Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Mô hình nghiên cứu tác động của mạng lưới giao thông đường bộ đến phát triển kinh tế - xã hội của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ

Chia sẻ: Nguyễn Vương Cường | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:236

Thêm vào BST

Báo xấu

242
lượt xem 57
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Mô hình nghiên cứu tác động của mạng lưới giao thông đường bộ đến phát triển kinh tế - xã hội của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ trình bày lí luận chung về mô hình nghiên cứu tác động của mạng lưới giao thông đường bộ đến phát triển kinh tế - xã hội, tình hình sử dụng mô hình nghiên cứu tác động của mạng lưới giao thông đường bộ đến phát triển kinh tế - xã hội của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, mô hình đề xuất nghiên cứu tác động của mạng lưới giao thông đường bộ đến phát triển kinh tế - xã hội của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Mô hình nghiên cứu tác động của mạng lưới giao thông đường bộ đến phát triển kinh tế - xã hội của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN ------ ------ BÙI TH HOÀNG LAN MÔ HÌNH NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I C A VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B LU N ÁN TI N SĨ KINH T HÀ N I - 2012
B GIÁO D C ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN ------ ------ BÙI TH HOÀNG LAN NGHIÊN C U MÔ HÌNH TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I C A VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B Chuyên ngành : Phân b l c lư ng s n xu t và phân vùng kinh t Mã s : 62. 34. 01. 01 LU N ÁN TI N SĨ KINH T Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS.TS NGUY N H NG THÁI 2. TS. LÝ HUY TU N HÀ N I - 2012
i L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u ñư c s d ng trong lu n án là trung th c, có ngu n g c, xu t x rõ ràng. Nh ng k t qu trình bày trong lu n án chưa t ng ñư c công b trong b t c công trình nào khác. Tác gi lu n án Bùi Th Hoàng Lan
ii L I C M ƠN Toàn b n i dung trong lu n án ñư c th c hi n t i Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân Hà N i, lu n án do tôi th c hi n, hoàn thành v i t t c s hư ng d n, giúp ñ , h p tác, ngu n thông tin ñư c ch p thu n s d ng, tôi trân tr ng c m ơn t i Ban lãnh ñ o Vi n ðào t o sau ñ i h c GS. TS Hoàng Văn Cư ng - Vi n trư ng; TS. ðinh Ti n Dũng - Phó Vi n trư ng; TS Doãn Hoàng Minh - Trư ng ban ðào t o ti n s ; ThS. ð Tuy t Nhung ñã ñ ng ý và t o ñi u ki n toàn b th t c ñ lu n án c a tôi ñư c trình bày; chân thành c m ơn Ban lãnh ñ o Khoa Môi trư ng và ðô th PGS.TS. Lê Thu Hoa - Trư ng khoa; TS. ðinh ð c Trư ng - Phó trư ng khoa, TS. Lê Hà Thanh - Trư ng b môn Kinh t và Qu n lý Môi trư ng, TS. Nguy n H u ðoàn; TS. Nguy n Kim Hoàng - Trư ng b môn Kinh t và Qu n lý ñô th cùng toàn th các ñ ng nghi p trong khoa ñã chia s ki n th c, kinh nghiêm và t o ñi u ki n ñ tôi th c hi n nghiêm túc, ñ y ñ các nghiên c u khoa h c, chuyên ñ khoa h c và b o v lu n án c p cơ s . Trong th i gian ti n hành nghiên c u, s giúp ñ và ñ ng viên c a các th y cô, các b n ñ ng nghi p trong Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân, các chuyên gia, các nhà khoa h c Vi n Chi n lư c và Phát tri n - B Giao thông V n t i, Ban ñi u ph i các vùng kinh t tr ng ñi m -Vi n Chi n lư c phát tri n- B K ho ch ð u tư, Trư ng ð i h c Giao thông V n t i, Công ty ALMEX, TEDI, Vi n Kinh t Vi t Nam…, ñã giúp tôi vư t qua nh ng giai ño n khó khăn ñ hoàn thành lu n án, tôi luôn ghi nh và trân tr ng. Tôi xin chân thành c m ơn PGS.TS Nguy n H ng Thái ñã ch p thu n hư ng d n và chia s ki n th c, t o cho tôi ni m tin, ñ ng l c cho quá trình th c hi n lu n án. Các n i dung th o lu n v v n ñ nghiên c u v i th y, giúp tôi có nh ng hư ng ñi khoa h c hơn trong th c hi n lu n án. K t qu lu n án là nh ng n l c mà tôi mong mu n ñ n ñáp công s c c a th y. Tôi may m n ñư c TS. Lý Huy Tu n, v i tư cách là ngư i th y, nhà qu n lý c p cao trong lĩnh v c kinh t giao thông, ñã giúp tôi cách ti p c n khoa h c và
iii ngu n thông tin phong phú. Th y ñã th ng th n ch ra nh ng h n ch , thi u sót trong ñ cương, n i dung lu n án, giúp tôi ñi u ch nh, b sung và hoàn thi n. Tôi xin bày t lòng bi t ơn ñ n s ân c n, nhi t tình c a th y. Sau cùng, tôi xin c m ơn b , m hai bên, các anh, ch , ñ c bi t c m ơn ch ng và các con yêu quý ñã h tr và ñ ng viên, ñ tôi ñi ñ n cùng trong nghiên c u lu n án, ñánh d u nh ng k t qu bư c ñ u và nh ng nh n ñ nh, nghiên c u khoa h c ti p theo có ý nghĩa th c ti n hơn n a cho xã h i . M t l n n a, tôi xin c m ơn t t c m i ngư i v nh ng ñi u ñã dành cho tôi! Hà n i 05/2012 Nghiên c u sinh Bùi Th Hoàng Lan
