Kịch bản và kịch bản truyền hình - Phần 1

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

553
lượt xem 190
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kịch bản bắt nguồn từ tiếng La tinh csenario, có nghĩa là văn bản kịch hoặc văn bản viết có tính kịch dùng để chỉ một bộ phận cấu thành rất quan trọng của tác phẩm văn học, điện ảnh hay truyền hình. Theo từ điển tiếng Việt do Giáo sư Hoàng Phê chủ biên, Nxb Khoa học xã hội định nghĩa: “Kịch bản- đó là vở kịch ở dạng văn bản”. Tuy nhiên, nếu đưa ra khái niệm này vào các dạng kịch bản văn học, kịch bản điện ảnh và kịch bản truyền hình, thì việc giải nghĩa trên...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kịch bản và kịch bản truyền hình - Phần 1

K CH B N VÀ K CH B N TRUY N HÌNH (Ph n 1) 1. Khái ni m v k ch b n K ch b n b t ngu n t ti ng La tinh csenario, có nghĩa là văn b n k ch ho c văn b n vi t có tính k ch dùng ch m t b ph n c u thành r t quan tr ng c a tác ph m văn h c, i n nh hay truy n hình. Theo t i n ti ng Vi t do Giáo sư Hoàng Phê ch biên, Nxb Khoa h c xã h i nh nghĩa: “K ch b n- ó là v k ch d ng văn b n”. Tuy nhiên, n u ưa ra khái ni m này vào các d ng k ch b n văn h c, k ch b n i n nh và k ch b n truy n hình, thì vi c gi i nghĩa trên ây là chưa th t y , c bi t i v i k ch b n truy n hình. Thu t ng k ch b n t n t i ã lâu. T dùng ch m t chương trình ã ư c phác th o ho c b n tóm t t c a m t tác ph m k ch. Nó ư c hi u như m t b n miêu t sơ lư c tr t t các l p c a c a v di n. B n thân t “Senari” xu t hi n thu t ng sân kh u “Senarius”, ch ngư i ng sau sân kh u ch o cho các di n viên bao gi n lư t h ra bi u di n, ng th i theo dõi nh ng hành ng di n ra k p th i, úng lúc. t n t i v i m t di n m o phong phú và cách th c ng d ng linh ho t như hi n nay, k ch b n ã có m t l ch s v ngu n g c c a nó. K ch b n xu t hi n cùng v i s ra i c a lo i hình sân kh u k ch, cũng có th coi ngu n g c c a nó là k ch b n văn h c. Ngư i vi t k ch b n ph i bi t xu t phát t nh ng s il p ang âm hay ã vùng tr i d y trong hi n th c i s ng sáng t o nh ng tình hu ng xung t v a khái quát, v a c th . Tr i qua nhi u bư c k th a và phát tri n, k ch b n d n d n ã có s bi n hoá linh ho t thích ng v i t ng lo i hình sáng tác. L ch s loài ngư i là l ch s c a nh ng k th a. i n nh ra i là s k th a c a nhi p nh, sân kh u, văn h c, iêu kh c, h i ho , âm nh c; còn truy n hình là s k th a t i n nh và báo chí. Như v y, s ra i c a các d ng k ch
b n u là m t s phát tri n có tính k th a, tính ch n l c trên cơ s c thù riêng c a m i lo i hình. M i lo i hình văn h c ngh thu t, i n nh hay truy n hình (có th coi truy n hình cũng là m t lo i hình mang tính ch t ngh thu t, b i truy n hình là s k t h p c a i n nh và báo chí) u có nh ng c thù riêng, c trưng và tính ch t riêng. Vì th , khái ni m k ch b n i vào t ng lo i hình ư c “bi n hoá” sao cho phù h p v i nh ng tính ch t c trưng riêng c a nó. Do ó, nó có nhi u hình th c bi u hi n a d ng ch không ph i ch là v k ch d ng v n b n, v n này chúng tôi xin c p phân tích nh ng ph n sau. Các lo i k ch b n khác nhau như v y li u có th g i chung t g c “k ch b n” trong k ch b n văn h c, sân kh u, i n nh truy n hình ư c hay không. T i sao g i chung là k ch b n n u gi a chúng không có nét gì chung. i m chung, nét chung nh t c a các lo i k ch b n này là gì? ó là tác d ng, vai trò, ch c năng c a k ch b n. So v i các lo i hình ngh thu t như h i ho , iêu kh c, thơ văn, âm nh c, m t c trưng là t khâu ý sáng tác n hoàn thành tác ph m có th hoàn toàn do công lao c a ngư i ngh s , cá nhân ngư i ngh s . ó là nh ng sáng t o “âm th m” c a m i cá nhân ngh s v i bi n ng cu c i. Trong khi ó, sân kh u (k ch nói, k ch truy n th ng), i n nh, l i là m t ngh thu t t p th có s óng góp c a di n viên, tác gi k ch b n, ho s trang trí, nh c s , ngư i làm công tác h u trư ng...dư i s i u khi n c a o di n. Tác ph m truy n hình cũng là k t qu góp s c c a t p th o di n, biên t p, c ng tác viên, k thu t viên, quay phim... Ngư i tham gia làm ra s n ph m u ph i t p trung góp ph n t o ra s n ph m hay nh t, t t nh t. i v i tính ch t làm vi c t p th này, s có m t c a m t k ch b n h t s c có ý nghĩa. K ch b n trư c h t v ch ra “ cương” tác ph m, th hai, k ch b n óng vai trò như m t y u t liên h gi a nh ng cá nhân có liên quan n công vi c, liên h gi a y u t k - ngh thu t, th ng nh t nh t hành ng, các phương ti n bi u hi n ăn kh p b tr cho nhau t o nên m t ch nh th , m t tác ph m hoàn h o.
