc lên giá mạnh mẽ của đồng Yên nhật giữa thập niên 90 đã khiến hàng xuất khẩu của Nhật trở nên đắt hơn so với những nước khác, vì vậy ảnh hưởng đến tính cạnh tranh về giá của các công ty xuất khẩu Nhật. Mặt khác, một nhà nhập khẩu nước ngoài nhập hàng Nhật sẽ phải bỏ ra nhiều chi phí hơn để mua đồng Yên để thanh toán tiền hàng, ảnh hưởng đến cơ cấu chi phí vốn của công ty. 8
 Nguy cơ từ bảng cân đối kế toán (Translation exposure) xảy ra khi chuyển đổi giá trị bảng cân đối kế toán từ ngoại tệ sang nội tệ. Nguy cơ này thường xảy ra với một công ty khi mà công ty đó hợp nhất mọi kết quả hoạt động của công ty con (hay chi nhánh) ở nước ngoài và phải chuyển mọi giá trị tài sản, nguồn vốn, doanh thu, chi phí tính bằng ngoại tệ sang một loại tiền tệ thống nhất. Giá trị tiền tệ của một dòng lưu chuyển lợi nhuận không đổi từ công ty con về công ty mẹ sẽ thay đổi cùng với bất kỳ sự thay đổi nào về tỷ giá giữa hai nước. Do vậy nó sẽ tác động đến báo cáo kết quả kinh doanh hợp nhất của công ty mẹ. Giá trị bảng cân đối kế toán của công ty con tính theo đồng tiền của công ty mẹ sẽ biến động theo tỷ giá. Biến động đó không ảnh hưởng tới báo cáo kết quả kinh doanh của công ty nhưng nó có thể làm thay đổi các tỷ số tài chính quan trọng như các tỷ số đòn bẩy tài chính (sử dụng nợ). Loại nguy cơ rủi ro này sẽ không xảy ra với công ty con nhưng lại ảnh hưởng tới các tài khoản của công ty mẹ. Minh họa trong thực tiễn là cuộc khủng hoảng tài chính châu Á tác động đến độ nhạy cảm chuyển đổi đối với rủi ro tỷ giá. Thu nhập hợp nhất của công ty Black & Decker, công ty Coca- Cola cũng như những công ty khác của Mỹ rất nhạy cảm đối với tỷ giá hối đoái bởi vì hơn 1/3 tài sản và doanh số của các công ty này là ở nước ngoài. Khi các đồng ngoại tệ giảm giá so với đô la thì thu nhập của các công ty mẹ cũng giảm theo. Trong giai đoạn từ 1985 – 1988 khi đồng đô la yếu thì thu nhập của các công ty mẹ tại Mỹ gặp thuận lợi bởi vì các khoản thu nhập từ nước ngoài chuyển về Mỹ được tính theo tỷ giá cao hơn. Trong suốt cuộc khủng hoảng tài chính châu Á, đồng tiền của các quốc gia này giảm giá hơn 50% so với đồng đô la làm cho ngoại tệ của các công ty con đặt tại châu Á chuyển sang đô la ít hơn phân nửa so với dự kiến trước đây. Theo đánh giá của tổ chức tư vấn nghiên cứu thế giới (WRA), tổng cộng thu nhập các công ty giảm khoảng 20 tỷ đô la trong quý 3/1998 chỉ với lý do đồng tiền các nước châu Á giảm giá so với đô la. 9
1.2.2.2. Rủi ro lãi suất: Rủi ro lãi suất (interest rate risk) là loại rủi ro xuất hiện khi có sự thay đổi của lãi suất thị trường hoặc của những yếu tố liên quan đến lãi suất dẫn đến tổn thất về tài sản hoặc làm giảm lợi nhuận của nhà đầu tư3. Đặc biệt, các ngân hàng thương mại - thành viên tham gia thị trường ngoại hối lớn nhất là đối tượng chịu rủi ro lãi suất nhiều nhất. Rủi ro lãi suất xuất hiện khi không có sự cân xứng giữa Tài sản có và Tài sản nợ của ngân hàng, làm tăng chi phí nguồn vốn, giảm thu nhập từ tài