Luận án tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh phổ thông trung học - Trường hợp Hà Nội

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

297
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh PTTH trên cơ sở trường hợp nghiên cứu ở Hà Nội. Từ kết quả nghiên cứu tổng quan chung và kết quả nghiên cứu thực tiễn ở các trường PTTH tại địa bàn Hà Nội, luận án sẽ cung cấp dẫn chứng làm cơ sở để đề xuất các chính sách nhằm giúp các trường đại học thu hút sinh viên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh phổ thông trung học - Trường hợp Hà Nội

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n ---------------- NGUYÔN THÞ KIM CHI NGHI£N CøU C¸C NH¢N Tè ¶NH H¦ëNG §ÕN QUYÕT §ÞNH LùA CHäN TR¦êNG §¹I HäC CñA HäC SINH PHæ TH¤NG TRUNG HäC - TR¦êNG HîP Hµ NéI Chuyªn ngµnh: QU¶N Lý KINH TÕ (KHOA HäC QU¶N Lý) M· sè: 62.34.04.10 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. Đoàn Thị Thu Hà Hµ Néi, N¡M 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng sự nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Người hướng dẫn khoa học Tác giả PGS.TS. Đoàn Thị Thu Hà Nguyễn Thị Kim Chi
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, các thầy cô giáo và các em học sinh ở trường trung học phổ thông thuộc thành phố Hà Nội, Quý thầy cô trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành gửi lời biết ơn đến PGS.TS Đoàn Thị Thu Hà, người đã hướng dẫn khoa học của luận án, đã giúp đỡ tôi tận tình về phương pháp nghiên cứu, kiến thức chuyên môn để hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời tri ân đến đồng nghiệp, bạn bè, các chuyên gia đã tư vấn, hỗ trợ, trao đổi nhiều ý kiến đóng góp quý báu cho các nội dung khác nhau của luận án. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cha mẹ hai bên, chồng và các con đã giúp đỡ tôi cả về tinh thần và vật chất trong suốt quá trình nghiên cứu. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả mọi người! Tác giả Nguyễn Thị Kim Chi
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH CHƯƠNG 1 MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1.1 Sự cần thiết của đề tài ....................................................................................... 1 1.2 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ........................................................................ 3 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 4 1.4 Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 4 1.5 Những đóng góp mới của luận án ..................................................................... 5 1.6 Kết cấu của luận án ........................................................................................... 5 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH LỰA CHỌN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA HỌC SINH THPT ..................................................................................................... 7 2.1 Tổng quan về hệ thống giáo dục quốc dân ở Việt Nam ................................... 7 2.1.1 Khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam ...................................... 7 2.1.2 Khái niệm, đặc điểm của GDĐH và lợi ích của việc học đại học..................... 9 2.1.3 Học sinh trung học phổ thông và khách hàng trong đào tạo đại học ............. 13 2.2 Tổng quan về quyết định lựa chọn trường đại học ........................................ 16 2.2.1 Lý thuyết lựa chọn ....................................................................................... 16 2.2.2 Lý thuyết về hành vi lựa chọn của khách hàng và hành vi lựa chọn trường đại học của học sinh PTTH ......................................................................................... 19 2.3 Tổng quan các nghiên cứu về quyết định lựa chọn trường ........................... 25 2.3.1 Tổng quan các nghiên cứu nước ngoài .......................................................... 25 2.3.2 Tổng quan các nghiên cứu trong nước .......................................................... 28 2.4 Phát triển mô hình nghiên cứu, thang đo và giả thuyết................................. 30 2.4.1 Xây dựng mô hình nghiên cứu ...................................................................... 30 2.4.2 Tổng quan các khái niệm và các cách đo lường các biến liên quan ............... 33 2.4.3 Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 40 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 49 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................... 50 3.1 Thiết kế nghiên cứu ......................................................................................... 50 3.1.1 Quy trình nghiên cứu .................................................................................... 50