iv M CL C L I CAM ðOAN .......................................................................................................i L I C M ƠN ............................................................................................................ii DANH M C CH VI T T T ..............................................................................vii DANH M C B NG, BI U ð , HÌNH, SƠ ð , B N ð ...............................viii PH N M ð U ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: LÝ LU N CHUNG V MÔ HÌNH NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I ................................................................................... 16 1.1. M ng lư i giao thông ñư ng b và tác ñ ng c a nó ñ n phát tri n kinh t - xã h i . ............................................................................................................. 16 1.1.1. M ng lư i giao thông ñư ng b ............................................................... 17 1.1.2. Tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i .................................................................................................................. 25 1.2. M t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i ........................................................................ 44 1.2.1. Mô hình t ng quát .................................................................................... 44 1.2.2. Mô hình nghiên c u tác ñ ng................................................................... 48 1.3. Kinh nghi m c a m t s nư c v mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i........................ 57 1.3.1. Châu Âu ................................................................................................... 57 1.3.2. M ............................................................................................................ 60 1.3.3. Nh t B n................................................................................................... 66 1.3.4. Nh n xét chung ........................................................................................ 67 1.3.5. Bài h c rút ra cho Vi t Nam .................................................................... 72 1.4. Ti u k t chương 1 .......................................................................................... 73 CHƯƠNG 2: TÌNH HÌNH S D NG MÔ HÌNH NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B ........ 75
v 2.1. Khái quát v Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ........................................... 75 2.1.1. Quá trình hình thành và phát tri n c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ................................................................................................................ 75 2.1.2. V trí và vai trò ....................................................................................... 77 2.1.3. Các l i th và b t l i ......................................................................81 2.1.4. Hi n tr ng kinh t -xã h i...............................................................87 2.2. Hi n tr ng m ng lư i giao thông ñư ng b Vùng KTTðBB.................... 94 2.2.1. T ng quan phát tri n m ng lư i giao thông ñư ng b Vi t Nam .....94 2.2.2. M ng lư i giao thông ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ...97 2.3. Tình hình s d ng m t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vùng KTTðBB ........... 111 2.3.1. M t s mô hình nghiên c u tác ñ ng ñã s d ng .................................. 111 2.3.2. Nh n xét v các mô hình nghiên c u tác ñ ng ñã s d ng: ...................... 126 2.4. Ti u k t chương 2 ........................................................................................ 127 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH ð XU T NGHIÊN C U TÁC ð NG C A M NG LƯ I GIAO THÔNG ðƯ NG B ð N PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VÙNG KINH T TR NG ðI M B C B ........................................ 129 3.1. Phát tri n m ng lư i giao thông ñư ng b ph c v phát tri n kinh t - xã h i Vùng KTTðBB........................................................................................ 129 3.1.1. Quan ñi m phát tri n.............................................................................. 129 3.1.2. M c tiêu phát tri n ................................................................................. 130 3.2. Mô hình l a ch n nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vùng KTTðBB ........................................... 132 3.2.1. Căn c , nguyên t c l a ch n mô hình.................................................... 132 3.2.2. Mô hình l a ch n ................................................................................... 135 3.3. Tính toán th nghi m m t s tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vùng KTTðBB ........................................... 145 3.3.1. S d ng mô hình kinh t lư ng phân tích s li u m ng ........................ 145 3.3.2. S d ng mô hình h i quy tuy n tính...................................................... 149
