Kiến thức bản địa trong Sử dụng thực vật Lâm sản ngoài Gỗ của người dân tại xã Hữu Liên, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng sơn

Nguyễn Hữu Giang<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 62(13):25 - 29<br /> <br /> KIẾN THỨC BẢN ĐỊA TRONG SỬ DỤNG THỰC VẬT LÂM SẢN<br /> NGOÀI GỖ CỦA NGƢỜI DÂN TẠI XÃ HỮU LIÊN,<br /> HUYỆN HỮU LŨNG, TỈNH LẠNG SƠN<br /> Nguyễn Hữu Giang<br /> Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Có tổng số 81 loài thực vật LSNG đƣợc ngƣời dân địa phƣơng sử dụng để phục vụ sinh hoạt và<br /> bán ra thị trƣờng. Trong 81 loài thực vật LSNG, có tới 48 loài đƣợc ngƣời dân sử dụng làm dƣợc<br /> liệu, chiếm 59,3%; Nhóm loài làm rau ăn có 20 loài, chiếm 24,7%; Nhóm loài lấy bột có 5 loài,<br /> chiếm 6,2% và nhóm loài làm thủ công mỹ nghệ có 8 loài, chiếm 9,9%. Thực vật LSNG có vai trò<br /> “Cứu đói” cho hầu hết những hộ nghèo tại địa phƣơng đặc biệt là vào thời điểm giữa 2 vụ thu<br /> hoạch. Kiến thức về khai thác, sử dụng và chế biến LSNG từ thực vật rừng của ngƣời dân địa<br /> phƣơng rất phong phú, đa dạng. Việc khai thác, sử dụng thực vật LSNG chƣa đƣợc quản lý, tình<br /> trạng khai thác bừa bãi không chú ý đến bảo tồn đã dẫn đến nguồn thực vật LSNG bị suy giảm<br /> nghiêm trọng.<br /> Từ khóa: Lâm sản ngoài gỗ, kiến thức bản địa, Lạng Sơn, loài, thực vật.<br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Xã Hữu Liên nằm ở phía Bắc huyện Hữu<br /> Lũng, tỉnh Lạng Sơn, có tổng diện tích tự<br /> nhiên là 6.658 ha. Toàn xã có 12 thôn bản với<br /> 5 dân tộc sống đoàn kết lâu đời quây quần<br /> bên nhau, cuộc sống chủ yếu là thuần nông<br /> độc canh cây lúa, cây ngô và dựa vào các<br /> nguồn thu từ rừng.<br /> Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị<br /> trƣờng làm cho nhu cầu của con ngƣời về lâm<br /> sản, đất canh tác... ngày càng tăng nhanh đã<br /> tác động trực tiếp đến tài nguyên rừng. Một<br /> trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến<br /> tài nguyên rừng bị tàn phá đó là do tình trạng<br /> khai thác rừng (chủ yếu là khai thác gỗ) bừa<br /> bãi. Để ngăn chặn tình trạng này, Nhà nƣớc<br /> đã có chủ trƣơng đóng cửa rừng và quản lý<br /> chặt chẽ hoạt động khai thác gỗ. Việc làm này<br /> đã có tác động mạnh đến thu nhập của ngƣời<br /> dân sống gần rừng. Lúc này, hoạt động khai<br /> thác rừng của ngƣời dân nơi đây lại tập trung<br /> vào các loại lâm sản ngoài gỗ (LSNG), tuy có<br /> giá trị không cao nhƣ gỗ nhƣng cũng giải<br /> quyết đƣợc phần nào những khó khăn trong<br /> cuộc sống hàng ngày của ngƣời dân. Tuy<br /> nhiên, hoạt động này lại ảnh hƣởng rất bất lợi<br /> đến tính đa dạng sinh học của vùng do đa<br /> <br /> <br /> phần ngƣời dân chỉ biết khai thác các sản<br /> phẩm LSNG từ rừng mà chƣa biết cách phát<br /> triển chúng để sử dụng trong tƣơng lai. Bài<br /> viết nêu kết quả nghiên cứu về kinh nghiệm<br /> khai thác và sử dụng thực vật LSNG tại xã<br /> Hữu Liên, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn<br /> nhằm tìm ra những giải pháp phát triển và sử<br /> dụng bền vững nguồn tài nguyên này tại địa<br /> bàn nghiên cứu, góp phần làm tăng thu nhập<br /> cho ngƣời dân trên chính mảnh đất của họ.