Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Nghiên cứu quá trình phát triển loại hình lớp ghép tiểu học ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyễn Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:189

Thêm vào BST

Báo xấu

209
lượt xem 48
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Nghiên cứu quá trình phát triển loại hình lớp ghép tiểu học ở Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu lí luận, thực tiễn về quá trình phát triển loại hình lớp ghép tiểu học ở Việt Nam nói chung và khu vực ĐBSCL nói riêng, từ đó đề xuất những biện pháp phát triển loại hình lớp ghép tiểu học phù hợp với điều kiện kinh tế vùng miền của Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Nghiên cứu quá trình phát triển loại hình lớp ghép tiểu học ở Việt Nam

i B GIÁO D C VÀ ðÀO T O ð I H C THÁI NGUYÊN NGUY N H U H NH NGHIÊN C U QUÁ TRÌNH PHÁT TRI N LO I HÌNH L P GHÉP TI U H C VI T NAM Chuyên ngành: Lý lu n và l ch s giáo d c Mã s : 62.14.01.01 LU N ÁN TI N SĨ GIÁO D C H C Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS.TS. ð NG THÀNH HƯNG 2. PGS.TS. NGUY N TH TÍNH THÁI NGUYÊN - 2011
ii L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan r ng, ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. T t c các ngu n s li u và k t qu nghiên c u trong lu n án này là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào. Các thông tin trích d n trong lu n án ñ u ñã ñư c ch rõ ngu n g c. Tác gi lu n án Nguy n H u H nh
iii DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH VI T T T Ch vi t t t ð c là LG: L p ghép ðBSCL: ð ng b ng sông C u Long THCS: Trung h c cơ s THPT: Trung h c ph thông THCN: Trung h c chuyên nghi p PCGDTH: Ph c p giáo d c ti u h c BDHV: Bình dân h c v XMC: Xóa mù ch NTð: Nhóm trình ñ HS: H c sinh GV: Giáo viên CNXH: Ch nghĩa Xã h i XDCB: Xây d ng cơ b n
iv M CL C Trang ph bìa ..................................................................................................... i L i cam ñoan..................................................................................................... ii Danh m c các ký hi u, các ch vi t t t............................................................ iii M c l c ............................................................................................................ iv Danh m c các b ng ......................................................................................... vii Danh m c bi u ñ ..........................................................................................viii NH NG V N ð CHUNG ........................................................................... 1 1. Tính c p thi t c a ñ tài............................................................................. 1 2. M c ñích nghiên c u ................................................................................. 2 3. Khách th và ñ i tư ng nghiên c u........................................................... 2 3.1. Khách th nghiên c u.......................................................................... 2 3.2. ð i tư ng nghiên c u.......................................................................... 3 4. Gi thuy t khoa h c ................................................................................... 3 5. Nhi m v nghiên c u................................................................................. 3 6. Phương pháp nghiên c u ........................................................................... 3 6.1. Phương pháp lu n nghiên c u............................................................. 3 6.1.1. Phương pháp ti p c n h th ng ........................................................ 3 6.1.2. Phương pháp ti p c n l ch s ........................................................... 3 6.1.3. Quan ñi m th c ti n ......................................................................... 4 6.2. Các phương pháp nghiên c u.............................................................. 4 6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên c u lý lu n........................................... 4 6.2.3. Nhóm phương pháp b tr x lý k t qu nghiên c u ...................... 4 7. Nh ng ñóng góp m i c a lu n án.............................................................. 5 8. Nh ng lu n ñi m cơ b n c n b o v ......................................................... 5 9. Gi i h n, ph m vi nghiên c u ................................................................... 5 10. C u trúc lu n án ....................................................................................... 5 Chương 1. CƠ S LÝ LU N C A PHÁT TRI N LO I HÌNH L P GHÉP TI U H C ........................................................................ 6 1.1. L ch s v n ñ nghiên c u...................................................................... 6 1.1.1. Nghiên c u v phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c trên th gi i ..... 6 1.1.2. Nghiên c u quá trình phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam ......................................................................................... 8
