Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Cuộc sống của những bà mẹ đơn thân ở các khu công nghiệp nhìn từ góc độ chính sách hội xã (Nghiên cứu trường hợp khu công nghiệp sóng thần tỉnhr Bình Dương)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

1.

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN HOÀNG BẢO TRÂN

“CUỘC SỐNG CỦA NHỮNG BÀ MẸ CÔNG NHÂN ĐƠN THÂN

Ở CÁC KHU CÔNG NGHIỆP NHÌN TỪ GÓC ĐỘ

CHÍNH SÁCH XÃ HỘI”

(Nghiên cứu trường hợp khu công nghiệp Sóng Thần tỉnh Bình Dương)

N ội học 931 03 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Ã HỘI HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. TRẦN THỊ KIM XUYẾN

HÀ NỘI - 2020

LỜI CA ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án này là công trình khoa học do tôi thực hiện. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực, được tiến hành thực hiện một cách nghiêm túc, các kết quả nghiên cứu của tác giả đi trước được tiếp thu một cách cẩn trọng, trung thực, có trích nguồn dẫn trong luận án. Số liệu trong luận án này là do tác giả thiết kế điều tra, những kết quả, số liệu trong Luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác.

Nghiên cứu sinh NGUYỄN HOÀNG BẢO TRÂN

LỜI CẢ ƠN

Tôi xin cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, Khoa Xã hội

học, Phòng Quản lý Đào tạo đã hỗ trợ cho tôi trong quá trình học tập, hoàn

thiện hồ sơ bảo vệ theo đúng chương trình đào tạo.

Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Liên đoàn Lao động Bình Dương,

đơn vị quản lý tôi trong công việc, đã giúp đỡ, tạo điều kiện, động viên tôi cả

về vật chất, tinh thần trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Cô giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS Trần

Thị Kim Xuyến, đã tận tình hướng dẫn và góp ý cho tôi thực hiện đề tài, luận

án nghiên cứu này. Trong quá trình cô hướng dẫn nghiên cứu, tôi không chỉ

học được những kiến thức khoa học, mà còn có cơ hội hiểu biết thêm về đạo

đức nghề nghiệp của người làm nghiên cứu.

Sau cùng, nhưng đặc biệt quan trọng, tôi xin cảm ơn gia đình và những

người thân. Sự động viên, khích lệ và những ủng hộ của họ có ý nghĩa lớn,

giúp tôi nuôi dưỡng niềm say mê và tập trung hoàn thành đề tài, luận án này.

Nghiên cứu sinh

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1

C ươ 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ......................................... 14

1.1. Nghiên cứu gia đình đơn thân như một loại hình gia đình đặc thù. ....................... 14

1.2. Những nghiên cứu phụ nữ đơn thân, bà mẹ đơn thân ở Việt Nam .............................. 33

1.3. Các văn bản, chính sách liên quan ......................................................................... 37

1.4. Những kết quả nghiên cứu đạt được và khoảng trống nghiên cứu đang đặt ra ..... 41

C ươ 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA NGHIÊN CỨU ................. 44

2.1. Cơ sở lý luận .......................................................................................................... 44

2.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................... 60

CHƯƠNG 3. CHÂN DUNG XÃ HỘI VÀ CUỘC SỐNG CỦA BÀ MẸ CÔNG

NHÂN ĐƠN THÂN ..................................................................................................... 70

3.1. Chân dung xã hội của bà mẹ công nhân đơn thân.................................................. 70

3.2 Đặc điểm công việc của bà mẹ công nhân đơn thân ............................................... 81

3.3. Tiếp cận các dịch vụ xã hội của ba mẹ công nhân đơn thân .................................. 87

3.4 Tham gia hoạt động văn hóa giải trí và các mối quan hệ xã hội ............................. 95

CHƯƠNG 4. CÁC YẾU TỐ CHI PHỐI CUỘC SỐNG CỦA NHỮNG BÀ MẸ

CÔNG NHÂN ĐƠN THÂN Ở KHU CÔNG NGHIỆP SÓNG THẦN, TỈNH

BÌNH DƯƠNG .......................................................................................................... 105

4.1. Các yếu tố nhân khẩu xã hội ................................................................................ 105

4.2. Hoàn cảnh gia đình ............................................................................................... 109

4.3. Đặc điểm doanh nghiệp và việc thực hiện chế độ chính sách của doanh nghiệp. 120

KẾT LUẬN ................................................................................................................ 139

TÀI LIỆUTHAM KHẢO ......................................................................................... 146

PHỤ LỤC .........................................................................................................................

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Công nhân lao động

CNLĐ

Bà mẹ đơn thân BMĐT

Chính sách xã hội CSXH

An sinh xã hội ASXH

Bảo hiểm xã hội BHXH:

Bảo hiểm y tế BHYT:

CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Nghiên cứu sinh NCS

Nghị quyết/Trung ương NQ/TW

Chỉ thị/Trung ương CT/TW

Ban Chấp hành trung ương BCH TW

TT-BLĐTBXH Thông tư- Bộ lao động thương binh xã hội

Nghị định- Chính phủ NĐ-CP

Chỉ thị - Tổng Liên đoàn CT-TLĐ

Kế hoạch – Tổng Liên đoàn KH-TLĐ

Đề án - Tổng Liên đoàn ĐA-TLĐ

Công nhân lao động CNLĐ

CNVCLĐ: Công nhân, viên chức, lao động

Công nhân CN

Người lao động NLĐ

Khu công nghiệp KCN

Khu chế xuất KCX

Phỏng vấn sâu PVS

Tổng LĐLĐ VN: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam

Cty TNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn

Cty FDI Công ty có vốn nước ngoài

DANH MỤC BIỂU

Biểu 1: Đặc điểm về tuổi của bà mẹ đơn thân .................................................... 71

Biểu 2 Trình độ học vấn của bà mẹ công nhân đơn thân ................................... 73

Biểu 3. Số con của nữ công nhân là mẹ đơn thân .............................................. 75

Biểu 4. Lý do ban đầu lựa chọn làm mẹ đơn thân .............................................. 78

Biểu 5 : Loại hình doanh nghiệp nữ công nhân là mẹ đơn thân đang làm việc 86

Biểu 6: Nhóm tuổi và khó khăn tiếp cận dịch vụ y tế .......................................... 89

Biểu 7: Trình độ học vấn và khó khăn tiếp cận dịch vụ y tế ............................... 91

Biểu 8: Hình thức ký hợp đồng lao động và khó khăn tiếp cận dịch vụ y tế ..... 92

Biểu 9: Bà mẹ đơn thân liên lạc với gia đình ..................................................... 99

Biểu 10: Các hình thức liên lạc về nhà với người thân ................................... 100

Biểu 11: Tần suất về thăm quê nhà của bà mẹ đơn thân .................................. 101

Biểu 12: Nhóm tuổi và loại nhà ở của bà mẹ đơn thân ................................... 110

Biểu 13: nơi làm việc và tình trạng nhà ở của bà mẹ đơn thân ........................ 111

Biểu 14: tình trạng hợp đồng lao động và tình trạng nhà ở của bà mẹ đơn

thân .................................................................................................................... 112

Biểu 15: thu nhập và tình trạng nhà ở của bà mẹ đơn thân ............................. 113

Biểu 16: nhóm tuổi và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân ............................. 115

Biểu 17: học vấn và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân ................................. 116

Biểu 18: trình độ chuyên môn và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân ........... 117

Biểu 19: nguồn gốc gia đình và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân .............. 118

Biểu 20: nơi làm việc và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân .......................... 119

Biểu 21: số năm làm việc và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân ................... 119

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1: Trình độ chuyên môn của bà mẹ đơn thân ............................................ 74

Bảng 2: Độ tuổi của con cái bà mẹ đơn thân ......................................................... 75

Bảng 3: Nguồn gốc xuất thân của Bà mẹ công nhân đơn thân .......................... 76

Bảng 4:Hợp đồng lao động của nữ công nhân là bà mẹ đơn thân ....................... 82

Bảng 5:Thu nhập hàng tháng của bà mẹ công nhân đơn thân ........................... 83

Bảng 6: Diện tích nhà ở ...................................................................................... 88

Bảng 7: Nhà ở của bà mẹ công nhân đơn thân................................................... 89

Bảng 8: Khó khăn khi tham gia các hoạt động văn hóa của bà mẹ đơn thân .... 96

Bảng 9: Số năm bà mẹ công nhân đơn thân làm việc tại Bình Dương ............. 106

Bảng: 10. Trang thiết bị sinh hoạt trong gia đình ........................................... 107

Bảng 11: Hoàn cảnh gia đình và loại hình nhà ở ............................................. 109

DANH MỤC HỘP

Hộp 1: Ý kiến của cán bộ ban ngành tỉnh Bình Dương về tuổi của bà mẹ đơn thân 72

Hộp 2: Ý kiến của bà mẹ đơn thân về việc đến Bình Dương .............................. 77

Hộp 3: Ý kiến của bà mẹ đơn thân về trang thiết bị gia đình ........................... 108

Hộp 4: Ý kiến gặp khó khăn trong tiếp cận nhà ở ........................................... 123

Hộp 5: Chính sách về khu vui chơi giải trí cho công nhân .............................. 127

Hộp 6: Doanh nghiệp với việc thực hiện chính sách ........................................ 128

Hộp 7: Vấn đề thực thi chính sách ................................................................... 133

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bà mẹ đơn thân là một hiện tượng xã hội đã xuất hiện từ khá sớm ở Việt

Nam trong bối cảnh đất nước trải qua các cuộc chiến tranh và rủi ro thiên tai,

người chồng, người cha hy sinh ngoài mặt trận hoặc người đàn ông ở vùng

biển thường phải mưu sinh xa nhà và gặp nạn mỗi khi có thiên tai. Những

thập niên gần đây, nhóm bà mẹ đơn thân trẻ tiếp tục gia tăng trong bối cảnh

Việt Nam đổi mới và đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Chỉ tính 5 năm

trở lại đây số lượng các gia đình đơn thân đã tăng mạnh. Theo dữ liệu của Bộ

Văn hóa -Thể thao và Du lịch, năm 2012 cả nước mới có 7,64% gia đình chỉ

có cha (hoặc mẹ) và con được khảo sát thì đến 6 tháng đầu năm 2016 tỉ lệ này

đã tăng lên 11,17%. Điều này cho thấy đã xuất hiện một hình thái gia đình

mới, gắn bó và tồn tại song song cùng những hình thái gia đình truyền thống

và gia đình hiện đại đó là hình thái “gia đình mẹ (cha) đơn thân, nuôi con theo

kiểu “single mom” [9].

Có hai lý do mà nghiên cứu sinh thấy cần nghiên cứu về vấn đề này: một

là, gia đình đơn thân như một hiện tượng xã hội nhưng chưa được quan tâm

thỏa đáng về mặt chính sách, bao hàm cả khía cạnh pháp luật và thực thi pháp

luật trong thực tế; hai là dù đã được giới khoa học xã hội bắt đầu quan tâm,

nhưng sự thiếu vắng cơ sở lý luận và phương pháp luận nghiên cứu về gia

đình trong lĩnh vực chuyên biệt này làm cho những nghiên cứu chưa phản ánh

được một cách đầy đủ và sâu sắc hiện tượng xã hội này. Một trong những hạn

chế đó, chính là việc nhìn nhận chưa bình đẳng loại hình gia đình mới trong

bối cảnh mới này so với các loại gia đình khác trong nền văn hóa xã hội

truyền thống.

Trần Thị Kim Xuyến và Lê Thi cho rằng vài thập niên trước, trong các

nguồn tư liệu nghiên cứu có trước, nổi lên vấn đề xã hội có liên quan tới hệ

quả của chiến tranh như: phụ nữ góa chồng, đơn thân, lớn tuổi không có

chồng vì nhiều lý do mà một trong những số đó là tình trạng mất cân bằng

giới tính trong các tập thể lao động. Tiếp theo đó, cũng theo tác giả Lê Thi

những vấn đề về cuộc sống của những người phụ nữ chịu ảnh hưởng từ sự

mất cân bằng giới tính tại các cộng đồng và những nơi làm việc với nhiều loại

hình khác nhau, từ tình trạng nhiều người chồng bỏ vợ con đi kiếm sống ở

những nơi khác nhưng không liên lạc với gia đình cũng như hậu quả mà ly

hôn hay sự chia tách gia đình để lại đối với phụ nữ và con cái của họ cũng đã

được phản ánh trong nhiều nghiên cứu [96][119].

Những năm gần đây, trong bối cảnh toàn cầu hóa, do yêu cầu và tính

chất công việc, nhiều nhà máy xí nghiệp chỉ tuyển lao động nữ, dẫn tới tình

trạng tập trung quá nhiều lao động nữ trong một địa bàn làm việc. Cùng với

cường độ và thời gian làm việc căng thẳng, nhiều nữ công nhân khó kiếm

được người bạn đời của mình. Mặt khác, do sống xa gia đình, nhu cầu tình

cảm với người thân không được đáp ứng, cùng với nhu cầu quan hệ tình cảm

nam nữ, khiến cho nhiều nữ công nhân có quan hệ tình dục ngoài hôn nhân.

Trong nhóm những nữ công nhân không chồng mà có con, có không ít người

do quan niệm sống hay vì điều kiện riêng mà không lấy được chồng nhưng

cũng vẫn muốn có con nên đã chấp nhận những cuộc tình không hứa hẹn

v.v… Tất cả những điều đó tạo nên những nhóm phụ nữ đơn thân nuôi con

một mình, mà trong thực tế, người ta thường gọi là “phụ nữ đơn thân nuôi

con” hay “mẹ đơn thân”

Cùng là những người mẹ đơn thân nuôi con một mình, tuy nhiên, xã hội

lại có những góc nhìn khác nhau về các nhóm phụ nữ này. Tác giả Lê Thi chỉ

ra dù đã có cách nhìn cởi mở hơn, nhưng những trường hợp bà mẹ đơn thân là

những người có chồng đã mất hoặc ly dị thường được xã hội chấp nhận là một

gia đình khuyết và có cái nhìn cảm thông với họ. Còn đối với những phụ nữ

không chồng mà có con, họ khó lòng nhận được tình cảm tương tự từ những

người xung quanh và cũng không nhận được sự hỗ trợ xã hội, nhìn từ góc độ

thể chế [99].

Bình Dương trong những năm gần đây, nổi lên là một tỉnh tập trung nhiều

khu công nghiệp lớn của cả nước. Tổng số công nhân lao động toàn tỉnh hiện có

khoảng 1.200.000 người (dân số trên 2,2 triệu), trong đó lao động ngoài tỉnh

chiếm hơn 80%, lao động nữ khoảng 57%. Với 29 khu công nghiệp, Bình Dương

có 410.312 lao động công nghiệp tập trung, trong đó lao động nữ là 279.612

người (68%). Như vậy, lao động nữ là một bộ phận quan trọng trong đội ngũ công

nhân đang làm việc trong các doanh nghiệp ở Bình Dương [126].

Quá trình CNH, HĐH đặc biệt là sự phát triển các khu, cụm công nghiệp

ở Bình Dương đã nhanh chóng hình thành các hộ gia đình có nữ công nhân

đơn thân. Theo khảo sát từ các cấp công đoàn hiện có 2.584 nữ công nhân đơn

thân nuôi con nhỏ, tập trung nhiều ở các Huyện Dĩ An là 774 người; Thuận An

297; Tân Uyên 562; TDM 194; Bến Cát 225...do đây là những địa bàn tập trung

nhiều khu công nghiệp [127].

Ở Bình Dương, theo quan sát từ thực tế, những “làng”1 [195] công nhân và

những gia đình công nhân ngày càng tăng và đang có xu hướng thay đổi nhanh

chóng, vấn đề nữ công nhân trở thành mẹ đơn thân nuôi con một mình cũng trở

nên phổ biến, không còn lẻ tẻ, ngẫu nhiên như trước, đây có thể xem như một

hiện tượng mới trong sự phát triển gia đình công nhân ở các khu công nghiệp.

Những gia đình bà mẹ công nhân đơn thân như là một tổ chức xã hội

mong manh dễ bị tổn thương sau khi ly hôn hoặc sinh con ngoài giá thú hoặc

từ một loạt các hệ lụy của sống chung, sống thử. Những đứa trẻ ở những gia

đình này thường không được đảm bảo về những điều kiện vật chất, thiếu cảm

giác an toàn, ấm áp, không có sự hỗ trợ tinh thần, tâm lý của chúng dễ bị tổn

1 Làng công nhân là từ thường được người dân ở Bình Dương dùng khi nói tới những khu ở của công nhân nhập cư quanh các khu công nghiệp.

thương hơn so với những đứa trẻ bình thường tạo nên lỗ hổng lớn trong cách

giáo dục, nuôi dưỡng con cái của họ. Ngày nay, quan niệm về người phụ nữ

đơn thân không còn quá khắt khe như trước, song vẫn còn đó vô vàn những

khó khăn mà họ phải đối mặt.

Phụ nữ đơn thân nuôi con nói chung và bà mẹ công nhân đơn thân nói

riêng như là một hiện tượng xã hội phổ biến trong cuộc sống hiện nay đòi hỏi

xã hội không nên nhìn nhận như là câu chuyện của cá nhân nữa, mà là một

trách nhiệm xã hội đối với nhóm yếu thế (phụ nữ, trẻ em). Việc nghiên cứu

hiện tượng bà mẹ đơn thân là công nhân ở các khu công nghiệp có ý nghĩa rất

to lớn trong việc quan tâm tới số phận của những cá nhân đang nỗ lực đóng

góp cho sự phát triển của xã hội và con cái họ, nhưng vẫn chịu nhiều thiên

kiến, thiệt thòi.

Thứ hai, về mặt cơ sở và phương pháp luận, ngay từ những năm 90 của

thế kỷ trước, các nghiên cứu xã hội học gia đình ở trên thế giới đã thay đổi

quan niệm về gia đình cha mẹ đơn thân, theo đó họ không coi loại hình gia

đình này là một kiểu “gia đình lệch lạc” hay “gia đình có nguy cơ”, mà coi nó

như “một loại gia đình thực sự” bình đẳng với các loại gia đình khác [77].

Điều này đã phản ánh không chỉ trong những quan điểm về lý luận mà cả

trong hàng loạt nghiên cứu thực nghiệm. Trong khi đó, ở Việt Nam, trong

thời gian gần đây, tuy nhiều nghiên cứu đã phản ánh về sự đa dạng hóa các

loại hình gia đình dưới tác động của sự biến đổi xã hội, nhưng loại hình gia

đình phụ nữ đơn thân nuôi con vẫn chưa được đề cập tới nhiều, kể cả tiếp cận

chính sách lẫn tiếp cận phân tích đời sống của họ. Điều này xuất phát từ quan

niệm cho rằng, gia đình là phải bao gồm ít nhất hai đơn vị đối ngẫu với vai trò

vợ chồng (như những gì người ta quan sát thấy và trong giá trị của văn hóa

truyền thống), nên những gia đình nào không giống vậy, thường được gọi là

“gia đình khuyết” hay “gia đình không đầy đủ” [121][15][129]. Đó cũng

chính là lí do vì sao, những vấn đề của gia đình loại này tuy được coi là “vấn

đề xã hội” nhưng chỉ được xếp vị trí khá khiêm tốn trong hệ thống xuất bản

phẩm khoa học về gia đình. Đồng thời, kể cả khi được đề cập đến trong

những nghiên cứu thực nghiệm, chúng cũng được coi như một phần phụ được

bổ sung theo nghĩa là một biến thể cho sự đa dạng các loại hình gia đình.

Như đã trình bày, ở Việt Nam, sau khi đất nước được thống nhất, nổi lên

những vấn đề có liên quan tới hệ quả của chiến tranh, chẳng hạn như vấn đề

việc làm cho bộ đội và thanh niên xung phong, tình trạng thanh niên không có

cơ hội lập gia đình tại các tập thể lao động do có sự chênh lệch về giới tính

của lao động và tuy không nhiều, nhưng chúng cũng đã được đề cập tới trong

các xuất bản phẩm nghiên cứu của Lê Thi và Trần Thị kim Xuyến [97][119].

Tuy nhiên, những nghiên cứu ở thời điểm đó, các tác giả mặc dù đã nỗ lực đặt

vấn đề trên cơ sở quyền con người, trên cơ sở quan niệm và thực hành về giá

trị gia đình trong bối cảnh văn hóa phương Đông, nhưng vẫn bị giới hạn ở chỗ

thiếu cơ sở lý luận về xã hội học gia đình, đặc biệt là quan điểm coi những

người “phụ nữ bị tước cơ hội lấy chồng”, hay phụ nữ đơn thân nuôi con một

mình như một “nạn nhân” và cần được sự giúp đỡ. Trong khi đó, trong bối

cảnh đương đại, “những biến đổi của xã hội, liên quan tới kinh tế, văn hóa,

không gian đô thị có tác động trực tiếp tới cuộc sống hàng ngày của các cá

nhân hiện diện trong một nhóm người quan hệ với nhau bởi huyết thống hoặc

hôn nhân. Nhưng ngược lại, gia đình cũng không chỉ đơn thuần chịu sự tác

động của cái cấu trúc xã hội đó mà thay đổi, nó còn tham gia vào một cách

chủ động” (Martine Segalen)[77].

Đề tài nghiên cứu “Cuộc s ng của những bà mẹ đơ t â ở các khu

công nghiệp nhìn từ óc độ chính sách hội xã – nghiên cứu trường hợp

khu công nghiệp sóng thần tỉ Bì Dươ ” sẽ là một phần đóng góp về

mặt lý luận cho nghiên cứu về các loại hình gia đình đặc thù ở Việt Nam,

đồng thời cung cấp thêm cơ sở dữ liệu thực nghiệm nhằm hướng đến gợi mở

hàm ý chính sách cho việc bảo vệ quyền tự do, cho tương lai hạnh phúc và sự

phát triển của con người và gia đình Việt Nam.

2. Mục đíc v iệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu và đánh giá về đời sống của những bà mẹ đơn thân ở các

khu công nghiệp Sóng thần Bình Dương nhìn từ góc độ chính sách xã hội. Từ

đó đề xuất một số kiến nghị chính sách nhằm giảm thiểu khó khăn và nâng

cao đời sống cho những bà mẹ đơn thân tại các khu công nghiệp.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích trên, luận án tập trung làm rõ các nhiệm vụ sau:

- Hệ thống hóa kết quả nghiên cứu đi trước để hoàn thiện những vấn đề

lý luận và thực tiễn về đời sống của các bà mẹ đơn thân; Đặc biệt rà soát các

văn bản chính sách hiện có liên quan đến đời sống của lao động nữ, lao động

là bà mẹ đơn thân có con nhỏ ở các khu công nghiệp hiện nay.

- Tìm hiểu đặc điểm xã hội của nhóm bà mẹ đơn thân, thực trạng đời

sống về vật chất, tinh thần của bà mẹ đơn thân là công nhân, phân tích những

thuận lợi, khó khăn và chỉ ra các yếu tố chi phối đời sống vật chất, tinh thần

của các bà mẹ đơn thân.

- Đề xuất một số quan điểm và giải pháp chính sách phù hợp nhằm nâng

cao đời sống của các bà mẹ đơn thân tại các khu công nghiệp.

3. Đ i tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu và câu hỏi, giả thuyết

nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Cuộc sống của những bà mẹ đơn thân là công nhân- nhìn từ các chiều

cạnh chính sách xã hội liên quan đến cuộc sống của các bà mẹ đơn thân đang

sống và làm việc tại khu công nghiệp Sóng thần, tỉnh Bình Dương

3.2. Khách thể nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu là những bà mẹ đơn thân đang nuôi con nhỏ ở khu

công nghiệp Sóng Thần, doanh nghiệp và cán bộ ban ngành thực thi chính

sách liên quan đến nữ công nhân là mẹ đơn thân ở tỉnh Bình Dương.

3.3. Phạm vi và địa bàn nghiên cứu

- Thời gian nghiên cứu: Các tài liệu thứ cấp được thu thập và phân tích

từ tháng 7 năm 2017 đến tháng 12 năm 2018; Khảo sát thu thập số liệu sơ cấp

tại thực địa được tiến hành từ tháng 6/2018 – tháng 12/2018.

- Không gian nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành khảo sát thực địa

tại địa bàn thị xã Dĩ An Tỉnh Bình Dương.

- Địa bàn nghiên cứu: Khu Công Nghiệp Sóng Thần 1, Sóng Thần 2, khu

công nghiệp Bình Đường Tỉnh Bình Dương

3.4. Câu hỏi nghiên cứu

- Bà mẹ đơn thân có chân dung xã hội như thế nào? Đời sống vật chất và

tinh thần của họ đang diễn ra như thế nào?

- Những yếu tố xã hội nào đang ảnh hưởng đến đời sống vật chất, tinh

thần của bà mẹ đơn thân là công nhân?

- Cần có giải pháp, chính sách hỗ trợ gì để cải thiện và nâng cao chất

lượng đời sống vật chất, tinh thần của bà mẹ đơn thân là công nhân?

3.5. Giả thuyết nghiên cứu

- Công nhân làm mẹ đơn thân có tuổi đời rất trẻ, học vấn trình độ chuyên môn

không cao, hợp đồng lao động không ổn định và mức thu nhập thấp, họ cũng chủ

yếu là những lao động bên ngoài địa phương. Bà mẹ đơn thân gặp nhiều khó khăn

về nhà ở, trang thiết bị sinh hoạt và hưởng thụ đời sống tinh thần.

- Đặc điểm cá nhân và hoàn cảnh gia đình (tuổi đời trẻ, công việc không

ổn định, thu nhập thấp và gia đình người thân ở xa đã ảnh hưởng đến chất

lượng cuộc sống vật chất và tinh thân của bà mẹ đơn thân.

- Thể chế, các chính sách và môi trường sống (Nhà nước, công đoàn và

chính quyền địa phương, doanh nghiệp, cộng đồng) đang còn nhiều khoảng trống

và chi phối đối với cuộc sống của nhóm bà mẹ đơn thân ở các khu công nghiệp.

4. P ươ p áp luậ v p ươ p áp iê cứu

4.1. Phương pháp luận

Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài là chủ nghĩa duy vật

biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử Mác - Lênin, đường lối chính sách

của Đảng và Nhà nước về xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường

định hướng xã hội chủ nghĩa, đường lối, chính sách về bảo đảm đời sống công

nhân tại các khu công nghiệp, đặc biệt là đối với các bà mẹ đơn thân.

Về chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử Mác -

Lênin Luận án dựa trên ba nguyên tắc cơ bản trong phương pháp luận nhận thức

của chủ nghĩa Mác – Lê nin, bao gồm:

Thứ nhất, đó là nguyên tắc đảm bảo tính khách quan, nghiên cứu sự vật, hiện

tượng như bản thân chúng đang tồn tại, không phán đoán chủ quan mà các kết

luận phải dựa trên những chứng cứ khoa học tin cậy.

Thứ hai, đó là nguyên tắc nghiên cứu sự vật, hiện tượng trong sự phát triển.

Mỗi sự vật, hiện tượng trong xã hội và tự nhiên đều có quá trình nảy sinh, vận

động và phát triển từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao, từ hiện tượng đến

bản chất. Nguyên tắc này đòi hỏi phải nghiên cứu sự vật, hiện tượng trong một hệ

thống, đặt sự vật, hiện tượng trong môi trường với những mối liên hệ của nó.

Thứ ba, trong mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội thì tồn tại xã

hội quyết định ý thức xã hội; thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý; thực tiễn kiểm

chứng nhận thức.

Phương pháp luận thực chứng trong xã hội học, với các số liệu và bằng

chứng khảo sát thực nghiệm thu được sẽ tìm hiểu và luận giải thấu đáo các

vấn đề liên quan đến đời sống của bà mẹ đơn thân ở các khu công nghiệp.

Ngoài ra đề tài luận án cũng sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên

cứu chủ yếu và có tính phổ biến như: Phương pháp tiếp cận lịch sử, phương

pháp phân tích kết hợp giải thích và tổng hợp, khái quát hóa… nhằm làm rõ

đối tượng nghiên cứu và đạt được mục đích nghiên cứu.

Các quan điểm của Đảng và Nhà nước đối với công nhân cũng được

quan tâm nhằm luận giải về các chiều cạnh chính sách xã hội liên quan đến

nhóm xã hội này ở nước ta hiện nay.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

- Để có được các dữ liệu khoa học và thực tiễn, góp phần trả lời cho câu hỏi

nghiên cứu và giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đã được đặt ra, Luận án đã sử

dụng kết hợp hai phương pháp nghiên cứu: phân tích tài liệu thứ cấp, khảo sát

định tính và định lượng, hệ thống các phương pháp, kỹ thuật thu thập thông tin

này sẽ cho phép NCS tổng hợp các nguồn tài liệu sách, tạp chí, số liệu thống kê,

và các thông tin sơ cấp từ các phỏng vấn, bảng hỏi tại thực địa.

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tác giả đã tiến hành thu thập và

nghiên cứu, phân tích thông tin từ các tài liệu có sẵn bao gồm: các văn bản

của Đảng, Nhà nước, của tỉnh Bình Dương, các chính sách về công nhân, nữ

công nhân; các tài liệu viết về một số lý thuyết xã hội học, phương pháp

nghiên cứu xã hội học; các báo cáo và số liệu thống kê về tình hình công

nhân, công tác công đoàn phạm vi toàn quốc và của tỉnh Bình Dương; các

công trình nghiên cứu, các bài báo khoa học của các tác giả trong và ngoài

nước về vấn đề có liên quan... Tác giả đã sử dụng phương pháp tổng hợp, so

sánh để xử lý, phân tích các thông tin có được từ nguồn tài liệu này.

- Phương pháp phỏng vấn bảng hỏi: được sử dụng để phỏng vấn các đối

tượng là bà mẹ đơn thân nhằm thu thập các thông tin định lượng về: (1) đặc điểm

xã hội của bà mẹ đơn thân; thực trạng cuộc sống vật chất, tinh thần của bà mẹ đơn

thân; (2) một số nhân tố ảnh hưởng cuộc sống và giải pháp cần thiết góp phần nâng

cao chất lượng cuộc sống của bà mẹ đơn thân. Các kết quả khảo sát định lượng

được xử lý bằng phần mềm thống kê SPSS Version 20.0 dành cho các nghiên cứu

khoa học xã hội để đảm bảo được tính khách quan, khoa học.

- Phương pháp phỏng vấn sâu: Phương pháp phỏng vấn sâu được sử

dụng đối với bà mẹ đơn thân là công nhân để thu thập những thông tin định

tính giải thích sâu về cuộc sống của họ, những thông tin này sẽ bổ sung cho

các thông tin định lượng. Bên cạnh đó, nghiên cứu đã phỏng vấn thêm cán bộ

công đoàn cấp tỉnh và công đoàn cơ sở, lãnh đạo một số sở, ngành, doanh

nghiệp nhằm làm rõ hơn về các chính sách đang thực hiện trong việc hỗ trợ

đối với cuộc sống của bà mẹ đơn thân ở các doanh nghiệp.

- Phương pháp chọn mẫu và cỡ mẫu nghiên cứu

Luận án đã tiến hành thu thập thông tin sơ cấp tại các doanh nghiệp, việc

chọn danh sách bà mẹ đơn thân được thực hiện ngẫu nhiên bằng phương pháp

bốc thăm; Chúng tôi đã mã hóa và gắn tên mỗi bà mẹ đơn thân một mã số và

chọn ra bằng cách bốc/nhặt ra các mã số đã được gắn ký hiệu trong tổng thể

mẫu.

Danh sách các doanh nghiệp được khảo sát cụ thể như sau: Công ty

Yazaki, công ty Asama, công ty Chutex, công ty O’leer, Công ty Duy Hưng,

công ty Liên Phát,

Số mẫu bà mẹ đơn thân ở các công ty thuộc khu công nghiệp Sóng Thần

là 774 người.

Mẫu tham gia phỏng vấn bảng hỏi là bà mẹ đơn thân đang làm việc tại

các doanh nghiệp.Tổng số mẫu tham gia trả lời phỏng vấn bằng bảng hỏi là

150 người.

Mẫu tham gia phỏng vấn sâu: 40 người, trong đó có 10 cán bộ sở, ngành,

cán bộ công đoàn, lãnh đạo doanh nghiệp và 30 công nhân là bà mẹ đơn thân

nhằm tìm hiểu sâu về các khía cạnh liên quan đến thực tế đời sống của các bà

mẹ đơn thân tại Khu Công Nghiệp Sóng Thần Tỉnh Bình Dương.

Khảo sát bảng hỏi và phỏng vấn sâu đã gặp một số khó khăn đó là một

số bà mẹ đơn thân nằm trong danh sách mẫu đã từ chối tham gia trả lời phỏng

vấn về cuộc sống của họ, mặc dù chúng tôi đã thăm lại nhiều lần để thuyết

phục họ đồng ý. Do vậy, nhóm nghiên cứu liên tục phải bổ sung mẫu phỏng

vấn bà mẹ đơn thân là công nhân.

Khung phân tích

Các chính sách xã hội; môi trường,

điều kiệ lao động trong doanh nghiệp

công nhân, bà mẹ đơ t â

Các chính sách đối với bà mẹ đơn thân:

Đời sống vật chất

Đời sống tinh thần

Đặc điểm xã hội: - Tuổi, Học vấn, chuyên môn - Nơi làm việc, Thu nhập - Hoàn cảnh gia đinh, Số con - Số năm công tác, hợp đồng lao động. ….

- Chính sách về việc làm , nhà ở…. -Chính sách về tiếp cận dịch vụ xã hội….

Đặc điểm kinh tế, xã hội, môi trường sống nơi bà mẹ đơn thân ở

5. Đó óp mới v ý ĩa t ực tiễn của luận án

5.1. Đó óp mới

Luận án góp phần nhận diện chân dung, đặc điểm xã hội của bà mẹ đơn

thân là công nhân đang làm việc ở khu công nghiệp tỉnh Bình Dương trong

bối cảnh hiện nay; thấy được thân phận cũng như sự khác biệt của những bà

mẹ đơn thân công nhân so với các nhóm bà mẹ có người chồng cùng chung

sống; những thuận lợi, khó khăn, thách thức mà họ đang phải đối diện trong

cuộc sống hiện nay.

Luận án phân tích các yếu tố chi phối cuộc sống vật chất, tinh thần của

bà mẹ đơn thân, tính chất của lao động di cư và nghề nghiệp đặc thù; đối

chiếu với hệ thống chính sách hiện hành cũng như vai trò tham gia của các

chủ thể xã hội khác nhau trong hỗ trợ nhóm bà mẹ đơn thân. Đây là cơ sở

quan trọng giúp các cơ quan hữu quan và doanh nghiệp hướng đến xây dựng

mô hình chính sách, quan tâm hỗ trợ kịp thời nhằm đảm bảo quyền của người

lao động là bà mẹ đơn thân và phát triển bền vững doanh nghiệp và địa

phương.

6. Ý ĩa lý luận v ý ĩa t ực tiễn

6.1 Ý nghĩa lý luận

Luận án sẽ góp phần bổ sung về nhận thức cho những quan điểm lý luận

nghiên cứu về gia đình, bà mẹ đơn thân, là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích

cho công tác giảng dạy chuyên ngành xã hội học gia đình, xã hội học giới, xã

hội học lao động ở Việt Nam hiện nay.

Ngoài ra, việc vận dụng các quan điểm lý luận trong luận án cũng góp

phần tìm hiểu khả năng áp dụng các quan điểm lý luận, lý thuyết xã hội học

vào thực tiễn nghiên cứu bà mẹ đơn thân là công nhân. Qua đó có những đóng

góp tri thức vào việc hoàn thiện khái niệm về nhóm bà mẹ đơn thân, quan

điểm lý luận về hướng nghiên cứu bà mẹ đơn thân ở nước ta và trên thế giới.

6.2 Ý nghĩa thực tiễn

Đây là nghiên cứu thực nghiệm xã hội học đầu tiên về bà mẹ đơn thân là

công nhân. Khảo sát sẽ cho thấy chân dung xã hội, cuộc sống thực tế và những

thiếu thốn về vật chất và tinh thần trong cuộc sống của bà mẹ đơn thân đang làm

việc tại các KCN và cư trú trên một số địa bàn thuộc tỉnh Bình Dương. Kết quả

nghiên cứu cũng chỉ ra yếu tố chi phối cuộc sống của những bà mẹ đơn thân là

công nhân. Điều quan trọng nhất là bằng chứng từ kết quả nghiên cứu có ý nghĩa

thực tiễn, là nguồn tư liệu tham khảo hữu ích trong việc hoàn thiện chính sách,

huy động nguồn lực và sự tham gia của các chủ thể xã hội, góp phần cải thiện

hơn nữa đời sống của người lao động tại các khu công nghiệp mà ở đây là cuộc

sống của các bà mẹ đơn thân tại các khu công nghiệp trong cả nước nói chung và

ở Bình Dương nói riêng. Ngoài ra, những kiến nghị về phương hướng và giải

pháp nhằm nâng cao hiệu quả chính sách xã hội đối với bà mẹ đơn thân tại các

khu công nghiệp sẽ được vận dụng vào thực tiễn nhằm hoàn thiện công tác chăm

lo cho các nhóm yếu thế ở Bình Dương hiện nay.

7. Kết cấu của Luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và đề xuất giải pháp, nội dung của Luận án

bao gồm 4 chương:

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Chương 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài

Chương 3: Chân dung xã hội và cuộc sống của bà mẹ công nhân đơn thân

Chương 4. Các yếu tố chi phối cuộc sống của những bà mẹ công nhân

đơn thân ở khu công nghiệp Sóng thần, tỉnh Bình Dương

C ươ 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

Khi tìm hiểu lịch sử nghiên cứu về chủ đề nữ đơn thân nuôi con một

mình nói chung và mẹ đơn thân là công nhân nói riêng, tác giả luận án gặp

không ít trở ngại do sự hạn chế của các công trình nghiên cứu khoa học

chuyên sâu về lĩnh vực này. Tuy nhiên, vì vấn đề mà tác giả đã chọn lại là sự

giao thoa giữa hai lĩnh vực: thứ nhất là nghiên cứu gia đình, trong đó gia đình

có chủ hộ là phụ nữ đơn thân như một loại hình đặc thù của sự đa dạng các

dạng thức gia đình trong bối cảnh đương đại. Thứ hai, nghiên cứu về nữ công

nhân tại các khu công nghiệp trong bối cảnh công nghiệp hóa-hiện đại hóa.

Chính vì vậy, trong phần tổng quan tình hình nghiên cứu này, hai nội dung

lớn sẽ được đề cập tới là những nghiên cứu về gia đình có đề cập tới gia đình

có phụ nữ đơn thân ở nước ngoài và ở Việt Nam, những vấn đề liên quan tới

đời sống của những người công nhân, đặc biệt là công nhân nữ tại các khu

công nghiệp.

1.1. Nghiên cứu gia đình đơn thân như một loại hình gia đình đặc thù

Từ các nguồn tài liệu sẵn có trên thế giới mà NCS tiếp cận được có thể

nhận thấy, các gia đình có mẹ đơn thân thường xuất hiện nhiều hơn, đồng thời

những gia đình cha mẹ đơn thân do người đối ngẫu đã mất ngày càng giảm đi

kể cả theo thực tế và theo thống kê, có nghĩa là những gia đình chủ hộ đơn

thân do ly hôn hoặc không kết hôn ngày càng xuất hiện nhiều hơn. Ở khía

cạnh này các tác giả phương Tây cho rằng đô thị hóa, công nghiệp hóa

phương tây đã mang đến một sự biến đổi đầy kịch tính về cấu trúc và hình

thái gia đình. Gia đình hạt nhân có đầy đủ bố mẹ và con cái ngày càng giảm,

thay vào đó tỉ lệ gia đình có bố hoặc mẹ đơn thân nuôi con do ly dị, sống thử

ngày càng tăng (Klett-Davies) [154] .

Bà mẹ đơn thân là ai?

Các tác giả (Gucciardi, Celasun, Stewart. Wendy Wang và cộng sự)

cho rằng mẹ đơn thân là những người có con nhưng chưa bao giờ kết hôn hay

đã ly thân, ly dị và hiện không sống với người bạn đời được thừa nhận về mặt

pháp lý [147].

Các nguồn tư liệu trên thế giới cho thấy, trong những năm 2000, mối

liên hệ giữa gia đình có mẹ đơn thân và tình cảnh sống bấp bênh được quan

sát thấy ở những bà mẹ trẻ. Mẹ đơn thân thường có trình độ học vấn thấp hơn

(so với nhóm mẹ sống có chồng). Họ thường sinh con sớm trong bối cảnh

người cha đứa trẻ thường là công nhân hoặc viên chức (Martine

Segalen)[77].

Giới trẻ Mỹ đều có xu hướng muốn sau này họ sẽ kết hôn

(Cherlin)[145]. Tuy nhiên, theo số liệu năm 2013 của Hoa Kỳ thì có đến 40%

trẻ em sinh ra trong gia đình không hôn nhân [156]. Theo như Shattuck và

Kreider cho biết thì có đến 60% phụ nữ sinh con nhưng không kết hôn trong

độ tuổi từ 20-24 [179]. Trong khi đó ở nước Anh gia đình truyền thống không

còn chiếm ưu thế và được thay thế bằng cuộc sống hiện đại hóa, không theo

tiêu chuẩn, việc sống chung hoặc chấp nhận làm mẹ đơn thân đang dần phổ

biến trong xã hội Anh và những người này là nhóm trẻ trong xã hội

(Berrington, Perelli-Harris & Trevena)[138]. Kết quả nghiên cứu định tính

của Jason Deparle và cộng sự cũng cho thấy, các bà mẹ đơn thân trong nghiên

cứu đều có độ tuổi từ 25 – 40 tuổi và có con từ 1-6 tuổi, 2/3 số trẻ em ở Mỹ

được sinh ra bởi những bà mẹ dưới 30 tuổi [178].

Theo số liệu của Cục Điều tra Dân số Mỹ, vào năm 1960 tỷ lệ ông bố,

bà mẹ đơn thân chỉ chiếm khoảng 9% trong tổng số hộ gia đình của nước này,

đến năm 2000 là 20%, và đến năm 2007 tỷ lệ này là 27%, tuy nhiên đến năm

2011 có khoảng 12 triệu hộ gia đình đơn thân và trong số này có đến 80% là

bà mẹ đơn thân. Điều đặc biệt ở đây là có khoảng 45% bà mẹ làm mẹ đơn

thân chưa bao giờ kết hôn. Kết quả này cũng trùng với nghiên cứu năm 2005

của Amato, Paul [140]. Tại Australia có 31% đứa trẻ khi sinh ra ở trong gia

đình bà mẹ chưa bao giờ kết hôn vào năm 2001, có 14% bố mẹ đơn thân vào

năm 2003, và đến năm 2011 tỷ lệ bố mẹ đơn thân ở quốc gia này chiếm

15,9% tổng số hộ gia đình của nước này (Văn phòng Thống kê Australia,

2011). Khi nhắc đến bố mẹ đơn thân không thể không nhắc đến Thụy Điển,

một đất nước phát triển, trình độ dân trí cao, quyền phụ nữ được tôn trọng, và

cũng được coi là nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ bà mẹ đơn thân cao. Quốc gia này

có những chính sách về phúc lợi xã hội cho người mẹ đơn thân và những đứa

trẻ sinh sống trong gia đình bà mẹ đơn thân [140].

Xét về trình độ học vấn và nghề nghiệp của bà mẹ đơn thân từ các kết

quả nghiên cứu chỉ ra rằng, phần lớn bà mẹ đơn thân đều có tình trạng kinh tế

- xã hội thấp và sinh con đầu ở độ tuổi còn trẻ (Shattuck và Kreider) [161].

Với những phụ nữ đơn thân sinh con sớm sẽ cản trở việc học hành và dẫn đến

hạn chế năng lực kiếm tiền của họ (Budig và England) [143], kết quả này

cũng giống với số liệu của văn phòng thống kê Mỹ năm 1997 (U.S. Census

Bureau) [196].

Ở một nghiên cứu khác của Hyunjoon Park phát hiện rằng, không có sự

khác biệt nhiều về trình độ giáo dục của bà mẹ đơn thân cũng như những phụ

nữ không phải bà mẹ đơn thân nhưng lại khác nhau nhiều về ham muốn học

hỏi giữa hai nhóm bà mẹ này [180].

Nhiều kết quả nghiên cứu cho biết, với những bà mẹ sinh con ngoài

hôn nhân có xu hướng bị thiệt thòi hơn những phụ nữ đã từng lập gia đình.

Nghiên cứu của Lichter, D., Graefe, D., & Brown, J. (2003), Terry-Humen,

E., Manlove, J., & Moore, K. A (2001), Driscoll, A. K., Hearn, G. K., Evans,

V. J., Moore, K. A., Sugland, B. W., & Call, V. (1999) về làm mẹ đơn thân

trong xã hội Mỹ chỉ ra rằng các bà mẹ sinh con khi chưa kết hôn bao giờ cũng

có thu nhập thấp hơn, trình độ văn hóa thấp hơn và phải phụ thuộc vào phụ

cấp xã hội nhiều hơn so với những phụ nữ có chồng. Có thể nói rằng, trong xã

hội Việt Nam cũng không khác biệt so với xã hội Mỹ, nhiều bà mẹ đơn thân

việc làm không ổn định, thậm chí thất nghiệp và không có thu nhập. Vì vậy,

sự giúp đỡ của người thân và gia đình về vật chất, tinh thần là phương thức hỗ

trợ mẹ đơn thân chăm sóc tốt cho con của họ.

Nếu nhìn theo quan điểm thị trường lao động, tỷ suất hoạt động lao

động của phụ nữ đơn thân cao hơn so với tỷ suất hoạt động của phụ nữ có

chồng. Tức là mẹ đơn thân để có thể trang trải chi phí cho gia đình, thường

phải đi làm nhiều hơn.

Một đặc điểm nữa của nhóm các gia đình có mẹ đơn thân là sự tích hợp

các yếu tố dễ bị tổn thương như: tuổi người mẹ có con sớm thường còn trẻ;

không được hưởng đời sống lứa đôi; thiếu sự giúp đỡ của người cha đứa trẻ;

trình độ nghề nghiệp thấp; thất nghiệp. Do vậy, các nước phương Tây có các

hình thức trợ cấp cho những phụ nữ này. Thông thường những người mẹ đơn

thân do việc làm bấp bênh, hay thu nhập thấp, hay không có thời gian trông con

nên họ thường nhận trợ cấp theo chế độ thu nhập thấp (Martine Segalen) [77].

Vì sao nghèo thường gắn với những gia đình nữ đơn thân? Wang Shijun2[167], đã chỉ ra những nguyên nhân là do sự chuyển đổi và cơ cấu kinh

tế của Trung quốc đã ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của những bà mẹ đơn

thân. Tỉ lệ phụ nữ có việc làm thấp hơn nam giới do chính phủ Trung Quốc

gặp khó khăn trong vấn đề thực hiện chính sách ưu đãi về việc làm cho phụ

nữ. Pháp luật chưa bảo vệ được công ăn việc làm đầy đủ cho phụ nữ trước khi

kết hôn và sau khi ly hôn có được việc làm liên tục. Đó cũng là lý do có

khoảng cách về thu nhập giữa nam và nữ đơn thân.

Khi nghiên cứu về gia đình có mẹ đơn thân trong tiến trình ly hôn và

sau ly hôn, Claude Martin [149] chỉ ra rằng, người nuôi con có được hỗ trợ

2(王世军)单亲家庭贫困问题,2002 Vấn đề nghèo trong các gia đình đơn thân”

hay không còn tùy thuộc vào cách thức mà mối liên hệ với người chồng cũ

còn duy trình hay đứt quãng. Trong số những người trong mẫu nghiên cứu

của ông chỉ có 75% cặp thuận tình ly hôn được nhận tiền trợ cấp. Còn trong

trường hợp chấm dứt mối liên hệ hoàn toàn, thì có 58% người không được

nhận. Ly hôn áp đặt cho hai vợ chồng, nhất là người chịu trách nhiệm nuôi

dưỡng con cái những lựa chọn về chỗ ở hay về công việc tạo thu nhập, mà

không phải ai cũng có được sự lựa chọn tối ưu. Đó chính là lý do gia đình mẹ

đơn thân thường gắn với nhóm nghèo hơn.

Mặc dù tình hình chung như vậy, nhưng các tác giả cho rằng, trong số

những người mẹ đơn thân vẫn có sự phân tầng nhất định. Những người thuộc

tầng lớp trên khá phù hợp với hình thức gia đình mới này, còn những tầng lớp

nghèo phải trả giá cho sự tan vỡ hôn nhân của họ. Chẳng hạn, những phụ nữ có

bằng cấp và thu nhập ổn định không nhất thiết rơi vào hoàn cảnh như vậy. Họ có

thể vẫn đi làm tạo thu nhập rồi thuê người trông con. Martine Segalen [77].

Những con đường để trở thành mẹ đơn thân

Ly hôn là một trong những cách nhanh nhất để biến một gia đình đầy

đủ thành một gia đình đơn thân. Như đã trình bày, sau ly hôn, nam giới có xu

hướng tái hôn nhiều hơn so với phụ nữ. Trong bối cảnh của các nước phương

Tây, các tác giả cho rằng, ly hôn dẫn tới nhiều sự đứt đoạn khác ngoài sự cắt

đứt mối liên hệ vợ chồng, chẳng hạn như sự gián đoạn về lĩnh vực xã hội, lĩnh

vực tình cảm, kinh tế v.v… Đường đời của cá nhân như vậy tạo ra sự đứt

quãng, nhiều khi dẫn tới hệ quả không mong muốn, vì không phải ai cũng có

thể “làm lại cuộc đời mình” bằng việc tái hôn. Cụ thể, từ cuộc khảo sát qua

điện thoại với 321 người đã ly hôn, Claude Martin đã nêu ra một số trường

hợp như:

1. Nhóm những người mẹ đơn thân và không muốn tái hôn. Nhóm này dù

mong muốn có được vị thế độc lập nhưng có cảm giác khó thực hiện được.

2. Nhóm những người mẹ rơi vào hoàn cảnh bấp bênh và đơn độc.

3. Nhóm những người chừng 50 tuổi ly hôn với tình huống con cái họ đã

rời khỏi nhà, thường không có ý định tái hôn.

4. Nhóm những người trẻ tuổi có bằng cấp thấp, tương đối đơn độc nhưng

được bố mẹ hỗ trợ sau khi chấm dứt hôn nhân.

5. Nhóm những người trẻ tuổi có bằng cấp thường có xu hướng tái hôn.

Họ vẫn giữ mối liên hệ với vợ hay chồng cũ.

Như vậy, sau khi ly hôn, sự độc lập về tài chính sẽ giúp cho những

người cha hay mẹ đơn thân không băn khoăn khi sống độc thân. Họ muốn giữ

vị thế độc thân hơn là dự kiến tái hôn. Tuy nhiên, với những người có tuổi và

có trình độ chuyên môn thấp, kinh tế bấp bênh sẽ khiến họ bị phụ thuộc nhiều

vào gia đình và xã hội hơn. Những phân tích vừa nêu thuộc về tiếp cận chủ

thể. Trong nghiên cứu với quan điểm tổng thể luận, các nhà nghiên cứu vẫn

chỉ ra một chiều kích khác. Đó là quan điểm cho rằng, những sự thay đổi của

hôn nhân, gia đình có nguồn gốc từ sự thay đổi cấu trúc xã hội.

Tập hợp những nghiên cứu xã hội học gia đình của các quốc gia

phương Tây, Martin Segalen đã thực hiện một phân tích lịch đại về diễn biến

của các kiểu hôn nhân. Theo ông, trong những năm 1960, xã hội học thường

quan tâm tới tính quyết định mang tính văn hóa xã hội và địa lý của tỷ lệ kết

hôn, rằng kết hôn do tình yêu tương đương với các cuộc hôn nhân bình đẳng.

Giai đoạn 1950-1970 việc kết hôn đòi hỏi cả tình yêu và hôn nhân hợp pháp

như là sự bổ sung cho nhau. Sự lôi cuốn cá nhân vẫn là biện minh duy nhất

cho việc kết hôn. Nhưng đến những năm 70, xã hội học lại tập trung vào việc

phân tích những nguyên nhân, những đặc trưng và hậu quả của việc mất lòng

tin vào hôn nhân. Ông cho rằng, các tác giả đã sai lầm khi giải thích sự giảm

sút số lượng đám cưới vào năm 1973 bằng biểu hiện của “sự trì hoãn hôn

nhân”. Ông nhận định, cần phải xem xét lại cách giải thích này, khi nhiều tác

giả cho rằng các cặp đôi chỉ lùi lại dịp kết hôn của họ, sau khi “sống thử”.

Thật ra ở đây không phải là vấn đề thời điểm, mà là một cách ứng xử mới đã

được đặt vào đúng vị trí của nó. Nhận thấy sự gia tăng bất ngờ của hiện tượng

ly hôn cũng vào thời điểm đó, ông cho rằng, đồng thời với việc mất niềm tin

vào hôn nhân, người ta cũng ly hôn nhiều hơn. Hiện tượng này diễn ra trong

bối cảnh phong trào nữ quyền nổi lên và quyền bình đẳng về giới được công

nhận trong xã hội phương Tây.

Các nhà xã hội học chứng kiến hiện tượng này đã đặt ra câu hỏi phải

chăng tình yêu là sự lựa chọn của cái riêng tư, mà nhà nước không nên can

thiệp vào? Họ lý giải rằng sự lựa chọn tạm thời sẽ thay thế cho khái niệm lứa

đôi với sự cam kết lâu dài. Việc kết hôn dần dần xuất hiện như thủ tục đơn

giản, sống chung không hôn thú (kết hôn thử) là một thực hành hợp lý [148].

Có lẽ vì vậy, những năm đầu thế kỷ XXI, các nhà xã hội học đã không

còn quan tâm tới hình thái của cuộc sống lứa đôi, mà quan tâm nhiều hơn tới

những gì diễn ra trong cuộc sống của họ. Chính vì vậy, xu hướng nghiên cứu

dưới tiếp cận tâm lý xã hội và xã hội học vi mô lại nổi lên trong thời gian này.

Chẳng hạn, Frangxoa De Singly và Jean-Claude Kaufmann đã chủ trì một

công trình nghiên cứu nổi tiếng: vai trò của sự hình thành cá tính và bản sắc

cá nhân trong cuộc sống lứa đôi (Martine Segalen)[150].

Từ thời gian này trở đi, theo cách nói của Martine Segalen, thuật ngữ

sống chung không hôn thú (sống thử) đã bị xóa khỏi vốn từ vựng của các nhà

xã hội học. Các tác giả mô tả sự tranh luận trong lý luận và thực tiễn khá chi

tiết trong phần tổng quan nghiên cứu của mình và cuối cùng đưa ra một khái

niệm được nhiều người chấp nhận nhất, đó là từ “bạn đời”.

Đồng thời, nếu như ly hôn và tái hôn giống như một trò chơi đu quay, nơi người ta có thể bước lên, rời khỏi nó và cũng có thể quay trở lại3 (Cherlin, 2009).

Tuy nhiên, có một vấn đề, nếu như ở châu Âu, vào khoảng những năm 1980,

người ta coi hôn nhân là một giai đoạn nằm trong chu trình đời sống gia đình, 3 Trong nghiên cứu của mình, Cherlin nhắc đến những nghiên cứu về hệ quả ly hôn trong bối cảnh nước Mỹ, trong đó họ nhấn mạnh về cái giá phải trả đối với trẻ em, và những cảnh báo đối với những ai có ý định kết hôn. (Cherlin, 2009; trích theo Martine Segalen, 2013).

bao gồm kết hôn, ly hôn rồi tái hôn4, tức là ly hôn đã trở thành thường xuyên và

coi như hiện tượng xã hội được chấp nhận, thì cái mà người ta cũng quan sát

được là tỷ lệ những người tái hôn ngày càng ít đi. Như vậy, ly hôn không phải là

sẽ xếp những người làm cha mẹ đơn thân vào nhóm những người chuẩn bị tái

hôn, mà có khả năng cao đẩy họ tới hoàn cảnh làm cha mẹ đơn thân.

Tình hình này cũng đã diễn ra tại châu Á. Phân tích sự thay đổi Xã hội và

Gia đình ở Đài Loan, Arland Thornton và Hui Shenglin [141] đã chỉ ra tác động

của sự biến đổi của xã hội ảnh hưởng tới gia đình đương đại. Họ đã chỉ ra lý do

quan trọng của sự gia tăng tình trạng mẹ đơn thân là sự thay đổi về giá trị cũng

như thực hành hôn nhân. Xã hội Đài Loan đã chứng kiến sự thay đổi, từ những

cuộc hôn nhân do sắp đặt đã dần thay thế bằng nhưng cuộc hôn nhân do tình

yêu. Đồng thời, trong qua trình tiến tới hôn nhân, người ta cũng quan sát được

những thay đổi trong cách hẹn hò và hiện tượng quan hệ tình dục trước hôn

nhân. Sự thay đổi trong quan niệm về giá trị đứa con, về số con, giới tính đứa

con hay thậm chí tầm quan trọng của tính vẹn toàn của gia đình v.v….cũng là

những nội dung phản ánh trong những nghiên cứu của các tác giả này. Do đó,

việc nghiên cứu mối quan hệ tình cảm, giao tiếp, khả năng giải quyết những mâu

thuẫn nẩy sinh trong quan hệ vợ chồng, sự chung thủy về tình dục... là những

vấn đề gợi mở cho luận án tiếp tục nghiên cứu và so sánh.

Thực tế cũng đã chứng minh, khi một trong hai người đối ngẫu mất đi

thì người còn lại đương nhiên rơi vào cảnh sống đơn thân dù họ có muốn hay

không. Tuy nhiên, từ những phân tích thống kê, các nhà khoa học đã chỉ ra

rằng, nhóm này chỉ chiếm một tỷ lệ khá khiêm tốn trong số những gia đình có

cha mẹ đơn thân và tỷ lệ này ngày cảng giảm (Algava) [142]. Trong phân tích

thống kê về các loại hình gia đình ở Pháp nêu rõ: vào năm 1962 trong số

4Martine Segalen, (2013) đưa ra con số thống kê: Trong những năm 1990 cứ 20 cuộc kết hôn thì có một người ly hôn (1/20). Tỷ lệ này vào năm 1975 là 1/6 và vào năm 1980 là 1/3.

700.000 gia đình cha mẹ đơn thân, trong đó có tới 50% gia đình góa vợ hoặc

chồng, còn vào năm 1990 con số này là 1.175.000 hộ, năm 1999 là 1.500.000

hộ, và cuối Thế Kỷ XX chỉ có 11% người góa bụa trong số những người làm

cha mẹ đơn thân.

Bên cạnh việc đưa ra những con số về sự giảm dần của các hộ gia đình

có chủ hộ là người góa, các tác giả phương Tây cũng đưa ra những dẫn chứng

về sự tăng dần của các cặp đôi không tái hôn sau khi ly hôn. Họ cố gắng

chứng minh rằng, tình trạng độc thân của những người sau ly hôn không phải

là giai đoạn “chờ đợi” cho cuộc tái hôn, mà là một sự lựa chọn mang tính

quyết định cho cuộc sống gia đình của mình.

Như vậy, con đường dẫn tới cuộc sống độc thân không chỉ là do ly hôn,

không chỉ do góa bụa mà do quan niệm và thực hành cuộc sống lứa đôi. Với sự

“lựa chọn tạm thời” được thay thế cho khái niệm lứa đôi có sự cam kết lâu dài,

thì việc chia tách các cặp đôi dường như trở nên dễ dàng hơn. Cùng với sự hỗ trợ

của các chính sách xã hội, với sự độc lập về kinh tế, việc phụ nữ nuôi con một

mình dù có khó khăn hơn nhưng cũng vì thế mà ngày càng tăng lên.

Hệ quả của sự tan vỡ gia đình

Nhiều nghiên cứu trên thế giới không chỉ dừng lại ở chỗ mô tả tình

hình đời sống của những gia đình có mẹ đơn thân, mà còn chỉ ra những hệ

quả của những hoàn cảnh đó. Họ phân tích những tác động khác nhau của tính

dễ bị tổn thương về kinh tế của nam giới và phụ nữ, khi gặp những thay đổi

về đặc điểm gia đình như khi kết hôn hoặc khi ly hôn. Martine Segalen [77]

khi nghiên cứu về gia đình và các quan hệ của gia đình ở châu Âu đã đặt gia

đình và sự biến đổi gia đình trong các quan hệ với dòng họ, thân tộc, xã hội

và đề cao vị thế thiết chế xã hội của gia đình, dòng họ và nhấn mạnh vai trò

giáo dục, xã hội hoá gia đình. Ông nêu rõ những sự đứt đoạn khi có chia tách

gia đình, dẫn tới những sự gián đoạn trong mạng lưới hỗ trợ từ phía dòng họ

đối với một người trong cặp vợ chồng ly tán. Trước khi ly hôn, mỗi khi có

vấn đề khó khăn, kể cả về kinh tế lẫn những vấn đề phi kinh tế, các bên đối

ngẫu có thể nhờ cậy phần nào ở họ hàng từ hai phía, nhưng sau khi ly hôn, sự

hỗ trợ này giảm hẳn đi một nửa.

Cuộc sống của những cặp đôi sau ly hôn cũng thường được các tác giả

mô tả bằng tính bấp bênh của thu nhập. Nhiều phụ nữ sau khi ly hôn tham gia

vào việc tạo thu nhập để trang trải cho cuộc sống của mình và những đứa con.

Điều đó giúp họ duy trì sự độc lập. Tuy nhiên, vì phải thực hiện vai trò kép,

vừa giành thời gian cho việc kiếm tiền, vừa cần thời gian để chăm sóc cho con

cái và làm việc nhà, cuộc sống của họ trở nên bấp bênh hơn. Mặc dù vậy,

nhiều nghiên cứu cho rằng, nếu so với những người đàn ông sau khi ly hôn,

dường như ly hôn đẩy phụ nữ vào lĩnh vực nghề nghiệp và tham gia cộng

đồng tốt hơn so với nam giới. Bertaux (1977) lập luận, vào giai đoạn trưởng

thành, ít nhất đối với người đàn ông, một lối sống ổn định được xây dựng trên

ba trụ cột là nhà ở, việc làm (bao hàm cả thu nhập và sự hòa nhập xã hội) và

gia đình. Khi một trong ba thành tố này biến mất, những người đàn ông này

thấy mình bị “tổn thương”, thậm chí còn hơn cả phụ nữ, họ thấy mình bị mất

cân bằng và thường bị rơi vào nghiện ngập rượu bia, thất nghiệp và cuối cùng

dẫn tới mất chỗ ở. Nghiên cứu của tác giả chỉ ra tỷ lệ khá cao, những người

đàn ông sau ly hôn gia nhập hàng ngũ những người vô gia cư.

Trong bối cảnh văn hóa phương Đông đối với gia đình chia tách, tình

hình càng trở nên nghiêm trọng hơn, khi sự hỗ trợ từ mạng lưới họ hàng thân

tộc luôn được đề cao. Các tác giả châu Á cũng đã chỉ ra tình trạng bị giới hạn

sự giúp đỡ khi các cặp đôi chia tay. Ít nhất, họ mất hẳn một nửa sự hỗ trợ của

mạng lưới gia đình, dòng họ.

5(李洪涛) 单亲母亲现状研究“Tình hình hiện tại của bà mẹ độc thân”.

Nghiên cứu về vấn đề khó khăn ở những gia đình bà mẹ đơn thân và nguyên nhân nghèo khổ của họ Li Hongtao5 [166] đã dựa trên tiếp cận về vai

trò giới để chỉ ra hoàn cảnh của các bà mẹ đơn thân khi họ phải đối mặt với

các vấn đề kinh tế, gia đình, tinh thần, con cái mà không có người hỗ trợ.

Về hệ quả của ly hôn có liên quan tới trẻ em, Xu Anqi(徐安琪) và Ye

Wenzhen (叶文振) [163] cho rằng, việc ly hôn sẽ ảnh hưởng đến trí tuệ và sự

phát triển tâm sinh lý của trẻ em. Nghiên cứu của họ chỉ ra những sự khác biệt

ở trẻ em từ 7-13 tuổi của các gia đình cha mẹ đơn thân do ly dị so với những

gia đình đầy đủ. Những ảnh hưởng từ hoàn cảnh sống mới tới sự phát triển trí

tuệ của trẻ thể hiện rõ qua các hành vi của trẻ trong hoạt động xã hội như trầm

cảm, kết quả học tập và khả năng giao tiếp xã hội thấp hơn so với những trẻ

cùng trang lứa sống trong môi trường gia đình hoàn chỉnh.

Tuy nhiên, những biến cố về hoàn cảnh gia đình không chỉ dẫn tới

những hệ quả tiêu cực, ngược lại hoàn cảnh đó cũng có thể dẫn tới kết quả

tích cực khác. Chẳng hạn, Sun Li Ping (孙立萍6 [175] đã đưa ra những bằng

chứng để xác nhận rằng, chính những trẻ em trong các gia đình mẹ đơn thân

lại được giáo dục tốt hơn, rằng chúng có tính tự lập rất cao.

Trong khi một số tác giả nhấn mạnh hệ quả kinh tế của việc chia tách

gia đình dẫn tới sự nghèo khó của gia đình mẹ đơn thân, một số khác lại nhìn

nhận vấn đề của những người mẹ đơn thân dưới tiếp cận nhu cầu. Tang Weijun7[168] là một trong số đó. Tác giả cho rằng, một người mẹ đơn thân

cần 4 vấn đề: một là nhu cầu giúp đỡ về kinh tế, thứ hai cần có sự nhìn nhận

khoan dung, thứ ba cần loại bỏ tính tiêu cực, thứ tư là trẻ em ở những gia đình

này cần phải được điều chỉnh.

Một vài nghiên cứu ở Nam Hàn - đất nước chịu ảnh hưởng của hệ tư

6Sun Li Ping (孙立萍) 当前我国离婚式单亲家庭与其子女社会化 7(唐文军) 单亲母亲的处境和需要“Tình hình và nhu cầu của các bà mẹ đơn thân”

tưởng Khổng giáo, việc một người phụ nữ nước này mang thai và sinh con

ngoài giá thú sẽ bị áp lực bởi bạn bè, gia đình và xã hội, cho nên phần lớn

những phụ nữ này sẽ lựa chọn phương án phá thai hoặc sau khi sinh con ra sẽ

cho con đi làm con nuôi. Khoảng 90% trẻ em được cho làm con nuôi đều xuất

thân từ con của những phụ nữ không chồng nhưng có con, thậm chí có rất

nhiều phụ nữ không đăng ký cho con của họ vì sợ bị phân biệt đối xử. Tuy

nhiên, do sự thay đổi xã hội Nam Hàn dẫn đến sự gia tăng các gia đình bà mẹ

đơn thân và rất nhiều gia đình này có cuộc sống khó khăn cho nước này đã

ban hành một số chính sách hỗ trợ cho các gia đình đơn thân [179].

Có thể nói, đây là những nghiên cứu hết sức giá trị giúp cho nghiên cứu

sinh có cái nhìn sâu sắc và cụ thể để định hướng cho luận án cuộc sống của

những bà mẹ công nhân đơn thân họ cũng là những đối tượng được coi là có

thu nhập thấp trong xã hội Việt Nam hiện nay. Những vấn đề liên quan tới

tình cảnh nghèo khó và sự bấp bênh của cuộc sống, khiến cho nhiều nghiên

cứu chuyển sang xu hướng phân tích các chính sách xã hội đối với những bậc

cha mẹ đơn thân, đặc biệt khi người đó là phụ nữ.

Đời s ng vật chất và tinh thần của bà mẹ đơ t â

Theo thống kê của Bộ Lao Động (Labor Department), năm 2011, có 2,3

triệu phụ nữ có con dưới 18 tuổi thất nghiệp, chiếm tỉ lệ hơn 50% trong tổng

số 1,200.000 bà mẹ thất nghiệp tại đất nước này và thu nhập của bà mẹ đơn

thân dưới $25,000/năm ($24,487). Trong khi đó, một gia đình có đủ vợ chồng

thu nhập trung bình là $77,749/ năm. Những bà mẹ đơn thân chỉ nhận được sự

hỗ trợ từ chính phủ khoảng $300/tháng. Tỷ lệ nghèo trong gia đình bà mẹ đơn

thân mẹ chiếm là 40,7% so với 8,8% đối với gia đình có đủ vợ chồng. Đa số

các trẻ em nghèo chiếm 24% và có 3/4 gia đình vô gia cư là những gia đình

người mẹ đơn thân [8]

Hiện nay chính phủ Mỹ có chương trình trợ giúp phiếu thực phẩm dành

cho 2/3 bà mẹ độc thân, có 41% trẻ em của các bà mẹ đơn thân, nhận được

phiếu nhận thực phẩm. Mặc dù 2/5 các bà mẹ đơn thân là người nghèo, nhưng

chỉ có 1/10 nhận được trợ cấp từ Chương trình Hỗ trợ tạm thời cho các gia

đình nghèo (Temporary Assistance for Needy Families- TANF). Mục đích

đầu tiên của TANF là “cung cấp hỗ trợ cho các gia đình nghèo để trẻ em có

thể được chăm sóc tại nhà riêng của họ hoặc những người thân. Tuy nhiên,

các khoản trợ cấp hỗ trợ không đủ để đáp ứng mục tiêu này”.

Theo kết quả nghiên cứu của Tinsley, những người mẹ đơn thân ở quốc

gia này phần lớn có cuộc sống khó khăn và trình độ học vấn thấp hơn dân số

chung của cả Vương quốc Anh (Tinsley)[162], nhưng tỷ lệ bà mẹ đơn thân có

việc làm (toàn thời gian và bán thời gian) tăng từ 43% (1996) lên đến 60%

(2013) (Klett-Davies) [156].

Trước tình trạng đó, Vương quốc Anh đưa ra chính sách tập trung vào

chăm sóc trẻ em, cụ thể là cung cấp cho trẻ em một khoản tiền để các bà mẹ

có thể nuôi dưỡng con của họ như chi trả cho giáo dục, nhà ở, quần áo và chi

phí cho lương thực của trẻ. Với những đứa trẻ đi học sẽ được cung cấp học

phí đến 16 hoặc 20 tuổi phụ thuộc vào bậc học trung học hay đại học (The

Guardian 2013).

Khi tiến hành tranh cử, các thành viên của các Đảng đều đưa ra một

trong những nhiệm vụ mà họ cần phải giải quyết chính là “Giải quyết nạn đói

nghèo trong các gia đình cha mẹ đơn thân hiện đang nuôi con thông qua hình

thức trả lương khi họ làm việc. Bằng cách như vậy sẽ là cơ hội nâng cao phúc

lợi xã hội và hòa nhập xã hội cho cha mẹ đơn thân” (Klett-Davies)[154].

Ngoài ra nước này còn có chính sách hỗ trợ cho bà mẹ đơn thân như: Chương

trình tiếp cận việc làm, thỏa thuận mới cho cha mẹ đơn thân, thuế làm việc hỗ

trợ cho những gia đình cha mẹ đơn thân làm việc dưới 16 giờ/ tuần và có thu

nhập ở dưới một ngưỡng nhất định sẽ được hưởng khoản trợ cấp thuế và một

số chính sách khác hỗ trợ cho nhóm này… Mặc dù, các hộ gia đình cha mẹ

đơn thân được chính phủ quan tâm và có các chính sách hỗ trợ cho họ cũng

như con cái của họ nhưng những bà mẹ đơn thân có nguy cơ gặp nhiều bất lợi

cao hơn gấp 5 lần so với những gia đình có đầy đủ cả bố lẫn mẹ (Điều tra tài

nguyên và gia đình 2014).

Quyết định trở thành mẹ đơn thân là một trong những quyết định

không dễ, những người phụ nữ này phải gánh chịu nhiều thiệt thòi và bất lợi

hơn so với những phụ nữ hiện có chồng (Jennifer và cộng sự)[153], thậm chí

các bà mẹ đơn thân có vấn đề về sức khỏe tâm thần hơn so với những bà mẹ

hiện đang sống cùng chồng hoặc bạn trai (Waldfogel, Craigie, & Brooks-

Gunn) và bị bất lợi về kinh tế hơn bà mẹ khác (Kiernan & Mensah). Một số

kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, không chỉ người mẹ đơn thân chịu thiệt

thòi hơn những bà mẹ có chồng hay bạn trai bên cạnh mà ngay bản thân đứa

trẻ trong sống trong gia đình bà mẹ đơn thân có nguồn tài chính và trình độ

học vấn thấp hơn những đứa trẻ có cả cha và mẹ. Tình trạng hôn nhân của

cha mẹ trẻ có thể có tác động đến chất lượng sống của trẻ (U.S. Census

Bureau, 1997). Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác lại chỉ ra rằng, những bà

mẹ đơn thân họ đưa ra được quyết định chủ động khi mang thai và sinh con

cho nên họ không bị xung đột với người chồng, người cha của đứa trẻ và chủ

động về kinh tế nên ít gặp khó khăn trong cuộc sống cũng như chăm sóc đứa

trẻ (Hertz; Jadva et al; Murray & Golombok)[151][158].