3.1.2 Xây dựng phiếu điều tra ................................................................................ 51 3.1.3 Mẫu nghiên cứu và phương pháp phân tích dữ liệu ...................................... 53 3.2 Nghiên cứu định tính ban đầu ........................................................................ 58 3.2.1 Mục tiêu của phỏng vấn sâu .......................................................................... 58 3.2.2 Phương pháp thực hiện phỏng vấn sâu .......................................................... 58 3.2.3 Kết quả nghiên cứu định tính ban đầu ........................................................... 59 3.2.4 Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết được điều chỉnh sau nghiên cứu định tính ........................................................................................................................ 61 3.3 Nghiên cứu định lượng sơ bộ .......................................................................... 63 3.3.1 Mục tiêu nghiên cứu sơ bộ ............................................................................ 63 3.3.2 Phương pháp thực hiện nghiên cứu định lượng sơ bộ .................................... 63 3.3.3 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ............................................................ 64 3.4 Nghiên cứu định lượng chính thức ................................................................. 70 3.4.1 Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................... 70 3.4.2 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 70 3.5 Nghiên cứu định tính bổ sung ......................................................................... 74 3.5.1 Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................... 74 3.5.2 Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 74 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .......................................................................................... 75 CHƯƠNG 4: BỐI CẢNH NGHIÊN CỨU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH LỰA CHỌN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA HỌC SINH THPT ........................................................................ 76 4.1 Tổng quan về việc lựa chọn trường đại học của học sinh THPT .................. 76 4.1.1 Xu hướng thay đổi của GDĐH trên thế giới và Việt Nam ............................ 76 4.1.2 Bối cảnh tuyển sinh đại học .......................................................................... 77 4.1.3 Xu hướng lựa chọn trường đại học của học sinh THPT ................................. 79 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng chính thức về các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT .................................... 84 4.2.1 Mẫu nghiên cứu ............................................................................................ 84 4.2.2 Đánh giá độ tin cậy của thang đo chính thức với hệ số Cronbach’s Alpha ......... 88 4.2.3 Phân tích nhân tố khám phá EFA .................................................................. 89 4.2.4 Phân tích nhân tố khẳng định (CFA) ............................................................. 91 4.2.5 Kết quả đánh phân tích bằng mô hình cấu trúc tuyến tính và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu .................................................................................................. 96 4.3 Kết quả nghiên cứu bổ sung.......................................................................... 101
4.3.1 Phân tích mức độ đánh giá của học sinh với các nhân tố ảnh hưởng tới quyết định lựa chọn trường đại học ............................................................................... 101 4.3.2 Phân tích mô hình có biến kiểm soát ........................................................... 104 CHƯƠNG 5: BÌNH LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH NHẰM THU HÚT SINH VIÊN LỰA CHỌN TRƯỜNG ĐẠI HỌC ......................................... 107 5.1 Tóm tắt kết quả nghiên cứu chính của luận án ........................................... 107 5.2 Bình luận về kết quả nghiên cứu .................................................................. 109 5.2.1 Bình luận về các giả thuyết được chấp nhận................................................ 109 5.2.2 Bình luận về kết quả nghiên cứu các giả thuyết không được chấp nhận ..... 112 5.3 Đề xuất cho nhà quản trị ............................................................................... 113 5.3.1 Giải pháp về tư tưởng, định hướng chung ................................................... 113 5.3.2 Xác định lợi thế và định hướng chiến lược nhằm tạo sự khác biệt cho từng trường đại học trong bối cảnh cạnh tranh tuyển sinh ............................................ 114 5.3.3 Phân đoạn thị trường, xác định khách hàng mục tiêu, và định vị thương hiệu trường đại học ..................................................................................................... 115 5.3.4 Lựa chọn và hoàn thiện các chính sách marketing nhằm nâng cao công tác tuyển sinh ............................................................................................................ 116 5.3.5 Đa dạng và nâng cao, linh hoạt các chương trình học.................................. 117 5.3.6 Lựa chọn chính sách giá cả GDĐH phù hợp ............................................... 118 5.3.7 Cải thiện danh tiếng của trường đại học ...................................................... 119 5.4 Đối với Chính phủ, các bộ - ngành Trung ương .......................................... 123 5.5 Đối với học sinh THPT .................................................................................. 124 5.6 Những hạn chế và hướng nghiên cứu trong tương lai ................................. 124 DANH SÁCH CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....................................................................................... 125 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 126 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 139
DANH MỤC VIẾT TẮT Bộ GD&ĐT : Bộ Giáo dục và Đào tạo GDĐH : Giáo dục đại học THPT : Trung học phổ thông
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tổng hợp các khách hàng của cơ sở giáo dục đại học .............................. 15 Bảng 2.2: So sánh các bước ra quyết định lựa chọn lựa chọn trường đại học và quyết định lựa chọn sản phẩm/dịch vụ .............................................................. 21 Bảng 3.1: Tóm tắt nội dung trong quy trình nghiên cứu .......................................... 50 Bảng 3.2: Thống kê các trường THPT thuộc quận, huyện Hà Nội (2014 -2015) ...... 55 Bảng 3.3: Tổng hợp số liệu đối tượng điều tra ......................................................... 57 Bảng 3.4: Tổng hợp số lượng phiếu điều tra chính thức được sử dụng .................... 58 Bảng 3.5: Đặc điểm mẫu học sinh THPT trong nghiên cứu định tính ...................... 59 Bảng 3.6: Kết quả tổng hợp nghiên cứu định tính ban đầu....................................... 60 Bảng 3.7: Điều chỉnh cách diễn đạt các khái niệm, thang đo ................................... 61 Bảng 3.8: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo “Cảm nhận về chi phí” ......................... 64 Bảng 3.9: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo nhân tố “Cảm nhận về chương trình học” ... 65 Bảng 3.10: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo nhân tố “Cảm nhận về cơ sở vật chất và nguồn lực” .............................................................................................. 66 Bảng 3.11: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo nhân tố “Danh tiếng trường đại học” .... 66 Bảng 3.12: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo nhân tố “Thông tin học sinh nhận được từ trường đại học” ....................................................................................... 67 Bảng 3.13: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo “Lời khuyên của người khác”............... 68 Bảng 3.14: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo nhân tố “Chuẩn mực chủ quan” ............ 68 Bảng 3.15: Kết quả đánh giá sơ bộ thang đo biến phụ thuộc “Quyết định chọn trường đại học”................................................................................................... 69 Bảng 3.16: Tổng hợp biến quan sát bị loại từ kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 69 Bảng 4.1: Thống kê số liệu trường, sinh viên đang theo học và sinh viên tốt nghiệp tại các trường đại học và cao đẳng Việt Nam giai đoạn 2010 - 2015........ 77 Bảng 4.2: Thống kê các trường đại học, cao đẳng ở từng khu vực ........................... 78 Bảng 4.3: Tổng hợp độ tin cậy thang đo chính thức với hệ số Cronbach’s Alpha .... 89 Bảng 4.4: Tổng hợp hệ số phân tích nhân tố EFA biến độc lập ................................ 90 Bảng 4.5: Tổng hợp hệ số phân tích nhân tố EFA biến quyết định lựa chọn ............ 91 Bảng 4.6: Tổng hợp hệ số mô hình CFA của thang đo mô hình quyết định lựa chọn trường ..................................................................................................... 92 Bảng 4.7: Trọng số CFA các nhân tố của mô hình tới hạn ....................................... 93 Bảng 4.8: Kết quả kiểm định giá trị phân biệt của các nhân tố trong mô hình .......... 94 Bảng 4.9: Hệ số tin cậy tổng hợp và phương sai trích các nhân tố trong mô hình .... 95 Bảng 4.10: Tác động của các nhân tố tới quyết định lựa chọn trường ........................ 98 Bảng 4.11: Kết quả phân tích bằng bootstrap để đánh giá tính vững của mô hình ...... 98
Bảng 4.12: Kết quả phân tích đa nhóm theo học lực học sinh .................................. 100 Bảng 4.13: Kết quả kiểm định lựa chọn mô hình theo học lực ................................. 100 Bảng 4.14: Mức độ đánh giá của học sinh với các nhân tố ảnh hưởng tới quyết định lựa chọn trường ..................................................................................... 102 Bảng 4.15: Mức độ đánh giá của học sinh với các nhân tố ảnh hưởng tới quyết định lựa chọn trường ..................................................................................... 104 Bảng 4.16: Hệ số hồi quy khi phân tích có biến kiểm soát ....................................... 106 Bảng 5.1: Kết quả kiểm định các giả thuyết .......................................................... 108
DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân theo Quyết định 1981/QĐ-TTg ngày 18/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ ............................................... 7 Hình 2.2: Quá trình ra quyết định mua/chọn ........................................................... 20 Hình 2.3: Mô tả về quyết định lựa chọn trường đại học X của học sinh PTTH ........ 23 Hình 2.4: Mô hình lý thuyết hành vi hợp lý (TRA) ................................................. 24 Hình 2.5: Mô hình lý thuyết của luận án ................................................................. 33 Hình 3.1: Quy trình xây dựng phiếu điều tra ........................................................... 51 Hình 3.2: Thống kê số lượng trường THPT ở Hà Nội ............................................. 55 Hình 3.3: Thống kê số học sinh THPT ở Hà Nội giai đoạn 2002 -2015 ................... 56 Hình 3.4: Thống kê tỷ lệ tốt nghiệp THPT Hà Nội giai đoạn 2002 -2015 ................ 56 Hình 3.5: Mô hình nghiên cứu chính thức ............................................................... 63 Hình 4.1: Phân tích phổ điểm theo từng khối thi từ dữ liệu chính thức của Bộ GD & ĐT .......................................................................................................... 81 Hình 4.2: Các nhóm ngành được học sinh PTTH ưa thích nhất khi lựa chọn trường đại học .................................................................................................... 82 Hình 4.3: Cơ cấu sinh viên theo nhóm ngành học ...................................................... 83 Hình 4.4 : Tỷ lệ học sinh theo giới tính trong mẫu khảo sát ....................................... 84 Hình 4.5: Tỷ lệ học sinh phân loại theo học lực ......................................................... 85 Hình 4.6: Tỷ lệ học sinh theo khu vực trường ............................................................ 85 Hình 4.7: Tỷ lệ phân loại theo hình thức tuyển sinh ................................................... 86 Hình 4.8: Tỷ lệ phân theo thời điểm học sinh suy nghĩ về vấn đề lựa chọn trường đại học .......................................................................................................... 86 Hình 4.9: Thống kê mô tả giá trị trung bình quan niệm của học sinh THPT về việc đi học đại học .............................................................................................. 87 Hình 4.10: Thống kê mô tả giá trị trung bình về lý do lựa chọn 1 trường đại học để theo học của học sinh THPT ................................................................... 87 Hình 4.11: Thống kê mô tả giá trị trung bình của mức độ hữu ích các nguồn thông tin khi học sinh lựa chọn trường đại học ....................................................... 88 Hình 4.12: Kết quả phân tích CFA với mô hình tới hạn ............................................. 91 Hình 4.13: Phân tích mô hình SEM (chuẩn hóa) ........................................................ 97 Hình 4.14: Kết quả phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính .......................................... 99 Hình 4.15: Mô hình với các biến kiểm soát .............................................................. 105
1 CHƯƠNG 1 MỞ ĐẦU 1.1 Sự cần thiết của đề tài Giáo dục đại học (GDĐH) trên thế giới đang biến đổi rất nhanh trên mọi phương diện với các xu hướng chủ yếu là: đại chúng hóa, thị trường hóa, tư nhân hóa, số hóa. Như là những doanh nghiệp, các trường đại học đã thay đổi nhằm thích ứng với môi trường cạnh tranh hơn bằng cách hoàn thiện các dịch vụ giáo dục và quản trị doanh nghiệp (Mok, 2007); Một số trường đã cải thiện hoặc thay đổi cấu trúc để hoạt động hiệu quả và có những ứng phó kịp thời trong khi nguồn lực có sẵn ngày càng khan hiếm (Ball, 1998)...Với tư cách là những nhà cung cấp dịch vụ, các trường đại học cần gia tăng lợi thế cạnh tranh của mình bằng cách đáp ứng tốt hơn nữa những lợi ích, nhu cầu ngày càng cao của các bên liên quan gồm học sinh trung học phổ thông (THPT), sinh viên, phụ huynh, các nhà tuyển dụng... Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, giáo dục đào tạo nói chung và giáo dục đại học Việt Nam nói riêng phải đổi mới toàn diện. Điểm thay đổi rõ rệt nhất đó là GDĐH chuyển dần sang hướng đại chúng hóa, giảm vai trò của các chính phủ chuyển dần sang hướng tự chủ toàn diện. Các trường đại học đã được giao quyền tự chủ mạnh mẽ, nhiều trường đã chủ động, sáng tạo trong việc lựa chọn, thu hút thí sinh có năng lực và nguyện vọng vào học tập và nghiên cứu; đồng thời thực hiện công khai, minh bạch các điều kiện đảm bảo chất lượng, tuyển sinh và thực hiện trách nhiệm giải trình trước xã hội (đặc biệt là phụ huynh và học sinh/ sinh viên). Thực tế tuyển sinh những năm gần đây, các trường đại học đối mặt với hàng loạt các khó khăn. Một là, sự chuyển biến trong “thị trường” tuyển sinh, bên cung tăng do các trường đại học thành lập ồ ạt, bên cầu là sự sụt giảm lượng học sinh THPT do có nhiều sự lựa chọn khác hấp dẫn hơn như du học, đi làm, học nghề...Vì vậy, áp lực tuyển sinh có lẽ đã chuyển từ vai thí sinh sang vai các trường đại học. Hai là, các trường đại học luôn mong muốn thu hút những học sinh THPT có đủ năng lực, yêu thích ngành nghề lựa chọn, trong khi nhiều học sinh THPT lựa chọn trường đại học còn cảm tính, thiếu hiểu biết về ngành nghề lựa chọn dẫn đến sự chán nản, lãng phí trong suốt quá trình đào tạo. Ba là, các trường đại học đã tập trung nguồn lực nhiều hơn vào các chiến dịch truyền thông nhằm cung cấp cho sinh viên tiềm năng những thông tin cần thiết và nâng cao vị thế của trường trong xã hội. Nhưng không phải tất cả nỗ lực truyền thông điệp nhằm thu hút sinh viên của các nhà trường đã được triển khai đúng hướng, hiệu quả.
2 Muốn giải quyết được những khó khăn này, mỗi trường đại học cần xác định rõ vai trò, sứ mệnh, có những giải pháp nhằm hoàn thiện chiến lược tuyển sinh. Một trường đại học nếu không sinh viên sẽ khó tồn tại, thu hút được những sinh viên tốt sẽ nền tảng để phát triển lâu dài. Như vậy, vấn đề then chốt phải là xác định rõ sinh viên tiềm năng của mình là ai? họ mong muốn gì? có những nhân tố nào thực sự ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của họ? Trong các nhân tố đó nhân tố nào đóng vai trò quan trọng và nhân tố nào ít quan trọng hơn? Chiều hướng tác động của các nhân tố đó như thế nào?. Cạnh tranh tuyển sinh là câu chuyện của tất cả các trường do vậy khám phá được những vấn đề này sẽ là cơ sở để các trường đại học điều chỉnh, bổ sung các giải pháp hợp lý, tập trung nguồn lực vào triển khai các giải pháp tuyển sinh tác động trực tiếp, hiệu quả, chủ động vào các yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến quyết định lựa chọn trường của học sinh và thu hút họ ghi danh, theo học tại trường. Từ thực tiễn này, tác giả nhận thấy cần có những nghiên cứu chuyên sâu xung quanh chủ đề về quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT ở Việt Nam. Về lý thuyết, theo thống kê còn hạn chế của tác giả, quyết định lựa chọn trường đại học đã được các tác giả trong nước và nước ngoài tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau theo quan điểm tiếp cận từ góc độ xã hội học, kinh tế, hay tổng hợp kinh tế - xã hội, và theo hướng marketing. Các góc nhìn khá phong phú, đa chiều từ các đối tượng như học sinh THPT – sinh viên tiềm năng, sinh viên, phụ huynh đến nhà trường. Chapman (1981), Kotler & Fox (1995), Joseph và Joseph (1998, 2000), Karl Wagner và cộng sự (2009), Joseph Kee Ming Sia (2013)...là những tác giả tiêu biểu cho hướng tiếp cận từ học sinh THPT. Những kết quả nghiên cứu này đã làm rõ được các yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học gồm cảm nhận về chi phí, cảm nhận về chương trình học, cảm nhận về cơ sở vật chất và nguồn lực, danh tiếng của trường đại học, lời khuyên của người khác, thông tin học sinh nhận được từ trường đại học. Những nghiên cứu này đều tiếp cận dựa trên lý thuyết ý định hành vi, tiếp cận từ góc độ “khách hàng” là những học sinh THPT, nhưng những nghiên cứu thực nghiệm này chủ yếu là vận dụng mô hình lý thuyết vào thực tế và kiểm chứng kết quả, chưa có những lý luận cụ thể, khoa học về việc vận dụng và làm thích ứng mô hình lý thuyết ý định hành vi vào bối cảnh nghiên cứu. Ở Việt Nam, những nghiên cứu về quyết định lựa chọn trường đại học thực sự còn hạn chế. Một số nghiên cứu của Trần Văn Quí và Cao Hào Thi (2009), Nguyễn Minh Hà và cộng sự (2011), Mai Thị Ngọc Đào và Anthony Thorpe (2015), Đỗ Thị Hồng Liên và cộng sự (2015) mới ở dạng các bài báo, bài nghiên cứu khoa học, luận
3 văn đại học, thạc sỹ. Hơn nữa, các nghiên cứu này đều hướng đến đối tượng là học sinh lớp 12 hoặc đã là sinh viên đại học. Tiếp cận từ nhóm đối tượng này có những hạn chế nhất định. Một là, đối với đối tượng là học sinh THPT, hoặc học sinh đang học lớp 12, quyết định lựa chọn trường của họ có thể chưa chắc chắn, bị động, rất thay đổi vì chịu nhiều ràng buộc về điều kiện xét tuyển. Nhóm sinh viên, việc hồi tưởng lại quyết định lựa chọn trường có thể bị sai lệch vì những trải nghiệm thực tế đã học tập ở bậc đại học tại thời điểm khảo sát. Những thay đổi trong chính sách tuyển sinh 2015 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với các trường đại học, học sinh và gia đình của họ. Học sinh THPT chủ động và có nhiều cơ hội lựa chọn trường theo năng lực mà ít chịu áp lực điểm sàn. Các trường đại học cũng phần nào chủ động trong công tác tuyển sinh trong bối cảnh cạnh tranh tuyển sinh rất mạnh mẽ. Các nghiên cứu về ý định hành vi và các nhân tố tác động là chủ đề được nhiều nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế quan tâm. Các nghiên cứu được tiến hành trong nhiều lĩnh vực với nhiều hàm ý quản trị khác nhau. Các kết quả đa dạng và phụ thuộc nhiều vào yếu tố ngữ cảnh nghiên cứu (lĩnh vực nghiên cứu, khu vực nghiên cứu...). Nghiên cứu về quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT là vấn đề tương đối mới trong ngữ cảnh Việt Nam. Hơn nữa các kết quả nghiên cứu trước ở Việt nam được dự đoán sẽ có ít nhiều sự thay đổi do bối cảnh tuyển sinh mới hiện nay. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh phổ thông trung học - Trường hợp Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu luận án của mình. 1.2 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh PTTH trên cơ sở trường hợp nghiên cứu ở Hà Nội. Từ kết quả nghiên cứu tổng quan chung và kết quả nghiên cứu thực tiễn ở các trường PTTH tại địa bàn Hà Nội, luận án sẽ cung cấp dẫn chứng làm cơ sở để đề xuất các chính sách nhằm giúp các trường đại học thu hút sinh viên. Cụ thể các câu hỏi nghiên cứu như sau: Về mặt lý thuyết, có những nhân tố nào ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT? Những lý thuyết nào lý giải về quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT? Trong bối cảnh của Việt Nam hiện nay, những nhân tố nào ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT? Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT như thế nào?
4 Biến điều tiết (học lực) có điều chỉnh như thế nào đến mối quan hệ giữa các nhân tố trong mô hình cấu trúc? Trên cơ sở kết quả nghiên cứu thực nghiệm tại các trường THPT ở Hà Nội, các trường đại học cần làm gì để thu hút hơn nữa sinh viên tiềm năng lựa chọn trường? 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Căn cứ vào mục tiêu nghiên cứu của luận án, đối tượng nghiên cứu của luận án là nghiên cứu một số nhân tố chính và mối quan hệ của các nhân tố này đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT. Từ đó những vấn đề cụ thể cần nghiên cứu gồm: - Cơ sở lý thuyết về hành vi - Tổng quan một số nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT - Mối quan hệ của các nhân tố đến quyết định lựa chọn đại học của học sinh THPT Phạm vi nghiên cứu: Luận án sẽ đề cập khái quát tình hình tuyển sinh của các trường đại học và vấn đề lựa chọn trường đại học của học sinh THPT ở Việt Nam. Sau đó, tập trung nghiên cứu sâu đối với trường hợp học sinh THPT ở Hà nội. Tác giả tập trung nghiên cứu đến đối tượng học sinh THPT đã tham gia kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia năm học 2015 – 2016, đây là nhóm học sinh có đủ điều kiện và ý định chắc chắn nhất về việc lựa chọn một trường đại học để theo học. Phạm vi về thời gian: Dữ liệu thứ cấp được thu thập cho giai đoạn 2010 – 2016, dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua bảng hỏi thời điểm từ 6/2016 đến hết tháng 10/2016 1.4 Phương pháp nghiên cứu Luận án dùng cả phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng để phục vụ cho quá trình nghiên cứu: (1) Nghiên cứu định tính gồm 2 giai đoạn: Một là, nghiên cứu định tính ban đầu nhằm tiến hành để khám phá các nhân tố chính, điều chỉnh và bổ sung các biến quan sát để đo lường các khái niệm nghiên cứu. Hai là, nghiên cứu định tính bổ sung nhằm tìm kiếm các giải thích để làm rõ kết quả nghiên cứu. (2) Nghiên cứu định lượng được tiến hành theo 2 giai đoạn: Một là, nghiên cứu sơ bộ và giai đoạn 2 là nghiên cứu chính thức. Cả 2 giai đoạn đều sử dụng phương pháp
5 khảo sát để thu thập dữ liệu. 1.5 Những đóng góp mới của luận án Những đóng góp mới về mặt học thuật, lý luận - Luận án đã vận dụng lý thuyết hành vi hợp lý và bổ sung thêm các nhân tố nhằm phù hợp với bối cảnh giáo dục đại học ở Việt Nam. Mô hình nghiên cứu gồm 07 nhân tố (cảm nhận về chi phí, cảm nhận về chương trình học, cảm nhận về cơ sở vật chất và nguồn lực, danh tiếng trường, thông tin học sinh nhận được từ trường đại học, lời khuyên của người khác, chuẩn mực chủ quan), các nhân tố vừa có tính kế thừa, vừa có tính mới góp phần hoàn thiện hơn cơ sở lý luận trong nghiên cứu về quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh trung học phổ thông (THPT). - Luận án đã phân tích/thảo luận về vai trò của biến điều tiết học lực, điều tiết lên mối quan hệ giữa danh tiếng trường đại học, chuẩn mực chủ quan và quyết định lựa chọn trường đại học trong mô hình cấu trúc. Những phát hiện, đề xuất mới rút ra được từ kết quả nghiên cứu của luận án - Luận án đã xác định và đo lường được các nhân tố chính ảnh hưởng tới quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT trong bối cảnh Việt Nam hiện nay. Cụ thể, luận án kết luận 04 nhân tố ảnh hưởng tích cực theo thứ tự là (1) danh tiếng trường đại học (2) cảm nhận về chương trình học, (3) cảm nhận về chi phí, (4) chuẩn mực chủ quan. Danh tiếng trường đại học có ảnh hưởng tích cực đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT và tác động với nhóm học sinh có học lực khá giỏi mạnh hơn là nhóm học lực yếu, kém. Chuẩn mực chủ quan có tác động tích cực đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT và tác động đối với nhóm học sinh có học lực yếu, kém mạnh hơn là nhóm học lực giỏi, khá. - Luận án cung cấp nhiều thông tin hữu ích cho các bên liên quan. Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận án đã khuyến nghị đối với các cơ quan quản lý nhà nước, các nhà quản trị một số đề xuất nhằm gợi ý cho các trường đại học nâng cao khả năng cạnh tranh trong tuyển sinh, tác động tích cực đến quyết định lựa chọn trường và thực hiện các giải pháp tuyển sinh hiệu quả thu hút học sinh THPT. 1.6 Kết cấu của luận án Luận án nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT: trường hợp Hà Nội được kết cấu gồm các chương sau: Chương 1: Chương mở đầu
6 Chương 2: Cơ sở lý thuyết và tổng quan nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Chương 4: Bối cảnh nghiên cứu và kết quả nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học của học sinh THPT Chương 5: Bình luận và khuyến nghị chính sách nhằm thu hút sinh viên của các trường đại học
7 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH LỰA CHỌN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA HỌC SINH THPT 2.1 Tổng quan về hệ thống giáo dục quốc dân ở Việt Nam 2.1.1 Khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam Theo Quyết định số 1981/QĐ – TTg được Chính phủ phê duyệt. Khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam có 4 cấp gồm: - Giáo dục mầm non gồm giáo dục nhà trẻ và giáo dục mẫu giáo - Giáo dục phổ thông được bao gồm giáo dục tiểu học, giáo dục trung học cơ sở và giáo dục trung học phổ thông - Giáo dục nghề nghiệp gồm các trình độ sơ cấp, trung cấp và cao đẳng - Giáo dục đại học gồm các trình độ đại học, thạc sĩ và tiến sĩ. Cấu trúc Khung trình độ quốc gia bao gồm 8 bậc trình độ: Bậc 1- Sơ cấp I; Bậc 2- Sơ cấp II; Bậc 3 – Sơ cấp III; Bậc 4 – Trung cấp; Bậc 5 – Cao đẳng; Bậc 6 – Đại học; Bậc 7 – Thạc sĩ; Bậc 8 – Tiến sĩ. Tương ứng với mỗi bậc trình độ là: Chuẩn đầu ra (gồm kiến thức, kỹ năng, mức tự chủ và trách nhiệm người tốt nghiệp khoa đào tọa nếu có) và khối lượng học tập tối thiểu, tính bằng tín chỉ người học phải tích lũy cho mỗi trình độ; Văn bằng chứng chỉ công nhận. Cụ thể trong Hình 2.1 Hình 2.1: Khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân theo Quyết định 1981/QĐ-TTg ngày 18/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ Nguồn: Cổng thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam
8 Đối với bậc THPT được thực hiện trong 3 năm học, bắt đầu từ lớp 10 đến lớp 12. Học sinh tốt nghiệp THPT có thể học lên đại học hoặc theo các chương trình giáo dục nghề nghiệp. GDĐH được thực hiện từ 3 đến 5 năm tùy theo định hướng nghiên cứu hay ứng dụng. Theo Luật GDĐH qui định: Cơ sở GDĐH trong hệ thống giáo dục quốc dân gồm: trường cao đẳng; đại học, học viện; đại học vùng, đại học quốc gia; viện nghiên cứu khoa học được phép đào tạo trình độ tiến sĩ. Cơ sở GDĐH Việt Nam được tổ chức theo các loại hình như: cơ sở GDĐH công lập thuộc sở hữu nhà nước, do Nhà nước đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất; cơ sở GDĐH tư thục thuộc sở hữu của tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức kinh tế tư nhân hoặc cá nhân, do tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức kinh tế tư nhân hoặc cá nhân đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất; cơ sở GDĐH có vốn đầu tư nước ngoài (có 100% vốn của nhà đầu tư nước ngoài); cơ sở GDĐH liên doanh giữa nhà đầu tư nước ngoài và nhà đầu tư trong nước. Các mục tiêu chung của cơ sở GDĐH được qui định như sau: a) Đào tạo nhân lực, nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài; nghiên cứu khoa học, công nghệ tạo ra tri thức, sản phẩm mới, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế; b) Đào tạo người học có phẩm chất chính trị, đạo đức; có kiến thức, kỹ năng thực hành nghề nghiệp, năng lực nghiên cứu và phát triển ứng dụng khoa học và công nghệ tương xứng với trình độ đào tạo; có sức khỏe; có khả năng sáng tạo và trách nhiệm nghề nghiệp, thích nghi với môi trường làm việc; có ý thức phục vụ nhân dân. Trong đó mục tiêu của đào tạo trình độ đại học là để người học có kiến thức chuyên môn toàn diện, nắm vững nguyên lý, quy luật tự nhiên - xã hội, có kỹ năng thực hành cơ bản, có khả năng làm việc độc lập, sáng tạo và giải quyết những vấn đề thuộc ngành được đào tạo. Theo Nghị định số 73/2015/NĐ – CP qui định các cơ sở GDĐH được phân theo hai hướng gồm đại học định hướng nghiên cứu và đại học định hướng ứng dụng. Các chương trình đào tạo định hướng nghiên cứu có mục tiêu và nội dung theo hướng chuyên sâu về nguyên lý, lý thuyết cơ bản trong các lĩnh vực khoa học phát triển các công nghệ nguồn làm nền tảng để phát triển các lĩnh vực khoa học ứng dụng và công nghệ. Các chương trình đào tạo định hướng ứng dụng có mục tiêu và nội dung theo hướng phát triển kết quả cơ bản, ứng dụng các công nghệ nguồn thành các giải pháp công nghệ, qui trình quản lý, thiết kế các công cụ hoàn chỉnh phục vụ nhu cầu đa dạng
9 của con người. Tùy theo chất lượng, các cơ sở GDĐH được phân chia thành 3 hạng theo thứ tự từ cao xuống thấp: hạng 1, hạng 2, hạng 3. Nhìn chung, khung cơ cấu hệ thống quốc dân mới được thiết kế theo hướng mở, linh hoạt, liên thông giữa các cấp học, trình độ và giữa các phương thức giáo dục, đào tạo; đẩy mạnh phân luồng sau trung học cơ sở; định hướng nghề nghiệp ở THPT. Trong bối cảnh GDĐH ở Việt Nam hiện nay, các cơ sở GDĐH được giao quyền tự chủ về tổ chức quản lý, tài chính, học thuật. Trong đó tự chủ về học thuật là sự chủ động trong công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học. Các cơ sở GDĐH được tự quyết định ngành học cũng như chương trình đào tạo; tự quyết định các tiêu chuẩn học thuật và đảm bảo chất lượng; tự quyết định phương thức, số lượng tuyển sinh. Tự quyết định hình thức thực hiện cũng như phương thức liên kết trong việc thực hiện các mục tiêu khoa học công nghệ, hợp tác quốc tế. Theo Luật GDĐH, thuật ngữ Đại học là cơ sở GDĐH bao gồm tổ hợp các trường cao đẳng, trường đại học, viện nghiên cứu khoa học thành viên thuộc các lĩnh vực chuyên môn khác nhau, tổ chức theo hai cấp, để đào tạo các trình độ của GDĐH. Trong nghiên cứu này, tác giả chủ yếu hướng đến các trường đại học và các viện đào tạo hệ đại học chính quy, không bao gồm các trường cao đẳng, hệ đào tạo cao đẳng. 2.1.2 Khái niệm, đặc điểm của GDĐH và lợi ích của việc học đại học 2.1.2.1 Khái niệm về GDĐH Theo từ điển Giáo dục học (2001) thuật ngữ giáo dục là “Hoạt động hướng tới con người thông qua một hệ thống các biện pháp tác động nhằm truyền thụ những tri thức và kinh nghiệm, rèn luyện kỹ năng và lối sống, bồi dưỡng tư tưởng và đạo đức cần thiết cho đối tượng, giúp hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất, nhân cách phù hợp với mục đích, mục tiêu chuẩn bị cho đối tượng tham gia lao động sản xuất và đời sống xã hội. Giáo dục là bộ phận của quá trình tái sản xuất mở rộng sức lao động xã hội, mà con người được giáo dục là nhân tố quan trọng nhất, vừa là động cơ, vừa là mục đích phát triển xã hội”. Theo Ronald Barnett (1992) có 4 khái niệm thông dụng nhất về GDĐH: - GDĐH là một dây chuyền sản xuất mà đầu ra là nhân lực đạt chuẩn: với quan điểm này, GDĐH là một quá trình trong đó người học được quan niệm như những sản phẩm được cung ứng ra thị trường lao động. Như vậy, GDĐH trở thành “đầu vào” tạo nên sự phát triển và tăng trường của thương mại và công nghiệp. - GDĐH là đào tạo để trở thành nhà nghiên cứu.Với quan điểm này GDĐH là thời gian chuẩn bị để hình thành nên những nhà khoa học và nghiên cứu thực sự.
10 - GDĐH là quản lý việc tổ chức giảng dạy một cách hiệu quả. Hoạt động giảng dạy là cốt lõi của một trường đại học do vậy các trường phải quản lý việc giảng dạy để nâng cao chất lượng. - GDĐH là mở rộng cơ hội trong cuộc sống cho người học. Như vậy, GDĐH xem như là một cơ hội tốt để học viên nâng cao, phát triển, hình thành thêm nhận thức bản thân. Như vậy, các khái niệm này đã thể hiện tính liên hoàn và làm rõ GDĐH là cơ hội cho người học được tham gia vào quá trình phát triển bản thân bằng cách học tập thường xuyên và linh hoạt. Trong Nghị Quyết 14/2005/NQ- CP ngày 2/11/2005 của Chính phủ Việt Nam về đổi mới căn bản và toàn diện GDĐH giai đoạn 2006 – 2020 cũng đã đặt ra yêu cầu: “Hiện đại hóa hệ thống GDĐH trên cơ sở kế thừa những thành quả giáo dục và đào tạo của đất nước, phát huy bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa nhân loại, nhanh chóng tiếp cận xu thế phát triển GDĐH tiên tiến trên thế giới” Ở Việt Nam, GDĐH đã có nhiều thay đổi tích cực từ hình thức đến nội dụng đào tạo và nghiên cứu. Tuy nhiên, việc mở rộng đào tạo của các trường đại học, tăng số lớp học, số lượng sinh viên, qui mô đào tạo ngày càng tăng nhanh đến mức khó kiểm soát và dẫn đến tình trạng kém chất lượng. Chất lượng GDĐH dường như chưa tương xứng với sự phát triển về số lượng của các trường đại học cả nước. Đội ngũ giảng viên đại học hiện nay có chuyên môn trình độ tương đối cao nhưng tỷ lệ tiến sỹ và phó giáo sư so với các nước trong khu vực không nhiều. Phần đa giảng viên có trình độ cao lại tập trung ở các thành phố lớn trong khi các trường đại học thì phân bổ ở nhiều khu vực khác nhau. Cơ sở vật chất hạn chế đặc biệt là các trường đại học được nâng cấp từ các trường cao đẳng hoặc một số trường ngoài công lập mới thành lập. Nhiều trường chưa có điều kiện để xây mới trường do vậy phải đi thuê địa điểm, học tạm, học mượn vì thế môi trường học tập kém hiệu quả, không gian cho các hoạt động đoàn thể rất kém... Các chương trình đào tạo hiện nay còn nặng về lý thuyết do vậy sinh viên bị áp lực trong học tập mà kết quả không cao. Số sinh viên tốt nghiệp đại học ra trường mà thất nghiệp hoặc không làm đúng chuyên môn vẫn ở mức cao. Trần Khánh Đức (2010) nhận định rằng chất lượng đào tạo đại học có sự phân biệt rõ rệt giữa các hệ chính qui và không chính qui, giữa trường công lập và ngoài công lập, giữa các trường công lập trọng điểm và công lập địa phương. Vì lẽ đó, học sinh PTTH thường ưu tiên lựa chọn các trường đại học công lập, những trường có uy tín về học thuật để theo học bậc đại học. Hàng năm, những trường công lập thuộc Top trên vẫn chiếm lợi thế tuyển sinh, ngược lại nhiều trường công lập chất lượng không tốt, trường ngoài công lập vẫn gặp khó khăn khi thu hút sinh viên.