v 1.2. Nh ng v n ñ cơ b n v d y h c ti u h c.............................................. 9 1.2.1. ð c ñi m tâm lý c a h c sinh ti u h c ............................................ 9 1.2.2. M c iêu c a giáo d c ti u h c và nh ng v n ñ cơ b n v quá trình d y h c Ti u h c .................................................................. 11 1.3. Cơ s lý lu n c a phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c............................. 15 1.3.1. Quan ñi m v s phát tri n ............................................................ 15 1.3.2. ð c ñi m, m c tiêu, b n ch t c a quá trình d y h c l p ghép ti u h c .......................................................................................... 16 1.3.3. Quan h giáo viên và h c sinh trong lo i hình l p ghép, môi trư ng d y h c l p ghép................................................................ 21 1.3.4. K ho ch d y h c l p ghép ............................................................ 30 1.3.5. Nguyên t c và phương pháp d y h c l p ghép ti u h c ................ 31 1.3.5.1. Nguyên t c d y h c.................................................................. 31 1.3.5.2. Phương pháp d y h c............................................................... 34 1.4. Các y u t nh hư ng ñ n ch t lư ng lo i hình l p ghép............................ 39 K t lu n chương 1........................................................................................ 40 Chương 2. S PHÁT TRI N C A LO I HÌNH L P GHÉP TI U H C VI T NAM VÀ ð NG B NG SÔNG C U LONG T NĂM 1975 ð N NAY.......................................................... 42 2.1. Th c tr ng phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam t năm 1975 ñ n nay ................................................................................. 42 2.2. Th c tr ng giáo d c và ñào t o c a ðBSCL........................................ 49 2.2.1. ð c ñi m kinh t - xã h i vùng ðBSCL ........................................ 49 2.2.2. Th c tr ng phát tri n Giáo d c - ðào t o c a ðBSCL................... 51 2.3. Th c tr ng lo i hình d y h c l p ghép ti u h c vùng ðBSCL giai ño n 1975 ñ n 2009....................................................................... 53 2.3.1. Th c tr ng s lư ng l p ghép ti u h c vùng ðBSCL giai ño n 1975 ñ n 2009 ...................................................................... 53 2.3.2. Th c tr ng v ch t lư ng d y h c l p ghép................................... 61 2.3.3. Th c tr ng v t ch c d y h c l p ghép khu v c ðBSCL hi n nay ......................................................................................... 62 2.3.3.1. Th c tr ng nh n th c c a cán b qu n lý và giáo viên v lo i hình d y h c l p ghép ti u h c hi n nay ......................... 62 2.3.3.2. Th c tr ng th c hi n chương trình, n i dung, phương pháp d y h c l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL........................ 65
vi 2.3.3.3. ðánh giá c a cán b qu n lý v ch t lư ng d y h c l p ghép ..... 69 K t lu n chương 2 ....................................................................................... 72 Chương 3. ð XU T CÁC BI N PHÁP PHÁT TRI N LO I HÌNH L P GHÉP TI U H C ............................................................. 74 3.1. Nh ng nguyên t c và cơ s pháp lý phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c.................................................................................................. 74 3.1.1. Nguyên t c cơ b n phát tri n lo i hình d y h c l p ghép ti u h c .... 75 3.1.2. Nh ng văn b n pháp lý phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c..... 75 3.2. H th ng các bi n pháp......................................................................... 77 3.2.1. Nâng cao nh n th c c a cán b qu n lý, giáo viên và các l c lư ng xã h i v vài trò c a mô hình l p ghép ti u h c ................ 77 3.2.2. ð i m i m c tiêu n i dung chương trình l p ghép nh m nâng cao ch t lư ng, hi u qu d y h c.................................................. 79 3.2.3. Thi t k bài h c l p ghép theo hư ng d y h c h p tác phù h p v i m c tiêu d y h c và ñ i tư ng h c sinh vùng mi n, ñi u ki n d y h c .................................................................................. 83 3.2.4. Tăng cư ng d y h c h p tác nh m nâng cao ch t lư ng và hi u qu d y h c l p ghép ............................................................ 85 3.2.5. ð i m i phương pháp ki m tra, ñánh giá k t qu d y h c l p ghép .. 89 3.2.6. Quy ho ch l i m ng lư i h th ng l p ghép trên ñ a bàn.............. 92 3.2.7. Tăng cư ng cơ s v t ch t, tài chính h tr phát tri n l p ghép ... 94 3.3. Th c nghi m ki m ch ng các bi n pháp ñ xu t ................................. 98 3.3.1. Kh o nghi m tính kh thi c a các bi n pháp ñ xu t .................... 98 3.3.2. Th c nghi m sư ph m.................................................................... 99 3.3.2.1. T ch c th c nghi m sư ph m ................................................ 99 3.3.3.2. Ti n trình và phương pháp th c nghi m ............................... 103 K t lu n chương 3...................................................................................... 107 K T LU N VÀ KHUY N NGH ......................................................... 108 1. K t lu n.................................................................................................. 108 2. Khuy n ngh ........................................................................................... 110 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ................................ 111 DANH M C TÀI LI U THAM KH O................................................... 112 PH L C ..................................................................................................... 120