K ch b n là m t v k ch, m t b phim, m t chương trình ư c phác th o, mô hình hoá, trên văn b n v i tư cách là m t cương, hay chi ti t n t ng chi ti t nh (tuỳ theo yêu c u c a m i lo i hình), là cơ s chính cho “t p th tác gi ” làm nên, hoàn thi n tác ph m c a mình. 2, Ngu n g c k ch b n Theo nh nghĩa trên ây k ch b n là “m t v k ch d ng văn b n”, k ch b n ra i cùng v i s xu t hi n c a lo i hình k ch (hay phương th c k ch). “K ch thư ng ư c hi u v a theo nghĩa là m t lo i hình ngh thu t sân kh u, v a có nghĩa là m t k ch b n văn h c”. Như v y ngu n g c c a k ch b n là k ch b n văn h c. Nghiên c u k ch b n văn h c qua phương th c k ch. Là m t th lo i văn h c n m trong th lo i k ch, tác ph m k ch nói ch th c s khai thác tr n v n khi ư c trình di n trên sân kh u. K ch cũng là m t lo i hình sân kh u. Sau lao ng c a nhà văn (ngư i sang tác k ch b n văn h c) là ch ng ư ng sáng t o th hai c a i ngũ ngh s sân kh u g m o di n, di n viên, nh c s , ho s . B ng nh ng ưu th riêng c a dàn d ng, di n xu t, âm nh c, trang trí...h ã tái hi n sinh ng, tr c ti p n i dung c a k ch b n văn h c trên sân di n. Không ph i b t c m t k ch b n văn h c nào cũng có i u ki n ư c dàn d ng trên sân kh u. K ch b n văn h c có y nh ng c trưng riêng trong c u trúc hình tư ng, trong phương th c bi u hi n, trong ngôn ng ngh thu t nên ngư i ta v n có th thư ng th c tác ph m k ch b ng cách c k ch b n văn h c. Khác v i k ch múa, k ch hát, k ch sân kh u truy n th ng (như chèo, tu ng, c i lương)... là nh ng lo i hình ch có th thư ng th c ư c n u chúng ư c trình di n trên sân kh u, b i l , phương ti n bi u hi n ch y u c a nh ng lo i hình này mang tính c thù cao: nh ng ng tác múa n u ó là k ch múa, là làn i u ó là k ch hát. Tuy nhiên, k ch b n không th thay th và b c l ư c y v pc a m t tác ph m k ch như ư c trình di n trên sân kh u. Các nhà vi t k ch n i ti ng th gi i như Molie, Secxpia hay nh ng nhà văn chuy n th t tác ph m văn h c sang k ch b n văn h c như Gôgôn, Ôxtơrôpxki, Sêkh p, Gorki... u th a nh n
m i liên h m t thi t gi a k ch b n văn h c v i b môn ngh thu t sân kh u, trong ó k ch b n văn h c là linh h n, là cái g c c a s thành công. Vì th vi c tìm hi u c trưng c a th k ch b n văn h c theo hư ng ti p c n t phía sân kh u là h p lý. Cũng như các lo i hình sân kh u khác, c trưng c a k ch không th thoát li kh i nh ng i u ki n sân kh u và gi i h n v m t không gian, th i gian, kh i lư ng s ki n, s lư ng nhân v t. Tác ph m k ch không ch a m t dung lư ng hi n th c l n, b b n như ti u thuy t, cũng không l ng l i trong nh ng m ch chìm c a c m xúc như thơ tr tình. G t b i t t c nh ng rư m rà, t n m n, không phù h p v i i u ki n sân kh u, k ch l a ch n nh ng xung t trong i s ng làm i tư ng mô t . 3, Nh ng c trưng và y u t c a k ch 3.1, Xung t k ch Cũng là vi c miêu t nh ng b c tranh sinh ho t c a i s ng xã h i, nhưng không gi ng v i thơ ca, ti u thuy t, không gian và th i gian c a m t tác ph m k ch b gi i h n, không có thì gi rông dài m n àm, gi i thích, lu n bàn. Trong k ch hi n th c b d n nén. C t truy n ph i có tính k ch. Nhà phê bình văn h c n i ti ng Bêlinxki ã nh n xét: “Tính k ch ư c b c l b ng s va ch m, xô y gi a nh ng tư tư ng có khuynh hư ng ch ng i và thù ch nhau”. “N u hai ngư i tranh cãi nhau v m t v n gì ó thì ây không có k ch và cũng không có y u t k ch, nhưng khi ngư i ta cãi nhau mà ngư i này mu n tr i hơn ngư i kia c s c ánh vào m t nào ó c a tính cách, ánh vào nh ng i m y u r i thông qua ó mà bi u l các tính cách trong cu c cãi nhau làm cho có quan h m i i v i nhau, th thì ây ã là k ch r i”.Tính k ch b c l qua nh ng xung t, mang s c thái th m m khác v i nh ng xung t thơ và ti u thuy t. ó là tính t p trung cao c a xung t k ch, s chi ph i tr c ti p nc u trúc tác ph m, n nh p v n ng khác thư ng c a c t truy n, xung t là ng