<br /> ĐỐI TƢỢNG, MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ<br /> PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tƣợng nghiên cứu<br /> Các loài thực vật LSNG đƣợc ngƣời dân tại<br /> xã Hữu Liên sử dụng trong gia đình, bán và<br /> trao đổi hàng hóa trên thị trƣờng.<br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Phân tích, đánh giá thực trạng về kiến thức<br /> bản địa trong sử dụng thực vật LSNG của<br /> ngƣời dân trên cơ sở đi sâu tìm hiểu các hoạt<br /> động khai thác, sử dụng thực vật LSNG, từ đó<br /> xác định đƣợc những khó khăn, bất cập và đề<br /> xuất giải pháp phát triển, sử dụng bền vững<br /> nguồn tài nguyên này tại địa bàn nghiên cứu.<br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Tìm hiểu điều kiện tự nhiên, KT-XH và hiện<br /> trạng sử dụng đất của khu vực nghiên cứu;<br /> <br /> Tel: 0982.688.286, Email:huugiangvoctech1@yahoo.com<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 25<br /> <br /> Nguyễn Hữu Giang<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Tìm hiểu kiến thức bản địa trong sử dụng<br /> thực vật LSNG của ngƣời dân;<br /> Những thuận lợi và khó khăn đối với hoạt<br /> động phát triển thực vật LSNG ở địa bàn<br /> nghiên cứu;<br /> Đề xuất giải pháp phát triển và sử dụng bền vững<br /> nguồn tài nguyên này tại địa bàn nghiên cứu.<br /> Phƣơng pháp nghiên cứu<br /> Kế thừa tài liệu về điều kiện tự nhiên và một<br /> số báo cáo tổng kết, đánh giá về tình hình<br /> quản lý rừng do UBND xã Hữu Liên và<br /> huyện Hữu Lũng cung cấp (trong 5 năm gần<br /> đây);<br /> Phƣơng pháp RRA để phỏng vấn có định<br /> hƣớng với tổng số 20 lãnh đạo của cơ quan<br /> quản lý trực tiếp (Sở Nông nghiệp và PTNT,<br /> huyện Hữu Lũng và xã Minh Sơn);<br /> Sử dụng một số công cụ PRA chủ yếu nhƣ:<br /> Đi lát cắt, Sơ đồ tài nguyên, Sơ đồ venn,<br /> phƣơng pháp phân tích điểm mạnh điểm yếu,<br /> cơ hội thách thức (SWOT) và điều tra phỏng<br /> vấn trực tiếp 120 hộ gia đình tiêu biểu trong<br /> khu vực;<br /> Phƣơng pháp xử lý số liệu: Sử dụng thống kê<br /> toán học dƣới dạng các bảng biểu để tổng hợp<br /> các thông tin về thực vật lâm sản ngoài gỗ ở<br /> khu vực nghiên cứu.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và hiện<br /> trạng sử dụng đất của khu vực nghiên cứu<br /> <br /> 62(13): 25 - 29<br /> <br /> Xã Hữu Liên nằm ở phía Bắc huyện Hữu<br /> Lũng, tỉnh Lạng Sơn, là một xã vùng cao<br /> (thuộc khu vực III), có độ cao trung bình từ<br /> 100 -150m. Khí hậu khô lạnh và ít mƣa về<br /> mùa đông, nóng ẩm nhiều về mùa hè, từ<br /> tháng 11 đến tháng 2 hàng năm thƣờng xuất<br /> hiện sƣơng muối. Toàn xã có 12 thôn, 591 hộ<br /> với tổng dân số 3261 khẩu. Đƣờng giao thông<br /> đi lại cực kỳ khó khăn, trình độ dân trí thấp,<br /> kinh tế kém phát triển. Kết quả thống kê dân<br /> số đƣợc trình bày trong bảng 1.<br /> Trong tổng số 591 hộ có 585 hộ sản xuất<br /> nông nghiệp chiếm 98,98% còn lại là hộ sản<br /> xuất phi nông nghiệp, có 3/12 thôn chƣa có<br /> điện lƣới quốc gia phục vụ đời sống, sinh hoạt<br /> và học tập.