vii DANH M C CÁC B NG B ng 2.1: Nh n th c c a cán b qu n lý và GV v m c ñích c a d y h c l p ghép......................................................................................... 62 B ng 2.2: Nh n th c c a cán b qu n lý và giáo viên v ý nghĩa c a d y h c l p ghép.................................................................................. 64 B ng 3.1: K t qu t ng h p ý ki n c a các ñ i tư ng v tính c p thi t c a các bi n pháp .......................................................................... 98 B ng 3.2: B ng phân ph i t n su t và s lư ng ñi m trung bình ñ u vào.. 105 B ng 3.3: B ng phân ph i t n su t và s lư ng ñi m trung bình ñ u ra .... 106
viii DANH M C BI U ð Bi u ñ 2.1: S li u l p ghép ti u h c năm h c 2005 - 2006 c a ðBSCL .... 56 Bi u ñ 2.2: S li u l p ghép ti u h c năm h c 2006 - 2007 c a ðBSCL .... 56 Bi u ñ 2.3: S li u l p ghép ti u h c năm h c 2007 - 2008 c a ðBSCL .... 58 Bi u ñ 2.4: S li u l p ghép ti u h c năm h c 2008 - 2009 c a ðBSCL .... 59 Bi u ñ 2.5: T ng h p s h c sinh l p ghép t năm 2005-2009.................... 69
1 NH NG V N ð CHUNG 1. TÍNH C P THI T C A ð TÀI Trong xu th phát tri n và h i nh p, giáo d c và ñào t o gi vai trò vô cùng quan tr ng ñ i v i s phát tri n c a xã h i nói chung và s phát tri n c a m i cá nhân nói riêng. Vì v y, ñ i h i IX c a ð ng C ng s n Vi t Nam ñã kh ng ñ nh: “Phát tri n giáo d c và ñào t o là m t trong nh ng ñ ng l c quan tr ng thúc ñ y s nghi p công nghi p hoá, hi n ñ i hoá, là ñi u ki n ñ phát huy ngu n l c con ngư i - y u t cơ b n ñ phát tri n xã h i, tăng trư ng kinh t nhanh và b n v ng”. ð ñ t ñư c m c tiêu ñ ra, ngành giáo d c và ñào t o có vai trò vô cùng quan tr ng và nhu c u phát tri n giáo d c là b c thi t. Vì v y, m c tiêu c a chi n lư c phát tri n giáo d c 2001-2010 là: “T o bư c chuy n bi n cơ b n v ch t lư ng giáo d c theo hư ng ti p c n v i trình ñ tiên ti n c a th gi i, phù h p v i th c ti n Vi t Nam, ph c v thi t th c cho s phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c; c a t ng vùng, t ng ñ a phương; hư ng t i m t xã h i h c t p. Ph n ñ u ñưa n n giáo d c nư c ta thoát kh i tình tr ng t t h u trên m t s lĩnh v c so v i các nư c phát tri n trong khu v c”. Ch trương c a ð ng và Nhà nư c ta v phát tri n giáo d c và ñào t o nh m th c hi n công nghi p hoá, hi n ñ i hoá ñ t nư c. “Th c hi n công b ng xã h i trong giáo d c và t o cơ h i h c t p ngày càng t t hơn cho các t ng l p nhân dân, ñ c bi t là các vùng còn nhi u khó khăn”. Do ñó, v n ñ phát tri n giáo d c mi n núi, vùng sâu, vùng xa là m t trong nh ng nhi m v tr ng tâm c a ngành giáo d c. ð c ñi m giáo d c mi n núi, vùng sâu, vùng xa còn g p nhi u khó khăn và b t c p. ðó là ñ a bàn hi m tr , dân cư thưa th t ñã nh hư ng r t l n ñ n vi c huy ñ ng tr ñ n trư ng và quy ho ch phát tri n m ng lư i trư ng, l p h c. ð i s ng v t ch t và tinh th n c a nhân dân vùng này còn th p so v i nh ng vùng mi n khác trong nư c.Giáo d c mi n núi, vùng sâu, vùng xa ch m phát tri n. Nhà nư c ta ñ ra phương châm phát tri n giáo d c mi n núi, vùng sâu, vùng xa là: “Th y tìm trò, trư ng g n dân” ñ ñ m b o quy n tr em ñư c h c hành, ñư c chăm sóc. Xu t phát t th c t này và th c hi n ch trương c a ð ng và Nhà nư c ta, ngành giáo d c ñã t ch c lo i hình l p ghép ti u h c nh m t o ñi u ki n thu n l i cho ngư i h c có cơ h i h c t p
2 trong nh ng hoàn c nh t nhiên, xã h i không thu n l i. ðây th c s là mô hình phù h p v i vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn và ñi u ki n s ng c a ñ ng bào; không ch t o ñi u ki n thu n l i cho h c sinh ñ n l p h c cao hơn mà còn kh c ph c tình tr ng h c sinh có cùng trình ñ nhưng không ñ s lư ng h c sinh ñ m l p. Th c t lo i hình l p ghép ti u h c hi n nay ñang t n t i là:ña s l p ghép không quá hai trình ñ , m i trình ñ không quá 10 h c sinh. Tuy nhiên, hi n nay ñang t n t i m t s l p ghép có 3 trình ñ . H u h t tr em vùng này, trư c khi vào h c l p 1 ñ u chưa qua chương trình m u giáo do ñó vi c ti p c n chương trình, sách giáo khoa cũng g p nhi u khó khăn. Năng l c trình ñ chuyên môn nghi p v giáo viên d y l p ghép còn h n ch , chưa ph i là giáo viên gi i và năng l c sư ph m cao. Giáo viên cũng chưa ñư c trang b ki n th c và phương pháp ñ công tác vùng sâu, vùng xa, vùng dân t c thi u s . Mâu thu n gi a vi c m l p ghép ph i có giáo viên là ngư i ñ a phương v i ngu n tuy n sinh ñ ñào t o giáo viên ñ a phương còn r t khan hi m. Ch m tăng cư ng, ñ i m i v cơ s v t ch t, l p h c, bàn gh , các phương ti n thi t b , tài li u sách giáo khoa ph c v cho d y và h c.Ch t lư ng hi u qu c a ho t ñ ng d y l p ghép còn h n ch , chưa theo k p v i yêu c u ñ i m i. Do ñó, trong xã h i có nhi u quan ñi m trái ngư c nhau là nên phát tri n hay lo i b . ð tìm hi u v n ñ này chúng tôi ch n ñ tài: “Nghiên c u quá trình phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam”. 2. M C ðÍCH NGHIÊN C U Trên cơ s nghiên c u lí lu n, th c ti n v quá trình phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam nói chung và khu v c ðBSCL nói riêng, t ñó ñ xu t nh ng bi n pháp phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c phù h p v i ñi u ki n kinh t vùng mi n c a Vi t Nam. 3. KHÁCH TH VÀ ð I TƯ NG NGHIÊN C U 3.1. Khách th nghiên c u Các lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam nói chung và khu v c ñ ng b ng sông C u Long nói riêng.
