Luận án Tiến sĩ Luật học: Chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam

Chia sẻ: ViJenlice ViJenlice | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:165

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Luật học "Chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam" trình bày tổng quan tình hình nghiên cứu; Những vấn đề lý luận về chính sách xét xử hình sự; Thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam; Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐẶNG VĂN CƯỜNG CHÍNH SÁCH XÉT XỬ HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM Ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 9380104 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : PGS.TS. Trần Văn Độ : TS. Nguyễn Văn Hiển HÀ NỘI - 2021
CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trong nghiên cứu nêu trong Luận án là trung thực, tôi xin chịu trách nhiệm về tất cả các số liệu và kết quả nghiên cứu đó. Luận án này chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Đặng Văn Cường
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CSPL : Chính sách pháp luật CSHS : Chính sách hình sự CSPLHS : Chính sách pháp luật hình sự CSPL TTHS : Chính sách pháp luật tố tụng hình sự CSPL ĐTHS : Chính sách pháp luật điều tra hình sự CSXXHS : Chính sách xét xử hình sự CSPL THAHS : Chính sách pháp luật thi hành án hình sự CSPN THTP : Chính sách phòng ngừa tình hình tội phạm TPHS : Tư pháp hình sự TTHS : Tố tụng hình sự TAND : Tòa án nhân dân TNHS : Trách nhiệm hình sự XXHS : Xét xử hình sự XHCN : Xã hội chủ nghĩa
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ...................................... 9 1.1. Tình hình nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự ở nước ngoài ..................... 9 1.2. Tình hình nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự ở trong nước .................. 13 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề cần nghiên cứu trong luận án về chính sách xét xử hình sự .................................................................................... 21 Kết luận Chương 1 .................................................................................................... 24 Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH XÉT XỬ HÌNH SỰ ............................................................................................................................ 26 2.1. Một số khái niệm có liên quan .......................................................................... 26 2.2. Đặc điểm của chính sách xét xử hình sự ........................................................... 43 2.3. Chủ thể của chính sách xét xử hình sự..............................................................49 2.4. Nội dung của chính sách xét xử hình sự........................................ .................... 53 2.5. Bản chất của của chính sách xét xử hình sự.................................. .................... 56 2.6. Vai trò của chính sách xét xử hình sự ............................................................... 59 2.7. Mục tiêu và các hình thức thực hiện chính sách xét xử hình sự ........................ 61 2.8. Mối quan hệ giữa chính sách xét xử hình sự với pháp luật hình sự............. ......72 2.9. Những yếu tố tác động đến chính sách xét xử hình sự... ................................... 74 Kết luận Chương 2 .................................................................................................... 78 Chương 3: THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÉT XỬ HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM .. 79 3.1. Các hình thức thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam.................... ...79 3.2. Những yếu tố tác động đến chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam ................ 