Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển: Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:190

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển "Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội" trình bày các nội dung chính sau: Hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp; Đánh giá thực trạng phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội; Phân tích các yếu tố ảnh hưởng phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội; Đề xuất các giải pháp phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển: Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THỊ HUYỀN CHÂM PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2023
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THỊ HUYỀN CHÂM PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngà nh : Kinh tế phát triển Mã số : 9 31 01 05 Ngươi hương dã n khoa hộ c ̀ ́ : GS.TS. Phạm Bảô Dương TS. Nguyễn Tất Thắng HÀ NỘI – 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Huyền Châm i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Phạm Bảo Dương và TS. Nguyễn Tất Thắng đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Kinh tế, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn - Học viện Nông nghiệp Việt Nam nơi tôi đang công tác và sinh hoạt chuyên môn, đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ của Sở Kế hoạch và Đầu tư thành phố Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành phố Hà Nội, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa thành phố Hà Nội, Cán bộ quản lý và người lao động tại các Doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án./. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Huyền Châm ii
MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục biểu đồ, sơ đồ ................................................................................................. ix Danh mục hình .................................................................................................................. x Danh mục hộp .................................................................................................................. xi Trích yếu luận án ............................................................................................................ xii Thesis abstract................................................................................................................ xiv Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................ 3 1.2.1. Mục tiêu chung .................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.4. Những đóng góp mới của luận án........................................................................ 4 1.4.1. Về lý luận nghiên cứu .......................................................................................... 4 1.4.2. Về thực tiễn nghiên cứu ....................................................................................... 4 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án .......................................................... 5 1.5.1. Ý nghĩa khoa học ................................................................................................. 5 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................................. 5 Phần 2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ......................................................................... 6 2.1. Tổng quan công trình nghiên cứu có liên quan ................................................... 6 2.1.1. Nghiên cứu về đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa ...................................... 6 2.1.2. Nghiên cứu về vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa .......................................... 7 iii
2.1.3. Nghiên cứu về khái niệm, nội dung phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ........... 8 2.1.4. Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................................................................................ 10 2.1.5. Nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa ................... 11 2.1.6. Nghiên cứu về giải pháp thu hút đầu tư doanh nghiệp vào phát triển nông nghiệp ................................................................................................................ 12 2.1.7. Nghiên cứu về yếu tố ảnh hưởng tới phát triển doanh nghiệp nông nghiệp ...... 13 2.1.8. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án ........................................ 15 2.2. Cơ sở lý luận về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp ......... 15 2.2.1. Một số khái niệm ............................................................................................... 15 2.2.2. Đặc trưng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp .................. 24 2.2.3. Vai trò, ý nghĩa của phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp ...... 28 2.2.4. Nội dung phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp ............... 30 2.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp ....................................................................................................... 36 2.3. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 43 2.3.1. Kinh nghiệm thế giới về phát triển doanh nghiệp lĩnh vực nông nghiệp .......... 43 2.3.2. Kinh nghiệm trong nước về phát triển doanh nghiệp lĩnh vực nông nghiệp ......... 47 2.3.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho thành phố Hà Nội trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp .......................................................... 