vi 3.3.3. Nh n xét v k t qu tính toán th nghi m ............................................. 159 3.4. Nh n ñ nh m t s tác ñ ng chưa ñ nh lư ng ñư c c a mô hình tính toán th nghi m .................................................................................................. 161 3.4.1. Tác ñ ng ñ n v n t i .............................................................................. 161 3.4.2. Tác ñ ng ñ n Ngân sách nhà nư c ........................................................ 162 3.4.3. Tác ñ ng ñ n ð u tư tr c ti p nư c ngoài (FDI) .................................. 163 3.4.4. Tác ñ ng ñ n qu ñ t ñai ....................................................................... 164 3.4.5. Tác ñ ng ñ n môi trư ng ....................................................................... 165 3.5. M t s ki n ngh v m ng lư i giao thông ñư ng b hư ng t i m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i c a Vùng KTTðBB ............................................... 171 3.6. Hư ng nghiên c u phát tri n ..................................................................... 172 3.7. Ti u k t chương 3 ........................................................................................ 173 K T LU N ............................................................................................................ 174 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H C ðÃ ðƯ C CÔNG B ...... 177 DANH M C TÀI LI U THAM KH O............................................................. 178
vii DANH M C CH VI T T T TT Vi t t t Vi t ñ y ñ ti ng Vi t 1 BVMT B o v môi trư ng 2 B KHðT B K ho ch và ð u tư 3 CNH, HðH Công nghi p hoá, hi n ñ i hoá 4 GTSX Giá tr s n xu t 5 KTTð Kinh t tr ng ñi m 6 KTTðBB Kinh t tr ng ñi m B c b 7 KTTðMT Kinh t tr ng ñi m mi n Trung 8 KTTðPN Kinh t tr ng ñi m phía Nam 9 KT- XH Kinh t - xã h i 10 PTBV Phát tri n b n v ng 11 QL Qu c l 12 VKTTð Vùng kinh t tr ng ñi m 13 BGTVT B Giao thông V n t i 14 BOT H p ñ ng xây d ng - chuy n giao - kinh doanh 15 BT H p ñ ng xây d ng -chuy n giao 16 BTC B Tài chính 17 GTVT Giao thông v n t i 18 NSNN Ngân sách Nhà nư c 19 QLNN Qu n lý nhà nư c 20 TCðBVN T ng c c ñư ng b Vi t Nam 21 UBND U Ban nhân dân 22 VEC Công ty ð u tư phát tri n ñư ng cao t c Vi t Nam 23 TNGTðB Tai n n Giao Thông ñư ng b 24 ATGT An toàn Giao Thông ñư ng b
viii DANH M C B NG, BI U ð , HÌNH, SƠ ð , B N ð B NG B ng 1.1 Phân lo i ñư ng b theo c p qu n lý ............................................... 22 B ng 1.2. Quy mô tác ñ ng .............................................................................. 31 B ng 1.3. T ng h p các ch tiêu ñánh giá c a m t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n kinh t - xã h i c a m t s nư c ...................................................................................... 68 B ng 1.4 : T ng h p các ưu như c ñi m c a m t s mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n kinh t - xã h i c a m t s nư c ...................................................................................... 69 B ng 2.1: Các ch tiêu kinh t - xã h i c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b . 88 B ng 2.2: S khu công nghi p theo qui ho ch ñ n năm 2010 và s KCN th c t ñ n h t năm 2010 ......................................................................... 93 B ng 2.3: M t ñ v n t i m t s tuy n ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ............................................................................................. 100 B ng 2.4: Cơ c u và ch ng lo i phương ti n v n t i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b năm 2010............................................................................ 102 B ng 2.5: Tai n n giao thông phân theo các lo i hình giao thông năm 2009. 104 B ng 2.6 Tai n n giao thông ñư ng b phân theo lo i ñư ng b năm 2009 104 B ng 2.7: D báo kh i lư ng v n t i hàng hóa, hành khách Vùng kinh t tr ng ñi m B c b .......................................................................... 114 B ng 2.8. D báo t l ñ m nh n v n t i hàng hóa c a phương th c v n t i ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b .................................... 115 B ng 2.9. D báo t l ñ m nh n v n t i hành khách c a các phương th c v n t i ñư ng b Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ........................ 115 B ng 2.10. ðánh giá v chuy n ñi c a ngư i dân ............................................ 117 B ng 2.11. T ng nhu c u ñi l i trong khu v c quy ho ch1).............................. 118