3 3.2. ð i tư ng nghiên c u Các bi n pháp phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c vùng khó khăn thu c khu v c ñ ng b ng sông C u long. 4. GI THUY T KHOA H C Phát tri n ph c p giáo d c là m t ñòi h i c a th i ñ i , c a s nghi p công nghi p hóa, hi n ñ i hóa, song nh ng vùng sâu, vùng xa, dân t c ít ngư i vv… g p r t nhi u khó khăn v v trí ñ a lý, kinh t xã h i, ñi u ki n ñ phát tri n giáo d c như vùng ñô th , ñông dân, phát tri n lo i hình l p ghép là m t phương th c phát tri n giáo d c vùng khó khăn và th c hi n ph c p giáo d c. L p ghép là m t hình th c t ch c d y h c ña m c tiêu, ña n i dung và ña d ng v ñ i tư ng, ch có th d y h c l p ghép hi u qu khi phân tích ñư c c u trúc lo i hình l p ghép; xác ñ nh ñúng ñi u ki n nh hư ng ñ n vi c t ch c d y h c l p ghép, xác ñ nh ñư c cách th c t ch c d y h c phát huy nh ng ưu ñi m và kh c ph c nh ng h n ch c a vi c t ch c d y h c l p ghép. 5. NHI M V NGHIÊN C U 5.1. Nghiên c u các v n ñ lí lu n v d y h c l p ghép ti u h c. 5.2. Nghiên c u quá trình phát tri n d y h c l p ghép ti u h c Vi t Nam nói chung và khu v c ñ ng b ng sông C u Long t năm 1975 ñ n nay. 5.3. ð xu t các bi n pháp phát tri n lo i hình d y h c l p ghép ti u h c. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 6.1. Phương pháp lu n nghiên c u 6.1.1. Phương pháp ti p c n h th ng Nghiên c u phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam nói chung và khu v c ðBSCL nói riêng trong m i quan h v i phát tri n giáo d c ti u h c, phát tri n năng l c giáo viên, ñ c ñi m trình ñ nh n th c c a h c sinh dân t c khu v c ðBSCL và h th ng các ñi u ki n ñ ñ m b o ch t lư ng d y h c l p ghép ti u h c. 6.1.2. Phương pháp ti p c n l ch s Nghiên c u phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam nói chung và khu v c ðBSCL nói riêng trong m i quan h v i ñi u ki n ñ a lý, kinh t , văn hóa, xã h i vùng mi n trong t ng giai ño n l ch s .
4 6.1.3. Quan ñi m th c ti n Phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL là m t nhu c u t t y u nh m ñ m b o quy n ñư c h c, ñư c giáo d c và th c hi n m c tiêu ph c p giáo d c, th c hi n ch trương, ñư ng l i, chính sách giáo d c c a ð ng, Nhà nư c nh ng vùng khó khăn, thông qua ñó kh ng ñ nh tính nhân ñ o, tính nhân văn, nhân ñan và tính công b ng c a n n giáo d c Vi t Nam. 6.2. Các phương pháp nghiên c u 6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên c u lý lu n - Nghiên c u các v n ñ lý lu n v d y h c l p ghép và mô hình d y h c l p ghép ti u h c trên th gi i và Vi t Nam, khái quát hóa nh ng k t qu nghiên c u nh m xây d ng cơ s lý lu n c a ñ tài lu n án. 6.2.2. Nhóm phương pháp nghiên c u th c ti n - Phương pháp nghiên c u l ch s , nghiên c u t ng k t các k t qu nghiên c u v d y h c l p ghép ti u h c trong quá trình phát tri n c a h th ng giáo d c qu c dân, phân tích thành t u ñ t ñư c và nh ng h n ch t n t i, ch rõ nguyên nhân c a th c tr ng. Phương pháp ñi u tra b ng anket nh m ñánh giá v s lư ng và ch t lư ng phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL Phương pháp nghiên c u s n ph m nh m phân tích k t qu ñ nh tính c a phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL. Phương pháp quan sát nh m ñánh giá th c tr ng v d y và h c l p ghép hi n nay khu v c ðBSCL. Phương pháp t ng k t kinh nghi m nh m rút ra nh ng bài h c kinh nghi m v phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL Phương pháp kh o nghi m (phương pháp chuyên gia) ñ ñánh giá th c tr ng lo i hình l p ghép ti u h c. - Phương pháp th c nghi m nh m ch ng minh m t s bi n pháp ñ xu t phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL 6.2.3. Nhóm phương pháp b tr x lý k t qu nghiên c u S d ng toán th ng kê, ph n m m tin h c ñ x lí các thông tin, các s li u thu ñư c ñ khái quát hoá nghiên c u ñ tài.
5 7. NH NG ðÓNG GÓP M I C A LU N ÁN - H th ng hoá các v n ñ lý lu n v d y h c l p ghép và t ng k t kinh nghi m quá trình phát tri n d y h c l p ghép ti u h c t năm 1975 ñ n nay. - So sánh lo i hình l p ghép m t s nư c, trên cơ s ñó ñưa ra các k t lu n v v n ñ phát tri n c a lo i hình này nh m góp ph n phát tri n giáo d c mi n núi, vùng sâu, vùng xa, vùng dân t c Vi t Nam. - Làm rõ th c tr ng phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL. - ð xu t các bi n pháp phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ðBSCL phù h p v i ñi u ki n ñ a lý, kinh t , văn hóa, xã h i vùng mi n. 8. NH NG LU N ðI M CƠ B N C N B O V Quá trình hình thành và phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam là lo i hình d y h c t n t i phù h p v i ñi u ki n v v trí ñ a lý, kinh t , vùng mi n nh m ñáp ng quy n ñư c h c c a tr em và phát tri n giáo d c vùng sâu, vùng xa. Quá trình hình thành và phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam là lo i hình d y h c có tính ñ c thù v m c tiêu, n i dung, nguyên t c và phương pháp, hình th c t ch c th c hi n. 9. GI I H N, PH M VI NGHIÊN C U Trên cơ s nghiên c u v lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam ñ tài lu n án t p trung nghiên c u quá trình phát tri n lo i hình d y h c l p ghép ti u h c mi n núi, vùng sâu, vùng xa, vùng ñ ng bào dân t c, h i ñ o thu c khu v c ñ ng b ng sông C u Long t năm 1975 ñ n nay. 10. C U TRÚC LU N ÁN Ngoài ph n nh ng v n ñ chung, k t lu n, ki n ngh và ph l c, tài li u tham kh o lu n án g m 3 chương: Chương 1: Cơ s lý lu n c a phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Chương 2: Th c tr ng phát tri n lo i hình l ghép ti u h c khu v c ñ ng b ng sông C u Long t năm 1975 ñ n nay Chương 3: Các bi n pháp phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c khu v c ñ ng b ng sông C u Long
6 Chương 1 CƠ S LÝ LU N C A PHÁT TRI N LO I HÌNH L P GHÉP TI U H C 1.1. L CH S NGHIÊN C U V N ð 1.1.1. Nghiên c u v phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c trên th gi i S phát tri n giáo d c m i qu c gia luôn chênh l ch, không ñ ng ñ u các vùng, các ñ a phương và các dân t c. Giáo d c thành, th , các vùng t p trung ñông dân cư, các khu công nghi p phát tri n m nh m hơn so v i vùng núi, vùng sâu, vùng xa, vùng ñ ng bào dân t c thi u s . Vì th , ñ nâng cao m t b ng dân trí, ngành giáo d c ph i t ch c t ng l p ghép ñ ph c p giáo d c nh ng vùng này. Do th c t ñòi h i nên t trư c ñ n nay l p ghép ñã t n t i nhi u qu c gia k c nh ng qu c gia có n n kinh t phát tri n như Hoa kỳ, Pháp, Canada, Nh t… và các nư c trong khu v c. Trên th gi i, hình th c t ch c d y h c l p ghép ñư c th c hi n r t nhi u nư c phát tri n như: M ,Anh, Canada, Pháp… các nư c này, l p ghép không ch xu t hi n vùng xa xôi h o lánh mà còn c các thành ph . ð c bi t, Australia hình th c l p ghép g n như ph bi n, th m chí nhi u nơi có ñi u ki n t ch c d y h c theo hình th c l p ñơn, nhưng h l i x p thành các l p ghép v i m c ñích cho h c sinh có ñi u ki n h c h i, giúp ñ l n nhau và tr có ñi u ki n phát tri n hơn. Nh ng nghiên c u v lo i hình d y h c này các nư c ñã xu t hi n dư i d ng nh ng H i th o, t p hu n nh m t ch c d y h c ñ t hi u qu cao. L p ghép cũng ñư c phát tri n m t s qu c gia Châu Á v i các c p ñ khác nhau: Philipphin ñ t nư c v i hàng nghìn hòn ñ o, vi c ch ñ o vi c d y-h c l p ghép ñư c quan tâm ñ c bi t. Trung Qu c có t ch c hi p h i các giáo viên d y l p ghép v i nhi m v và ch c năng c th nh m nâng cao ch t lư ng d y và h c các vùng khó khăn. Malaysia, Hàn Qu c, n ð , Thái Lan… tùy theo tình hình phát tri n giáo d c c a t ng nư c, l p ghép cũng ñư c phát tri n và ñư c nhà nư c chú ý t o các ñi u ki n phát tri n. Dù trình ñ phát tri n giáo d c l p ghép có khác nhau, nhưng các nghiên c u v lo i hình l p ghép các nư c này ñ u có ti ng nói chung là: Giáo d c l p ghép c n có tài li u riêng cho giáo viên và h c sinh, c n có không gian, cơ s
7 v t ch t, trang thi t b ph c v d y h c phù h p. ð c bi t, c n có phương pháp gi ng d y, qu n lý t ch c tương ng v i hình th c này. Xu t phát t nhu c u th c ti n năm 1982, t ch c UNESCO v giáo d c Châu Á - Thái Bình Dương ñã xu t b n tài li u: “D y l p ghép và giáo d c nh ng nhóm tr em thi t thòi” c a APEID, gi i thi u, báo cáo nh ng k t qu nghiên c u qu c gia v nh ng v n ñ l p ghép c a n ð , Hàn Qu c, Philippin, Xrilanca. Tài li u nghiên c u ñã ñ c p t i nh ng v n ñ cơ b n v d y h c l p ghép và nhu c u t t y u c a lo i hình này. Năm 1988 UNESCO khu v c xu t b n tài li u: “D y l p ghép các trư ng Ti u h c- m t hư ng d n v phương pháp” cũng c a APEID t ng h p t các sách hư ng d n phương pháp v d y h c l p ghép các trư ng ti u h c do m t s giáo viên c a các nư c Malaysia, Nh t B n, n ð và Nêpal biên so n, tài li u ñã ñưa ra nh ng cách th c và bi n pháp t ch c d y h c l p ghép. Hi n nay các nư c phát tri n như M , Anh, Pháp, Canada… và các nư c trong khu v c ñ u có xu hư ng phát tri n h th ng l p ghép, vì ñ c trưng d y h c l p ghép là t o ñi u ki n cho tr em phát tri n kh năng ñ c l p, t tin sáng t o và nâng cao trách nhi m trong h c t p và cu c s ng. Giáo sư Aroson (M ) ñã có bài vi t v l ch s c a l p h c ghép mà ông ñã t ch c th c nghi m. “L p h c ghép l n ñ u tiên ñư c áp d ng vào năm 1971 Austin bang Texas (Hoa Kỳ). L p ghép ñây ñư c ti p c n trên góc ñ h c sinh nhi u ch ng t c khác nhau. V i mô hình l p ghép này, tác gi mu n t o ra m t môi trư ng h c t p h p tác và hòa nh p trong c ng ñ ng ngư i, tránh phân bi t ch ng t c, màu da và s c t c. T m quan tr ng, tính ch t c a v n ñ l p ghép m i nư c khác nhau, lo i hình l p ghép t n t i là có th là ña màu gia, ña dân t c hay nhi u trình ñ . Nhân t ch y u khi n các nư c k trên áp d ng d y l p ghép là m t ñ dân cư th p, v trí h o lánh nh ng vùng nông thôn xa vùng dân cư ñông ñúc, khu công nghi p; nh ng tr ng i v ñ a hình v i nh ng chư ng ng i t nhiên như ñ i, núi, sông, r ch hay nh ng tr thi t thòi không nơi nương t a… S lư ng tr em ñ tu i ñi h c cũng nh , trình ñ dân trí th p, kinh t gia
8 ñình khó khăn, thi u giáo viên. Như v y, lo i hình l p ghép t n t i và phát tri n nhi u nư c trên th gi i v i nhi u lý do khác nhau. Nhìn chung mô hình l p ghép trên th gi i và trong khu v c v n t n t i và phát tri n, nh ng nghiên c u v mô hình này ñư c ti p c n dư i hai góc ñ : L p ghép nhi u trình ñ khác nhau và l p ghép có h c sinh nhi u ch ng t c, màu da khác nhau và nh ng nghiên c u ch y u t p trung vào v n ñ t ch c d y h c, cách th c qu n lý l p h c ñ ñ t k t qu cao. ði u mà nhi u nhà nghiên c u quan tâm trong mô hình d y h c l p ghép ñó là quan h h p tác và k năng h p tác, h c h p tác c a h c sinh trong môi trư ng l p ghép. 1.1.2. Nghiên c u quá trình phát tri n lo i hình l p ghép ti u h c Vi t Nam L p ghép ñã có m t l ch s phát tri n t th i xã h i Phong ki n Vi t Nam. ðó là l p h c c a các ông ñ , ông c ng và c a các hương sư làng quê. Ngay t nh ng ngày ñ u m i thành l p nư c Vi t Nam dân ch C ng hoà, ch t ch H Chí Minh ñã có nh ng nghiên c u và ch ñ o v i lo i hình l p ghép dư i mô hình bình dân h c v v i tinh th n h c m i nơi, m i ch , ngư i bi t ch d y cho ngư i chưa bi t ch , ngư i bi t nhi u d y cho ngư i bi t ít. Sau ñó tác gi Ph m Minh H c v i công trình nghiên c u t ng k t 10 năm xoá mù ch và ph c p giáo d c ti u h c (1990 - 2000) ñã t ng k t nh ng kinh nghi m trong xoá mù và ph c p giáo d c ti u h c nh kinh nghi m phát tri n mô hình l p ghép [47]. Nh ng nghiên c u c a giáo sư Ph m Minh H c ñã có nh ng ñóng góp l n cho phát tri n lo i hình d y h c l p ghép ti u h c Vi t Nam. Tác gi Tr n Sĩ Nguyên v i nghiên c u v t ch c gi ng d y l p ghép b c ti u h c ñã mô t th c tr ng d y và h c c a lo i hình này và ñ xu t bi n pháp t ch c d y h c l p ghép nh m nâng cao ch t lư ng d y h c [70]. Tác gi Lê Nguyên Quang nghiên c u v lo i hình l p ghép ti u h c nh ng vùng khó khăn, th c tr ng và gi i pháp phát tri n lo i hình này [74]. Tác gi ñã ch rõ nh ng y u t ñ a lý, kinh t , văn hóa vùng mi n nh hư ng t i ch t lư ng d y h c l p ghép và các gi i pháp nâng cao ch t lư ng d y h c l p ghép.