107 3.3. Đánh giá kết quả thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam ............... 114 Kết luận Chương 3 .................................................................................................. 125 Chương 4: HOÀN THIỆN VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÉT XỬ HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM ......................................................... 127 4.1. Những yêu cầu hoàn thiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam .................. 127
4.2. Những yêu cầu nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam ........................................................................................................................ 131 4.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam ........................................................................................................................ 134 Kết luận Chương 4 ................................................................................................. 141 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 142 Danh mục các công trình đã công bố: ................................................................. 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 145 Biểu đồ thể hiện hoạt động xét xử của tòa án:.................................................... 159 Bảng 1. Số vụ án đã giải quyết, xét xử theo cấp, giai đoạn 2008 - 2014.. .............. 159 Bảng 2. Số vụ án đã giải quyết, xét xử theo cấp, giai đoạn năm 2019. ................. .159 Bảng 3: Tỷ lệ hình phạt đã tuyên theo thủ tục sơ thẩm năm 2019.......................... 160 Bảng 4. Tỷ lệ bản án bị sửa, bị hủy từ năm 2006 - năm 2014 (đơn vị:%) .............. 160
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Chính sách pháp luật là những tư tưởng, đường hướng trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật. Trong đó chính sách xét xử hình sự (CSXXHS) là một bộ phận của chính sách pháp luật, thuộc chính sách hình sự và là thành tố quan trọng trong chính sách pháp luật tố tụng hình sự, nó có vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ chế điều chỉnh hoạt động xây dựng pháp luật hình sự và tổ chức thực hiện pháp luật hình sự, trọng tâm là hoạt động xét xử hình sự. Ngoài ra, CSXXHS còn góp phần giải thích pháp luật hình sự, giáo dục và đào tạo pháp luật hình sự để nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của các chủ thể, đảm bảo hiệu quả trong việc đấu tranh, phòng và chống tội phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, của các tổ chức, cá nhân, góp phần giữ vững an ninh trật tự, an toàn xã hội, ổn định và phát triển kinh tế xã hội. Hiện nay, có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về chính sách pháp luật nói chung, về các thành tố của chính sách hình sự nói riêng như: Chính sách pháp luật hình sự; chính sách pháp luật tố tụng hình sự; chính sách phòng ngừa tội phạm; về hình phạt, hiệu quả của hình phạt… mỗi công trình nghiên cứu, bài viết lại khai thác những khía cạnh khác nhau của chính sách pháp luật, về luật hình sự, về tội phạm và hình phạt, về hoạt động xét xử hình sự... nhưng ít công trình nghiên cứu nào tập trung nghiên cứu về các thành tố của chính sách pháp luật tố tụng hình sự, đặc biệt là về CSXXHS, về những quan điểm, tư tưởng cơ bản của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng cơ chế điều chỉnh hoạt động xây dựng và thực hiện pháp luật hình sự mà trọng tâm là những tư tưởng về xét xử hình sự sao cho khoa học, hợp lý và tiến bộ. Trong hoạt động xây dựng và thực hiện pháp luật hình sự thì chính sách luôn là vấn đề cơ bản, trọng tâm và phải đi trước để hoạt động xây dựng, thực hiện pháp luật đúng hướng và đạt hiệu quả cao. Bởi thế có nhiều nhà nghiên cứu đã cho rằng, chính sách như hồn cốt, như triết học của pháp luật, không thể thiếu trong hoạt động lập pháp và hoạt động tư pháp, là kim chỉ nam cho hoạt động xây dựng và thực hiện pháp luật. Trong cuốn sách “Chính sách pháp luật, những vấn đề lý luận và thực tiễn” xuất bản năm 2020, GS. TS. Võ Khánh Vinh cho rằng: “Trong quá trình phát 1