<br /> Tổng diện tích tự nhiên toàn xã là 6.658 ha,<br /> trong đó đất nông nghiệp là 422,62 ha chiếm<br /> 6,35% còn lại là các loại đất khác. Nguồn<br /> sống chính của ngƣời dân chủ yếu là thuần<br /> nông độc canh cây lúa, cây ngô và một số loại<br /> cây hoa mầu khác, bình quân lƣơng thực đạt<br /> 170kg/ngƣời/năm. Hầu hết các hộ gia đình<br /> nghèo đều trải qua những “tháng thiếu ăn”,<br /> thời gian không đủ ăn diễn ra giữa 2 vụ thu<br /> hoạch, điều này đã gây sức ép rất lớn đến<br /> rừng và đất rừng. Gần 50% diện tích canh tác<br /> nông nghiệp phụ thuộc vào nƣớc trời do vậy<br /> trồng lúa nƣớc chỉ canh tác đƣợc 1 vụ/năm.<br /> Tỷ lệ ngƣời trong độ tuổi lao động không có<br /> việc làm cao (78,5%).<br /> <br /> Bảng 1.Thống kế dân số, dân tộc và lao động trong khu vực nghiên cứu<br /> Dân tộc<br /> <br /> TT<br /> <br /> Số hộ<br /> <br /> Số nhân khẩu<br /> Tổng số<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Tổng số lao động<br /> <br /> 1<br /> <br /> Kinh<br /> <br /> 385<br /> <br /> 2120<br /> <br /> 1232<br /> <br /> 888<br /> <br /> 1054<br /> <br /> 2<br /> <br /> Tày<br /> <br /> 76<br /> <br /> 368<br /> <br /> 213<br /> <br /> 155<br /> <br /> 198<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nùng<br /> <br /> 45<br /> <br /> 274<br /> <br /> 151<br /> <br /> 123<br /> <br /> 138<br /> <br /> 4<br /> <br /> Dao<br /> <br /> 68<br /> <br /> 425<br /> <br /> 205<br /> <br /> 220<br /> <br /> 216<br /> <br /> 5<br /> <br /> Mông<br /> <br /> 17<br /> <br /> 74<br /> <br /> 31<br /> <br /> 43<br /> <br /> 39<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 591<br /> <br /> 3261<br /> <br /> 1832<br /> <br /> 1429<br /> <br /> 1645<br /> <br /> Bảng 2. Số loài thực vật LSNG đƣợc ngƣời dân sử dụng (phân theo công dụng)<br /> Tổng số<br /> loài<br /> 81<br /> <br /> Công dụng<br /> Dƣợc liệu<br /> Số loài<br /> 48<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 59.3<br /> <br /> Rau ăn<br /> Số loài<br /> 20<br /> <br /> Cho bột<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 24.7<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 26<br /> <br /> Số loài<br /> 5<br /> <br /> Thủ công mỹ nghệ<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 6.2<br /> <br /> Số loài<br /> 8<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 9.9<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Hữu Giang<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Kiến thức bản địa trong sử dụng thực vật<br /> LSNG. Kết quả phỏng vấn 120 hộ gia đình<br /> trong thôn cho thấy, số loài LSNG đƣợc<br /> ngƣời dân sử dụng phục vụ cho sinh kế của<br /> gia đình đƣợc thể hiện ở bảng 2:<br /> Tổng số loài thực vật LSNG đƣợc ngƣời dân<br /> sử dụng là 81 loài đƣợc phân thành 4 nhóm<br /> công dụng khác nhau. Đa số các loài chỉ có<br /> một công dụng, nhƣng cũng có loài có<br /> nhiều công dụng, ví dụ nhƣ cây chân chim<br /> có thể vừa dùng làm thực phẩm, vừa dùng<br /> làm dƣợc liệu.<br /> Trong 81 loài thực vật LSNG, có tới 48 loài<br /> đƣợc ngƣời dân sử dụng làm dƣợc liệu, chiếm<br /> 59,3%; Nhóm loài làm rau ăn có 20 loài,<br /> chiếm 24,7%; Nhóm loài lấy bột có 5 loài,<br /> chiếm 6,2% và nhóm loài làm thủ công mỹ<br /> nghệ có 8 loài, chiếm 9,9%.