Luận án Tiến sĩ Luật học: Bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:179

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Luật học "Bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận về bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay; Thực trạng bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay; Quan điểm và giải pháp tăng cường bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH HIỀN BẢO ĐẢM PHÁP LÝ VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2023
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH HIỀN BẢO ĐẢM PHÁP LÝ VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 938.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Trần Ngọc Đường HÀ NỘI – 2023
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................5 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ......................................................6 5. Những đóng góp mới về khoa học của Luận án .....................................................7 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án .................................................................8 7. Kết cấu của luận án .................................................................................................9 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .........................................................................................................10 1.1. Những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án .......................... 10 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về lý luận có liên quan đến bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới .................................................................................................10 1.1.2. Những công trình nghiên cứu có liên quan đến thực trạng bảo đảm pháp lý quyền bình đẳng giới .................................................................................................18 1.1.3. Những công trình nghiên cứu về giải pháp có liên quan đến bảo đảm pháp lý quyền bình đẳng giới .................................................................................................26 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu ...........................................................................27 1.2.1. Những kết quả nghiên cứu được kế thừa trong luận án..................................27 1.2.2. Những vấn đề còn chưa được giải quyết thấu đáo cần phải tiếp tục nghiên cứu ..28 1.3. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ....................................................29 1.3.1. Giả thuyết nghiên cứu .....................................................................................29 1.3.2. Câu hỏi nghiên cứu .........................................................................................30 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .........................................................................................31 Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN BẢO ĐẢM PHÁP LÝ VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI..........................................................................................................................32 2.1. Quyền bình đẳng giới và bảo đảm quyền bình đẳng giới ..................................32 2.1.1. Quyền bình đẳng giới ......................................................................................32 2.1.2. Bảo đảm quyền bình đẳng giới ........................................................................39
2.2. Bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới .........................................................46 2.2.1. Khái niệm bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới .....................................46 2.2.3. Vai trò của bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới.........................................55 2.3.1. Các nguyên tắc bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ............................58 2.3.2. Quy định của pháp luật về bảo đảm pháp lý quyền bình đẳng giới ...............62 2.3.3. Thiết chế thực hiện quyền bình đẳng giới .......................................................64 2.3.4. Ý thức pháp luật về bảo đảm quyền bình đẳng giới ........................................66 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ..............68 2.4.1. Yếu tố pháp luật...............................................................................................68 2.4.2. Yếu tố áp dụng pháp luật.................................................................................69 2.4.3. Yếu tố kinh tế ...................................................................................................70 2.4.4. Yếu tố chính trị ................................................................................................71 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .........................................................................................73 Chương 3 THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM PHÁP LÝ VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ...........................................................................74 3.1. Quá trình hình thành và phát triển bảo đảm pháp lý quyền bình đẳng giới ở Việt Nam ...........................................................................................................................74 3.2. Thực trạng các quy định pháp luật về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam .........76 3.2.1. Các quy định của pháp luật quốc tế về quyền bình đẳng giới mà Việt Nam đã tham gia .....................................................................................................................76 3.2.2. Pháp luật Việt Nam về quyền bình đẳng giới .................................................80 3.3. Thực trạng thực hiện pháp luật bình đẳng giới ở Việt Nam ..............................89 3.3.1. Kết quả thực hiện pháp luật về bình đẳng giới ở Việt Nam và nguyên nhân .89 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế .............................................. 100 3.4. Thực trạng ý thức pháp luật về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam................. 111 3.4.1. Thực trạng nhận thức, ý thức của các cấp ủy Đảng, Nhà nước và cộng đồng xã hội về quyền bình đẳng giới .............................................................................. 111 3.4.2. Thực trạng nhận thức, ý thức của cá nhân trong việc thực hiện quyền bình đẳng giới ................................................................................................................ 114 3.5. Đánh giá chung về thực trạng bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay ......................................................................................................... 115
3.5.1. Những thành tựu đã đạt được trong thực hiện bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ................................................................................................................ 115 3.5.2. Một số hạn chế và nguyên nhân của hạn chế .............................................. 116 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................... 122 Chương 4 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM PHÁP LÝ VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY.................... 123 4.1. Quan điểm tăng cường bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay .................................................................................................................. 123 4.1.1. Tăng cường pháp luật bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới nhằm hướng tới bình đẳng giới thực sự ...................................................................................... 123 4.1.2. Tăng cường bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới phải trở thành một nội dung quan trọng trong việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân .............. 125 4.1.3. Tăng cường bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay phải được thực hiện đồng bộ cùng các quyền khác của công dân ........................ 128 4.2. Những giải pháp tăng cường bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay ......................................................................................................... 129 4.2.1. Nâng cao nhận thức của các chủ thể về bảo đảm quyền bình đẳng giới..... 129 4.2.2. Tăng cường các quy định của pháp luật về quyền bình đẳng giới .............. 138 4.2.3. Tổ chức tốt hơn việc thi hành pháp luật về bảo đảm quyền bình đẳng giới ............ 142 4.2.4. Xây dựng và phát huy đồng bộ các bảo đảm quyền bình đẳng giới và các quyền khác .............................................................................................................. 146 4.2.5. Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác trong bảo đảm quyền bình đẳng giới ...................................................................................... 153 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ..................................................................................... 157 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 160 DANH SÁCH CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ............................................ 163 ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................. 163 ANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 164
BẢNG VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BĐG Bình đẳng giới QBĐG Quyền bình đẳng giới UBVSTBCPN Ủy ban vì sự tiến bộ của phụ nữ ECOSOC Hội đồng Kinh tế -Xã hội XHCN Xã hội chủ nghĩa NCKH Nghiên cứu khoa học LĐTB&XH Lao động, thương binh và xã hội LHPN Hội Liên hiệp phụ nữ
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bình đẳng giới là một vấn đề toàn cầu đang nhận được sự quan tâm rất lớn. Nó không chỉ liên quan đến việc đảm bảo các quyền lợi, cơ hội và đối xử công bằng cho nam giới và nữ giới, mà còn đề cập đến việc thay đổi các quan điểm xã hội về vai trò và giá trị của mỗi giới tính trong xã hội. Ở nhiều quốc gia, nỗ lực để thúc đẩy Bình đẳng giới bao gồm việc thực hiện các chính sách pháp luật bảo vệ quyền của phụ nữ, giảm bớt sự phân biệt đối xử trong lĩnh vực lao động, giáo dục và tham gia chính trị. Việc thay đổi nhận thức và ý thức của cộng đồng cũng rất quan trọng, bởi vì đôi khi những định kiến xã hội về vai trò của nam và nữ có thể tạo ra sự chênh lệch và phân biệt đối xử không công bằng. Bình đẳng giới cũng là một trong những mục tiêu quan trọng của nhiều chính sách và chương trình phát triển xã hội tại Việt Nam. Các hoạt động như tăng cường giáo dục về Bình đẳng giới, nâng cao tầm nhìn và ý thức cộng đồng, cùng với việc thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ trong các lĩnh vực quyết định đã và đang được thực hiện. Tuy nhiên, vấn đề vẫn còn nhiều thách thức, và việc thay đổi niềm tin, quan điểm xã hội không phải lúc nào cũng dễ dàng. Sự nhất quán trong việc thực hiện chính sách và quyết định cũng là một điểm quan trọng trong việc xây dựng một xã hội Bình đẳng giới. Việc thực hiện các chính sách và quy định pháp luật liên quan đến Bình đẳng giới không chỉ đòi hỏi sự có mặt của các văn bản pháp lý mà còn cần sự tham gia chủ động của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và cả cộng đồng để thực hiện chúng trong thực tế cuộc sống. Việc có các nghiên cứu cụ thể về bảo đảm pháp lý về quyền Bình đẳng giới ở Việt Nam là rất cần thiết để định hình và cải thiện các chính sách hiện có. Những nghiên cứu này có thể phản ánh tình hình thực tế về thực hiện chính sách, những thách thức, khó khăn gặp phải và đề xuất các giải pháp cụ thể để cải thiện tình hình. 1
Việc tập trung vào các nghiên cứu cụ thể này không chỉ giúp cho việc xây dựng và điều chỉnh chính sách trở nên hiệu quả hơn mà còn giúp tăng cường nhận thức và hiểu biết của cộng đồng về quyền Bình đẳng giới. Điều này có thể thúc đẩy sự tham gia và hỗ trợ từ cộng đồng trong việc thực hiện các chính sách này. Việc có nhiều hơn các nghiên cứu cụ thể về Bình đẳng giới trong lĩnh vực pháp luật không chỉ hỗ trợ quyết định chính sách mà còn góp phần quan trọng vào việc xây dựng một xã hội công bằng và Bình đẳng. Vì vậy, phần bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới vẫn còn một khoảng trống không nhỏ. Hiến pháp năm 1946 của Việt Nam đã lập nền tảng cho nguyên tắc bình đẳng giới và bình đẳng trước pháp luật. Những điều khoản quan trọng này đã rõ ràng khẳng định quyền lợi và trách nhiệm của mọi công dân, không phân biệt giới tính, trong mọi lĩnh vực cuộc sống: “Đàn bà ngang quyền với đàn ông về mọi phương diện” (Điều 9); “Mọi công dân đều bình đẳng về quyền trên mọi phương diện chính trị, kinh tế, văn hóa” (Điều 6); và “Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật” (Điều 7).... các Hiến pháp tiếp theo của Việt Nam tiếp tục củng cố và phát triển các nguyên tắc bình đẳng giới tính đã được thể hiện từ Hiến pháp năm 1946. Những sửa đổi và bổ sung này có thể bao gồm việc mở rộng các quyền lợi của phụ nữ trong lĩnh vực giáo dục, lao động, tham gia chính trị và quyết định, cũng như việc đảm bảo truy cứu trách nhiệm pháp lý đối với việc vi phạm quyền của phụ nữ. Qua việc liên tục cập nhật và điều chỉnh Hiến pháp, Việt Nam đã thể hiện cam kết vững chắc của mình trong việc tạo điều kiện bình đẳng cho cả nam và nữ, cùng với việc thúc đẩy tiến bộ xã hội và sự công bằng. Điều này là một bước tiến quan trọng và thể hiện sự nhận thức cao về vai trò và đóng góp của phụ nữ trong mọi lĩnh vực của xã hội và kinh tế. Hiến pháp năm 2013 của Việt Nam tiếp tục phát triển từ các nguyên tắc đã được lấy từ các Hiến pháp trước đó, nhất là Hiến pháp năm 1992. Tuy nhiên, Hiến pháp này đi sâu và rõ ràng hơn vào các vấn đề liên quan đến gia đình, mang tính chất nguyên tắc và mở rộng nội dung bao hàm so với Hiến pháp năm 1992. Sự thay đổi từ "mọi công dân" sang "mọi người" có thể nhấn mạnh tính bao hàm, không chỉ giới hạn trong phạm vi công dân mà mở rộng ra tất cả mọi người, không phân biệt quốc tịch hay địa 2
vị. So với Hiến pháp năm 1992 chỉ quy định “Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật” và quy định cụ thể một số chính sách về vấn đề bình đẳng giới tại Điều 63, Hiến pháp 2013 đã bổ sung và mở rộng nội dung của nhà nước có chính sách bảo đảm quyền và cơ hội bình đẳng giới, đặt ra tiêu chuẩn cao hơn cho việc thúc đẩy bình đẳng giới và đảm bảo quyền lợi cho tất cả mọi người. Việt Nam đã thực hiện nhiều bước đột phá quan trọng để thúc đẩy bình đẳng giới trong thời gian gần đây. Đảng và Nhà nước với những hành động của mình đã mang lại những thành tựu đáng kể trong việc giảm thiểu khoảng cách giới, được đánh giá là nhanh chóng nhất trong 20 năm gần đây. Một trong những điểm đáng chú ý là việc hoàn thiện hệ thống luật pháp và chính sách về bình đẳng giới.Việt Nam đã thực hiện nhiều biện pháp pháp lý, cụ thể hóa quyền lợi và trách nhiệm của nam và nữ trong lĩnh vực giáo dục, lao động, gia đình, và các lĩnh vực khác. Công tác này không chỉ tạo điều kiện bình đẳng hơn cho phụ nữ trong công việc và xã hội mà còn khuyến khích sự tham gia của họ vào quyết định chính trị và kinh tế. Việc thúc đẩy bình đẳng giới không chỉ dừng lại ở mức pháp lý mà còn được thực hiện thông qua các chính sách hỗ trợ, chương trình giáo dục và những hoạt động thực tiễn hỗ trợ việc xóa bỏ những rào cản đối với sự phát triển bình đẳng của nam và nữ. Việc này không chỉ làm tăng cường quyền lợi và vị thế của phụ nữ mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững và công bằng của xã hội, đồng thời thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc xây dựng một cộng đồng bình đẳng và phát triển. Mặc dù Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể, bất bình đẳng giới vẫn tiếp tục là một thách thức lớn. Khoảng cách giới vẫn tồn tại trong nhiều lĩnh vực quan trọng như chính trị, giáo dục, lao động, kinh tế và các khía cạnh của đời sống xã hội. Để vượt qua những thách thức này, việc thay đổi tư duy và nhận thức của cả xã hội là cần thiết. Điều này có thể đạt được thông qua việc tăng cường giáo dục, tạo ra các chính sách hỗ trợ và thúc đẩy sự chân thành và bình đẳng giới. Việc thúc đẩy sự nhận thức và sự thay đổi về tư duy không chỉ cần phải đến từ chính sách mà còn từ mọi tầng lớp xã hội, từ gia đình, giáo dục và cả thông qua các phương tiện truyền thông. Việc xóa bỏ những định kiến cũng sẽ mở ra cơ hội rộng lớn hơn cho 3
phụ nữ thể hiện năng lực, đóng góp và tham gia vào các lĩnh vực quan trọng, góp phần vào sự phát triển toàn diện và bền vững của đất nước.. o đó, nghiên cứu và đề xuất các giải pháp về bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay là yêu cầu khách quan và đòi hỏi cấp thiết để đạt được mục tiêu bình đẳng giới thực chất nên tôi chọn đề tài nghiên cứu này. Vấn đề nghiên cứu các hình thức bảo đảm quyền bình đẳng giới, nhất là bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới nhằm đi sâu vào phân tích hệ thống các quy định của pháp luật về quyền bình đẳng giới cũng như thực tiễn bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng trên thực tế là rất cần thiết. Trên cơ sở đó, đánh giá thực trạng bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay, đồng thời đề xuất một số định hướng, giải pháp hữu hiệu góp phần nâng cao hiệu quả việc thực hiện quyền bình đẳng giới, qua đó thúc đẩy sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước bảo đảm bình đẳng giới là việc làm cần thiết phù hợp với xu thế hội nhập sâu rộng của Việt Nam trong thời kỳ mới. Nghiên cứu đề tài “Bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay " thuộc chương trình đào tạo tiến sĩ Luật học sẽ đem tới nhiều ý nghĩa to lớn về mặt lý thuyết và thực hành tại Việt Nam hiện nay. Việc này không chỉ đáp ứng kịp thời yêu cầu tăng cường bình đẳng giới mà còn hỗ trợ trong việc phát triển dân chủ trong mọi lĩnh vực của đất nước. Với sự phát triển nhanh chóng và sự thay đổi trong xã hội, việc nghiên cứu sâu hơn về bình đẳng giới trong ngữ cảnh pháp luật sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tiến bộ và bảo đảm quyền lợi của mọi thành viên trong xã hội, đặc biệt là việc đảm bảo quyền bình đẳng giới. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục tiêu cuối cùng của luận án là đề xuất những giải pháp không chỉ có tầm ảnh hưởng lớn đối với cải thiện hệ thống pháp luật mà còn có khả năng thực thi và ứng dụng thực tế cao, góp phần vào việc nâng cao bình đẳng giới trong đời sống xã hội và phát triển bền vững của Việt Nam.Việc nghiên cứu và đề xuất những giải 4
pháp mang tính cụ thể và ứng dụng là cực kỳ quan trọng để thúc đẩy tiến bộ xã hội, đảm bảo quyền lợi và bình đẳng giới cho tất cả mọi người ở Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhiệm vụ đầu tiên của luận án tập trung vào việc xây dựng cơ sở lý luận về quyền bình đẳng giới và bảo đảm pháp lý về quyền này. Thứ nhất, nghiên cứu nhằm bổ sung kiến thức và giải thích rõ hơn về mặt lý thuyết của quyền bình đẳng giới, cũng như áp dụng nó vào các vấn đề thực tế. Việc đánh giá tổng thể các nghiên cứu liên quan sẽ được thực hiện để xác định rõ những vấn đề chưa được giải quyết. Sự tập trung vào việc giải quyết những vấn đề này và việc đưa ra các giải pháp cụ thể sẽ là trọng tâm của luận án. Thứ hai, làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò của bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới. Đồng thời phân tích nội dung và các điều kiện bảo đảm quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay. Thứ ba, nghiên cứu, phân tích và đánh giá tình hình bảo đảm pháp lý đối với quyền bình đẳng giới tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và thực trạng thi hành bảo đảm pháp lý đối với quyền bình đẳng giới hiện nay ở nước ta. Thứ tư, nghiên cứu và đề xuất các quan điểm, kiến nghị, biện pháp cải thiện và tăng cường bảo đảm pháp luật về thực hiện quyền bình đẳng giới tại Việt Nam hiện hành. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung vào nghiên cứu về việc bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở góc độ lý luận. Nghiên cứu tập trung vào các quan điểm và quan niệm liên quan đến việc bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới, cũng như xem xét các quy định của Hiến pháp và pháp luật Việt Nam về quyền bình đẳng giới trong việc thực hiện các hoạt động xã hội tại Việt Nam từ năm 1946, và đặc biệt là từ năm 2006 khi Luật bình đẳng giới được thông qua và thực tiễn vấn đề này ở Việt Nam hiện nay. Đồng thời, luận án cũng sẽ tập trung vào việc xem xét các quan điểm và 5
giải pháp liên quan đến việc bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Trong phạm vi luận án, các vấn đề lý luận về bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới được tác giả tập trung làm sáng tỏ. Thực tiễn thực hiện bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới cũng được tác giả nêu rõ. Các giải pháp bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay cũng được tác giả đề xuất trong luận án. - Phạm vi không gian: Luận án triển khai nghiên cứu tập trung vào cơ sở lý thuyết và thực tế đảm bảo pháp luật về quyền bình đẳng tại Việt Nam. - Phạm vi thời gian: Từ năm 2006 (Khi Luật Bình đẳng giới được thông qua) đến nay. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận: Luận án tích hợp chặt chẽ các tri thức khoa học từ Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với sự vận dụng kiến thức từ các lĩnh vực khoa học khác như triết học, xã hội học và lý luận chính trị. Việc này giúp mở rộng phạm vi nghiên cứu và hiểu rõ sâu hơn về các vấn đề như quyền con người, nhà nước pháp quyền và bình đẳng giới. Cách tiếp cận dựa trên triết lý và tư tưởng của Mác - Lênin và Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, cùng việc kết hợp với các quan điểm của Đảng và Nhà nước về đổi mới toàn diện, tập trung vào xây dựng Nhà nước pháp quyền theo ý chí và lợi ích của nhân dân, là một cách tiếp cận rất cần thiết và có thể tạo ra những cơ sở lý luận mạnh mẽ cho việc thảo luận về bình đẳng giới và quyền công dân trong xã hội hiện đại. Việc áp dụng tri thức từ các ngành khoa học khác như triết học, xã hội học và lý thuyết nữ quyền cũng làm phong phú hơn cho luận điểm và mở ra cơ hội để nghiên cứu sâu hơn về quyền con người, quyền công dân và quyền bình đẳng giới từ nhiều góc độ khác nhau. Quan trọng nhất là kết hợp giữa việc tiếp thu tư tưởng tinh hoa của nhân loại về pháp luật và quyền con người, cùng với việc đặt nó vào bối cảnh cụ thể của xã hội và văn hóa Việt Nam. Sự kết hợp này có thể giúp phát triển một cách sâu sắc và toàn diện hơn đối với vấn đề bình đẳng giới và quyền lợi cá nhân trong xã hội. 6
4.2. Phương pháp nghiên cứu: Trên cơ sở lý luận nêu trên, nhằm đáp ứng mục tiêu nghiên cứu và thực hiện kết quả nghiên cứu của đề tài, tác giả áp dụng các biện pháp nghiên cứu khác nhau: - Phương pháp phân tích được sử dụng trong quá trình chứng minh tính phổ biến của bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới Cách tiếp cận này dựa trên việc phân tích và so sánh các quy định pháp luật về quyền bình đẳng giới ở các quốc gia khác nhau cũng như các công ước quốc tế liên quan. Phương pháp này không chỉ chứng minh sự phổ biến của các bảo đảm pháp lý này mà còn xây dựng cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp cải thiện chúng. Sử dụng chính trong Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về đề tài) - Phương pháp tổng hợp, so sánh đã được áp dụng trong quá trình hình thành khái niệm bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới, phương thức tổng hợp, đối chiếu được áp dụng nhằm phân tích, minh chứng và hệ thống hoá những đặc trưng, tính chất của bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới. (Sử dụng chính trong Chương 2: Những vấn đề lý luận về bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới.) - Phương pháp lịch sử là việc nghiên cứu sự hình thành và tiến triển của pháp luật về bình đẳng giới thông qua việc kết nối với các biến đổi văn hóa khác trong xã hội hiện đại. - Phương pháp phân tích quy phạm chủ yếu được sử dụng trong quá trình làm rõ những hạn chế của pháp luật về bảo đảm quyền bình đẳng giới và trong việc nghiên cứu thực tiễn thực thi bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới, phương pháp phân tích quy phạm chủ yếu đã được áp dụng. - Phương pháp phân tích- dự báo khoa học nhằm dự báo xu hướng phát triển nhu cầu của xã hội cũng như các yêu cầu của nhà nước pháp quyền XHCN đối với vấn đề bảo đảm quyền bình đẳng giới trong tương lai. (Các phương pháp này được sử dụng chính trong chương 3 và chương 4) 5. Những đóng góp mới về khoa học của Luận án Luận án này là một nghiên cứu tổng thể về nội dung bảo đảm pháp lý của 7
quyền bình đẳng giới trong ngữ cảnh xây dựng chế độ pháp luật và công lý XHCN tại Việt Nam. Đầu tiên, luận án đã điều chỉnh và bổ sung các khía cạnh lý luận cơ bản vào hệ thống lý luận về bảo đảm pháp lý của quyền bình đẳng giới. Điều này bao gồm việc định nghĩa rõ "bảo đảm pháp lý của quyền bình đẳng giới" và phân tích các đặc điểm cơ bản của nó, đồng thời làm sáng tỏ các yếu tố căn bản của bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới trong bối cảnh xây dựng chế độ pháp luật và công lý XHCN ở Việt Nam. Thứ hai, luận án đã đánh giá một cách toàn diện các kết quả đạt được, những vấn đề tồn tại và hạn chế của bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới trong liên quan đến các bảo đảm chung về quyền bình đẳng giới. Đồng thời, nó đã chỉ ra nguyên nhân cơ bản của tình trạng này. Cuối cùng, luận án đã xây dựng một hệ thống các giải pháp khoa học phù hợp với bối cảnh và hướng phát triển của chế độ pháp luật và công lý XHCN, nhằm cải thiện bảo đảm pháp lý của quyền bình đẳng giới ở Việt Nam trong thời điểm hiện tại. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Về mặt lý luận: Từ các vấn đề liên quan, luận án đã mở rộng và làm sâu thêm về các khía cạnh lý luận của bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới tại Việt Nam. Đây bao gồm việc xem xét khái niệm, vai trò, nội dung, và các yếu tố đang có ảnh hưởng đến bảo đảm pháp lý của quyền bình đẳng giới ở Việt Nam trong thời điểm hiện tại. 6.2. Về mặt thực tiễn: Luận án là công trình nghiên cứu đầu tiên về bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới. Những kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà nghiên cứu và giảng dạy về quyền bình đẳng giới nói riêng, quyền của phụ nữ, quyền con người nói chung. Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa quan trọng trong quá trình hoàn thiện pháp luật, tăng cường tổ chức thực thi pháp luật và nâng cao ý thức pháp luật về bảo đảm quyền bình đẳng giới. Luận án có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho 8
các nhà hoạch định chính sách, xây dựng pháp luật, các nhà quản lý, các tổ chức và cá nhân tham gia các hoạt động vì quyền bình đẳng giới ở Việt Nam. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu thành 4 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2: Cơ sở lý luận về bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay Chương 3: Thực trạng bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay Chương 4: Quan điểm và giải pháp tăng cường bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay. 9
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Quyền bình đẳng giới không chỉ là một giá trị tinh thần mà còn là nền tảng cơ bản cho sự phát triển của các quyền lợi và quyền con người khác trong xã hội dân chủ. Bình đẳng giới không chỉ đảm bảo một môi trường công bằng cho nam và nữ mà còn tạo điều kiện để hình thành và thúc đẩy các quyền khác như quyền kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội. Họ tiếp cận đề tài này từ nhiều phương diện khác nhau, từ các góc độ luật pháp, xã hội học, triết học, đến các nghiên cứu thực tiễn và quy định chính sách. Bằng cách nghiên cứu và hiểu sâu về quyền bình đẳng giới, các chuyên gia và nhà nghiên cứu có thể đưa ra các phân tích, đánh giá và đề xuất cụ thể về cách thức tăng cường và bảo vệ quyền này trong mọi khía cạnh của xã hội. Sự quan tâm này không chỉ giúp nâng cao nhận thức mà còn tạo ra cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng và cải thiện các chính sách, cơ chế thực thi và hệ thống luật pháp liên quan đến bình đẳng giới. Các nghiên cứu thường tập trung vào các khía cạnh như tổng quan về hệ thống quy định pháp luật liên quan đến bình đẳng giới và quyền bình đẳng giới, tình trạng thực thi bình đẳng giới, và cả các yếu tố, nguyên nhân gây ra tình trạng bất bình đẳng giới... Sau đây là một số công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến quyền bình đẳng giới mà tác giả đã tham khảo trong quá trình thực hiện luận án, nhằm hỗ trợ việc hoàn thành các mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đã được xác định. 1.1. Những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về lý luận có liên quan đến bảo đảm pháp lý về quyền bình đẳng giới Sách: “Vì quyền trẻ em và sự bình đẳng của phụ nữ” do Trung tâm Nghiên cứu quyền con người và Viện Thông tin khoa học Học viện được tài trợ bởi Đại sứ quán Liên bang Thụy Sỹ tại Việt Nam, 1999. Điểm nổi bật của công trình này tập trung vào hai vấn đề quan trọng: bảo đảm quyền của trẻ em và sự bình đẳng của phụ nữ. Đây là 10
hai mảng lớn trong lĩnh vực quyền con người và bình đẳng giới, đặc biệt quan trọng trong xã hội đương đại. Sự bình đẳng của phụ nữ cũng là một lĩnh vực quan trọng. Nghiên cứu về việc xóa bỏ các rào cản, đảm bảo quyền lợi và cơ hội bình đẳng cho phụ nữ trong mọi khía cạnh của đời sống xã hội và kinh tế đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một xã hội công bằng. [81] Trong cuốn “Suy nghĩ về bình đẳng giới dưới góc nhìn pháp luật” của tác giả Trịnh Đình Thể (XNB Tư pháp năm 2007) nghiên cứu sâu chủ đề về chính sách bình đẳng giới của Đảng, tập trung vào phân tích góc độ pháp luật và thực tiễn tư pháp liên quan đến việc thực hiện các chính sách này. Việc này bao gồm việc khảo sát các cơ sở luật pháp, văn bản quy định pháp luật liên quan đến bình đẳng giới, cho phép tác giả đưa ra đánh giá và đề xuất các điều chỉnh, cải tiến về nền tảng pháp lý nhằm tăng cường bảo đảm quyền bình đẳng giới. Tác giả cũng tiến hành nghiên cứu cụ thể và chi tiết về việc thực thi quyền bình đẳng giới thông qua thực tiễn tư pháp. [70] Sách: “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong Hiến pháp Việt Nam”, Văn phòng Thường trực về Nhân quyền và Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp thực hiện, 2015. Trong Hiến pháp Việt Nam, cụ thể là nội dung Quan điểm về bình đẳng giới tại Hiến pháp 2013, có phần đề cập các quyền của phụ nữ, cụ thể là những nét chính về bình đẳng giới, quyền và nghĩa vụ của phụ nữ đối với học tập, làm việc, sinh đẻ và hôn nhân.Tư tưởng về bình đẳng giới trong Hiến pháp 2013 có thể được phân tích sâu hơn, đặc biệt là các nguyên lý, giá trị và mục tiêu về bình đẳng giới mà Hiến pháp này hướng đến. Nó cũng có thể bao gồm cách mà Hiến pháp bảo vệ và thúc đẩy bình đẳng giới trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.[89] Giáo sư Lê Thi trong cuốn “Vài nét bàn về việc thực thi công bằng, dân chủ và bình đẳng nam nữ ở Việt Nam hiện nay” Đề xuất một quan điểm toàn diện về sự tương quan giữa các nguyên tắc cơ bản của công bằng, dân chủ và bình đẳng với việc thực thi bình đẳng giới. Tác giả đã không chỉ đưa ra quan điểm về những nguyên tắc chung mà còn đi sâu vào việc làm rõ các điều kiện cụ thể để thực hiện chúng trong đời sống kinh tế - xã hội. Điều này có thể bao gồm việc phân tích các 11
điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội để thúc đẩy bình đẳng giới, cũng như vai trò của nhà nước trong việc tạo ra các cơ hội và tiếp cận với các quỹ phúc lợi công cộng cho nam và nữ. Ngoài ra, việc phân tích thực trạng thực hiện công bằng, dân chủ và bình đẳng giới ở Việt Nam cũng là một phần quan trọng, vì nó giúp chỉ ra những bất cập, không nhất quán giữa luật pháp, chính sách của Nhà nước và thực tiễn. Tác giả có thể đã đưa ra những nguyên nhân gây ra những không nhất quán này và đề xuất những kiến nghị cụ thể để cải thiện việc thực thi và thúc đẩy bình đẳng giới. Điều này có thể bao gồm cả những điều chỉnh về chính sách và hệ thống pháp luật để tạo ra môi trường công bằng và bình đẳng hơn cho nam và nữ..[71] Sách: “ Women in politics and Decision- Making in the Late Twentieth Century” (Tạm dịch: Phụ nữ trong chính trị và ra quyết định vào cuối thế kỷ 20), Trung tâm Phát triển Xã hội và Nhân đạo, thuộc Văn phòng Liên Hiệp Quốc tại Viên, Nxb Martinus Nijhoff, 1992. Sách đã chỉ ra những trở ngại đối với phụ nữ trong việc ra quyết định liên quan đến quản lý nhà nước, từ đó, đề xuất các biện pháp để khắc phục những trở ngại này và nâng cao tỷ lệ phụ nữ tham gia chính trị trong thời gian tới.[125] Sách: "The International Convernant on Civil and Political Rights: Cases, Material and Commenttary (Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị: Vụ việc, tư liệu và bình luận), nhóm tác giả: Sarh Joseph, Jenny Schults và Melissa Castan, Nxb Đại học Oxford, Second Edition, 2004. Bằng cách đi sâu vào phân tích các vụ việc thực tế và trích dẫn từ Công ước quốc tế, cuốn sách có thể cung cấp một cái nhìn rõ ràng và chi tiết về cách thức các quyền dân sự và chính trị được hiểu và thực thi trong thực tế. Việc áp dụng điều 133 của Công ước này để nhấn mạnh quyền lợi của phụ nữ trong lĩnh vực chính trị có thể là một phần quan trọng, vì nó thể hiện cam kết đối với bình đẳng giới và quyền lợi của phụ nữ trong việc tham gia vào các quyết định chính trị. Các bình luận và phân tích sẽ có thể đi sâu vào các điều khoản, so sánh với thực tế, và đưa ra nhận định về sự tuân thủ, áp dụng và hiệu quả của những điều khoản này trong thực tế. Ngoài ra, việc tập trung vào quyền chính trị của phụ nữ trong bối cảnh quyền dân sự và chính trị rộng lớn cũng là một 12
điểm đặc biệt quan trọng, giúp làm rõ và nhấn mạnh về bình đẳng giới trong lĩnh vực chính trị.[104] Sách: “Women power and politics ” Anne Stevens, Đại học Aston, Vương quốc Anh, Nxb Palgrave Macmillan, New York, 2007. Tác giả xuất phát từ thực tiễn ở nhiều quốc gia trên thế giới đã đưa ra được những luận chứng xác đáng để chứng minh cho vai trò quan trọng của phụ nữ trong việc tham gia vào hoạt động chính trị ở thế giới dân chủ tự do.[100] Sách “The Universal Declaration of Human Rights 1948: A Common Stadard of Achievement" (Tuyên ngôn quốc tế nhân quyền 1948: Mục tiêu chung của nhân loại), Gudmundur Alfredson (Viện Raul Wallenberg, Lun, Thụy Điển) và tác giả Asbjm Eide (Viện Nhân quyền Na Uy, Oslo, Na Uy) làm chủ biên, Nxb Martinut Nijhoff, 2011. đi sâu vào việc phân tích và đánh giá các chuẩn mực về quyền con người, đặc biệt là các nguyên tắc bình đẳng giới và quyền con người của phụ nữ, được thể hiện trong các điều khoản của Tuyên ngôn quốc tế về quyền con người năm 1948. Bằng cách so sánh với các văn kiện khác về nhân quyền từ các khu vực khác nhau như châu Âu, châu Mỹ, và châu Phi, công trình này có thể soi chiếu, đánh giá sự tương đồng, khác biệt và tiến bộ của các chuẩn mực và quy định về bình đẳng giới và quyền con người của phụ nữ. Việc so sánh này có thể giúp làm rõ hơn về việc các văn kiện quốc tế khác nhau như thế nào trong việc bảo vệ và thúc đẩy bình đẳng giới và quyền con người của phụ nữ. Cũng như từ đó, có thể đưa ra những đánh giá về mức độ tiến bộ và ảnh hưởng của các văn kiện này trong việc thúc đẩy bình đẳng giới và quyền con người của phụ nữ trên phạm vi quốc tế.[107] Sách “Gender and political analysis" (tạm dịch: phân tích mối quan hệ giữa giới tính và chính trị), Johanna Kantola và Anuela Lombardo, Nxb Palgrave, 2017 phân tích về mối quan hệ giữa bình đẳng giới và chính trị, đặc biệt là vấn đề trao quyền cho phụ nữ trong nền chính trị, dựa trên phương pháp tiếp cận nữ quyền. Cách tiếp cận này có thể bao gồm việc nghiên cứu và phân tích về vai trò, quyền lực và tham gia của phụ nữ trong các cấu trúc chính trị của các quốc gia khác nhau. Nó có thể đưa ra cái nhìn toàn cảnh về việc phụ nữ có được trao quyền lực chính trị và tham gia ra sao trong các quốc gia có nền chính trị đa dạng. [110] 13
Sách: “Women and Convention for the Elimination of all forms of Discrimination Against Women" (Phụ nữ và Công ước xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử chống lại phụ nữ - CEDAW), đưa ra các khuyến nghị cụ thể cho mỗi quốc gia để cải thiện việc thực hiện Công ước. Điều này có thể bao gồm việc thay đổi chính sách, tăng cường thực thi luật pháp, hoặc thúc đẩy nhận thức và giáo dục về quyền bình đẳng giới. Thông qua các kết luận và khuyến nghị này, ủy ban mong muốn quốc gia thành viên có thể cải thiện và nâng cao hơn nữa việc thực hiện CE AW, từ đó tăng cường bảo vệ và thúc đẩy quyền bình đẳng giới.[105] Sách “Compilation of General comments and General recommend -dations Adopted by Human Rights Treaty Bodies" (Bình luận và khuyến nghị chung của các ủy ban công ước về quyền con người) trong đó có "Bình luận chung số 4 (1981) về Quyền bình đẳng của nam và nữ trong việc hưởng thụ tất cả các quyền dân sự và chính trị" (Điều 3, Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966). Thông qua việc phân tích dữ liệu thực tế, việc xem xét đã được thực hiện trong Báo cáo để đưa ra trách nhiệm của các quốc gia trong việc đảm bảo ngăn chặn sự phân biệt đối xử đối với phụ nữ, tạo điều kiện cho phụ nữ có thể tiếp cận và hưởng thụ các quyền dân sự và chính trị một cách công bằng như nam giới..[104] Sách " Gender Equality in Elected Bodies In Asia and the Pacific: Six Actions to Strengthen Women's Empowerment” (Tạm dịch: Bình đẳng giới trong các cơ quan dân cử Ở Châu Á - Thái Bình Dương: Sáu hành động nhằm tăng cường trao quyền cho phụ nữ" là công trình nghiên cứu của Giáo sư Pippa Norris, Trường đại học Harvard cùng các cộng sự, 2012. Công trình nghiên cứu này rất quan trọng vì nó tập trung vào sự tham gia và đóng góp của phụ nữ trong lĩnh vực chính trị, đặc biệt là ở khu vực Châu Á - Thái Bình ương, trong đó có Việt Nam. Nó đã rõ ràng chỉ ra rằng sự tham gia chủ động và hiệu quả của phụ nữ trong lĩnh vực chính trị không chỉ là một yếu tố quan trọng mà còn là điều kiện tiên quyết để phát triển con người và quản trị dân chủ. Tuy nhiên, công trình cũng chỉ ra những rào cản đối với vấn đề bình đẳng giới trong lĩnh vực chính trị ở khu vực này. Các rào cản này có thể bao gồm những yếu tố văn hóa, xã hội, và chính trị, như hệ thống giá trị truyền thống, các quy định 14