9 Vũ Sơn v i công trình nghiên c u xây d ng k ho ch bài h c có s d ng hình th c nhóm nh nh m tăng hi u qu c a lo i hình l p ghép ñã kh ng ñ nh vai trò, hi u qu c a phương pháp d y h c theo ho t ñ ng nhóm nh trong hình th c t ch c d y h c l p ghép [84]. Ph m Vũ Kích nghiên c u t ng k t hai năm tri n khai d án th c nghi m t ch c d y h c l p ghép các vùng dân t c thi u s , ñã ch rõ vai trò và ý nghĩa c a vi c phát tri n lo i hình này vùng dân t c, t ng k t s phát tri n c a mô hình trên v quy mô và v ch t lư ng, ch rõ nguyên nhân và các bi n pháp nh m phát tri n lo i hình này [60]. M t s công trình khoa h c và các bài báo ñã ñ c p ñ n lo i hình l p ghép v i góc ñ lý lu n d y h c l p ghép dư i d ng báo cáo sáng ki n kinh nghi m, xác ñ nh quan h th y trò trong mô hình d y h c l p ghép,... như công trình c a tác gi : Nguy n Thành Thuỳ, Tr n Trình - T Hà [94, 103]. ð phát tri n lo i hình d y h c l p ghép mi n núi, vùng sâu, vùng xa năm 2006, d án phát tri n giáo viên ti u h c ñã phát hành tài li u b i dư ng giáo viên d y h c l p ghép nh m tăng cư ng năng l c cho giáo viên trong t ch c d y h c l p ghép các trư ng ti u h c vùng sâu, vùng xa. Qua nghiên c u nh ng công trình khoa h c trong nư c nghiên c u v lo i hình l p ghép ti u h c, chúng tôi có m t s nh n xét khái quát như sau: H u h t các công trình, bài báo ñ u ñư c ti p c n dư i góc ñ lý lu n d y h c và lý lu n qu n lý nh m mô t th c tr ng hay t ng k t kinh nghi m d y h c l p ghép ti u h c và ñ xu t bi n pháp phát tri n mô hình này. Chưa có m t công trình nghiên c u nào tri n khai dư i góc ñ l ch s giáo d c, vì v y tác gi ch n ñ tài làm lu n án nghiên c u sinh. 1.2. NH NG V N ð CƠ B N V D Y H C TI U H C 1.2.1. ð c ñi m tâm lý c a h c sinh ti u h c ð i tư ng c a c p ti u h c là tr em t 6 ñ n 11 tu i. H c sinh ti u h c là m t th c th h n nhiên, ngây thơ và trong sáng. m i tr em ti m tàng kh năng phát tri n v trí tu , lao ñ ng, rèn luy n và ho t ñ ng xã h i ñ ñ t m t trình ñ nh t ñ nh v lao ñ ng ngh nghi p, v quan h giao lưu và chăm lo cu c s ng cá nhân, gia ñình. Tr em l a tu i ti u h c là th c th ñang hình
10 thành và phát tri n c v m t sinh lý, tâm lý, xã h i các em ñang t ng bư c gia nh p vào xã h i th gi i c a m i m i quan h . Do ñó, h c sinh ti u h c chưa ñ ý th c, chưa ñ ph m ch t và năng l c như m t công dân trong xã h i, mà các em luôn c n s b o tr , giúp ñ c a ngư i l n, c a gia ñình, nhà trư ng và xã h i. H c sinh ti u h c d thích nghi và ti p nh n cái m i và luôn hư ng t i tương lai. Nhưng cũng thi u s t p trung cao ñ , kh năng ghi nh và chú ý có ch ñ nh chưa ñư c phát tri n m nh, tính hi u ñ ng, d xúc ñ ng còn b c l rõ nét. Tr nh r t nhanh và quên cũng nhanh. ð i v i tr em l a tu i ti u h c thì tri giác c a h c sinh ti u h c ph n ánh nh ng thu c tính tr c quan, c th c a s v t, hi n tư ng và x y ra khi chúng tr c ti p tác ñ ng lên giác quan. Tri giác giúp cho tr ñ nh hư ng nhanh chóng và chính xác hơn trong th gi i. Tri giác còn giúp cho tr ñi u ch nh ho t ñ ng m t cách h p lý. Trong s phát tri n tri giác c a h c sinh, giáo viên ti u h c có vai trò r t l n trong vi c ch d y cách nhìn, hình thành k năng nhìn cho h c sinh, hư ng d n các em bi t xem xét, bi t l ng nghe. Bên c nh s phát tri n c a tri giác, chú ý có ch ñ nh c a h c sinh ti u h c còn y u, kh năng ñi u ch nh chú ý có ý chí chưa m nh. Vì v y, vi c s d ng ñ dùng d y h c là phương ti n quan tr ng ñ t ch c s chú ý cho h c sinh. Nhu c u h ng thú có th kích thích và duy trì chú ý không ch ñ nh cho nên giáo viên c n tìm cách làm cho gi h c h p d n ñ lôi cu n s chú ý c a h c sinh. Trí nh có vai trò ñ c bi t quan tr ng trong ñ i s ng và ho t ñ ng c a con ngư i, nh có trí nh mà con ngư i tích lũy v n kinh nghi m ñó v n d ng vào cu c s ng. ð i v i h c sinh ti u h c có trí nh tr c quan - hình tư ng phát tri n chi m ưu th hơn trí nh t ng - logíc. Tư duy c a tr em m i ñ n trư ng là tư duy c th , d a vào nh ng ñ c ñi m tr c quan c a ñ i tư ng và hi n tư ng c th . Trong s phát tri n tư duy h c sinh ti u h c, tính tr c quan c th v n còn th hi n các l p ñ u c p và sau ñó chuy n d n sang tính khái quát các l p cu i c p. Trong quá trình d y h c và giáo d c, giáo viên c n n m ch c ñ c ñi m này. Vì v y, trong d y h c l p ghép, giáo viên c n ñ m b o tính tr c quan th hi n qua dùng ngư i th c, vi c th c, qua d y h c h p tác hành ñ ng ñ phát tri n tư duy cho h c sinh. Giáo viên c n hư ng d n h c sinh phát tri n kh năng phân tích, t ng h p, tr u tư ng hóa, khái quát hóa, kh năng phán ñoán và suy lu n qua ho t ñ ng v i th y, v i b n.