l c thúc y phát tri n c a hành ng k ch, nh m xác l p nên nh ng m i quan h m i gi a các nhân v t v n ư c coi là k t thúc t t y u c a tác ph m k ch. Thi u xung t, tác ph m s m t i c trưng cơ b n c a th lo i và không th là m t k ch b n văn h c. khám phá ư c v n thu c v b n ch t c a i s ng xã h i, ngư i vi t k ch ph i t o ư c nh ng xung t mang ý nghĩa xã h i sâu s c. Hi n th c là s v n ng a chi u c a các ph m trù th m m (cái p-cái x u; cái cao c - cái th p hèn; cái thi n – cái ác; cái ti n b – cái l c h u). Xung t k ch thư ng n m th i i m cao trào c a s v n ng y. T nh ng mâu thu n t n t i trong lòng hi n th c, ngư i vi t k ch b n ph i ti n hành quá trình ch n l c, t ng h p, sáng t o nên nh ng xung t v a mang tính ch t khái quát, v a mang tính i n hình hoá. Xung t k ch có th ư c bi u th b ng m i xung t gi a tính cách và hoàn c nh, gi a tính cách v i tính cách hay trong b n thân m t tính cách. T tc u ph i t n tính chân th c và i n hình. Thi u ý nghĩa i n hình, k ch b n văn h c ch là s mô ph ng nh ng mâu thu n v n v t, t m thư ng c a cu c s ng, thi u ý nghĩa chân th c, k ch b n văn h c ch là s gi t o, là nh ng dòng lý thuy t suông. 3.2, Hành ng k ch Trong i s ng hàng ngày, hành ng là phương ti n b c l rõ r t b n ch t c a t ng ngư i. Trong văn h c, k ch là th lo i mang l i s nh n th c th c t i thông qua hành ng. Tuy nhiên hành ng ây không ch là ng tác, c ch c a nhân v t mà là hành ng trong m i tương quan v i các y u t c u thành nên tác ph m như xung t c t truy n và nhân v t, ư c th hi n trong k ch b n văn h c. Trong k ch, n u xung t là i u ki n c n thi t làm n y sinh tác ph m thì hành ng l i là y u t duy trì s v n hành c a tác ph m ó. Xung t là m t quy t , ch n l c và t ch c hành ng k ch, hành ng k ch là s th hi n tr c ti p n i dung c a xung t k ch, nhưng hành ng là y u
t gi i to n i dung c a xung t y và nó là y u t c trưng không th thi u i v i b t kỳ m t k ch b n văn h c nào. Hành ng k ch thư ng phát tri n theo hư ng thu n chi u c a xung t k ch. Xung t càng căng th ng thì thiên hư ng hành ng càng tr nên quy t li t, làm tăng thêm s h p d n c a tác ph m. Hành ng k ch là m t chu i hành ng liên t c xoay quanh tr c xung t “các hành ng v p ph i ph n hành ng thì ph n hành ng l i thúc y hành ng” (Xtanilapxki). C như th , n i dung câu chuy n k ch v n ng nhanh t i k t thúc. Do s chi ph i c a sân kh u, c t truy n k ch thư ng r t ch t ch , t p trung. Nó không dung n p nh ng chi ti t v n v t, nh ng o n bình lu n tr tình ngo i (khác v i lo i ca k ch truy n th ng: thư ng xu t hi n o n tr tình ngo i qua các l i ca, ti ng hát) ngoài c t truy n như trong m ch t s . C t truy n b ng hành ng xoáy vào tr ng tâm xung t b ng s liên k t theo m t quy lu t riêng: quy lu t nhân qu (hành ng này là k t qu c a hành ng trư c và l i là nguyên nhân c a hành ng sau). Theo hư ng v n ng ó các c nh, các màn, các h i, các l p liên k t ch t ch v i nhau, lo i b nh ng gì th a thãi, vư t n nh i m c a xung t và hư ng nhanh t i k t thúc. M i quan h gi a hành ng và nhân v t k ch là tr c chính xác nh tính cách c a nhân v t. Nhân v t k ch luôn t kh ng nh b n ch t c a mình b ng hành ng. B n ch t ư c th hi n qua nh ng ng xé d d i t bên trong và nh ng hành ng quy t li t bên ngoài. Do c trưng c a th lo i, nh n v t k ch không ư c kh c ho t m nhi u góc như nhân v t trong tác ph m t s dài. K ch là ch p nh ng kho ng th i gian trong cu c s ng có s xu t hi n nh ng xung t gay g t, nóng b ng nh t ph n nh cu c s ng trong tác ph m. Vì th nhân v t k ch hi n hình trong tác ph m vào úng th i i m “bư c ngo t s ph n”. Sau khi xu t hi n, nhân v t nh p ngay vào tuy n xung t và b cu n nhanh vào gu ng hành ng c a tác ph m. M i tình hu ng trong tác ph m u góp ph n c l c cho nhân v t hành ng. Tình hu ng k ch ph i ư c khai thác t p trung, tiêu bi u c a tính cách k ch. Nhân v t
k ch không có tính cách a d ng nhưng l i có ư c nh ng ư ng nét n i b t hơn và xác nh hơn v m t b n ch t. 3.3, Ngôn ng k ch i v i m t tác ph m k ch t t c m i v n xoay quanh hình tư ng u n m trong ngôn ng nhân v t. ó chính là hình thái t n t i duy nh t c a ngôn ng k ch. Các nhân v t k ch hình thành là do nh ng l i l c a h . Tác gi k ch b n không ch ng trong tác ph m v i tư cách là nhân v t trung gian, có th mách b o, gi i thích, th m chí gi t dây c gi như trong ti u thuy t. Tác gi xây d ng nhân v t c a mình ch y u b ng ngôn ng h i tho i, ch không ph i b ng ngôn ng miêu t . Qua ngôn ng h i tho i mà c t truy n ư c th hi n và phát tri n. Khi ti p xúc v i k ch b n văn h c, chúng ta th y có nh ng l i chú thích ít i c a tác gi . ó thư ng ch là nh ng g i ý cho phương pháp dàn c nh, cách bài trí sân kh u và di n xu t c a di n viên. Nó s ư c thay th hoàn toàn b ng ngh thu t sân kh u khi k ch b n ư c trình di n lúc y, nhân v t k ch s ng trư c chúng ta b ng nh ng l i l i tho i, kèm theo m t ít c tho i. Tuy nhiên ch i tho i hay c tho i, trư c h t ó là ngôn ng kh c ho tính cách. M i nhân v t v i m t ngu n g c xu t thân b n ch t xã h i và m t c i m cá tính riêng ph i có m t ti ng nói riêng th t phù h p. Ngôn ng k ch là m t h th ng ngôn ng mang tính hành ng. H th ng ngôn ng y có nhi m v mô t chân dung nhân v t k ch b ng m t lo t các thao tác, hành ng. tính hành ng c a nhân v t k ch không ch b c l trong hình tư ng sân kh u mà nó ã ư c hình thành ngay t trong c u t o k ch b n văn h c. Ngôn ng trong tác ph m k ch ph i m b o cho s phát tri n y k ch tính c a c t truy n và phân tích hành ng theo ki u dây chuy n c a các nhân v t k ch. Tính hành ng là c i m n i b t c a ngôn ng k ch là cơ s giúp cho o di n, di n viên x lý thích h p cho hành ng c a nhân v t trên sân kh u. M t y u t cu i cùng cũng không th thi u i v i m t k ch b n văn h c c a m t tác ph m k ch ó là m t hình thái ngôn ng h i tho i g n giũ v i i s ng, súc tích d hi u và ít nhi u mang tính kh u ng . Khác v i hình thái ngôn
ng mang tính ư c l ; cách i u trong ngôn ng truy n th ng như tu ng, chèo ho c c i lương, ngôn ng k ch nói không s d ng th ngôn ng xa l v i i s ng, ngôn ng h i tho i gi n d , t nhiên, g n v i cu c s ng thư ng ngày. Tuy nhiên, s gi n d t nhiên y không mâu thu n v i cách nói năng giàu n ý và mang tính hình tư ng mà có ý nghiã tri t lý sâu xa thư ng có và ph i có trong tác ph m k ch. Là m t hình thái ngôn ng ngh thu t, ngôn ng tác ph m k ch ph i t n trình ngh thu t iêu luy n. M c dù r t g n giũ v i ngôn ng nói hàngngày song tác ph m k ch lo i b nh ng l i l thô thi n cũng như nh ng cách nói năng t nhiên ch nghĩa. Tài năng c a m t ngư i biên k ch b c l ngay trong kh năng v n d ng t i a s c m nh c bi t c a ngôn ng h i tho i c u trúc tác ph m và kh c ho hình tư ng. 4, K ch b n i n nh 4.1, S ra i c a i n nh Th k XIX ch ng nh ng m r ng r t nhi u ranh gi i c a th gi i mà còn em l i cho loài ngư i nh ng phương ti n y hi u l c nh n th c th c ti n quanh h m t cách y khoa h c. Tuy nhiên, vi c n m b t th gi i trên cơ s khoa h c ã không xác nh ư c m t cách chính xác trư c s phát tri n nhanh chóng c a ngh thu t cũng như nh n th c v ngh thu t. Ngư i ngh s luôn nh n th y nh ng thi u sót c a các phương ti n mà h s d ng và c g ng tìm cách kh c ph c nh ng h n ch do k thu t dành cho lo i hình ngh thu t ó gây nên. Chính vi c kh c ph c nh ng tr ng i y ã làm n y sinh nh ng tác ph m ngh thu t chân chính. Th k th XIX ã m ra cho con ngư i nh ng tri n v ng phát tri n m i và nh ng chân tr i m i th hi n s mong mu n t lâu c a con ngư i nh m t o ra nh ng ngh thu t có th truy n t s phong phú và tính a d ng c a th gi i m t cách y và rõ ràng hơn b t c lúc nào trư c ây. Ý mu n nh m ti n t i s hoàn thi n quá trình sáng t o, t i vi c kh c ph c s thi u sót c a các phương ti n bi u hi n t t s d n n s xu t hi n ư c mơ v m t th siêu ngh thu t nào ó có kh năng s d ng m i phương th c tác ng
n con ngư i c v th giác l n thính giác, bao hàm trong b n thân nó t t c các tác ph m h i ho , âm nh c, văn h c cùng m t lúc. th k th XIX, ngư i ta ch th y vi c th c hi n lý tư ng ó nhà hát mà thôi. G t ã miêu t s phong phú v tinh th n và tính a di n v tình c m c a môn sân kh u: “B n ng i ó v i y ti n nghi y như m t ông hoàng và các v k ch di n ra ngay trư c m t b n, t o ra cho tình c m c a b n và trí tu c a b n t t c nh ng gì mà b n mong mu n, ó v a có thi ca, v a có h i ho , v a có âm nh c, v a có ngh thu t sân kh u r i t t c , cái gì cũng có. Th r i khi t t c nh ng ngh thu t y v i ư c v ng c a tu i tr và v p cùng tác ng trong cùng m t lúc và nh t là v i m t i ngũ di n viên hoàn h o nh t thì ó qu là m y ngày h i ch ng có gì so sánh”, Belinxki cũng nhìn th y nhà hát m t th ngh thu t hoàn thi n nh t, g n gũi nh t i v i con tim chúng ta, b i vì nó truy n t nh ng ư c mơ và vi c làm c a con ngư i m t cách chính xác và toàn di n hơn c . Xcriabia l i mơ ư c v m t n n “ngh thu t v n năng, k t h p ư c c âm nh c, h i ho , thi ca và múa”. Trong t t c các quan i m r t khác nhau y c a các ngh sĩ, v n th y có m t quan i m gi ng nhau ó là mơ ư c. Khái ni m v m t n n ngh thu t t ng h p, nh t quán, có kh năng ph i h p r ng rãi nh ng phương ti n bi u hi n nh m miêu t th c ti n m t cách toàn di n hơn, y hơn. Ngh thu t i n nh chính là s bi u hi n mơ ư c y c a các nhà thơ, h c sĩ, nhà phê bình c a t t c nh ng ai luôn c m th y âm thanh c a nh c khí, ngôn t trên gi y và màu s c trên v i sơn còn quá nghèo nàn, quá ơn i u truy n t s phong phú b ngoài và bên trong th gi i con ngư i. Tuy nhiên, s phát minh ra i n nh hoàn toàn không liên quan gì n ngh thu t. i n nh là do các nhà bác h c chuyên nghiên c u b n ch t c s v n ng phát minh ra và không h có ý mi m t o ra m t màn bi u di n m i hay m t phương ti n bi u hi n ngh thu t nào h t. Ngh thu t cũng không n m trong t m quan tâm, chú ý c a nh ng ngư i làm công tác k thu t nhi p nh có ý mu n hoàn thi n nhi p nh.
u tiên ch là phát minh ra lo i chơi cơ khí prakximoxcop hay zootrôp gây ra ư c o giác c a s chuy n ng. Ti p theo là vi c ch t o các c máy nh m ghi l i hình nh chuy n ng c a các v t, con ngư i và con v t. Máy chi u t o nên nh ng hình nh chuy n ng trên m y n n v i tr ng là s b sung cho chi c máy quay. Tuy nhiên các lo i phát minh này u không s ng lâu b i s thi u hoàn thi n v m t k thu t, ch t lư ng chi u hình th p, phim luôn b rách, c u t o máy thi u hoàn ch nh. Công lao c a hai anh em nhà Luymie là h ã làm cho các công trình d dang c a các b c ti n b i tr thành hi n th c và hoàn thi n hơn cùng v i s giúp c a k sư C cpăngchie, máy chi u nh c a h ra i trong phim c a Lumiere ã xu t hi n nh ng c nh sinh hoat, nh ng c nh tư ng ng nghĩnh, c nh ph phư ng (tàu vào ga, khách b hành trên ư ng ph Paris) ch không ph i ch là nh ng hình nh l p l i nh ng ng tác gi ng nhau c a nh ng hình thù nh bé như nh ng ti u phu n c i. Cô vũ n leo dây…trong chương trình bi u di n c a nh ng thư c hình trong máy Kinetoxcop (1894) trư c ó. Các thư c phim c a Luymie th hi n “cu c s ng như chính nó có trên th c t ”. Ngư i xem c m th y ư c tính t nhiên c a hình tư ng trên màn nh. S trung thành tuy t i c a ngư i làm phim i v i các s ki n, tính chân th c c a vi c miêu t cu c s ng trên màn b c. B phim ng n “Tàu vào ga” ch a ng c nh ng kh năng ngh thu t khác. C nh tàu vào ga, hành khách xu ng tàu i l i g n máy quay, ngư i xem c m th y h các c c nh khác nhau, t toàn c nh n c n c nh. Khác h n v i c nh sân kh u, nhà hát, không gian c a màn nh thay i liên t c. Trư c m t ngư i xem, lúc thì xu t hi n m t ph n nào ó c a v t th , lúc thì l i toàn b v t th ó. ó là i m m i m , là i m xác nh v c áo c a môn i n nh và ngh thu t c trưng c a nó. T “Bec-li-ne lo-ca-li an-vai- ghe (1986) vi t: “ ó là cu c s ng d y c ư c c m nh n trong t ng chi ti t ang di n ra trư c m t chúng ta. B t k m t lo i nh nào cũng u là hình nh n i hình c a thiên nhiên, hình nh chân th c n t ng chi ti t v n v t, khi n ta c m tư ng như trư c m t ta là m t th gi i th c s ”. Tuy nhiên ó m i ch là s trình làng c a i n nh. Còn i
n m t ngh thu t i n nh ích th c ph i tr i qua nh ng ch ng ư ng dài: t i n nh ch phiên n i n nh ngh thu t. 4.2, c trưng c a i n nh i n nh có s khác bi t v i các lo i hình ngh thu t khác như: H i ho , âm nh c, iêu kh c. B c tranh c “Cá chép ng m trăng” v i ư ng nét uy n chuy n, bóng trăng lung linh; nh ng pho tư ng La Hán v i s c s ng n i tâm d i dào trong ánh sáng m o c a chùa Tây Phương; hình nh m t thi u n v m t thanh tú, trong sáng, duyên dáng ng i bên cành hoa hu (Tô Ng c Vân)... ã th c s ch p ư c cu c s ng ngưng ng trong băng vĩnh c u... Nghe b n nh c Du kích Sông Thao, ta hình dung qua âm thanh m t dòng nư c khi trôi l ng l , lúc cu n cu n ch y, d t dào, y vơi như phong trào du kích hai bên tri n sông. Song nh ng hình nh ó không hi n lên s ng ng như màn b c và vi c c m th nh ng tác ph m âm nh c, h i ho hay iêu kh c y còn tuỳ thu c vào kh năng c m th c a m i ngư i. Văn h c, v i m t t v ng phong phú, giàu hình tư ng, có kh năng ph n ánh nh ng cái l t léo, th m kín nh t c a i s ng xã h i. Nh ng hình nh tư ng tư ng trên nh ng trang vi t l n lư t hi n lên trong u ta, rõ nét hay m nh t còn tuỳ thu c vào trí tư ng tư ng, vào trình ki n th c và s t ng tr i c a m i ngư i. Sân kh u, m t lo i hình ngh thu t g n v i cu c s ng hơn m t chút, nh c nh v t c th và di n xu t c a nh ng con ngư i b ng xương b ng th t. Nhưng nó không th bê núi, sông, máy bay và hàng sư oàn quân lên m t không gian nh h p. Sân kh u ph i c n t t i nh ng gi nh, ư c l . Cung i n nguy nga, núi cao r ng r m ch là nh ng hình v trên phông v i. M t viên tư ng ang hò hét, múa trư c roi ng a, d ch t ng bư c, khi khoan, khi mau vòng quanh sân kh u, theo sau có dăm ba tên ph t c , vác giáo. Theo ư c l , ngư i ta có th hi u là ông ta ang cư i trên lưng ng a chi n, d n i i binh mã, ti n ra biên i... s c thu hút c a tu ng, chèo ch y u là làn i u, vũ o và c bi t nh ng i u b mang tính ư c l khái quát cao.
i n nh g n gũi v i cu c s ng hơn c . Tính ch t này ã òi h i phim t di n xu t t i b i c nh, o c , t l i tho i n ti ng ng, màu s c, ph c trang, hoá trang u ph i th c. Khán gi khó ch p nh n m t b i c nh gi , ư c l như trong sân kh u. Tuy nhiên, i n nh g n gũi v i cu c s ng không ccó nghĩa là luôn luôn y h t như cu c s ng, không sao chép cu c s ng. Cũng gi ng như văn h c, nh ng m nh i, nh ng tính cách, nh ng hoàn c nh ư c ngư i bi n t p k ch t p h p l i ch n l c t o nên nh ng tính cách i n hình, hoàn c nh i n hình mang t m khái quát cao. N i dung c a m t k ch b n i n nh ư c th hi n qua l i bình và ti ng, ó chính là ưu th c a i n nh. i n nh là m t ngh thu t (ngh thu t th b y) nên ít nhi u mang tính ư c l : C nh ch D u ch y kh i nhà “Quan C trong m t êm giông t s m sét... là c nh ư c nâng lên m c tư ng trưng bao hàm ý sâu và gây súc ng m nh. i n nh là ngh thu t t ng h p, nó ti p t c các phương pháp th hi n c a các b môn ngh thu t khác, nó t ng h p nh ng kinh nghi m sáng t o c a t t c các ngh thu t ra i trư c nó như sân kh u, văn xuôi, thơ ca, h i ho , âm nh c, ki n trúc... nó s d ng kh năng bi u c m tr c ti p c a các ngh thu t ra i trư c nó. V m t này, i n nh g n v i sân kh u. Sân kh u có s t ng h p nh ng phương ti n bi u t c a văn chương, vũ o, h i ho , âm nh c và hoà tan chúng vào di n xu t c a di n viên. Nhưng cũng có th không hoà tan, ó là không gian ư c l như các b môn sân kh u khác. Tính t ng h p c a i n nh cao hơn h n. i n nh t n t i trong c không gian và th i gian, s t ng h p c a không gian và th i gian là th c ch t c a i n nh. Ngoài ra vi c s d ng âm nh c trên phim, tr m t s trư ng h p hãn h u, cũng ch là nh ng m u ng n không thành bài, t o không khí cho m t o n phim hay miêu t n i tâm c a nhân v t. Hay b c ho “M t con chiên au kh c n chúa” khi vào “Sông ông êm m” cũng ư c chuy n ng qua nh ng d ng khác nhau. ó là c nh Natalia b Grigôri ru ng b , quỳ ngoài tr i trong êm mưa tuy t. Ch giang ôi tay qu n qu i, th t v ng lên không trung m t mùng, c u van ng t i cao hãy tr ng ph t ngư i ch ng b i b c.
Y u t vũ, t ng i vào sân kh u c truy n c a ta r t rõ, qua i u b c a tu ng (cách d ch bư c, vu t râu, rót rư u… hay qua l i múa bi u hi n, múa trang trí c a chèo (qu y hàng, xoè qu t…) ư c i n nh s d ng nhưng ng t ngào và kín áo hơn, bé Nga (phim Chim Vành Khuyên) nh y dây 3 l n, m i l n ư c coi là m t ng tác vũ, bi u hi n m t tr ng thái tâm tư nh t nh: nh p nhàng, thanh thoát khi vào u phim, lúc cô bé còn y tính h n nhiên, tươi mát; lúng túng, v p váp khi tên Pháp bu c nhân v t ph i nh y trư c m t ông b b trói. R i b ng ư ng dây l i tung bay thoăn tho t khi cô bé n y ra ý nh ch y tr n báo ng cho oàn cán b . i n nh h c thơ phương pháp tr tình. i ng nh và thơ ca có cùng chung m t c g ng b t các v t th s ng ng nói lên tính cách t nhiên. S rung ng c a th gi i sinh t n ư c tái t o, tăng lên và bi n i, ó là s dung hoà l n nhau c a hình nh và tư tư ng. B ng phương ti n k thu t và nh ng th pháp i n nh chúng ta có th di n t m t cách y và chân th t m i s v t, m i th i gian, m i th i i, m i ph c t p c a tâm tư, m i tư tư ng và hi n tư ng ph c t p nh t c a th c t xã h i. Như v y, i n nh là m t lo i hình ngh thu t t ng h p và k th a nh ng tinh hoa c a n n ngh thu t trư c ó, k thu t và k x o i n nh là phương ti n th hi n m t tác ph m i n nh. i n nh là s k t h p gi a hai y u t ngh thu t và k thu t v i ý nghĩa ích th c c a nó (phương ti n, máy quay phim…), là s k t h p c a c hình và ti ng. 4.3, i ngũ nh ng ngư i làm i n nh Cũng như sân kh u, m t tác ph m i n nh ra i là s n ph m sáng t o c a c m t t p th o di n, di n viên, biên k ch, ngư i hoá trang, ph trách ánh sáng, ngư i quay phim (trong sân kh u khong có ngư i quay phim). Vai trò c a m i thành viên trong t p th này u quan tr ng nh t là ngư i biên k ch - tác gi k ch b n – cơ s chính c a tác ph m i n nh và ngư i o di n - ngư i khai phá và sáng t o l i m t l n n a k ch b n, th hi n k ch b n băng nh ng thư c phim, nh ng hình nh sáng, y ý nghĩa.
o di n là tác gi chính c a b phim. Ngư i o di n ch huy, hư ng d n th ng nh t m i ho t ng c a di n viên, quay phim, ho s , làm nh c sao cho th c hi n úng v i k ch b n. o di n ph i có tư ch t c a ngư i vi t, bi t x lý k ch b n. Công vi c u tiên c a ngư i o di n là nh n th c, phân tích k ch b n văn h c x lý k ch b n văn h c. K ch b n văn h c là n n t ng c a phim. Ngư i o di n ph i bi t x lý, bi n nó thành c a mình, làm sao cho mình “ng m” k ch b n. nh n th c, phân tích, x lý k ch b n, ngư i o di n c n có 3 y u t quy t nh: 1. Kh năng c m nh n (thu c v thiên b m) 2. Tri th c, kinh nghi m, v n s ng. 3. Ngh nghi p ( ào t o, h c t p) Chính vì 3 y u t này mà cùng m t k ch b n, giao cho các o di n khác nhau, phim s khác nhau. Ý hình thành trên cơ s kh năng c m nh n và tri th c c a m i ngư i. 4.4, Các lo i hình phim i n nh - Phim truy n: Dùng c t truy n hư c u, dùng di n viên óng và t o b i c nh gi (ho c b t c nh th t có c i t o theo yêu c u c a ngh thu t), t o o giác gi ng cu c i th c. - Phim khoa h c: M c ích c a phim Khoa h c là nh m nâng cao nh n th c khoa h c. Do ó h t nhân c a phim là m t v n khoa h c ch c a phim là m t v n khoa h c ch c a phim thư ng là nh ng công trình khoa h c ng n nh t. - Phim ho t hình: Không dùng ngư i th t làm di n viên, thay vào ó là hình v ho c v t th hoàn toàn b t ng, áp d ng phương pháp quay phim t ng hình và chi u lên màn nh liên t c (24, 25 hình/giây), t o ra o giác chuy n ng. Chúng ư c các nhà làm phim “th i h n” vào và tr thành nh ng nhân v t mang tính cách, suy nghĩ... như con gnư i.
- Phim tài li u: Xông th ng vào nh ng v n thi t thân nh t c a cu c s ng, tìm ra ch và hình tư ng ó. Qua vi c ghi l i hình nh ngư i th c vi c th c, tác gi nâng lên t m khái quát hoá b ng hình tư ng, phát hi n b n ch t có ý nghĩa tri t h c c a hi n tư ng. S ki n nh n m nh ý nghĩa xã h i c a hi n tư ng. 4.5. K ch b n i n nh và vai trò c a k ch b n trong i n nh Nh ng thư c phim u tiên c a Luymie (tr phim “ngư i tư i vư n” n i ti ng) u không có y u t trình bày, di n xu t ki u sân kh u, chưa h có di n viên, k ch b n c nh trí là nh ng thành ph n t t y u c a phim truy n hi n i. Ph i n Meliex nhà ho t ng sân kh u - o di n - di n viên ch r p- ngư i sáng l p ra môn i n nh trình di n, m i ưa di n xu t c a di n viên lên sân kh u màn nh. Lúc ó ti t m c i n nh m i ư c trình di n, dàn d ng và nghi n ng m, thay th cho nguyên t c phóng s ki u Lumiere “cu c s ng như nó v n có” và k ch b n ra i. Ngày nay trong i n nh hi n i, m t b phim không th không có k ch b n i n nh. K ch là cái g c, là b n thi t k c a b phim và phim là công trình hình nh.