<br /> Khai thác sử dụng các loài cây cho dược liệu<br /> Có 48 loài đƣợc sử dụng làm dƣợc liệu, công<br /> dụng, cách chế biến của một số loài đƣợc<br /> ngƣời dân thƣờng dùng thể hiện ở bảng 3.<br /> Phƣơng thức khai thác và sử dụng: Phƣơng<br /> thức khai thác cây thuốc thƣờng là thủ công,<br /> bộ phận trên cây thuốc đƣợc sử dụng tùy theo<br /> loại bệnh. Phần lớn các loài này đều phục vụ<br /> cho những nhu cầu thiết yếu trong cuộc sống<br /> của chính họ chứ không vì mục đích hàng<br /> hóa. Kinh nghiệm chữa bệnh bằng thuốc nam<br /> chỉ đƣợc lƣu truyền theo dòng họ và đƣợc<br /> thực hiện bởi những ông Lang ở địa phƣơng.<br /> <br /> 62(13):25 - 29<br /> <br /> Cách sử dụng phổ biến nhƣ (i) Uống nƣớc, ăn<br /> tƣơi: Dùng lá cây tƣơi ăn sống hoặc phơi khô<br /> sắc uống, ngâm rƣợu uống. Đây là cách đƣợc<br /> sử dụng nhiểu nhất, phổ biến nhất. (ii) Đắp<br /> trực tiếp thuốc lên những vùng bị chấn<br /> thƣơng (iii) Đun xông: Đun sôi thuốc rồi<br /> xông toàn bộ cơ thể sau đó tắm và uống một<br /> bát nƣớc xông. Dân tộc Dao có bài thuốc<br /> tắm bằng lá cây và bài thuốc dùng cho phụ<br /> nữ sau khi sinh đẻ giúp tăng cƣờng thể<br /> trạng, ăn ngủ tốt, chống hậu sản… rất tốt<br /> nhƣng hiện nay vẫn chỉ sử dụng trong thôn,<br /> chƣa thành hàng hóa. Một vấn đề cần quan<br /> tâm là việc khai thác dƣợc liệu của ngƣời dân<br /> địa phƣơng gần nhƣ chƣa hoặc không quan<br /> tâm đến việc bảo tồn và phát triển của chúng.<br /> Nhiều khi để lấy đƣợc những dƣợc liệu quý<br /> họ sẵn sàng chặt phá rất nhiều cây khác, điều<br /> đó có nghĩa là họ đã tham gia vào việc phá<br /> rừng, các hoạt động nhƣ thế đã góp phần làm<br /> cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên nhất là<br /> nguồn dƣợc liệu quý. Vì vậy phải thông qua<br /> cộng đồng, sự phối hợp tuyên truyền của tất<br /> cả các cấp, tổ chức đến ngƣời dân thì mới có<br /> thể bảo tồn đƣợc sự đa dạng sinh học nói<br /> chung và bảo tồn đƣợc nguồn dƣợc liệu quý<br /> nói riêng để phục vụ cho chính cộng đồng.<br /> Khai thác sử dụng các loài cây rau<br /> Các loài rau là loại thức ăn không thể thiếu<br /> trong bữa ăn hàng ngày của ngƣời dân. Việc<br /> trồng rau chƣa phổ biến trong các vƣờn nhà,<br /> những khi thiếu lƣơng thực thì rau là nguồn<br /> <br /> Bảng 3. Công dụng, cách chế biến của một số loài đƣợc ngƣời dân thƣờng dùng<br /> Công dụng<br /> <br /> Những loài đƣợc dùng phổ biến<br /> <br /> Cách chế biến<br /> <br /> Chữa mất ngủ, đau đầu<br /> <br /> Xấu hổ, Dây lạc tiên, Tầm gửi, Ngải cứu,<br /> Đu đủ rừng<br /> <br /> Hái lá, lấy dây sắc uống hoặc đắp lên trán<br /> <br /> Chữa đau dạ dày<br /> <br /> Ba gạc, Nghệ, Chân chim, Búng báng<br /> <br /> Lấy rễ, thân, lá, hoặc vỏ qua tùy từng loại<br /> để đun uống<br /> <br /> Chữa đau bụng<br /> <br /> Quế, Ổi, Củ nâu, Châm<br /> <br /> Đun nƣớc uống<br /> <br /> Giải nhiệt, cảm<br /> <br /> Quýt, Tía tô, Rau má, Nhọ nồi, Nhân trần,<br /> Diếp cá, Bƣởi, Hƣơng nhu, Gừng...