sản, làm giảm giá trị thị trường của Tài sản có và vốn chủ sở hữu của ngân hàng. Nói chung, hậu quả của rủi ro lãi suất đối với hoạt động của ngân hàng là rất lớn. Chính vì vậy ngân hàng luôn phải đưa ra những biện pháp phòng ngừa rủi ro hiệu quả. 1.2.3. Đầu cơ trên thị trƣờng ngoại hối: Nhà đầu cơ trên thị trường ngoại hối là người sẵn sàng chấp nhận rủi ro trong các giao dịch ngoại hối để nhận được những khoản lợi nhuận lớn hơn. Họ cố gắng lường trước xu hướng của thị trường và kiếm lợi nhuận thông qua việc tạo ra vị thế (bán hoặc mua) ở ngoại tệ. Ví dụ như những công ty thực hiện giao dịch thương mại có phát sinh rủi ro ngoại hối mà không bảo hiểm rủi ro ngoại hối, hay cá nhân mua cổ phiếu, trái phiếu hay các tài sản ghi bằng ngoại tệ mà không bảo hiểm rủi ro ngoại hối… những trường hợp trên đều có thể thu được lợi nhuận hoặc chịu lỗ ngoại hối khi tỷ giá ngoại hối biến động. Do đó có thể nói những giao dịch trên đều thuộc loại đầu cơ. Đầu cơ ngoại hối có hai dạng: i) Khi kì vọng một đồng tiền sẽ lên giá, nhà đầu cơ sẽ áp dụng nguyên tắc “mua rẻ, bán đắt”, tức mua vào tại tỷ giá 3 Theo định nghĩa trên http://www.investopedia.com/terms/i/interestraterisk.asp 10
thấp và bán ra khi tỷ giá lên cao; ii) khi kì vọng một đồng tiền sẽ xuống giá, nhà đầu cơ sẽ thực hiện “bán khống” hay còn gọi là “bán trước, giao sau”. Nói chung, các nhà đầu cơ là những người ưa chuộng rủi ro (risk lover) và đánh cược trên các rủi ro đó để kiếm lời. Thuật ngữ “hoạt động đầu cơ” gợi liên tưởng tiêu cực cho nhiều người. Bộ phận đầu cơ trên thị trường ngoại hối là rất hùng hậu và có thể gây ra những biến động đáng kể lên tỷ giá, gây tác hại đến nền kinh tế toàn cầu nói chung. Trên thực tế, có những giai đoạn các nhà đầu cơ lũng đoạn thị trường, góp phần làm nền kinh tế của một đất nước lâm vào khủng hoảng như cuộc khủng hoảng tiền tệ ở Thái Lan hay Indonesia năm 1997. Tuy nhiên, theo một số chuyên gia, yếu tố đầu cơ lại cần thiết cho thị trường vì nhờ đó mà thị trường ngoại hối mới có tính thanh khoản cao để xử lý các giao dịch không mang tính đầu cơ. Nếu không có yếu tố đầu cơ, thì chênh lệch giữa tỷ giá mua vào và bán ra rất lớn, tốc độ giao dịch chậm chạp và khó khăn trong các giao dịch lớn. Vì vậy dù yếu tố đầu cơ có thể ngầm ý tiêu cực nhưng lại là một trong những động lực chính tạo điều kiện cho thị trường ngoại hối hoạt động hiệu quả. 2. Hoán đổi tiền tệ: Hoán đổi tiền tệ là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi hai dòng tiền của hai loại tiền tệ khác nhau tại thời điểm xác định trong tương lai tại tỷ giá ấn định trước4. Cùng với sự phát triển của thị trường ngoại hối, hoán đổi tiền tệ cũng có nhiều loại hình khác nhau, phù hợp với từng nhu cầu, mục đích sử dụng của thành viên tham gia thị trường. Tuy nhiên, khóa luận sẽ chỉ đề cập đến ba loại cơ bản và đặc trưng nhất của hợp đồng hoán đổi tiền tệ: hoán đổi ngoại hối 4 Theo định nghĩa trên http://www.investopedia.com/terms/c/currencyswap.asp 11
(forex swap), tín dụng giáp lưng (back – to – back loan), hoán đổi chéo tiền tệ (cross currency swap). 2.1. Hoán đổi ngoại hối: Hợp đồng hoán đổi ngoại hối (Forex swap) là việc hoán đối hai loại tiền tệ thông qua hai vế giao dịch được thực hiện ở hai ngày giá trị khác nhau5. Trong đó một loại tiền tệ được mua/bán ở thời điểm hiện tại và bán/mua lại trong tương lai. Đây là loại hợp đồng hoán đổi ngoại hối “giao ngay – kì hạn” (Spot – Forward Swap). Hay một loại tiền tệ được mua/bán ở một thời điểm trong tương lai và được bán/mua lại vào một ngày khác trong tương lai. Đây là loại hợp đồng hoán đổi ngoại hối “kì hạn- kì hạn” (Forward – Forward swap). Do giao dịch hoán đổi “Kì hạn – kì hạn” ít được sử dụng nên khóa luận sẽ chỉ đề cập và phân tích giao dịch hoán đổi ngoại hối “giao ngay – kì hạn”. Ví dụ, một nhà kinh doanh ngoại hối đang có EUR 500,000 nhưng lại có nhu cầu sử dụng USD 450,000 trong vòng ba tháng tới. Để tránh rủi ro tỷ giá, nhà kinh doanh ngoại hối sẽ tiến hành thực hiện hợp đồng hoán đổi ngoại hối với ngân hàng. Tại thời điểm hiện tại, nhà kinh doanh ngoại hối sẽ trao đổi EUR 500,000 để lấy USD 450,000 tại tỷ giá thỏa thuận là 0.90. Sau 3 tháng, với tỷ giá kì hạn thỏa thuận trước là 0.8955, nhà kinh doanh ngoại hối sẽ phải trả ngân hàng USD 447,750 và nhận lại EUR 500,000.  Hoán đổi ngoại hối có những đặc điểm sau:  Số lượng hai đồng tiền mua bán là cố định 5 Theo định nghĩa trên http://financial-dictionary.thefreedictionary.com/Foreign+Exchange+Swap 12
 Hoán đổi ngoại hối gồm có hai vế: giao ngay và kì hạn, vì vậy hợp đồng áp dụng hai tỷ giá: tỷ giá giao ngay và tỷ giá kì hạn. Trong đó, tỷ giá kì hạn được tính gần đúng theo công thức sau: F= S + S.(Rt – Rc).T F: tỷ giá kì hạn S: tỷ giá giao ngay Rt: lãi suất đồng tiền định giá Rc: lãi suất đồng tiền yết giá T: thời hạn hợp đồng  Trong thời gian hiệu lực của hợp đồng (từ ngày diễn ra giao dịch ở vế một đến ngày giao dịch của vế 2), không có bất cứ luồng tiền nào xảy ra trừ hai luồng tiền duy nhất xảy ra khi thực hiện vế giao ngay và vế kì hạn. Điều này đồng nghĩa là lãi suất phát sinh trong thời hạn hợp đồng được thanh toán một lần tại thời điểm hợp đồng đáo hạn.  Thời gian hiệu lực của hợp đồng thường ngắn.  Giao dịch hoán đổi ngoại hối không tạo ra trạng thái ngoại hối ròng nên sẽ tránh được rủi ro tỷ giá.  Giao dịch hoán đổi ngoại hối tạo ra độ lệch về mặt thời gian đối với các luồng tiền. Do đó các bên tham gia hợp đồng vẫn phải đối mặt với rủi ro lãi suất.  Hợp đồng hoán đổi ngoại hối là một công cụ linh hoạt và thuận tiện, được giao dịch lâu dài và phổ biến trên thị trường OTC. Nhờ có hợp đồng hoán đổi ngoại hối, những nhà giao dịch trên thị trường ngoại hối có thể tạm thời chuyển đổi một loại tiền tệ sang loại tiền tệ khác mà không sợ bị ảnh hưởng bởi biến động tỷ giá khi đang ở vị thế bán/mua. Hoán đổi ngoại hối được sử dụng rộng rãi bởi các nhà kinh doanh nhằm quản lý tính thanh khoản, phòng vệ rủi ro, đầu cơ, và những mục đích khác. 13