ix B ng 3.1: B ng t ng h p các ch tiêu MGTðB và PTKT –XH cho Nghiên c u tác ñ ng ................................................................................... 135 B ng 3.2: L trình thay ñ i các khu v c ñ a lý vào Vùng KTTðBB............. 136 B ng 3.3: B n ch t c a các ư c lư ng áp d ng cho phân tích s li u m ng.. 141 B ng 3.4: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Hà n i ........................... 150 B ng 3.5: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b H i Phòng ..................... 151 B ng 3.6: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b H i Dương .................... 153 B ng 3.7: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Hưng Yên ..................... 154 B ng 3.8: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b B c Ninh....................... 155 B ng 3.9: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Qu ng Ninh .................. 157 B ng 3.10: B ng k t qu tác ñ ng c a km ñư ng b Vĩnh Phúc ..................... 158 B ng 3.11: T ng h p các k t qu tác ñ ng km ñư ng b c a 7 t nh ............... 159 B ng 3.12. M t ñ Hành khách Luân chuy n 7 t nh Vùng KTTðBB giai ño n 2002-2010....................................................................................... 161 B ng 3.13: M t ñ hàng hoá luân chuy n 7 t nh giai ño n 2002-2010 ............ 162 B ng 3.14: Chi NS Bình quân c a 7 t nh giai ño n 2002-2010 ....................... 163 B ng 3.15: V n ñ u tư tr c ti p nư c ngoài bình quân ñ u ngư i c a 7 t nh Vùng KTTðBB giai ño n 2002-2010............................................ 164 B ng 3.16: Qu ñ t cho GTVTðB vùng KTTð B c b .................................. 165 B ng 3.17. Ư c tính th i lư ng các ch t gây ô nhi m t các ngu n th i chính c a Vi t Nam năm 2005................................................................. 166 BI U ð Bi u ñ 3.1: GDP so sánh 7 t nh c a Vùng KTTðBB giai ño n 2000-2008 ..... 146 Bi u ñ 3.2: S km ñư ng b 7 t nh Vùng KTTðBB giai ño n 2000-2010 ...... 146 Bi u ñ 3.3: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, S km ñư ng b Hà N i 150 Bi u ñ 3.4: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b H i Phòng 152 Bi u ñ 3.5: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b H i Dương153
x Bi u ñ 3.6: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b Hưng Yên 154 Bi u ñ 3.7: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b B c Ninh.. 156 Bi u ñ 3.8: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b Qu ng Ninh157 Bi u ñ 3.9: Bi n ñ ng c a BLHH, GDPSS, GTCN, km ñư ng b Vĩnh Phúc 158 Bi u ñ 3.10. T l phát th i ch t gây ô nhi m do các phương ti n giao thông cơ gi i ñư ng b ................................................................................. 166 Bi u ñ 3.11. N ng ñ BTX (benzen, toluen và xylen) trung bình 1 gi c a các khu v c thu c thành ph Hà N i (quan tr c trong th i gian 12/1/2007-5/2/2007)....................................................................... 167 Bi u ñ 3.12. Nhu c u xăng d u c a Vi t Nam nh ng năm qua và d báo cho ñ n năm 2025 ................................................................................. 167 Bi u ñ 3.13: Cơ c u tiêu th xăng d u theo các ngành c a Vi t Nam................ 168 Bi u ñ 3.14: T l phát th i ch t gây ô nhi m do các ngu n th i chính Vi t Nam năm 2009 ............................................................................... 168 B Nð B n ñ 2.1: V trí c a các vùng KTTð trong c nư c......................................... 81 B n ñ 2.2: M ng lư i giao thông qu c gia vi t nam ......................................... 94 B n ñ 2.3: Hi n tr ng cơ c u Kinh t , h t ng k thu t c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ...................................................................................... 99 HÌNH Hình 1.1. Mô ph ng h th ng giao thông v n t i............................................. 18 Hình 1.2. Các thành ph n c a cơ s h t ng giao thông v n t i. ..................... 18 Hình 1.3. Các y u t c u thành h th ng giao thông ñ ng. ............................. 19 Hình 1.4. Quy mô không gian c a tác ñ ng m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i........................................................... 32 Hình 1.5. Tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n Phát tri n kinh t - xã h i .......................................................................................... 34
xi Hình 1.6. Các mô hình nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i...................................................... 48 Hình 1.7. Các bư c cho nghiên c u tác ñ ng ñ n PTKT-XH vùng trong dài h n .................................................................................................... 63 Hình 2.1: Chuy n d ch cơ c u lao ñ ng Vùng kinh t tr ng ñi m B c b , 2000- 2009........................................................................................ 82 Hình 2.2 Tình hình tai n n giao thông giai ño n 2000-2009 ........................ 103 Hình 2.3. Khu v c nghiên c u c a t ng quy ho ch....................................... 116 Hình 2.4. Tình hình phát tri n qu c l 5 và k t n i c a qu c l 5 v i m ng lư i ñư ng b khác......................................................................... 119 Hình 2.5 Tác ñ ng ñ n FDI c a d án QL5.................................................. 122 Hình 2.6: Tác ñ ng ñ n Phát tri n Nông thôn c a d án QL5....................... 124 SƠ ð Sơ ñ : 3.1: Quá trình l a ch n mô hình phân tích s li u m ng ...................... 142
1 PH N M ð U 1. T ng quan tình hình nghiên c u liên quan ñ n ñ tài lu n án M ng lư i giao thông ñư ng b và tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i là nh ng v n ñ ñư c ñư c nhi u nhà nghiên c u, nhà khoa h c trong nư c và trên th gi i nhìn nh n các góc ñ khác nhau và s n ph m nghiên c u cũng ña d ng v hình th c như: ñ tài khoa h c các c p, sách chuyên kh o, các bài báo trên các t p chí chuyên ngành, các tham lu n v.v.. Giao thông v n t i nói chung và m ng lư i giao thông ñư ng b nói riêng ñóng vai trò s ng còn trong n n kinh t c a b t kỳ m t qu c gia nào. Nhìn trên t ng th , ñi u ñó ñư c ph n ánh qua s ñóng góp to l n c a ngành ñư ng b vào ch s t ng s n lư ng qu c n i (GDP), lư ng tiêu dùng kh ng l hàng hóa và d ch v , t o công ăn vi c làm và ñóng góp vào NSNN. Nh ng th ng kê tóm t t ñã ch ra m i quan h ch t ch gi a ch s GDP và nhu c u ñi l i b ng ñư ng b [69]. Tăng trư ng nhu c u ñi l i b ng ñư ng b thúc ñ y m c tăng s n lư ng kinh t cao hơn. M i quan h ñó g i là s ñ ng bi n gi a m ng lư i giao thông ñư ng b và phát tri n kinh t [73]. Các kho n ñ u tư vào ñư ng cao t c và cơ s v t ch t ngành giao thông công c ng s làm gi m các chi phí giao thông v n t i và s n xu t, và h qu là, góp ph n tăng trư ng kinh t cũng như năng su t s n xu t [71]. Có nh ng nghiên c u ch ra r ng c m t t ñô la M ñ u tư vào cơ s h t ng giao thông s t o ra hơn hai t ñô la trong ho t ñ ng c a n n kinh t cùng v i 42.000 vi c làm. T m t quan ñi m phát tri n kinh doanh, c i ti n v n chuy n ñư ng b có th tác ñ ng ñ n tăng trư ng kinh t và phát tri n theo b n cách: (i) phát tri n các hình th c thương m i m i gi a các ngành và các lãnh th , (ii) gi m m t mát hàng hóa và tăng cư ng ñ tin c y c a ho t ñ ng thương m i hi n có, (iii) m r ng kích thư c c a th trư ng và t o ñi u ki n cho ho t ñ ng s n xu t và phân ph i, và (iv) tăng năng su t thông qua ti p c n v i th trư ng lao ñ ng [65]. M t khía c nh n a c a m i quan h gi a v n chuy n ñư ng b và phát tri n kinh t - xã h i là "tác ñ ng ngư c" gây t c ngh n. B ng cách áp ñ t m t gi i h n hi u
2 qu , nâng cao th i gian di chuy n và chi phí, gi m ñ tin c y, gi m m t s l i th v v trí liên quan ñ n các khu v c b tác ñ ng và các tuy n ñư ng b , lúc ñó t c ngh n có kh năng ñ o ngư c t t c b n lo i tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i k trên do s tăng cư ng cho ñ u tư giao thông v n t i. [61] Nghiên c u v tác ñ ng kinh t c a cơ s h t ng giao thông ñư c th hi n trong m t s nghiên c u c a (Blonk, 1979; Rietveld & Bruinsma, 1998) cũng như nh ng nghiên c u v mô hình ñánh giá nh ng tác ñ ng này (Oosterhaven, Sturm & Zwaneveld, 1998; Rietveld & Nijkamp, 2000). Các nghiên c u này phân tích tác ñ ng c a các d án, chương trình ñ n h th ng kinh t trên các khu v c b tác ñ ng nhi u nh t, ph n l n s d ng mô hình ñ u vào-ñ u ra ñ nghiên c u tác ñ ng. Mô hình này không ch n m b t ñư c tác ñ ng tr c ti p mà c nh ng tác ñ ng gián ti p và tác ñ ng ngo i lai c a chương trình, d án ñư ng b [68]. Có m t s mô hình ñ u vào-ñ u ra ñư c s d ng ñ ñánh giá các lo i chương trình, d án ñư ng b khác nhau ñ n phát tri n kinh t - xã h i như: Minnesota IMPLAN2, mô hình hóa kinh t khu v c REMI3 ñưa ra cơ ch cách bi n lu n k t qu c a mô hình. Các tác gi cũng ñưa ra s nhân tác ñ ng, cách tính toán và s d ng s nhân này cho ñánh giá tác ñ ng tr c ti p và gián ti p c a m ng lư i giao thông ñư ng b khu v c và k t qu c a nh ng ñánh giá này là nh ng g i ý t t nh t cho các nhà ho ch ñ nh chính sách kinh t - xã h i và giao thông.[64]. M t s nghiên c u t p trung vào phát tri n m t mô hình không gian kinh t gi i quy t các tác ñ ng gián ti p c a cơ s h t ng ñư ng b (Barry Zondag; 2008; L.A. Tavasszy, TNO Inro, M.J.P.M. Thissen, 2007) cho Hà Lan. Các nghiên c u này ch y u cung c p m t cái nhìn t ng quan v mô hình Mobilec là m t mô hình không gian kinh t khá phát tri n, ñây là m t mô hình liên vùng, nó mô t các m i quan h gi a s di chuy n, kinh t và m ng lư i giao thông ñư ng b . Mô hình Mobilec phân tích tác ñ ng c a ñư ng b ñ n th trư ng lao ñ ng và s d ng ñ t ñai c a n n kinh t .[72] Tuy nhiên tính gi i thích c a mô hình v ý nghiã kinh t là chưa ñ y ñ . Do v y, s xu t hi n ñ y h a h n c a các mô hình ñ a lý kinh t m i d a trên tính toán c a mô hình cân b ng t ng th không gian (SCGE) cũng ñư c s
3 d ng thích h p cho phân tích tác ñ ng gián ti p c a ñư ng b [63]. G n ñây, k t qu ng d ng c a m t mô hình SCGE m i Hà Lan v i 14 ngành và 548 thành ph xác nh n r ng cách ti p c n SCGE có ti m năng cao ñ tính toán và gi i thích các tác ñ ng kinh t -xã h i c a cơ s h t ng giao thông [77]. (Oosterhaven, Sturm & Zwaneveld, năm 1999) cũng ñã ch ra tính tác ñ ng v i mô hình cân b ng t ng th không gian- SCGE là m t l a ch n ñ y ñ cho s d ng ñ t giao thông v n t i các nư c phát tri n v i cơ s d li u ñ y ñ và ñ ng nh t. [66] Bên c nh ñó cũng có nh ng nghiên c u (Amado Crotte Alvarado, 2008; Glen Weisbrod, 2007) t p trung vào các tác ñ ng c a ñư ng b ñ n l i ích kinh t c a th i gian và ti t ki m chi phí cho du khách, m r ng th trư ng lao ñ ng, tăng trư ng thương m i toàn c u. Nghiên c u này quan tâm ñ n ph m vi tác ñ ng b i các l p khác nhau c a các mô hình tác ñ ng kinh t d báo ñ n tăng trư ng kinh t và ñưa ra m t khuôn kh phân tích cho v n t i ña phương th c[60]. (Nikolic, 2009) xác ñ nh v n t i ña phương th c là m t ñi u ki n tiên quy t c n thi t cho ho t ñ ng hi u qu và hi u su t c a ho t ñ ng giao thông v n t i ñư ng b . (Rob Van Nes, 2006; Heejoo, Tschangho và Boyce, 2003; Laird, Nellthorp và Mackie, 2007) cũng quan sát th y v i s k t h p ch t ch c a khu v c công nghi p v i m ng lư i giao thông ñư ng b trong ñi u ti t m c ñ phân ph i hàng hóa. M ng lư i giao thông ñư ng b s tr c ti p góp ph n thành công c a n n kinh t khu v c và qu c gia vào dòng ch y hàng hoá qu c t .[75] ð i v i các nư c ñang phát tri n, m t s nghiên c u cho m ng lư i ñư ng cao t c Trung Qu c (Brakman et al, 2009; Fujita et al,1999) ñánh giá tác ñ ng toàn di n c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n ho t ñ ng kinh t và các khu v c ñư c hư ng l i t n n kinh t tích t quy mô l n s t n d ng l i th c a chi phí v n chuy n th p hơn ñ m r ng xu t kh u vào các khu v c t t h u, nghiên c u hư ng t i m r ng mô hình ñánh giá tác ñ ng c a ñư ng b ñ n kinh t - xã h i v i các ñi u tra xã h i quy mô l n nh m cung c p thêm các ch tiêu tính toán cho m ng lư i giao thông ñư ng b khu v c [62]. ðây là mô hình c u trúc ñ a kinh t m i (new economic geography) l n ñ u tiên ñư c ng d ng trong m t b i c nh các nư c ñang
4 phát tri n ñ xem xét tác ñ ng c a c i ti n cơ s h t ng giao thông ñư ng b ñ n m t s y u t kinh t - xã h i khu v c nghiên c u liên quan ñ n tr ng thái cân b ng ng n h n và dài h n. Tuy nhiên h ch tiêu s d ng còn r t sơ sài, ñơn gi n do h n ch v chu i s li u ñ l n.[78][74] Tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n môi trư ng không khí thông qua lư ng phát th i CO2 (Matthew Barth, 2008; David Hilling, 1996; Roger Gorham, 2002) nh n ñ nh m ng lư i giao thông ñư ng b ñóng m t vai trò ñáng k làm tăng lư ng khí th i carbon dioxide (CO2), chi m kho ng 1/6 t ng phát th i CO2 c a Hoa Kỳ và ñưa ra các khuy n ngh v chính sách cho chính quy n khu v c nghiên c u.[67] Vi t Nam, tác ñ ng c a giao thông v n t i nói chung và ñư ng b nói riêng ñ n kinh t - xã h i vùng ñã ñư c các cơ quan qu n lý, các nhà nghiên c u quan tâm t trư c ñó, nhưng ph i ñ n năm 1988, h c gi Nguy n Quang Vinh th c hi n lu n án ti n s nghiên c u “ nh hư ng c a giao thông v n t i ñ n s hình thành và phát tri n c a vùng kinh t c a Vi t Nam” m i h th ng và b t ñ u làm rõ m i quan h gi a giao thông v n t i v i s hình thành và phát tri n c a các vùng kinh t và góp ph n gi i quy t nh ng v n ñ th c ti n trong t ch c không gian lãnh th , ñi u ch nh h p lý gi a phát tri n giao thông v i phát tri n kinh t - xã h i trên t ng vùng trong t ng th i ñi m [2]. ðây là lu n án ti n s duy nh t Vi t Nam có n i dung nghiên c u liên quan tr c ti p ñ n m t ph n n i dung lu n án c a nghiên c u sinh. Tuy nhiên, tác gi c a lu n án này m i ch d ng l i vi c nghiên c u ho t ñ ng v n t i c a m ng lư i giao thông ñư ng b . Trong lu n án, tác gi cũng ñã ñưa ra nh n ñ nh “m ng lư i giao thông ñư ng b có kh năng k t n i liên vùng” [53] và ñưa ra nh ng nh n ñ nh mang tính ñ nh tính thông qua các ch tiêu t n, t n/ km, hành khách, hành khách/ km, mà chưa tính toán th nghi m ñư c b t c các tác ñ ng nào c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n s hình thành c a vùng kinh t Vi t Nam [6][9]. Và ñây là nh ng kho ng tr ng c v lý lu n và th c ti n s ñư c nghiên c u rõ hơn trong lu n án c a nghiên c u sinh.