triển, trong lòng của khoa học chính sách pháp luật đã và đang hình thành nên các hướng nghiên cứu mới, đã và đang hình thành nên các chuyên ngành khoa học mới. Sự phân hóa như vậy trong đối tượng của chính sách pháp luật là hoàn toàn tất yếu và hợp quy luật, nó làm cho nhận thức của chúng ta về chính sách pháp luật trở nên sâu sắc hơn và là tiền đề cho việc tổng hợp, hệ thống hóa nhận thức về chính sách pháp luật ở trình độ lý luận cao hơn” [114. Tr. 46]. Đống thời, tác giả cho rằng: “Đẩy mạnh và phát triển các nghiên cứu về chính sách pháp luật sẽ góp phần đáp ứng các nhu cầu phát triển và hoàn thiện và hoàn thiện pháp luật của Việt Nam.” [114. Tr. 42]. Như vậy, có thể nói chính sách pháp luật có vai trò và tầm quan trọng trong việc hoàn thiện và phát triển pháp luật. Đối với Việt Nam, trong công cuộc cải cách tư pháp hiện nay, về mặt lý luận và thực tiễn đang coi tòa án là trung tâm và lấy hoạt động xét xử làm trọng tâm, hướng đến mục tiêu công bằng, hướng thiện trong áp dụng pháp luật hình sự. Khi Việt Nam xác định tòa án nhân dân là thiết chế thực hành quyền tư pháp, có nhiệm vụ bảo vệ công lý... thì việc nghiên cứu chính sách xét xử cũng là vấn đề quan trọng cần đặt ra trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện công cuộc cách tư pháp giai đoạn hiện nay. Kết quả nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự sẽ trang bị cho chúng ta hệ thống lý luận cơ bản, những kiến thức cần thiết về chính sách pháp luật nói chung, chính sách hình sự và chính sách xét xử hình sự nói riêng. Việc nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự sẽ cho thấy thực trạng thực hiện chính sách xét xử hình sự, những khó khăn, những yêu cầu đặt ra, những giải pháp để việc thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam ngày càng hiệu quả, khoa học và tiến bộ hơn. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài về CSXXHS ở Việt Nam là cần thiết, nhằm bổ sung lý luận cho chính sách pháp luật, làm phong phú hơn các thành tố của chính sách pháp luật, tạo tiền đề lý luận cho việc việc nhận thức và giáo dục đào tạo pháp luật hình sự, cho sự phát triển và hoàn thiện pháp luật hình sự ở Việt Nam. Từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam” làm luận án tiến sĩ luật học của mình. 2
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận về chính sách xét xử hình sự, đánh giá thực tiễn thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam, tác giả luận án nhận xét, tìm ra những nguyên nhân, bất cập trong việc thực hiện chính sách xét xử hình sự, từ đó đề ra những giải pháp trong việc thực hiện có hiệu quả chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam, góp phần đấu tranh phòng và chống tội phạm. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Thứ nhất, nghiên cứu các công trình nghiên cứu nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến CSPL, CSPLHS, CSPL TTHS, CSXXHS để qua đó tiếp thu và phát triển những kết quả nghiên cứu trước đó, chỉ ra những vấn đề lý luận về CSXXHS, góp phần xây dựng và hoàn thiện CSXXHS ở Việt Nam hiện nay; - Thứ hai, nghiên cứu lý luận chung về CSXXHS; phân tích những thay đổi, bổ sung của CSXXHS của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và đặc biệt là trong những năm gần đây; nghiên cứu so sánh CSXXHS tiến bộ của một số quốc gia trên thế giới, nhằm tiếp thu những CSXXHS tiến bộ, phù hợp với điều