<br /> <br /> Đun nƣớc uống hoặc giã nhỏ đắp lên trán<br /> <br /> Tăng cƣờng thể trạng,<br /> thuốc bổ<br /> <br /> Tầm gửi nghiến, Sa nhân, Bƣởi bung<br /> <br /> Thái nhỏ, phơi khô sắc uống hoặc ngâm<br /> rƣợu<br /> <br /> Chữa đau mắt<br /> <br /> Xƣơng cá, Dâu rừng,<br /> <br /> Hái lá đun rửa mắt<br /> <br /> Chữa khớp<br /> <br /> Ngũ gia bì, Dâu da, Củ xả,<br /> <br /> Phơi khô sắc uống<br /> <br /> Chữa bỏng<br /> <br /> Bỏng, chuối<br /> <br /> Giã đắp lên chỗ bỏng hoặc vắt nƣớc<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 27<br /> <br /> Nguyễn Hữu Giang<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> thức ăn có vai trò quan trọng và đƣợc ngƣời<br /> dân sử dụng quanh năm.Có 20 loài đƣợc sử<br /> dụng phổ biến, các loài này có vai trò quan<br /> trọng trong cuộc sống hàng ngày. Qua trao<br /> đổi với ngƣời dân cho biết, các loài này mọc<br /> phổ biến và phân bố rộng khắp, dễ thu hái,<br /> mọc tự nhiên mà không phải chăm sóc. Tuy<br /> nhiên nếu khai thác bừa bãi không có kiểm<br /> soát, cùng với nạn phá rừng hiện nay thì cũng<br /> sớm làm cạn kiệt nguồn tài nguyên vốn rất<br /> phong phú này.<br /> Cách chế biến khá đơn giản, thông thƣờng là<br /> luộc, nấu canh hoặc sào, một số ít có thể muối<br /> chua để ăn sống hoặc nấu canh chua phục vụ<br /> nhu cầu gia đình. Một số loài rau có giá trị<br /> kinh tế cao có thể trở thành hàng hóa tốt,<br /> đƣợc thị trƣờng ƣa chuộng nhƣ rau ngót rừng,<br /> măng và rau bò khai… Một thực tế đáng buồn<br /> là ngƣời dân chỉ chú ý đến khai thác mà<br /> không quan tâm đến bảo vệ và phát triển<br /> chúng, điều này cũng góp phần làm suy giảm<br /> nguồn tài nguyên này.<br /> Khai thác sử dụng các loài cây cho bột<br /> Ngoài các loài cây lƣơng thực quen thuộc nhƣ<br /> lúa, ngô, sắn thì các loài cây cho bột khác ở<br /> trong rừng có vai trò “Cứu đói” cho ngƣời<br /> dân trong những tháng thiếu ăn hoặc những<br /> năm mất mùa. Hiện có 5 loài cho bột đƣợc<br /> ngƣời dân sử dụng hiện nay đó là búng báng,<br /> chuối, củ mài, củ nâu và dây đặng.<br /> Phƣơng thức khai thác và sử dụng: Trong 5<br /> loài khai thác thì củ mài là đƣợc ƣa chuộng<br /> nhất với 100% số hộ sử dụng vì đây là loài<br /> chứa nhiều tinh bột, dễ sử dụng, chế biến và<br /> có sẵn trong rừng. Có nhiều cách chế biến<br /> nhƣ nghiền lọc lấy bột, băm nhỏ độn với cơm,<br /> hấp, nấu cháo, nấu canh…<br /> Khai thác sử dụng các loài cây cho sợi và vật<br /> liệu đan lát<br /> Một số loài phân họ tre nứa có khả năng cung<br /> cấp nguyên liệu hàng thủ công mỹ nghệ thuộc<br /> nhóm song, mây là nguồn tài nguyên quan<br /> trọng dùng để đan lát, đặc biệt là loài song<br /> mật là loài có giá trị kinh tế cao, các loài cây<br /> thuộc họ Đay, họ Trôm, họ Gai cũng là loài<br /> cho sợi tốt. Phần lớn những loài cây này là<br /> những loài có giá trị trên thị trƣờng, vì vậy đây<br /> là một thuận lợi cho việc phát triển thực vật<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 28<br /> <br /> 62(13): 25 - 29<br /> <br /> LSNG tại địa phƣơng nhằm tạo công ăn việc<br /> làm, tăng thu nhập, góp phần nâng cao chất<br /> lƣợng cuộc sống của ngƣời dân địa phƣơng,<br /> giảm đƣợc áp lực của họ lên rừng tự nhiên<br /> Phƣơng thức khai thác và sử dụng các giống<br /> loài cho dây sợi và vật liệu đan lát của ngƣời<br /> dân ở đây là, họ thƣờng sử dụng các loài cây<br /> cho sợi vào việc làm dây buộc là chính, một số<br /> loài có thể dùng để đan lát nhƣ nứa, giang, mây.<br /> Nhƣ vậy, các nhóm thực vật LSNG đƣợc ngƣời<br /> dân khai thác và sử dụng có những giá trị, công<br /> dụng rất đa dạng. Điều này khẳng định đƣợc<br /> rằng thực vật LSNG ở đây đã giải quyết tại chỗ<br /> phần nào nhu cầu lƣơng thực, thực phẩm, thuốc<br /> men, vật liệu xây dựng, thủ công mỹ nghệ và<br /> củi đun... cho ngƣời dân.<br /> Những thuận lợi và khó khăn đối với hoạt<br /> động phát triển thực vật LSNG<br /> Kết quả thảo luận nhóm cho thấy, hoạt động<br /> phát triển thực vật LSNG ở địa bàn nghiên<br /> cứu có nhiều thuận lợi, song cũng gặp không<br /> ít khó khăn.<br /> a) Những thuận lợi<br /> Đất đai ở địa bàn phù hợp với nhiều loài cây<br /> LSNG có giá trị trám trắng, trám đen, sa<br /> nhân, song, mây, tre gai, nứa, rau bò khai, rau<br /> ngót rừng...<br /> Nhân lực dồi dào; Một số loài cây có sẵn giống;<br /> Có cơ hội đƣợc hỗ trợ về kỹ thuật, chuyển giao<br /> xây dựng các mô hình tại thôn; Nhận đƣợc sự<br /> quan tâm của Đảng và Nhà nƣớc qua các chính<br /> sách phát triển nông thôn miền núi.<br /> b) Những khó khăn<br /> Ngƣời dân không phải là chủ rừng thực sự:<br /> Toàn bộ diện tích rừng trên địa bàn xã đều<br /> thuộc quyền quản lý của Khu bảo tồn thiên<br /> nhiên Hữu Liên.<br /> Do quan niệm lạc hậu: Đa phần ngƣời dân chỉ<br /> coi LSNG là loại lâm sản phụ, ít có giá trị nên<br /> không quan tâm đến hoạt động phát triển thực<br /> vật LSNG;<br /> Do phong tục tập quán: Việc khai thác thực<br /> vật LSNG hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên;<br /> Ngƣời dân ít am hiểu về các kỹ thuật canh tác<br /> mới và chƣa biết cách phát triển thực vật<br /> LSNG trong vƣờn nhà; Thị trƣờng tiêu thụ<br /> sản phẩm LSNG chƣa phát triển.<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Hữu Giang<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VÀ<br /> SỬ DỤNG BỀN VỮNG THỰC VẬT LSNG<br /> TẠI ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU.<br /> Trên cơ sở phân tích thực trạng sử dụng thực<br /> vật LSNG tại xã Hữu Liên, tôi xin đề xuất một<br /> số giải pháp triển và sử dụng bền vững thực<br /> vật LSNG tại địa bàn nghiên cứu nhƣ sau:<br /> Cải tạo vƣờn tạp, trồng các loài cây ăn quả<br /> lƣu niên xen kẽ với các loài đa mục đích cho<br /> LSNG theo một cấu trúc không gian hợp lý.<br /> Các loài cây đƣợc đề nghị bao gồm: Các loại<br /> tre, nứa, giang, song, mây trồng bao quanh<br /> vƣờn vừa có tác dụng làm hàng rào bảo vệ,<br /> vừa cho sản phẩm làm nguyên liệu thủ công<br /> mỹ nghệ, vật liệu xây dựng và măng;<br /> Trồng các loài cây tạo nhiều tầng tán trong<br /> vƣờn để tận dụng không gian dinh dƣỡng.<br /> Tầng tán phía trên bao gồm các loài cây ăn<br /> quả truyền thống xen kẽ với cây rừng cho quả<br /> nhƣ bứa, trám, vả, sấu... theo phƣơng thức<br /> hỗn giao. Tầng tán phía dƣới trồng xen các<br /> loài cho lƣơng thực, thực phẩm nhƣ củ từ, củ<br /> mài, lá lốt, riềng, gừng, nghệ..., các loài cây<br /> cho dƣợc liệu nhƣ sa nhân, củ mài, củ nâu, ...<br /> Áp dụng kỹ thuật bón phân nhằm xúc tiến<br /> sinh trƣởng của cây, tỉa cành thƣờng xuyên<br /> nhằm tạo tán cho cây; Làm hàng rào xanh<br /> bằng những loài cây cho củi để bảo vệ nƣơng<br /> <br /> 62(13):25 - 29<br /> <br /> rẫy cố định, ngăn chặn sự phá hoại của gia<br /> súc, gia cầm.<br /> Cần xây dựng chính sách thị trƣờng LSNG<br /> theo hƣớng tự do hóa thị trƣờng. Giới thiệu và<br /> quảng bá những điểm có khả năng tiêu thụ<br /> nguồn LSNG sản xuất từ khu vực để tạo ra<br /> cây cầu nối kết giữa sản xuất với tiêu thụ, giảm<br /> đƣợc các chi phí trung gian. Hiện nay, ở khu<br /> vực cần tập trung khuyến khích và tăng cƣờng<br /> hiểu biết về các làng nghề thủ công mỹ nghệ<br /> (sử dụng nguyên liệu tre nứa và song mây) và<br /> các cá nhân, các trung tâm sản xuất thuốc y<br /> học cổ truyền. Đây sẽ là nguồn tiêu thụ LSNG<br /> rất lớn mà hiện nay hầu hết ngƣời dân địa bàn<br /> nghiên cứu chƣa có khả năng tiếp cận.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Ngô Ngọc Tuyên (2008), Nghiên cứu tác động<br /> của người dân địa phương đến tài nguyên rừng tại<br /> Khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang, tỉnh Tuyên<br /> Quang. Luận văn Thạc sỹ khoa học Lâm nghiệp,<br /> Trƣờng Đại học Lâm nghiệp, 2008.<br /> 2. Quyết định số 18/2007/QĐ-TTg, ngày 5/2/2007<br /> của Thủ tƣớng Chính Phủ về: “Phê duyệt Chiến<br /> lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam giai đoạn<br /> 2006 – 2020”<br /> 3. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2006),<br /> “Cẩm nang ngành Lâm nghiệp – Chương Quản lý<br /> rừng bền vững”, Hà Nội.<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> INDIGENOUS KNOWLEDGE OF THE LOCAL PEOPLE IN UTILITY OF NONTIMBER FOREST PRODUCTS IN HUU LIEN COMMUN, HUU LUNG DISTRICT,<br /> LANG SON PROVINCE<br /> <br /> Nguyen Huu Giang<br /> <br /> College of Agriculture and Forestry – Thai Nguyen University<br /> <br /> Total of 81 non-timber forest products (NTFP) species are used by local people to support for their<br /> livelihoods and incomes. 48 of 81 species are used for medical purpose accounting for 59.3%; 20<br /> of 81 species are vegetables accounting for 24,7%; 5 of 81 species are processed for powder usage<br /> accounting for 6,2% and 8 species are used for handicraft production accounting for 9,9%. NTFPs<br /> play an important role to the local people in terms of “starvation reduction”, particularly to the<br /> time between harvesting seasons. Knowledge of harvesting, utilization and processing NTFPs of<br /> the local people is very diversified and plentiful. Harvesting and utilizing NTFPs which are out of<br /> control without any concentration to conservation leads to the drastic reduction of NTFPs<br /> Key words: NTFPs, Indigenous knowledge, species, vegetation, local people<br /> <br /> <br /> <br /> Tel: 0982.688.286, Email: huugiangvoctech1@yahoo.com<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 29<br /> <br />