5 Trong lĩnh v c nghiên c u này, hi n chưa có lu n án ti n s nghiên c u v ñ tài nghiên c u tác ñ ng c a m ng lư i giao thông ñư ng b ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b . M t s lu n án ti n s kinh t liên quan ñ n m t ph n c a ph m vi nghiên c u c a ñ tài như giao thông tĩnh, cách huy ñ ng v n cho phát tri n h t ng giao thông, cơ c u kinh t , phát tri n khu công nghi p cho Vùng KTTðBB như sau: Lê Th Khuyên (2002) Phương hư ng và gi i pháp huy ñ ng ngu n v n ñ u tư trong nư c và ngoài nư c ñ phát tri n kinh t - xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m phân tích s tác ñ ng c a chính sách qu n lý tài chính - ti n t và các nhân t khác trong th c t , chi ph i ñ n vi c thu hút ngu n v n ñ u tư trong nư c và ngoài nư c Vùng kinh t tr ng ñi m phía Nam.[29] Ki n ngh các ñ nh hư ng gi i pháp v chính sách tài chính - ti n t t o ñi u ki n thu hút ñư c ngu n v n ñ u tư có hi u qu trong vi c phát tri n kinh t - xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m phía Nam trong th i gian qua. Ph m Văn Liên (2005) Các gi i pháp huy ñ ng và s d ng v n ñ u tư phát tri n cơ s h t ng giao thông ñư ng b Vi t Nam ñ c p t i vi c huy ñ ng, qu n lý và s d ng v n ñ u tư cho phát tri n cơ s h t ng giao thông ñư ng b . H th ng hoá, hoàn thi n v cơ s h t ng ñư ng b . ð xu t các gi i pháp trong công tác huy ñ ng và s d ng v n cho cơ s h t ng giao thông ñư ng b . Bùi Văn Khánh (2010) Huy ñ ng ngu n l c tài chính xây d ng K t c u h t ng giao thông ñư ng b trên ñ a bàn t nh Hoà Bình ñánh giá th c tr ng k t c u h t ng và huy ñ ng ngu n l c tài chính cho xây d ng k t c u h t ng giao thông ñư ng b t nh Hoà Bình[28]. ð xu t gi i pháp huy ñ ng ngu n l c tài chính th c thi ho t ñ ng này ñ n năm 2020. Nguy n Qu c Duy (2002) Measuring growthe m ng lư i giao thông ñư ng b ect of transport infrastructure capital on the Vietnamese economy nghiên c u t ng quan v tác ñ ng c a v n ñ u tư cho cơ s h t ng giao thông v n t i ñ i v i n n kinh t , phân tích th ng kê v n cho phát tri n giao thông v n t i và tăng trư ng kinh t Vi t Nam. Tác gi cũng ti n hành mô hình hoá v n ñ u tư cho cơ s h t ng giao thông v n t i và tăng trư ng kinh t Vi t Nam. Tr n Th Lan Hương 2011 Nghiên c u mô hình xác ñ nh nhu c u và gi i pháp
6 phát tri n giao thông tĩnh c a khu v c nghiên c u phân tích, ñánh giá hi n tr ng giao thông c a khu v c nghiên c u t i Vi t Nam, cơ ch chính sách ñ i v i giao thông v n t i. Xác ñ nh t l quĩ ñ t dành cho giao thông tĩnh c a khu v c nghiên c u. Xây d ng các mô hình và mô hình d báo ñ xác ñ nh nhu c u giao thông tĩnh c a khu v c nghiên c u. ng d ng ma tr n SWOT xem xét các cơ h i, thách th c, ưu ñi m và h n ch ñ ñ xu t các gi i pháp thích h p. T ðình Thi (2009) Gi i pháp ch y u b o ñ m chuy n d ch cơ c u kinh t c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b nghiên c u làm sáng t thêm nh ng v n ñ ch y u v lý lu n và th c ti n v chuy n d ch cơ c u kinh t trên quan ñi m phát tri n b n v ng ñ i v i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b có ý nghĩa quan tr ng ñ tìm ra các gi i pháp h u hi u b o ñ m s b n v ng c a chuy n d ch và rút kinh nghi m ñ i v i các Vùng kinh t tr ng ñi m khác trong c nư c[38]. Vũ Thành Hư ng (2010) Phát tri n các khu công nghi p Vùng kinh t tr ng ñi m B c b theo hư ng b n v ng góp ph n làm rõ nh ng v n ñ ch y u v lý lu n và th c ti n liên quan ñ n phát tri n các KCN trên quan ñi m phát tri n b n v ng ; xây d ng ñư c các nhóm ch s ñánh giá s phát tri n b n v ng các KCN v các m t kinh t , xã h i và môi trư ng; Khái quát hóa kinh nghi m c a m t s nư c phát tri n và ñang phát tri n v chính sách phát tri n b n v ng các KCN; Phân tích, ñánh giá th c tr ng phát tri n các KCN Vùng kinh t tr ng ñi m B c b và tác ñ ng c a các chính sách phát tri n KCN t i tăng trư ng kinh t , công b ng xã h i, s d ng h p lý tài nguyên thiên nhiên và b o v môi trư ng. T ñó, ch ra các nhân t không b n v ng trong phát tri n và ho t ñ ng các KCN Vùng kinh t tr ng ñi m B c b ; Xây d ng quan ñi m, ñ xu t ñư c ñ nh hư ng và các gi i pháp ch y u b o ñ m phát tri n b n v ng các KCN c a Vùng kinh t tr ng ñi m B c b . G n ñây, ñư c s quan tâm ñ u tư c a Nhà nư c, m t s công trình nghiên c u liên quan ñ n nh ng v n ñ nêu trên ñ i v i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b cũng ñã và ñang ñư c ti n hành; trong ñó, ñi n hình là các nghiên c u do Vi n Chi n lư c và phát tri n, B K ho ch và ð u tư th c hi n v quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i ñ a bàn tr ng ñi m B c B (th c hi n năm 1995); quy
7 ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b th i kỳ 2006 - 2020 và ê tài thu th p, xây d ng h th ng ch tiêu và ñánh giá ti m năng th m nh hi n tr ng phát tri n kinh t - xã h i các Vùng kinh t tr ng ñi m Vi t Nam (th c hi n năm 2006); ng d ng mô hình liên vùng nghiên c u m i quan h phát tri n Vùng kinh t tr ng ñi m B c b v i các vùng lân c n trong chi n lư c phát tri n nhanh và b n v ng n n Kinh t Vi t nam (th c hi n năm 2008). Bên c nh ñó, cũng có m t s các nghiên c u ñư c th c hi n b i Vi n Chi n lư c và phát tri n GTVT, B Giao thông v n t i như quy ho ch phát tri n giao thông v n t i ñư ng b Vi t Nam ñ n 2020 (th c hi n 1996); Quy ho ch phát tri n giao thông v n t i Vùng kinh t tr ng ñi m B c b (th c hi n 2011); Nghiên c u t ng th phát tri n giao thông v n t i Vi t Nam- VISTRASS 1,2 (th c hi n năm 1999, 2009), báo cáo c a Vi t Nam v phát tri n cơ s h t ng … Lĩnh v c giao thông v n t i nói chung cũng nh n ñư c s quan tâm, nghiên c u t các t ch c qu c t như Ngân hàng H p tác qu c t Nh t B n (JBIC) trong các ñánh giá tác ñ ng giao thông c a các d án phát tri n cơ s h t ng giao thông mi n B c Vi t Nam” IDCJ/JBIC – m t nghiên c u trư ng h p v Qu c l 5 và c ng H i Phòng (th c hi n năm 2003), ðánh giá tác ñ ng kinh t - xã h i các d án xây d ng cơ s h t ng giao thông mi n B c Vi t Nam (th c hi n năm 2003) nh m m c ñích ñánh giá tác ñ ng kinh t - xã h i c a hai d án JBIC h tr trong lĩnh v c giao thông v n t i, c i thi n và m r ng Qu c l 5 c ng H i Phòng. Nghiên c u này xem xét vai trò c a cơ s h t ng kinh t quy mô l n trong vi c ñ t ñư c tăng trư ng kinh t và gi m nghèo trong khu v c có liên quan[24]. Hai d án JBIC h tr ODA, c hai d án b t ñ u vào năm 1994 và hoàn thành vào năm 2000 xây d ng qu c l 5 n i huy n Gia Lâm, Hà N i và c ng H i Phòng là c ng thương m i l n nh t mi n B c Vi t Nam. Ngoài qu c l s 5 và d án C ng H i Phòng, JBIC tài tr d án nâng c p ñư ng qu c l 18, 10, m r ng c ng Cái Lân.[25] Ngoài ra, cũng có nghiên c u c a World Bank Vietnam như Transport strategy: Transition, reform, and sustainable management (th c hi n năm 2006) nêu t ng quan v nh ng m c tiêu phát tri n c a ngành giao thông v n t i. Các chính