11 H c sinh ti u h c thư ng có nhi u nét tính cách t t như h n nhiên, ham hi u bi t, lòng thương ngư i, lòng v tha. Giáo viên nên t n d ng ñ c tính này ñ giáo d c h c sinh c a mình nhưng c n ph i ñúng, ph i chính xác, ñi h c ñúng gi , làm vi c theo hư ng d n c a giáo viên trong môi trư ng l p ghép. Tình c m là m t m t r t quan tr ng trong ñ i s ng tâm lý, nhân cách c a m i ngư i. ð i v i h c sinh ti u h c, tình c m có v trí ñ c bi t vì nó là khâu tr ng y u g n nh n th c v i ho t ñ ng c a tr em. Tình c m tích c c s kích thích tr em nh n th c và thúc ñ y tr em ho t ñ ng. Tình c m h c sinh ti u h c ñư c hình thành trong ñ i s ng và trong quá trình h c t p c a các em. Vì v y giáo viên d y h c l p ghép c n quan tâm xây d ng môi trư ng h c t p nh m t o ra xúc c m, tình c m tích c c tr ñ kích thích tr tích c c trong h c t p. ð c ñi m tâm lí c a h c sinh dân t c th hi n tư duy ngôn ng - logíc d ng l i m c ñ tr c quan c th . Ngoài ra tâm lí c a h c sinh dân t c còn b c l vi c thi u c g ng, thi u kh năng phê phán và c ng nh c trong ho t ñ ng nh n th c. H c sinh có th h c ñư c tính cách hành ñ ng trong ñi u ki n này nhưng l i không bi t v n d ng ki n th c ñã h c vào trong ñi u ki n hoàn c nh m i. Vì v y trong môi trư ng l p ghép giáo viên c n quan tâm t i vi c vi c phát tri n tư duy và k năng h c t p cho h c sinh trong môi trư ng nhóm, l p. Vi c h c t p c a các em còn b chi ph i b i y u t gia ñình, ñi u ki n ñ a lý và các y u t xã h i khác ñòi h i nhà trư ng, gia ñình, xã h i c n có s k t h p ch t ch ñ t o ñ ng l c h c t p cho h c sinh. 1.2.2. M c tiêu giáo d c ti u h c và nh ng v n ñ cơ b n c a quá trình d y h c Ti u h c 1.2.2.1 M c tiêu giáo d c ti u h c M c tiêu c a giáo d c ti u h c ñư c quy ñ nh t i lu t Giáo d c Vi t Nam năm 2010 như sau:“Trang b cho h c sinh h th ng tri th c cơ b n ban ñ u, hình thành h c sinh nh ng kĩ năng cơ b n n n t ng, phát tri n h ng thú h c t p h c sinh, th c hi n các m c tiêu giáo d c toàn di n ñ i v i h c sinh ti u h c”. ð th c hi n m c tiêu giáo d c nêu trên, ñòi h i n i dung giáo d c ti u h c ph i mang tính toàn di n, cân ñ i gi a các m t giáo d c: giáo d c tri th c, v i giáo d c kĩ năng và giáo d c ý th c thái ñ . ð ng th i ph i ñ m
12 b o tính cân ñ i gi a d y lý thuy t v i d y th c hành, quan tâm t i phát tri n nh ng k năng có tính ch t n n t ng cho h c sinh ti u h c, làm cơ s ban ñ u cho s phát tri n sau này. ð th c hi n m c tiêu giáo d c trên, nhà trư ng ti u h c có th ti n hành b ng nhi u con ñư ng khác nhau, trong ñó con ñư ng d y h c là con ñư ng cơ b n và quan tr ng nh t. 1.2.2.2 Nh ng v n ñ cơ b n v quá trình d y h c ti u h c Quá trình d y h c là m t quá trình ho t ñ ng th ng nh t gi a giáo viên và h c sinh.Giáo viên gi vai trò hư ng d n, t ch c, lãnh ñ o, ñi u ch nh ho t ñ ng c a h c sinh, còn h c sinh gi vai trò t giác, tích c c, ch ñ ng thông qua vi c t t ch c c a b n thân nh m ñ t t i m c ñích d y h c. Quá trình d y h c là m t ho t ñ ng chuyên bi t và là m t quá trình xã h i. Nó là m t b ph n c a quá trình sư ph m t ng th , có ý nghĩa ñ c bi t trong vi c th c hi n m c tiêu giáo d c. ð ng th i nó l i ch u s chi ph i c a các quá trình xã h i khác. D y h c là m t con ñư ng t i ưu nh t giúp h c sinh n m v ng m t kh i lư ng tri th c ñư c tích t qua th i gian c a nhi u th h và c a các nhà khoa h c. Trong quá trình d y h c ñã di n ra s gia công sư ph m c a giáo viên trên cơ s tính ñ n nh ng ñ c ñi m c a khoa h c, nh ng ñ c ñi m c a tâm sinh lý h c sinh ti u h c, tính ñ c thù c a quá trình h c t p c a h c sinh. D y h c là phương ti n ñem l i hi u qu l n lao trong vi c phát tri n m t cách có h th ng năng l c ho t ñ ng trí tu c a h c sinh. D y h c còn có ý nghĩa ch ñó là m t trong nh ng con ñư ng ch y u hình thành h c sinh m t kh i lư ng tri th c c n thi t, m t trình ñ nh n th c, d n d n hình thành nh ng quan ñi m s ng, th gi i quan, nhân sinh quan và nh ng ph m ch t ñ o ñ c c a con ngư i trong m i quan h v i con ngư i, xã h i và t nhiên. D y h c góp ph n nâng cao trình ñ h c v n cho h c sinh nhưng cùng v i nó là s hình thành nhân cách cho m i cá nhân, giúp h s ng có ích cho b n thân và cho c ng ñ ng xã h i. C u trúc c a quá trình d y h c ti u h c g m m t h th ng các thành t c u trúc có m i quan h th ng nh t, bi n ch ng v i nhau. ðó là m c ñích,