kiện hoàn cảnh của nước ta; - Thứ ba, nghiên cứu, phân tích CSXXHS hiện nay và đánh giá thực tiễn thực hiện ở Việt Nam, gồm những điểm tích cực, những hạn chế và nguyên nhân; - Thứ tư, chỉ ra những yêu cầu hoàn thiện CSXXHS và đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả thực hiện CSXXHS, đáp ứng yêu cầu công tác đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu về những vấn đề lý luận chung về chính sách xét xử hình sự; nghiên cứu những nội dung của chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam; nghiên cứu, đánh giá thực tiễn thực hiện chính sách xét xử ở Việt Nam trong những năm qua. Từ đó tác giả luận án chỉ ra những yêu cầu hoàn thiện chính sách xét xử hình sự và đề xuất những giải pháp để thực hiện có hiệu quả chính sách xét xử ở Việt Nam. 3
3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Chính sách x t xử hình sự thể hiện qua các văn bản, văn kiện của Đảng và Hiến pháp, các văn bản luật, dưới luật của Nhà nước, đồng thời thể hiện qua thực tiễn xét xử hình sự. Trong đề tài luật án này tác giả chỉ tập trung nghiên cứu CSXXHS ở Việt Nam thông qua các văn kiện quan trọng của Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, CSXXHS thể hiện qua Hiến pháp và các văn bản luật, bộ luật có liên quan đến xét xử hình sự. Đồng thời, nghiên cứu thực tiễn xét xử hình sự đối với một số nhóm tội tiêu biểu như: Nhóm tội phạm về chức vụ; Tội phạm về ma túy; Người dưới 18 tuổi phạm tội; Tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia… Đồng thời nghiên cứu cụ thể về một số đối tượng phạm tội như: Người dưới 18 tuổi phạm tội; Tội phạm là người có chức vụ, quyền hạn; Tội phạm có tổ chức, băng nhóm tội phạm chuyên nghiệp, tái phạm… trên cơ sở đó đưa ra các chỉ số đánh giá về kết quả thực hiện CSXXHS trên thực tế, qua thực tiễn xét xử vụ án hình sự, từ đó đánh giá tính đúng đắn và tìm ra những thiếu sót, bất cập, tồn tại, hạn chế trong chính sách hình sự nói chung, CSXXHS nói riêng. Trên cơ sở đó tác giả sẽ chỉ ra các nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế để từ đó đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện CSXXHS, nhằm nâng cao vai trò, hiệu quả của việc áp dụng pháp luật hình sự trên thực tế, đảm bảo mục đích, ý nghĩa của luật hình sự trong đời sống xã hội và trong công cuộc đổi mới, phát triển đất nước. Phạm vi về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến CSXXHS, từ việc nghiên cứu các văn bản thể hiện nội dung CSXXHS do Đảng cộng sản Việt Nam ban hành và hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật có chứa đựng nội dung của CSXXHS như Hiến pháp, BLHS, BLTTHS và các văn bản pháp luật khác có liên quan. Phạm vi về thời gian: Việc đề ra và thực hiện CSXXHS thời kỳ đổi mới, đặc biệt là từ khi thực hiện BLTTHS năm 2003 đến nay. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở phương pháp luận Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật lịch sử và duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp 4
luật, quan điểm của Đảng, Nhà nước về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về chính sách công, quyền con người, chính sách hình sự, về phương hướng và nhiệm vụ cải cách tư pháp… Hoạt động tố tụng hình sự vận dụng các nguyên lý của sự phát triển, lý luận nhận thức, các cặp phạm trù… của Chủ nghĩa Mác – Lênin để chứng minh tính đúng đắn trong việc đề ra những chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về lĩnh vực luật hình sự. Trong đó các tư tưởng, quan điểm đường lối trong hoạt động xét xử hình sự, đồng thời chứng minh hoạt động tố tụng hình sự nước ta cũng thể hiện các chủ trương, chính sách của Đảng qua các thời kỳ. Vì vậy, việc nắm bắt, vận dụng các cơ sở phương pháp luận nêu trên thì việc nghiên cứu khoa học mới phù hợp với điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội nước ta, kết quả tốt nghiên cứu đề tài “Chinh sách x t xử hình sự ở Việt Nam” mới có thể vận dụng trong đời sống xã hội, đóng góp cho sự phát triển tích cực của xã hội. 4.2. Phương pháp nghiên cứu * Phương pháp phân tích, tổng hợp Hiện nay có nhiều tài liệu liên quan đến vấn đề chính sách xét xử những vụ án hình sự ở Việt Nam, hoạt động xét xử cũng được nghiên cứu, xem xét ở nhiều góc độ khác nhau. Vì vậy tác giả cần phải có phương pháp phân tích tài liệu, vận dụng tốt phương pháp này để khái quát những vấn đề trọng tâm, vận dụng vào đề tài của mình, phát triển các thành tựu nghiên cứu của các tác giả trước đó. Đề tài này liên quan đến nhiều nguồn tài liệu khác nhau như các công trình nghiên cứu, các luận văn, luận án, các bài viết, các văn bản pháp luật trong và ngoài nước… vì vậy, cần có sự tổng hợp, phân loại tài liệu để lựa chọn các tài liệu phù hợp, tổng hợp các tài liệu có liên quan đến từng vấn đề trong việc thực hiện CSXXHS ở Việt Nam. * Phương pháp thống kê, phân tích, so sánh số liệu thống kê Sử dụng phương pháp thống kê, phân tích, so sánh đối chiếu để tìm ra những đặc điểm tương đồng và khác biệt về CSXXHS ở Việt Nam thông qua quá trình xét xử của từng khu vực, giai đoạn lịch sử, từng loại tội, nhằm đưa ra các luận điểm và lập luận về vấn đề nghiên cứu một cách chính xác. Thống kê mô tả các số liệu tổng quan nhằm tạo nền tảng lý luận phục vụ cho nội dung nghiên cứu. Đồng thời căn cứ 5
vào việc thống kê mô tả để hình thành những suy luận, nhận định chính xác hơn, nhằm đạt được mục tiêu đề ra trong nghiên cứu về CSXXHS ở Việt Nam. * Phương pháp tổng kết thực tiễn Sử dụng phương pháp này để nghiên cứu tổng kết đánh giá những kết quả, tài liệu thu thập được từ thực tiễn áp dụng CSXXHS ở Việt Nam, nhằm đưa ra giải pháp giúp nâng cao hiệu quả áp dụng CSXXHS đối với hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án của các cơ quan tiến hành tố tụng. * Phương pháp so sánh pháp luật Phương pháp này được sử dụng để nghiên cứu lý luận và thực tiễn thực thi CSXXHS thông qua các quy định cụ thể của pháp luật hình sự của nước ngoài, đối chiếu so sánh với các quy định CSXXHS của Việt Nam, đặc biệt là những cam kết quốc tế có liên quan mà Việt Nam là thành viên tham gia ký kết, phê chuẩn đáp ứng yêu cầu hội nhập của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. * Phương pháp chuyên gia Sử dụng phương pháp này để tham khảo ý kiến của các chuyên gia nghiên cứu, lập pháp, xét xử… về những vấn đề có liên quan đến CSXXHS. Việc nghiên cứu này có thể được tiến hành thông qua các ấn phẩm, chuyên khảo, đề tài khoa học, sách báo pháp lý đã được xuất bản, nghiệm thu có đề cập đến nội dung nghiên cứu của luận án. * Phương pháp điều tra điển hình Phương phá này nhằm để thu thập thông tin một số vụ án hình sự điển hình đã và đang được các cơ quan THTT tại Thành phố Hà Nội khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Trong đó, trọng tâm nghiên cứu là hoạt động xét xử của tòa án. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Đề tài luận án là một trong những lĩnh vực khó, đến nay chưa có một công trình khoa học chuyên khảo nào đã công bố nghiên cứu về lĩnh vực CSXXHS ở Việt Nam. Tuy nhiên, luận án có sự tiếp thu tri thức của các công trình khoa học đã được công bố trước đây về vấn đề CSPL, CSHS, CSPLHS, CSPL TTHS. Vì thế những đóng góp mới của luận án được thể hiện ở một số điểm cơ bản sau đây: 6
Thứ nhất: Luận án là công trình nghiên cứu chuyên sâu về chính sách hình sự góp phần phát triển, hoàn thiện hệ thống lý luận về chính sách pháp luật nói chung và chính sách hình sự nói riêng. Luận án là một trong những công trình khoa học đặt nền móng cho việc nghiên cứu hoàn thiện hệ thống tri thức về CSHS nói chung và CSXXHS ở Việt Nam nói riêng. Thứ hai: Kết quả nghiên cứu của luận án còn góp phần cung cấp kiến thức bổ ích cho việc nghiên cứu giảng dạy môn học về luật hình sự, tố tụng hình sự trong các học viện, trường đại học đào tạo về Luật. Thứ ba: Kết quả nghiên cứu của luận án cung cấp những luận cứ khoa học cho việc xây dựng và áp dụng pháp luật hình sự, góp phần đấu tranh phòng và chống tội phạm có hiệu quả ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Luận án này được nghiên cứu trên cơ sở nền tảng các tri thức khoa học về chính sách công, chính sách pháp luật, chính sách hình sự và thực tiễn thực hiện pháp luật luật hình sự và tố tụng hình sự, kết hợp với những chuyên ngành khác như phòng ngừa tội phạm, xã hội học, triết học, lịch sử, với cách tiếp cận liên ngành, đa ngành sẽ cho thấy một bức tranh toàn cảnh về xây dựng và thực hiện CSXXHS ở Việt Nam hiện nay, làm cơ sở để nghiên cứu các vấn đề tiếp theo trong các bộ phận cấu thành của CSPL. Vì vậy, kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự, tố tụng hình sự ở Việt Nam. Về mặt lý luận, luận án cung cấp cơ sở lý luận cho việc xây dựng hệ thống tri thức về CSXXHS, làm phong phú thêm lý luận về CSPL, làm cơ sở cho việc xây dựng và thực hiện CSHS nói chung, CSXXHS nói riêng. Về mặt thực tiễn, luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ nghiên cứu về CSPL, trong xây dựng pháp luật, cán bộ hoạt động thực tiễn, tổ chức thực hiện chính sách và áp dụng pháp luật. Đồng thời, đây còn là tài liệu bổ ích cho việc nghiên cứu giảng dạy môn học Luật hình sự, Luật tố tụng hình sự, Luật thi hành án hình sự, Tội phạm học, Khoa học Điều tra hình sự trong các học viện, trường đại học đào tạo về luật. 7
7. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Những vấn đề lý luận về chính sách xét xử hình sự Chương 3: Thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam Chương 4: Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xét xử hình sự ở Việt Nam. 8
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Những nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự ở nước ngoài Chính sách là những tư tưởng, quan điểm, định hướng... có yếu tố chính trị, hướng tới mục tiêu quản lý và phát triển xã hội vì thế mà nó luôn tồn tại gắn liền với quyền lực nhà nước. Khi có nhà nước, có những mục tiêu chính trị là tồn tại chính sách, trong đó có chính sách pháp luật, CSXXHS. Ở một phương diện nào đó thì chính sách là cơ sở để xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật. Cùng với sự phát triển của xã hội thì việc nghiên cứu về CSPL nói chung, trong đó có CSXXHS được nhiều nhà khoa học trên thế giới quan tâm ở nhiều mức độ và phạm vi khác nhau, trong đó có thể kể đến một số quốc gia có nền khoa học pháp lý phát triển như Nga, Mỹ và các quốc gia Tây Âu. Một số công trình nghiên cứu có thể kể đến như: “Nhập môn Chính sách xét xử”, năm 2007 của tác giả S.I. Oreshkin hay cuốn “Chính sách x t xử, Quyền tư pháp”, của I.B. Mihajlovskaja, Chủ biên I.L. Petruxin, xuất bản tại Mátxcơva, 2003... Đây là các công trình nghiên cứu những vấn đề cơ bản về chính sách xét xử hình sự theo quan điểm của nhà khoa học pháp lý Nga. Công trình này đã chỉ ra những khái niệm cơ bản, nội dung và phương pháp tiếp cận với những vấn đề thuộc về chính sách pháp luật nói chung, chính sách xét xử hình sự nói riêng. Công trình nghiên cứu này rất bổ ích với những người nghiên cứu về chính sách pháp luật, cung cấp khái niệm và hướng nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự. Tác giả đã tiếp thu những vấn đề lý luận cơ bản của công trình này và một số khái niệm có liên quan. Tuy nhiên, công trình này thể hiện ở mức độ “nhập môn”, là những khái quát cơ bản của một thành tố chính sách trong chính sách hình sự nên chưa làm rõ bản chất, biểu hiện của CSXXHS và thực hiện của CSXXHS trong đời sống xã hội, cũng như trong vấn đề xây dựng và thực hiện pháp luật, tác giả sẽ tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các vấn đề này trong luận án của mình. Các công trình nghiên cứu khác như có thể kể đến như: “Lược sử chính sách pháp luật hình sự: Khái niệm, lịch sử và những vấn đề cơ bản của chính sách pháp luật hình sự với tư cách một yếu tố cấu thành khoa học luật hình sự”, của tác giả 9
M.p. Chubinskij, xuất bản năm 2008; “Khắc phục tham nhũng tư pháp trong khi phải đảm bảo độc lập tư pháp”, của tác giả J. Clifford Wallace, đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, số 8 năm 2006; “Chính sách pháp luật của nhà nước Xô viết”, của tác giả N.V. Fedorov xuất bản năm 1985; “Sự luận chứng chính sách pháp luật trong các công trình của giáo sư L.I. Petrazdekij (1892-1927), L.I. Petrazdekij: Lý luận và chính sách pháp luật”, của G.K. Gins thuộc Tuyển tập các công trình, năm 2010; “Nhiệm vụ của chính sách pháp luật hình sự. Tội phạm là hiện tượng bệnh lý xã hội học” của tác giả Ph. List năm 2004; cuốn sách “Chính sách hình sự”, của tác giả N.A. Lopashenko năm 2009; Tác phẩm “Chính sách pháp luật hình sự của Liên bang Nga: Những vấn đề lý luận và thực tiễn”, của tác giả G.Ju. Lesnikov năm 2004, Cuốn sách “Chính sách pháp luật: Khái niệm, hình thức thực hiện, các ưu tiên ở Nga hiện nay”, của tác giả A.P. Korobova xuất bản năm 2000; Tác phẩm “Khái niệm và cơ cấu của chính sách pháp luật, chính sách pháp luật Nga: Lý luận và thực tiễn”, của tác giả A.P. Korobova, xuất bản năm 2006; Tác phẩm “Chính sách pháp luật trong điều kiện chủ nghĩa xã hội phát triển: Khía cạnh tâm lý - Xã hôi” của tác giả K.D. Krylov, xuất bản năm 1977; Tác phẩm “Dự thảo về quan niệm chính sách pháp luật ở Liên bang Nga đến năm 2020”, do A.V. Mal’ko (Chủ biên) xuất bản năm 2008, cuốn “Chính sách pháp luật: Những cơ sở lý luận và thực tiễn, Tổ hợp phương pháp giảng dạy”, của tác giả A.V. Mal’ko, V.A. Zatonskij xuất bản năm 2015.... cùng nhiều tác phẩm khác về chính sách pháp luật nói chung và chính sách hình sự nói riêng. Những tác phẩm này có ý nghĩa trong việc tiếp cận về chính sách pháp luật và chính sách hình sự ở khía cạnh lý luận, xây dựng ý tưởng nghiên cứu chuyên sâu về chính sách xét xử nói chung và chính sách xét xử ở Việt Nam. Đây là một số công trình khoa học của nước Nga nghiên cứu về chính sách pháp luật nói chung, trong đó có phần nội dung nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự. Cơ bản những công trình này nghiên cứu về chính sách pháp luật nói chung, về đặc điểm, nội dung, bản chất, vai trò, ý nghĩa và những biểu hiện của chính sách pháp luật ở nước Nga. Nội dung các công trình nghiên cứu khoa học này thể hiện tương đối đầy đủ về những vấn đề cơ bản của chính sách pháp luật, làm rõ vị trí, thành phần của CSXXHS trong CSPL. Tác giả luận án tiếp thu những cơ sở lý 10
luận, những nội dung khái niệm, đặc điểm và bản chất của CSPL nói chung. Trên sở đó, tác giả phát triển thêm nội dung lý luận chung về CSXXHS và làm sáng tỏ hơn bản chất, đặc điểm và biểu hiện của CSXXHS ở Việt Nam. Ngoài các công trình khoa học của nước Nga, còn một số công trình nghiên cứu của một số nước thuộc hệ thống pháp luật Anh - Mỹ nghiên cứu về chính sách pháp luật và chính sách hình sự như: “Hối lộ chính trị ở Nhật Bản” của tác giả Richard H. Michell (1996), Nxb Trường Đại học Hawai, Hoa Kỳ; Tác phẩm “Tham nhũng và Chính phủ - Nguyên nhân, hậu quả và cải cách” của tác giả Susan Rose- Ackerman (1999), Nxb Đại học Cambridge; Tác phẩm “Tội phạm và Tội phạm học: Giới thiệu”, (Tái bản lần thứ hai) của tác giả Rob White, Fiona Haines (2000), Oxford University Press; Tác phẩm “Chống tham nhũng ở Châu Á - Nguyên nhân, tác động và biện pháp khắc phục” của John Kidd and Frank-Jurgen Richter chủ biên, Nxb Worth Scientific, 2003; tác phẩm “Tham nhũng và quản lý ở Châu Á” của Nicholas Tarling (2005), Nxb New York... Trong các công trình nghiên cứu này, các tác giả đã trình bày một cách khái quát nhất về CSPL nói chung, CSHS và chính sách xét xử nói riêng. Với những quan điểm và cách giải thích khác nhau nhưng các tác giả cho rằng CSPL là tổng thể các quan điểm, tư tưởng, mục đích, định hướng, chương trình để xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật. Còn chính sách xét xử là những quan điểm, đường lối, mục đích, định hướng của hoạt động xét xử, xây dựng cơ chế điều chỉnh pháp luật hình sự để đảm bảo việc áp dụng pháp luật hình sự được thực hiện hiệu quả, công bằng, thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật và đạt được mục đích mà pháp luật đề ra. Các công trình nghiên cứu này nhấn mạnh đến những yếu tố tác động đến CSXXHS trong đó có mô hình tố tụng, cơ chế, thể chế và đặc biệt là yếu tố con người trong việc thực hiện CSPL. Tác giả tiếp thu những giá trị quý báu của các công trình trên về các yếu tố tác động đến CSXXHS, biểu hiện của CSXXHS. Trên cơ sở đó, tác giả luận án tiếp tục nghiên cứu, làm rõ hơn những hạn chế, khó khăn trong thực tiễn thực hiện CSXXHS ở Việt Nam. Từ đó, đưa ra những yêu cầu hoàn thiện và những giải pháp để nâng cao kết quả thực hiện XSXXHS nói chung và CSXXHS ở Việt Nam nói riêng. 11
Ngoài các công trình khoa học nghiên cứu về chính sách pháp luật thì còn một số công trình nghiên cứu về thực tiễn thực hiện chính sách pháp luật hình sự, về hình phạt, về kết quả xét xử vụ án hình sự, hiệu quả của hình phạt như: “Hình phạt: các chức năng xã hội, thực tiễn áp dụng” của tác giả Galperin I.M. xuất bản vào năm 1983 tại Nhà xuất bản Mátxcơva; tác phẩm “Hình phạt: những vấn đề xã hội, pháp luật và tội phạm học” của tác giả Karpex I.I, xuất bản năm 1973, Nhà xuất bản Mátxcơva. Các tác phẩm này đã nghiên cứu các chức năng, vai trò của hình phạt trong đấu tranh với tình hình tội phạm; sự ảnh hưởng của những thay đổi xã hội đối với sự phát triển của vai trò xã hội của hình phạt; mối tương quan của các loại hình phạt và khuynh hướng phát triển của chúng; ý nghĩa của các điều kiện xã hội trong mối quan hệ với việc đánh giá hiệu quả của hệ thống hình phạt; phi hình sự hoá với tư cách là một xu hướng phát triển của hình phạt cần hướng tới. Các công trình này có ý nghĩa trong việc đánh giá việc thực hiện CSXXHS trong thực tiễn tố tụng hình sự làm cơ sở để tác giả luận án so sánh, đối chiếu với thực tiễn thực hiện CSXXHS ở Việt Nam thông qua thực tiễn xây dựng và thực hiện pháp luật hình sự. Những công trình nghiên cứu này cung cấp những vấn đề lý luận và phương pháp luận trong việc đánh giá thực tiễn thực hiện CSXXHS, trên cơ sở đó tác giả tiếp tục phát triển những lý luận và phương pháp luận đó trong đánh giá việc thực hiện CSXXHS ở Việt Nam để ghi nhận những kết quả, chỉ ra những điểm còn tồn tại và phương hướng khắc phục những tồn tại đó trong thực tiễn thực hiện CSXXHS. Đánh giá về vấn đề này GS. TS. Võ Khánh Vinh cho rằng: “Lịch sử nghiên cứu “chính sách pháp luật” rất phong phú, giàu có và nhiều nội dung. Xuất hiện ở thế kỷ XIX chỉ với tư cách là một định hướng nghiên cứu khoa học độc lập (cách tiếp cận chính sách) không chỉ gắn liền với pháp luật hiện hành mà còn với pháp luật cần phải có, CSPL đã “chứa đựng” một số vấn đề trung lập trong quan hệ với nhà nước, thì trong thế kỷ XX, CSPL được biến đổi thành CSPL hoàn toàn được luận chứng với tư cách là khái niệm bao quát bằng tư tưởng phương diện lý luận và phương diện thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật hiện hành. Đến đầu thế kỷ XXI, CSPL với tư cách là hoạt động của nhà nước trong lