BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
----- -----
NGUYỄN TRƯỜNG SƠN
KINH TẾ, VĂN HÓA HUYỆN LÂM THAO (TỈNH PHÚ
THỌ)
TỪ CUỐI THẾ KỶ XIX ĐẾN NĂM 1945
Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 9.22.90.13
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HOJC LỊCH SỬ
HÀ NỘI - 2024
LUẬN ÁN ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Cảnh Minh
2. PGS.TS Phan Ngọc Huyền
Phản biện 1: PGS.TS Nguyễn Minh Đức
Phản biện 2: PGS.TS Hà Thị Thu Thủy
Phản biện 3: TS. Trần Xuân Trí
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án Tiến sĩ tại
Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội
Có thể tìm hiểu luận án tại:
Thư viện Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Kinh tế, văn hóa là những vấn đề cơ bản gắn liền với tiến trình phát triển của một
quốc gia, dân tộc, đồng thời cũng là thước đo về trình độ văn minh. Sự khác biệt về kinh tế,
văn hóa ở những giai đoạn khác nhau của một cộng đồng người trong lịch sử thường mang
dấu ấn thời đại; phản ánh những đặc điểm hết sức đa dạng và phong phú.
Từ trước đến nay, việc nghiên cứu về kinh tế, xã hội Việt Nam trên phạm vi một quốc
gia, một địa phương, một khu vực ở các thời kỳ khác nhau đã trở thành mảng đề tài được
nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm tìm hiểu. Đã có nhiều công trình đề cập
đến vấn đề này dưới những góc độ, dạng thức, phản ánh khác nhau trong một tập hợp công
trình, một chuyên khảo, chuyên luận hay một luận văn, luận án...
Cuối thế kỷ XIX, công cuộc xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp hoàn thành và
Việt Nam chính thức trở thành thuộc địa của Pháp cho đến năm 1945. Trong suốt thời kỳ
thuộc địa thì kinh tế, văn hóa có nhiều biến đổi do xuất hiện những yếu tố mới du nhập vào.
Tuy nhiên, tùy theo đặc điểm của từng vùng, từng địa phương mà sự biến đổi đó có phần
đậm, nhạt khác nhau. Nếu như ở các trung tâm đô thị hay trung tâm kinh tế lớn thì sự biến
đổi rất rõ nét và sâu sắc; nhưng ở các vùng nông thôn, miền núi, vùng đất cổ thì sự biến đổi
có phần chậm chạp hơn, và nhiều yếu tố truyền thống có xu hướng được bảo tồn khá
nguyên vẹn.
Huyện Lâm Thao tỉnh Phú Thọ (dưới thời Pháp thuộc có tên gọi là huyện Sơn Vi, sau
là phủ Lâm Thao) là một vùng đất cổ. Có thể nói vùng đất này có bề dày lịch sử và mang
tính chất trung tâm, phát triển nhất của tỉnh Phú Thọ từ xưa đến nay. Hiếm có một địa vực
nào có cả văn hóa Tiền - Sơ sử, đều là những di chỉ khảo cổ tiêu biểu, quan trọng mang tính
chất đại diện của đất nước như: Văn hóa Sơn Vi (thuộc hậu kỳ đá cũ), Văn hóa Phùng
Nguyên (thuộc sơ kỳ đồng thau), Văn hóa Gò Mun (thuộc hậu kỳ đồng thau)…; đây cũng là
địa bàn có nhiều liên quan đến Văn hóa Đông Sơn và vùng không gian trung tâm nhà nước
sơ khai đầu tiên mang tên Văn Lang thời Hùng Vương. Trong suốt thời kỳ quân chủ, đây
cũng là khu vực phát triển nhất về các mặt của đất Phú Thọ xưa (gồm phần Thượng của
đạo/trấn/tỉnh Sơn Tây, phần Hạ của đạo/trấn Hưng Hóa) so với các huyện khác của tỉnh. Vì
vậy, các làng xã ở vùng đất Lâm Thao mang đậm nét lịch sử, văn hóa của nền văn minh
sông Hồng với rất nhiều giá trị vật chất, tinh thần và những đặc trưng riêng của cư dân Việt
cổ. Dưới thời Pháp thuộc, đất Sơn Vi - Lâm Thao cũng chịu sự tác động của những biến
4
chuyển trong lịch sử dân tộc, đặt trong bối cảnh của thời kỳ thuộc địa, và các cuộc khai thác
thuộc địa của thực dân Pháp.
Từ những nghiên cứu về vùng đất Lâm Thao, chúng ta có thể tìm thấy nhiều nét
riêng biệt, đặc trưng về kinh tế, văn hoá của một vùng đất cổ ở khu vực trung du và miền
núi phía Bắc. Vậy, những nét đặc trưng đó là gì? Dưới thời Pháp thuộc, với chính sách thuộc
địa của thực dân Pháp thì kinh tế và văn hóa của vùng đất này có sự phát triển, biến đổi ra
sao?
Lý giải được những vấn đề trên không những sẽ góp phần khôi phục lại bức tranh về
đời sống kinh tế, văn hóa của huyện Lâm Thao nói chung, mà còn tạo cơ sở để nhận diện
những nét riêng biệt của một vùng đất cổ trong thời kì Pháp thuộc của tỉnh Phú Thọ nói
riêng và vùng trung du phía Bắc nói chung.
Vì những lí do trên, tác giả chọn đề tài “Kinh tế, văn hóa huyện Lâm Thao (tỉnh Phú
Thọ) từ cuối thế kỷ XIX đến năm 1945” làm đề tài luận án Tiến sĩ của mình.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu
Luận án nhằm làm rõ quá trình phát triển; sự chuyển biến của kinh tế, văn hóa của
vùng đất Lâm Thao tỉnh Phú Thọ trong thời kì từ cuối thế kỷ XIX đến năm 1945. Trên cơ sở
đó, luận án hướng đến việc chỉ ra những nét đặc trưng về kinh tế, văn hóa của huyện Lâm
Thao trong thời kì này.
2.2. Nhiệm vụ
- Khái quát quá trình hình thành, biến đổi diên cách và những yếu tố về tự nhiên,
xã hội tác động đến sự phát triển của huyện Lâm Thao trong thời kì từcuối thế kỷ XIX
đến năm 1945.
- Phục dựng, tái hiện được hoạt động kinh tế, đời sống văn hóa và phân tích sự
chuyển biến kinh tế, văn hóa của huyện Lâm Thao trong thời kì từ cuối thế kỷ XIX đến
năm 1945.
- Nhận xét, đánh giá được đặc điểm, nét nổi bật về kinh tế huyện Lâm Thao và những
nét đặc trưng, nổi bật cũng như xu hướng bảo tồn, biến đổi trong đời sống văn hoá của
huyện Lâm Thao trong thời kì từ cuối thế kỷ XIX đến năm 1945.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu về tình hình kinh tế, văn hóa của huyện Lâm Thao từ cuối thế kỷ
XIX đến năm 1945.
5