50 Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 52 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 53 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................ 53 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................. 53 3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ..................................................................................... 56 3.1.3. Những thuận lợi và khó khăn đối với phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội ........................................ 61 3.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 62 3.2.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu ..................................................................... 62 3.2.2. Khung phân tích nghiên cứu .............................................................................. 63 3.2.3. Phương pháp thu thập thông tin, dữ liệu ........................................................... 65 iv
3.2.4. Phương pháp xử lý thông tin, dữ liệu ................................................................ 67 3.2.5. Phương pháp phân tích thông tin, dữ liệu.......................................................... 68 3.2.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 70 Tóm tắt phần 3 ................................................................................................................ 72 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 73 4.1. Thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội .................................................................................. 73 4.1.1. Phát triển về số lượng, quy mô .......................................................................... 73 4.1.2. Nâng cao chất lượng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội.................................................................................................... 79 4.2.3. Kết quả cạnh tranh ............................................................................................. 91 4.2. Các yếu tố ảnh hưởng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................................................... 96 4.2.1. Cơ chế chính sách .............................................................................................. 96 4.2.2. Môi trường Kinh tế xã hội và thị trường ......................................................... 102 4.2.3. Đầu tư công và xây dựng cơ sở hạ tầng của địa phương ................................. 104 4.2.4. Nguồn lực ........................................................................................................ 109 4.2.5. Tiếp cận công nghệ .......................................................................................... 120 4.2.6. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 125 4.3. Giải pháp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội ................................................................................ 127 4.3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ................................................................................. 127 4.3.2. Giải pháp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội ................................................................................ 136 Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 147 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 149 5.1. Kết luận ........................................................................................................... 149 5.2. Kiến nghị ......................................................................................................... 150 Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án .................................... 151 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152 Phụ lục ......................................................................................................................... 160 v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa Tiếng Việt BHXH Bảo hiểm xã hội CTCP Công ty cổ phần DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa FDI Đầu tư trực tiếp từ nước ngoài GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn (Tỉnh/ TP) GTGT Giá trị gia tăng KTXH Kinh tế xã hội NLCT Năng lực cạnh tranh NSNN Ngân sách nhà nước PCI Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh QSDĐ Quyền sử dụng đất SXKD Sản xuất kinh doanh SXNN Sản xuất nông nghiệp TMĐT Thương mại điện tử TNHH Trách nhiệm hữu hạn TTHC Thủ tục hành chính UBND Ủy ban nhân dân R&D Nghiên cứu và triển khai XHCN Xã hội chủ nghĩa vi
DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 2.1. Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo các lĩnh vực theo NĐ 56/2009/ND-CP.................................................................................... 19 2.2. Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo các lĩnh vực theo NĐ 80/2021/ND-CP.................................................................................... 20 3.1. Tình hình dân số và lao động thành phố Hà Nội ........................................ 60 3.2. Thu thập số liệu thứ cấp .............................................................................. 65 3.3. Thông tin doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội ............ 66 3.4. Phân bổ mẫu phỏng vấn sâu cán bộ phụ trách chuyên môn ....................... 67 3.5. Thang đo và ý nghĩa các thang đo............................................................... 69 4.1. Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội đổi mới công nghệ .................................................................................................... 80 4.2. Hệ số nợ của các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp thành phố Hà Nội ........................................................................................ 80 4.3. Hiệu quả sử dụng lao động của các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp thành phố Hà Nội ........................................................... 81 4.4. Hiệu suất sinh lời trên tài sản (ROA) .......................................................... 82 4.5. Hiệu suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) ............................................ 82 4.6. So sánh hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội với các doanh nghiệp nông nghiệp quy mô lớn năm 2021 ........................................................................................ 84 4.7. Quy mô vốn doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội theo loại hình doanh nghiệp ........................................................................ 84 4.8. Chất lượng nhân lực trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp thành phố Hà Nội ................................................................... 85 4.9. Tình hình ứng dụng công nghệ thông tin của các doanh nghiệp điều tra ........ 86 4.10. Tình hình đăng ký nhãn hiệu của doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội .................................................................................... 87 4.11. Cơ cấu tiêu thụ sản phẩm của các loại hình doanh nghiệp ......................... 88 vii
4.12. Tỷ lệ đổi mới sản phẩm trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội .................................................................................... 89 4.13. Đánh giá về chính sách giá của doanh nghiệp ............................................ 90 4.14. Hoạt động xúc tiến quảng cáo của doanh nghiệp........................................ 91 4.15. Lợi nhuận của doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp ................. 91 4.16. Ý kiến đánh giá của chủ doanh nghiệp về ảnh hưởng của cơ chế chính sách .................................................................................................. 102 4.17. Ý kiến đánh giá của chủ doanh nghiệp về ảnh hưởng của yếu tố kinh tế xã hội ..................................................................................................... 104 4.18. Ý kiến đánh giá của chủ doanh nghiệp về cơ sở hạ tầng của địa phương ..... 105 4.19. Đánh giá về chi phí chính thức khi thành lập doanh nghiệp ..................... 108 4.20. Đánh giá về chi phí phi chính thức khi thành lập doanh nghiệp ............... 108 4.21. Ý kiến đánh giá của chủ doanh nghiệp đối với vấn đề thuê đất................ 109 4.22. Thông tin cơ bản về chủ doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội ........................................................................................... 111 4.23. Đánh giá của chủ doanh nghiệp về chất lượng lao động .......................... 112 4.24. Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp có website ............ 113 4.25. Mức độ tiếp cận nguồn vốn của các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội .......................................................................... 114 4.26. Cách thức chủ yếu doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội cập nhật văn bản về chính sách pháp luật .................................... 118 4.27. Tỷ lệ Doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội đổi mới công nghệ ........................................................................................... 120 4.28. Đánh giá của chủ doanh nghiệp về ảnh hưởng của công nghệ ................. 125 4.29. Phân tích ma trận SWOT .......................................................................... 134 viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ TT Tên biểu đồ, sơ đồ Trang 4.1. Biến động số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội ......................................................................................................... 75 4.2. Chuyển dịch cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội theo hình thức sở hữu ..................................................................... 76 4.3. Chuyển dịch cơ cấu theo loại hình doanh nghiệp của doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội ................................................... 78 4.4. Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội tham gia xuất khẩu ............................................................................................... 79 4.5. Tình hình nộp ngân sách doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội ............................................................................................. 92 4.6. Biến động số lượng việc làm trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội ............................................................................ 93 4.7. Thu nhập bình quân đầu người theo giá hiện hành ..................................... 94 4.8. Số lượng Doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội tham gia vào các Hiệp hội ......................................................................... 117 4.9. Khó khăn các doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội trong đổi mới công nghệ ........................................................................... 121 4.10. Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp Hà Nội thực hiện chuyển đổi số .................................................................................... 123 4.11. Tỷ lệ ý kiến về các tác động của biến đổi khí hậu mà doanh nghiệp quan tâm .................................................................................................... 126 3.1. Khung phân tích .......................................................................................... 64 ix
DANH MỤC HÌNH TT Tên hình Trang 3.1. Bản đồ địa giới hành chính thành phố Hà Nội ............................................ 53 4.1. Hiệu suất sinh lợi năm 2020 theo lĩnh vực hoạt động và quy mô doanh nghiệp phạm vi cả nước ................................................................... 83 4.2. Kết quả kiểm định sự khác biệt về giữa 3 loại hình doanh nghiệp về ứng dụng công nghệ thông tin..................................................................... 86 4.3. Kết quả kiểm định sự khác biệt giữa 3 loại hình doanh nghiệp về đổi mới sản phẩm .............................................................................................. 89 4.4. Chỉ số thành phần của PCI Hà Nội năm 2021 và 2022............................. 106 4.5. Xếp hạng của PCI Hà Nội so với các tỉnh thành trong cả nước theo thời gian .................................................................................................... 106 4.6. So sánh PCI Hà Nội với các tỉnh vùng Đồng bằng sông Hồng ................ 107 x
DANH MỤC HỘP TT Tên hình hộp Trang 4.1. Khó khăn trong tiếp cận Quỹ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ............ 97 4.2. Kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn còn nhiều vướng mắc ..... 101 4.3. Tiếp cận vốn ngân hàng khó khăn ............................................................ 115 4.4. Khó khăn của Ngân hàng khi cho vay ...................................................... 115 4.5. Cơ chế bảo lãnh tín dụng còn kém hiệu quả ............................................. 116 4.6. Tham gia Hiệp hội chủ yếu vì phong trào ................................................. 118 4.7. Không truy cập website thường xuyên ..................................................... 119 4.8. Khó khăn trong tiếp cận thị trường xuất khẩu .......................................... 119 4.9. Chưa nhìn thấy tác động rõ rệt của chuyển đổi số .................................... 124 xi
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Nguyễn Thị Huyền Châm Tên luận án: Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9 31 01 05 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội, đề xuất giải pháp nhằm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp tại địa bàn nghiên cứu trong thời gian tới. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp tiếp cận: Đề tài sử dụng 3 phương pháp tiếp cận là (i) Tiếp cận hệ thống; (ii) Tiếp cận thể chế; (iii) Tiếp cận theo khu vực kinh tế. - Phương pháp thu thập dữ liệu, thông tin + Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, sách và tạp chí chuyên ngành về phát triển DNNVV cũng như DN đầu tư lĩnh vực nông nghiệp. Từ đó nghiên cứu hệ thống hóa tổng quan lý luận và thực tiễn về phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp. + Dữ liệu sơ cấp được thu thập bằng điều tra trực tiếp 100 chủ DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội, phỏng vấn sâu các cán bộ phụ trách chuyên môn từ cơ quan quản lý nhà nước. - Phương pháp phân tích Các phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, thống kê so sánh, phương pháp cho điểm theo thang đo Likert và phân tích SWOT. Kết quả chính và kết luận Luận án đã hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển chăn DNNVV sản xuất nông nghiệp, từ đó xây dựng khung phân tích để làm cơ sở nghiên cứu đề tài. Kết quả nghiên cứu cho thấy các DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội thời gian qua có sự gia tăng về số lượng DN, theo loại hình DN và theo lĩnh vực hoạt động; Chuyển dịch cơ cấu theo hướng tiến bộ, gia tăng tỷ trọng của DN thuộc khu vực tư nhân. Giai đoạn điều tra khảo sát từ 2019-2021 cho thấy các DN gặp cú sốc Covid-19 nên năng lực sản xuất kinh doanh biến động theo hướng tiêu cực, tuy nhiên hệ số nợ ghi nhận được trong thời gian này đều nhỏ hơn 1, ở mức an toàn cho xii
biết trong giai đoạn khó khăn đó các DN quản lý nợ khá tốt. Các chỉ tiêu ROA, ROE của các DN này đều thấp hơn DN khối nông lâm thủy sản cả nước ở cùng thời điểm mốc so sánh năm 2020. Tình hình thu hút lao động trong các DN này cho thấy xu hướng giảm ngay cả trước khi đại dịch Covid-19 xảy ra, cho thấy khu vực nông nghiệp đang ngày càng trở nên kém hấp dẫn lao động hơn các lĩnh vực khác. Đây cũng chính là thách thức cho các DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố trong tương lai. Luận án phân tích năng lực cạnh tranh của các DNNVV sản xuất nông nghiệp trên ba khía cạnh. Tài sản cạnh tranh của DN bao gồm là các nguồn lực nội tại của DN đều ở mức hạn chế. Ở tiến trình cạnh tranh, khả năng nghiên cứu phát triển sản phẩm của các DN thấp. Các DN này không có lợi thế cạnh tranh về giá sản phẩm. Kết quả cạnh tranh thể hiện thông qua chỉ tiêu lợi nhuận của các DN cho biết đều ở mức thấp. Theo lĩnh vực hoạt động, lợi nhuận của DN trồng trọt cao nhất. Theo hai loại hình DN, Công ty CP có biểu hiện năng lực cạnh tranh tốt hơn so với nhóm công ty TNHH. Nghiên cứu cũng chỉ ra các yếu tố có ảnh hưởng đến phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố. Các chủ trương chính sách đang trong quá trình hoàn thiện. Thành phố Hà Nội chưa có chính sách đặc thù khuyến khích các DN này. Đầu tư công và cơ sở hạ tầng ở những khu vực xa trung tâm thành phố còn bộc lộ nhiều hạn chế. Do chủ yếu các DN này thuộc quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế dẫn đến khả năng tiếp cận công nghệ trong sản xuất kinh doanh còn gặp rất nhiều khó khăn. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, đề tài đã đề xuất các nhóm giải pháp nhằm phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội gồm: i) Hoàn thiện chính sách hỗ trợ DN; ii) Nâng cao chất lượng đầu tư công và dịch vụ công; iii) Tăng cường khả năng tiếp cận nguồn lực; iv) Tăng cường khả năng tiếp cận công nghệ; v) Tăng cường liên kết giữa DN và đối tác. xiii
THESIS ABSTRACT Author: Nguyen Thi Huyen Cham Thesis topic: The development of agricultural production small and medium-sized enterprises in Hanoi city Major: Development Economics Code: 9 31 01 05 Training institution: Vietnam National University of Agriculture Research objectives Based on research, the thesis assesses of the current status of the development of agricultural production small and medium-sized enterprises (SMEs) in Hanoi and proposes solutions to develop agricultural production SMEs in the research area in the coming time. Research Methods - Approach: The research uses 3 approaches: (i) Systems approach; (ii) Institutional approach; (iii) Approach by economic sector. - Methods of collecting data and information + Secondary data is collected from reports, books, and specialized magazines on SME development as well as businesses investing in the agricultural sector. Accordingly, the study systematizes the theoretical and practical overview of agricultural production SME development. + Primary data was collected by direct interview of 100 agricultural production SMEs owners in Hanoi, in-depth interviews with professional officials from state management agencies. - Analytical methods Data analysis methods include descriptive statistics, comparative statistics, qualitative analysis methods, and SWOT analysis. Main results and conclusions The thesis has systematized and clarified the theoretical and practical basis for the development of agricultural production SMEs, thereby building an analytical framework to serve as a basis for the research. Research results show that agricultural production SMEs in Hanoi have recently increased in the number of enterprises, by type of enterprise, and by field of operation. There has also been structural transformation towards progress, increasing the proportion of private sector enterprises. The survey period from 2019 to 2021 demonstrates that businesses encountered the Covid-19 shock, so their production and business capacity was negatively affected, but the debt ratios recorded during this period were all less than 1 which were at a safe level, indicating that during that difficult xiv
period, businesses managed their debt quite well. The ROA and ROE indicators of these enterprises were all lower than agricultural, forestry and fishery enterprises nationwide at the same comparison point in 2020. The labor attraction situation in these enterprises faced a decreasing trend even before the Covid-19 pandemic occurred, showing that the agricultural sector is becoming less attractive to labor than other sectors. This is also a challenge for agricultural production SMEs in Hanoi in the future. The thesis analyzes the competitiveness of agricultural production SMEs in three aspects. Competitive assets of an enterprise include the internal resources of the enterprise which are all limited. In the competitive process, the ability of businesses to research and develop products is low. These businesses do not have a competitive advantage in product prices. Competitive results expressed through the profit targets of surveyed businesses are all at a low level. According to the field of operation, the profits of farming enterprises are the highest. According to the two types of businesses, joint- stock companies show better competitiveness than limited liability companies. The study also points out factors that affect the development of agricultural production SMEs in Hanoi. Policy guidelines are in the process of being finalized. Hanoi does not have a specific policy to encourage these businesses. Public investment and infrastructure in areas far from the city center still reveal many limitations. Because these enterprises are mainly small-scale and have limited resources, access to technology in production and business is still facing many difficulties. Based on the research results, the thesis has proposed groups of solutions to develop agricultural production SMEs in Hanoi, including: i) Completing business support policies; ii) Improving the quality of public investment and public services; iii) Enhancing access to resources; iv) Increasing access to technology; v) Strengthening links between businesses and partners. xv
PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) là một loại hình tổ chức kinh tế với số lượng đông đảo, có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển kinh tế. Đối với các nền kinh tế đang phát triển, khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa được xác định là thành tố cơ bản, có tính quyết định đối với sự thành công của công cuộc phát triển kinh tế và xóa đói, giảm nghèo. Chính các doanh nghiệp nhỏ và vừa với sự phân bổ rộng khắp, đông đảo tạo nhiều việc làm và nâng cao thu nhập cho người lao động, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát huy tiềm năng, lợi thế so sánh của ngành, vùng, quốc gia (Nguyễn Thị Hoàng Lý, 2019). Ở Việt Nam, trong những năm qua, nhờ chủ trương đúng đắn của Đảng, chính sách thông thoáng của Nhà nước nên số lượng các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam đã hình thành và phát triển rất nhanh. Theo báo cáo của Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa, tính đến cuối 2021 cả nước có khoảng 800 nghìn doanh nghiệ̣p, trong đó doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm trên 98%. Các doanh nghiệp này đã và đang có đóng góp to lớn vào sự phát triển chung của đất nước. Kết quả hàng năm tạo đóng góp khoảng 40% GDP, 30% thu nộp ngân sách nhà nước và thu hút gần 60% lao động (Vũ Long, 2022). Ở nước ta nông nghiệp vẫn là một trong những ngành kinh tế then chốt. Nông nghiệp tạo ra 85% việc làm cho cư dân nông thôn và là nguồn sinh kế của hơn 65% dân số cả nước (Tổng cục Thống kê, 2020). Do đó, chủ trương phát triển các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp vẫn được coi là động lực cho phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn (Nghị định 57/2018/NĐ-CP). Các doanh nghiệp sẽ tạo ra động lực thúc đẩy áp dụng ngày càng nhiều tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp, làm tăng năng suất, chất lượng và hiệu quả, vật nuôi, tạo thêm nhiều việc làm và thu nhập cho người lao động. Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa sản xuất nông nghiệp được xem là giải pháp giải quyết hài hòa mục tiêu hiện đại hóa nông nghiệp với loại hình doanh nghiệp năng động, dễ thích ứng trong nền kinh tế thị trường. Hà Nội nằm ở vị trí trung tâm đồng bằng sông Hồng, có hạ tầng phát triển, điều kiện tự nhiên thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp. Trong trung hạn và dài 1
hạn, phát triển nông nghiệp vẫn là ưu tiên của thành phố, là trụ đỡ cho phát triển kinh tế thủ đô. Tuy nhiên, thực tiễn hiện nay hoạt động của các DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố còn chưa tương xứng với tiềm năng. Đến 2021, số lượng doanh nghiệp thuộc lĩnh vực nông nghiệp chỉ chiếm 0,32% số lượng doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội (Cục Thống kê Hà Nội, 2022). Các doanh nghiệp thường có quy mô nhỏ, vốn ít, sử dụng công nghệ đơn giản, thu hút không nhiều lao động nông thôn và đóng góp còn khiêm tốn. Bản thân các doanh nghiệp hiện phải đối mặt với các yếu tố bất lợi như sức cạnh tranh kém, môi trường hoạt động chưa thực sự thuận lợi, trình độ nhân lực, vật lực, tài lực còn hạn chế. Thực trạng trên cho thấy sự cần thiết nghiên cứu phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới. Tổng quan các nghiên cứu trước đây cho thấy có nhiều nghiên cứu về DNNVV và nghiên cứu liên quan doanh nghiệp đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp và khu vực nông thôn, tuy nhiên gần như chưa có nghiên cứu nào về phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp nói chung và trên địa bàn thành phố Hà Nội nói riêng. Nghiên cứu nước ngoài thường tập trung vào vai trò hay tác động của DNNVV như Aceleanu & cs. (2014), Christian (2012), Karadag (2016), Manzoor & cs. (2021). Một số khác tập trung nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến DNNVV như Chittithaworn & cs. (2011) hay đi sâu một khía cạnh cụ thể như các rào cản trong đổi mới công nghệ ở các DNNVV (Indrawati, 2020). Các nghiên cứu kể trên thường thực hiện trên phạm vi một quốc gia, sử dụng phương pháp nghiên cứu định định tính hoặc định lượng, hoặc kết hợp. Các nghiên cứu trong nước xoay quanh trọng tâm nội hàm của phát triển nhưng theo nhiều quan điểm đa dạng khác nhau. Lê Thế Phiệt (2016) nghiên cứu phát triển DNNVV tỉnh Đắk Lắk tiếp cận dưới góc nhìn của Quản trị kinh doanh. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hoàng Lý (2019) về phát triển DNNVV tỉnh Hòa Bình tiếp cận dưới góc độ Kinh tế phát triển, song chưa có đánh giá về năng lực cạnh tranh về DN. Nghiên cứu có liên quan đến doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, Trần Tuấn Sơn (2022) lại tập trung về các giải pháp thu hút đầu tư phát triển nông nghiệp, mà không đi sâu đánh giá về thực trạng phát triển và phân tích kết quả của các DNNVV khi đi vào giai đoạn hoạt động. Trên địa bàn Hà Nội, có nghiên cứu của 2
Phạm Thu Hương (2017) phân tích sâu về năng lực cạnh tranh nhưng của các DNNVV nói chung theo các ngành nghề lĩnh vực khác nhau. Xuất phát từ những lý do trên, rất cần nghiên cứu làm rõ thực trạng phát triển các DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian qua, chỉ ra các khó khăn, thách thác là căn cứ đề xuất giải pháp trong phát triển các DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa ở thủ đô diễn ra ngày càng nhanh như hiện nay. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 1.2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá thực trạng phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội, đề xuất giải pháp nhằm phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp tại địa bàn nghiên cứu trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp; - Đánh giá thực trạng phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội; - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội; - Đề xuất các giải pháp phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển DNNVV sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội. Đối tượng tiếp cận, khảo sát là cán bộ thực hiện chính sách ở các cấp địa phương từ cấp Thành phố và các đối tượng DNNVV sản xuất nông nghiệp ở địa bàn nghiên cứu. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Nghiên cứu giới hạn ở các DNNVV sản xuất nông nghiệp; phân tích, đánh giá những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DNNVV sản xuất 3