Luận án tiến sĩ Luật học: Áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Toà án Quân sự ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:165

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Toà án Quân sự ở Việt Nam hiện nay" có mục đích phân tích cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng, xây dựng quan điểm và đề xuất các giải pháp bảo đảm ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Luật học: Áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Toà án Quân sự ở Việt Nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH DƯƠNG VĂN THĂNG ¸P DôNG PH¸P LUËT TRONG XÐT Xö S¥ THÈM C¸C Vô ¸N H×NH Sù CñA TßA ¸N QU¢N Sù ë VIÖT NAM HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số: 62 38 01 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN CẢNH QUÝ HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả luận án Dương Văn Thăng
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 7 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 7 1.2. Những vẫn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án, giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu 22 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ Ở VIỆT NAM 26 2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự 26 2.2. Nội dung, qui trình áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự 39 2.3. Nguyên tắc áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự 50 2.4. Các yếu tố tác động đến hoạt động áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự 57 Chương 3: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ Ở VIỆT NAM 66 3.1. Khái quát về Tòa án quân sự Việt Nam 66 3.2. Những kết quả đạt được trong áp dụng pháp luật xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự ở Việt Nam và nguyên nhân 69 3.3. Những hạn chế về áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự ở Việt Nam và nguyên nhân 83 Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ 116 4.1. Quan điểm bảo đảm áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự 116 4.2. Giải pháp bảo đảm áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự 119 KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ 152 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 153
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADPL Áp dụng pháp luật BLDS Bộ luật Dân sự BLHS Bộ luật Hình sự BLTTHS Bộ luật Tố tụng Hình sự HĐXX Hội đồng xét xử PLTCTAQS Pháp lệnh tổ chức Tòa án quân sự PLHS Pháp luật Hình sự PLTTHS Pháp luật Tố tụng Hình sự QĐADPL Quyết định áp dụng pháp luật TTHS Tố tụng hình sự TAND Tòa án nhân dân TAQS Tòa án quân sự TAQSTW Tòa án quân sự Trung ương TAQSQK Tòa án quân sự Quân khu TAQSKV Tòa án quân sự Khu vực VAHS Vụ án hình sự VKSQS Viện kiểm sát quân sự VKSQSQK Viện kiểm sát quân sự Quân khu VKSQSKV Viện kiểm sát quân sự Khu vực XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1: Thống kê số vụ án trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung từ năm 2005-2015 74 Bảng 3.2: Tổng số án sơ thẩm bị cải sửa từ năm 2005-2015 78 Bảng 3.3: Tổng số án sơ thẩm có liên quan đến vấn đề tịch thu và bồi thường từ năm 2005-2015 79 Bảng 3.4: Số vụ án phúc thẩm về nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm 88 Bảng 3.5: Số vụ án bị huỷ, cải sửa thuộc nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm 88 Bảng 3.6: Số vụ án phúc thẩm thuộc nhóm tội xâm phạm sở hữu trên tổng số vụ án phúc thẩm 93 Bảng 3.7: Số vụ án phúc thẩm thuộc nhóm tội an toàn công cộng trật tự công cộng trên tổng số vụ án phúc thẩm 97 Bảng 3.8: Số vụ án phúc thẩm thuộc nhóm tội xâm phạm nghĩa vụ trách nhiệm quân nhân trên tổng số vụ án phúc thẩm 100 Bảng 3.9: Số vụ án có kháng cáo, kháng nghị liên quan đến vấn đề tịch thu bồi thường 105 Bảng 3.10: Tổng số án bị sửa về phần dân sự 105
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiến pháp năm 2013 đã xác định một cách rõ ràng chức năng thực hiện quyền tư pháp và nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân của hệ thống Tòa án nhân dân. Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ đó đòi hỏi Tòa án phải có sự chuyển mình mạnh mẽ, thể hiện trước hết ở việc nâng cao chất lượng công tác xét xử, trong đó có hoạt động xét xử các vụ án hình sự. Việc áp dụng pháp luật trong xét xử các vụ án hình sự được bảo đảm áp dụng đầy đủ, chính xác, nhằm bảo đảm công lý, các quyền và lợi ích của Nhà nước, xã hội, công dân được bảo vệ là yếu tố căn bản để nâng cao chất lượng xét xử các vụ án hình sự [51]. Tòa án quân sự là cơ quan xét xử của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam được tổ chức trong Quân đội nhân dân, thực hiện quyền tư pháp thông qua hoạt động xét xử các vụ án hình sự (VAHS). Xét xử sơ thẩm các VAHS là một giai đoạn quan trọng của cả quá trình giải quyết một VAHS, là giai đoạn tập trung cao nhất của việc thực hiện quyền tư pháp. Tòa án quân sự nhân danh Nhà nước định tội danh, quyết định hình phạt và giải quyết các vấn đề khác liên quan đến tội phạm. Đây được coi là thời điểm kết thúc một quá trình tố tụng từ giai đoạn điều tra đến giai đoạn truy tố và giai đoạn xét xử. Việc áp dụng pháp luật (ADPL) trong xét xử sơ thẩm các VAHS của Toà án Quân sự (TAQS) có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo vệ pháp chế XHCN, tăng cường kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của Quân đội, giáo dục quân nhân, công chức, công nhân quốc phòng trung thành với tổ quốc, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, điều lệnh của Quân đội, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, các vi phạm pháp luật khác. Vì vậy, ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS là vấn đề đòi hỏi phải được chú trọng và nâng cao chất lượng mới đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đặt ra. Trong Nghị quyết số 08 - NQ/TW, ngày 20/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác trong thời gian tới Đảng ta đã chỉ ra:
2 … Khi xét xử, các Toà án phải đảm bảo cho mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, thực sự dân chủ, khách quan; Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp… để ra những bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thuyết phục và trong thời hạn quy định [1, tr.2]. Dưới góc độ lý luận: Trong những năm qua, áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS đã được nghiên cứu ở khía cạnh này hoặc khía cạnh khác. Tuy nhiên, đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện, có hệ thống để làm cơ sở lý luận cho việc xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện nay. Thực tiễn áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS trong thời gian qua đã mang lại những kết quả, đó là chất lượng xét xử sơ thẩm các VAHS ngày càng được nâng cao, các vụ án đã xét xử đảm bảo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm, không có vụ án nào có sai sót lớn. Tuy nhiên, việc áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS vẫn còn không ít những hạn chế, yếu kém phần nào đó chưa đáp ứng được yêu cầu đấu tranh phòng ngừa tội phạm trong giai đoạn hiện nay như: vi phạm về xác định tư cách người tham gia tố tụng; vi phạm trong việc đánh giá chứng cứ; vi phạm quy định về xử lý vật chứng, tịch thu tài sản; vi phạm quy định về viết bản án; xác định sai vai trò đồng phạm; xác định không đúng hoặc không hết các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; quyết định hình phạt chưa tương xứng với tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi phạm tội; xác định không đúng, không đầy đủ thiệt hại; quyết định mức bồi thường không chính xác... Trong xu thế đổi mới, hội nhập, mở cửa, việc ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS cần được tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu những tinh hoa trong cách thức ADPL của một số nước trên thế giới trong việc: Thụ lý vụ án; áp
3 dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn; chuyển vụ án; trả hồ sơ để điều tra bổ sung và quan trọng nhất là ban hành bản án hình sự sơ thẩm. Qua đó để rút kinh nghiệm ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện nay, nhất là những vụ án có yếu tố nước ngoài. Xuất phát từ những phân tích trên đây, Nghiên cứu sinh đã lựa chọn vấn đề "Áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Toà án Quân sự ở Việt Nam hiện nay" để làm đề tài nghiên cứu viết Luận án tiến sĩ luật học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án có mục đích phân tích cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng, xây dựng quan điểm và đề xuất các giải pháp bảo đảm ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS ở Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận án có nhiệm vụ nghiên cứu các vấn đề sau: - Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận về ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện nay dưới góc độ lý luận Mác- Lênin về Nhà nước và pháp luật như xây dựng khái niệm, phân tích các đặc điểm và vai trò của ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS; làm rõ nội dung, qui trình ADPL và các yếu tố tác động tới hoạt động ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS. - Nghiên cứu về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ chế quản lý hệ thống TAQS. Phân tích, đánh giá thực trạng ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS, từ đó chỉ ra nguyên nhân của những thành tựu đã đạt được, nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém dẫn đến việc ban hành bản án, quyết định của Tòa án còn oan sai làm ảnh hưởng đến chất lượng trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự. - Hệ thống hóa, phân tích và xây dựng các quan điểm ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS. Đề xuất các giải pháp cụ thể có tính khả thi nhằm bảo đảm ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện nay.
4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Các quan điểm khoa học về lý luận lịch sử Nhà nước và pháp luật liên quan đến ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS. - Các quy định của Hiến pháp, Pháp luật hình sự, Tố tụng hình sự và văn bản pháp luật được áp dụng trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự. - Thực tiễn áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Trong khuôn khổ quy mô của luận án tiến sĩ luật học, luận án tập trung làm sáng tỏ các khía cạnh lý luận và thực tiễn về ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS. Dựa trên những số liệu cụ thể của TAQS về ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự, đề xuất các giải pháp bảo đảm ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS. Việc áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS được thực hiện trong hai giai đoạn; giai đoạn chuẩn bị xét xử và giai đoạn xét xử sơ thẩm VAHS tại phiên tòa (chủ yếu tập trung vào các tội thường gặp trong công tác xét xử của Tòa án quân sự) - Phạm vi không gian: Đề tài triển khai trên phạm vi tất cả các Tòa án quân sự trong Quân đội. - Phạm vi thời gian: Mốc thời gian nghiên cứu của đề tài luận án là hoạt động xét xử của các TAQS từ năm 2005 - 2015. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về Nhà nước và pháp luật; tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân, đặc biệt là quan điểm của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 48-NQ/TW, số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị nhằm hoàn thiện cơ cấu tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp trong giai đoạn hiện nay;
5 quan điểm về tính độc lập tư pháp, độc lập xét xử của Tòa án. Tòa án xét xử độc lập và chỉ tuân theo qui định của pháp luật. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án được sử dụng bởi phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử kết hợp với các phương pháp như phương pháp lôgic và hệ thống, phương pháp kết hợp giữa lý luận với thực tiễn; phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp và so sánh, phương pháp lịch sử, phương pháp thống kê. Cụ thể: Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng ở chương 1. Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận với thực tiễn, phương pháp lịch sử được sử dụng ở chương 2, chương 4. Phương pháp hệ thống được sử dụng để đảm bảo tính nhất quán trong kết cấu của toàn bộ luận án. Phương pháp luật học so sánh được sử dụng để nghiên cứu về cơ sở lý luận ADPL trong xét xử các VAHS sơ thẩm của TAQS ở Việt Nam hiện nay (Chương 2). Phương pháp thống kê xã hội học được thực hiện để đánh giá thực trạng ADPL trong xét xử các VAHS sơ thẩm của TAQS ở Việt Nam hiện nay (Chương 3). 5. Những điểm mới về khoa học của luận án Một là, trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận liên quan áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự, luận án đã xác lập các khái niệm như khái niệm về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; khái niệm áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của TAQS. Hai là, luận án đã nhận diện được đặc điểm của việc áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự có đặc điểm khác so với Tòa án nhân dân như đặc điểm áp dụng pháp luật về thẩm quyền, về chủ thể, đặc điểm về phạm vi áp dụng pháp luật. Ba là, luận án đã phân tích những kết quả, hạn chế của hoạt động áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự, chỉ ra những nguyên nhân hạn chế, yếu kém làm cơ sở cho việc bảo đảm nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự góp phần chống oan sai khi ban hành các quyết định, bản án của Tòa án quân sự trong giai đoạn hiên nay.
6 Bốn là, những giải pháp đề xuất của luận án nghiên cứu đề tài áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự góp phần tích cực vào việc thực hiện chiến lược cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước ta, trong đó có nội dung nâng cao chất lương hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân nói chung và Tòa án quân sự nói riêng. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần bổ sung và phát triển và làm phong phú thêm các vấn đề lý luận về ADPL trong xét sử sơ thẩm các VAHS của TAQS. Góp phần làm sáng tỏ quan điểm của Đảng và Nhà nước về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của TAQS trong tiến trình cải cách tư pháp, khẳng định về tính tất yếu chủ trương cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước ta hiện nay, bảo đảm TAQS luôn là cơ quan thực hiện quyền tư pháp "Phụng công thủ pháp, chí công, vô tư". Ý nghĩa thực tiễn: Luận án cung cấp cơ sở khoa học cho các Tòa án và đội ngũ Thẩm phán của TAQS đang hoạt động xét xử. Luận án là công trình khoa học có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà khoa học, nhà nghiên cứu giảng dạy môn Nhà nước và pháp luật trong các Trường Đại học chuyên luật và không chuyên luật, trong hệ thống các Trường chính trị từ Trung ương đến địa phương. Đặc biệt Luận án góp phần cung cấp cơ sở khoa học về ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS cho những người làm công tác xét xử của TAQS. 7. Kết cấu của đề tài nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án được kết cấu gồm 4 chương, 11 tiết.
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 1.1.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu về áp dụng pháp luật Nghiên cứu về ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS, góc tiếp cận đầu tiên đều phải xuất phát từ việc tìm hiểu các kiến thức nền tảng lý luận chung về ADPL. Trên phương diện này, có thể điểm danh một số công trình nghiên cứu tiêu biểu sau: - Đề tài khoa học cấp Bộ: "Cơ sở pháp lý bảo đảm sự độc lập xét xử của Tòa án trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế ở nhà nước ta hiện nay" của tác giả Bùi Nguyên Khánh [31]. Nội dung nghiên cứu của đề tài gồm 4 phần, tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về độc lập xét xử, cơ sở hiến định và pháp luật đảm bảo độc lập xét xử của tòa án trong nhà nước pháp quyền, các yêu cầu độc lập xét xử trong điều kiện xây dưng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam, xu hướng và giải pháp đảm bảo độc lập xét xử ở Việt Nam hiện nay. - Đề tài nghiên cứu khoa học: "Áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay" của tác giả Nguyễn Thị Hồi [27] đã phân tích một số vấn đề lý luận chung về ADPL như: khái niệm, đặc điểm, các trường hợp cần ADPL, quy trình ADPL, quyết định ADPL, ADPL tương tự. Phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về ADPL một số lĩnh vực cụ thể như: hình sự, dân sự, hành chính... những thành tựu đạt được, những hạn chế, tồn tại trong hoạt động này; những biện pháp cần thực hiện để phát huy ưu điểm và khắc phục hạn chế nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao hiệu quả ADPL đồng thời làm sáng tỏ và hoàn thiện thêm những lý luận chung về ADPL. - Cuốn: "Những vấn đề cơ bản về Nhà nước và Pháp luật", Chương IX "ADPL" của tác giả Đào Trí Úc [69]. Trong đó nêu lên khái niệm, phân tích vị
8 trí của ADPL trong hệ thống pháp luật, luận giải vai trò tính chất của thực tiễn ADPL trong xét xử ở Việt Nam, đặc biệt, tác giả nhấn mạnh việc ADPL trong xét xử các VAHS để đảm bảo xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. - Ngoài ra còn có các sách chuyên khảo như: "Nhà nước và pháp luật của chúng ta trong sự nghiệp đổi mới" của tác giả Đào Trí Úc [70]; "Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt nam những vấn đề lý luận và thực tiễn" của tác giả Lê Minh Tâm [57]; "Thực hiện và áp dụng pháp luật ở Việt Nam" của tác giả Nguyễn Minh Đoan [17]; "Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa" của tác giả Nguyễn Minh Đoan [18]… - "Giáo trình cao cấp lý luận chính trị" của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [25]. Trong giáo trình này, phần: "Áp dụng pháp luật" do tác giả Nguyễn Cảnh Quý trình bày đã làm rõ khái niệm ADPL, phân tích các đặc điểm, các giai đoạn của quá trình ADPL cũng như các trường hợp ADPL. … - "Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật" của Trường Đại học Luật Hà Nội [67]. - "Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật" của tác giả Hoàng Thị Kim Quế [40]. - "Giáo trình lý luận chung về nhà nước và Pháp luật" của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [24]. Trong đó phần Thực hiện pháp luật đã nêu lên khái niệm thực hiện pháp luật; khái niệm ADPL; phân tích đặc điểm các trường hợp ADPL; các giai đoạn ADPL; ADPL tương tự. - Một số bài báo trong đó có bài báo: "Áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay một số vấn đề lý luận và thực tiễn" của tác giả của Nguyễn Thị Hồi [27]. Bài viết đã phân tích một số vấn đề lý luận như: khái niệm, đặc điểm, vai trò của ADPL, nêu lên thực tiễn ADPL trong một số lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực LHS và TTHS, đưa ra quan điểm về thực tiễn ADPL trong các lĩnh vực này. - Luận án tiến sĩ luật học: "Áp dụng pháp luật giải quyết các tranh chấp kinh tế ở nước ta hiện nay" của của tác giả Trần Minh Chất [11]. Luận án đã đưa ra các khái niệm ADPL hình sự để giải quyết các tranh chấp kinh tế ở Việt Nam.
9 Luận án cũng nghiên cứu thực trạng ADPL hình sự giải quyết các tranh chấp kinh tế ở nước ta từ đó phát hiện những bất cập liên quan đến hệ thống pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế hiện nay. Luận án đưa ra các giải pháp khắc phục hạn chế tình trạng ADPL hình sự trong giải quyết các tranh chấp kinh tế. - Luận án tiến sĩ luật học "Áp dụng pháp luật trong quản lý Nhà nước về đất đai của Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh hiện nay" của tác giả Lê Văn Thành [59]. Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về ADPL và ADPL trong quản lý Nhà nước về đất đai của UBND cấp tỉnh, công trình đã phân tích đánh giá thực trạng và xây dựng các quan điểm, đề xuất các giải pháp bảo đảm quản lý Nhà nước về đất đai ở thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài ra có khá nhiều luận văn thạc sĩ được bảo vệ thành công tại nhiều cơ sở đào tạo luật ở trong nước đã trực tiếp luận giải các khía cạnh lý luận và thực tiễn liên quan đến hoạt động ADPL trên các lĩnh vực khác nhau. 1.1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về áp dụng pháp luật trong xét xử các vụ án hình sự Liên quan đến mảng vấn đề này, có thể kể đến một số công trình nghiên cứu sau: - Sách chuyên khảo: "Pháp luật hình sự - thực tiễn xét xử và án lệ" của tác giả Đinh Văn Quế [41]. Cuốn sách gồm ba phần: Phần thứ nhất phân tích một số vấn đề về LHS như: hiệu lực về thời gian của Bộ luật Hình sự (BLHS); một số vấn đề về tội phạm trong BLHS năm 1999; quyết định hình phạt quy định trong BLHS năm 1999, một số vấn đề về tổng hợp hình phạt tù với hình phạt cải tạo không giam giữ. Phần thứ hai: phân tích một số vấn đề về Luật Tố tụng hình sự (TTHS) như: Những quy định mới về người tiến hành tố tụng trong Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2003; một số vấn đề cần chú ý về tư cách người tham gia tố tụng, người bào chữa, vai trò của chủ tọa phiên tòa, những vấn đề về sửa bản án sở thẩm, những trường hợp tòa án cấp phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm, căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm, giải quyết phần dân sự trong VAHS... theo quy định BLTTHS năm 2003. Phần thứ ba: bình luận một số vụ án cụ thể.
10 - Sách chuyên khảo: "Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự - Những vấn đề lý luận và thực tiễn" của tác giả Đinh Văn Quế [42]. Cuốn sách gồm hai phần: Phần thứ nhất đề cập đến một số vấn đề vướng mắc, bất cập của LHS hướng sửa đổi bổ sung. Phần thứ hai đề cập một số vướng mắc, bất cập của BLTTHS và hướng sửa đổi, bổ sung. - Sách chuyên khảo: "Những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật Tố tụng hình sự ở Việt Nam" của Trần Minh Hưởng, Trịnh Tiến Việt [30]. Cuốn sách mở rộng các góc nhìn khác nhau, bình luận chuyên sâu về những tri thức cơ bản của Luật Tố tụng hình sự; đồng thời phân tích nội dung cập nhật của các văn bản mới nhất trong quá trình thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự; đặc biệt các nội dung liên quan đến oan sai trong Luật trách nhiệm bồi thường Nhà nước năm 2009, việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án trong Luật Thi hành án hình sự năm 2010. - Bài viết: "Một số vấn đề khi áp dụng Điều 47 Bộ luật Hình sự" của tác giả Nguyễn Minh Hải [21]. Bài viết phân tích Điều 47 của BLHS quy định về việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của BLHS. Trên thực tế, việc áp dụng Điều 47 của BLHS là không dễ dàng. Tác giả đưa ra ví dụ vụ án cụ thể và phân tích về vấn đề này. - Bài viết: "Đặc điểm của mô hình tranh tụng và phương pháp hoàn thiện mô hình tố tụng hình sự ở Việt Nam" của Nguyễn Đức Mai [38]. Bài viết gồm hai phần. Phần thứ nhất: phân tích đặc điểm của mô hình tố tụng tranh tụng, khái quát các loại hình tố tụng, tố tụng tranh tụng, tố tụng thẩm vấn và tố tụng pha trộn; bản chất của tố tụng tranh tụng, phạm vi và nội dung tranh tụng; địa vị pháp lý và chức năng của các chủ thể trong tố tụng tranh tụng. Phần thứ hai: phương hướng và giải pháp hoàn thiện mô hình TTHS ở Việt Nam đưa ra nhu cầu và một số định hướng hoàn thiện mô hình tố tụng ở Việt Nam. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện mô hình tố tụng ở Việt Nam. - Bài viết: "Trao đổi một số vấn đề về việc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự" của tác giả Phạm Thái Quý [55]. Bài viết phân tích thực tiễn một số vấn đề liên quan đến hoạt động xét xử các VAHS sơ thẩm như: vấn đề bị cáo nói lời sau
11 cùng khi kết thúc giai đoạn tranh luận; việc xác định tên gọi khác của bị cáo; có gọi là người giám hộ hay không; về bản án hình sự sơ thẩm và vấn đề xác định án trọng điểm và án mẫu. - Bài viết: "Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự" của tác giả Vũ Gia Lâm [33]. Thực tiễn áp dụng các quy định của BLTTHS trong giai đoạn chuẩn bị xét xử vẫn còn tồn tại những vướng mắc, bất cập như: một số quyết định mà Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa có thể ban hành trong giai đoạn chuẩn bị xét xử; việc giao các quyết định của Tòa án khi mở phiên tòa. Tác giả đã phân tích thực trạng đó và đưa ra phương hướng hoàn thiện các quy định của BLTTHS về giai đoạn chuẩn bị xét xử. - Bài viết: "Mấy vấn đề áp dụng pháp luật trong xét xử" của của tác giả Quách Thành Vinh, Đàm Kim Yến [77]. Bài viết nêu nên những vướng mắc trong việc ADPL về bồi thường thiệt hại do nhiều người cùng gây ra, trách nhiệm bồi thường thiệt hại và án phí và quan điểm của tác giả về vấn đề này. - Bài viết: "Một số vấn đề cần chú ý khi áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự" của tác giả Đinh Văn Quế [43]. Bài viết nêu lên quan điểm trong việc áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; phân biệt các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự với các tình tiết là yếu tố định tội; phân biệt các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự với các tình tiết là dấu hiệu định khung hình phạt.. - Bài viết: "Một số vấn đề khi áp dụng tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" của tác giả Đinh Văn Quế [44]. Tác giả cho rằng: việc xác định chính xác và áp dụng đúng tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" là vấn đề quan trọng, nó không chỉ có ý nghĩa trong việc xác định tội danh, định khung hình phạt hay chỉ là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, mà còn có ý nghĩa quan trọng để phân biệt tội phạm này với tội phạm khác cùng có tình tiết " lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội". - Bài viết: "Thực trạng và hướng hoàn thiện chức năng xét xử của Tòa án trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003" của tác giả Nguyễn Hoài Nam [39].
12 Bài viết phân tích thực trạng chức năng xét xử của Tòa án trong BLTTHS năm 2003 còn tồn tại những quy định không phù hợp với chức năng xét xử của Tòa án, không làm rõ các chức năng buộc tội, gỡ tội và xét xử cũng như không phân định cụ thể về tổ chức, nhiệm vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác, trên cơ sở đó đưa ra kiến nghị phương hướng hoàn thiện chức năng xét xử của Tòa án. - Bài viết: "Phương hướng hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự" của tác giả Đinh Văn Quế [45]. Bài viết phân tích những vướng mắc trong xét xử sơ thẩm theo BLTTHS năm 2003 về thẩm quyền xét xử; giới hạn của việc xét xử; về người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng; hình thức và thủ tục tại phiên tòa sơ thẩm. Trên cơ sở đó tác giả đưa ra phương hướng hoàn thiện thủ tục xét xử sơ thẩm VAHS gồm các giải pháp: xác định mô hình TTHS; xây dựng pháp luật; nâng cao trình độ, năng lực cho Thẩm phán, công tố viên, Điều tra viên và Luật sư đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. - Bài viết: "Bàn về việc sử dụng án lệ" của tác giả Ngô Cường [12]. Tác giả phân tích chiến lược cải cách tư pháp và vấn đề sử dụng án lệ; khái niệm về án lệ; so sánh việc sử dụng án lệ tại các hệ thống pháp luật Common law và Civill law. Tác giả đưa ra vấn đề vì sao chúng ta cần phải sử dụng án lệ: sử dụng án lệ đảm bảo cho việc ADPL thống nhất; giúp cho công tác hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật của Toà án nhân dân (TAND) Tối cao được kịp thời, đầy đủ. Nêu lên quy trình hình thành án lệ. - Bài viết: "Hoàn thiện một số quy định về xét xử sơ thẩm hình sự nhằm thực hiện có hiệu quả nguyên tắc hai cấp xét xử" của Vũ Gia Lâm [35]. Bài viết phân tích bên cạnh kết quả khả quan đạt được trong việc thực hiện nguyên tắc hai cấp xét xử, việc xét xử sơ thẩm vẫn còn có những tồn tại, vướng mắc đó là: mặc dù chất lượng xét xử từng bước được nâng lên nhưng tỷ lệ bản án sơ thẩm bị kháng cáo, kháng nghị còn tương đối cao; vẫn còn nhiều vụ án Tòa phúc thẩm phải hủy, sửa và đưa ra giải pháp hoàn thiện quy định về xét xử sơ thẩm để thực hiện tốt nguyên tắc hai cấp xét xử.
13 - Bài viết: "Một số ý kiến về vệc quy định và áp dụng chế tài pháp luật ở Việt Nam hiện nay" của Nguyễn Minh Đoan [19]. Bài viết phân tích chế tài, tác dụng của chế tài pháp luật; đưa ra một số nhận xét về chế tài pháp luật và việc áp dụng ở Việt Nam hiện nay như: việc quy định chế tài trong pháp luật; thực tiễn áp dụng chế tài pháp luật. Trên cơ sở đó, tác giả có kiến nghị về việc quy định và áp dụng chế tài pháp luật. Việc quy định và áp dụng chế tài pháp luật ở Việt Nam cần phù hợp với điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và lối sống của người Việt Nam. - Bài viết: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử án hình sự của Toà án nhân dân các cấp - nhìn từ một địa phương" của Nguyễn Quang Vũ [79]. Bài viết phân tích thực tiễn xét xử án hình sự của TAND tỉnh Phú Thọ chỉ ra những sai sót thường mắc phải là: định tội danh không đúng; áp dụng không đúng các điều, khoản của BLHS; áp dụng tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS chưa phù hợp dẫn đến xử bị cáo quá nhẹ hoặc quá nặng, cho hưởng án treo, xử dưới khung hình phạt không đúng quy định của pháp luật. Trên cơ sở đó tác giả đưa ra các giải pháp nâng cao chất lượng xét xử của Tòa án các cấp. - Luận án tiến sĩ luật học: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử của Toà án nhân dân ở Việt Nam hiện nay" của tác giả Lê Xuân Thân [60]. Luận án đã nêu lên cơ sở lý luận về ADPL trong hoạt động xét xử của TAND; Thực trạng ADPL trong hoạt động xét xử của TAND ở Việt Nam; Quan điểm và giải pháp nâng cao chất lượng ADPL trong hoạt động xét xử của TAND ở Việt Nam. - Luận án tiến sĩ luật học: "Thời hạn tố tụng trong pháp luật tố tụng hình sự và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam" của tác giả Hoàng Anh Tuyên [68]. Thời hạn TTHS là một nội dung quan trọng của pháp luật tố tụng hình sự (PLTTHS), có ý nghĩa trên cả hai phương diện bảo đảm quyền con người, quyền công dân, đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật. Việc quy định thời hạn TTHS hợp lý, khoa học là cơ sở quan trọng để bảo đảm tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia quan hệ này, đồng thời tạo điều kiện cho các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng áp dụng quy định này một cách chính xác trong việc phát hiện và xử lý tội phạm nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động TTHS.
14 - Luận án tiến sĩ luật học: "Mô hình tố tụng hình sự Việt Nam và vấn đề áp dụng tố tụng tranh tụng" của tác giả Nguyễn Thị Thủy [61]. Mô hình TTHS là nội dung trong nhiều công trình nghiên cứu của các học giả trên thế giới và là mục tiêu, đối tượng được các quốc gia hướng tới khi xem xét, hoàn thiện hệ thống tư pháp hình sự. Tuy vậy, ở nước ta, mô hình TTHS và việc hoàn thiện mô hình TTHS chưa được xem xét đúng mức cả trên phương diện nhận thức, lý luận, thực tiễn xây dựng và ADPL. - Luận văn thạc sĩ luật học: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử án hình sự của Toà án nhân dân ở tỉnh Ninh Bình" của tác giả Nguyễn Đức Hiệp [22]. Luận văn đã phân tích cơ sở lý luận về ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự như: khái niệm, đặc điểm, các giai đoạn ADPL và các tiêu chí đánh giá việc ADPL trong hoạt động xét xử các VAHS; thực trạng ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND ở tỉnh Ninh Bình. Trên cơ sở đó đưa ra các quan điểm và giải pháp bảo đảm việc ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND ở tỉnh Ninh Bình. - Luận văn thạc sĩ: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử án hình sự của Toà án nhân dân tỉnh Hà Nam" của tác giả Đặng Văn Hưng [29]. Luận văn phân tích cơ sở lý luận về ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND như: khái niệm, đặc điểm, vai trò của ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND, các giai đoạn, nội dung và các yếu tố ảnh hưởng đến ADPL trong hoạt động xét xử của TAND. Nêu nên thực trạng ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND tỉnh Hà Nam, kết quả đạt được, những hạn chế trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND tỉnh Hà Nam cũng như nguyên nhân của những hạn chế đó. Chỉ ra yêu cầu khách quan, phương hướng và giải pháp bảo đảm nâng cao chất lượng trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND tỉnh Hà Nam. 1.1.1.3. Nhóm công trình nghiên cứu trực diện về áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự - Đề tài nghiên cứu khoa học: "Nâng cao chất lượng hiệu quả xét xử sơ thẩm của Toà án Quân sự trong thời kỳ mới" của Tổng cục Chính trị [65]. Đề tài đã nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về chất lượng hoạt động xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS. Đánh giá một cách khách quan thực trạng chất
15 lượng hoạt động xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS, đưa ra những ưu điểm, hạn chế và những nguyên nhân của thực trạng. Đề xuất một số giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao chất lượng hoạt động xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS. - Bài viết: "Về áp dụng tình tiết tăng nặng phạm tội có tổ chức và phạm tội nhiều lần" của tác giả Vũ Thành Long [36]. Trong bài báo này, tác giả đưa ra ví dụ các vụ án cụ thể để phân tích đặc điểm nhận biết tình tiết tăng nặng phạm tội có tổ chức và phạm tội nhiều lần. - Bài viết: "Mấy kiến nghị từ một số trường hợp áp dụng pháp luật" của tác giả Quách Thành Vinh [76]. Tác giả đã phân tích những vướng mắc, bất cập từ thực tiễn xét xử của TAQS và đưa ra giải pháp hoàn thiện quy định của BLTTHS. - Bài viết: "Một số vướng mắc khi áp dụng các quy định của pháp luật về giám định tư pháp" của Nguyễn Văn Trượng [66]. Bài viết phân tích giám định tư pháp là hoạt động bổ trợ tư pháp giữ vai trò quan trọng trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử các VAHS. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về giám định tư pháp để trưng cầu giám định và sử dụng kết quả giám định phục vụ cho việc giải quyết VAHS ở TAQS vẫn còn tồn tại những vướng mắc, bất cập về việc giám định lại; yêu cầu về mặt pháp lý đối với các thành viên Hội đồng giám định do Bộ trưởng hoặc cấp tương đương thành lập; căn cứ để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người thực hiện hành vi xâm phạm sức khỏe của người khác khi người bị hại từ chối giám định; việc triệu tập giám định viên đến phiên tòa trong trường hợp người đã tiến hành giám định không còn là giám định viên nữa. - Bài viết: "Mấy vấn đề về áp dụng pháp luật đối với người chưa thành niên phạm tội bị xử phạt tù" của tác giả Quách Thành Vinh [78]. Bài viết phân tích về quyết định hình phạt tù đối với người chưa thành niên phạm tội do cấu tạo các điều luật thuộc loại quy phạm viện dẫn nên trong thực tiễn xét xử các VAHS của TAQS, chủ thể ADPL còn có nhiều sai sót trong việc áp dụng Điều 47 BLHS đối với người chưa thành niên phạm tội bị xử phạt tù. - Bài viết: "Một số vấn đề về hoàn thiện quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về thủ tục xét xử sơ thẩm" của Trần Văn Độ [20]. Bài viết nêu lên cơ sở của việc hoàn thiện thủ tục xét xử sơ thẩm; quy định của BLTTHS về thủ tục xét xử sơ thẩm và những bất cập như: bất cập ở quy định về giai đoạn chuẩn bị xét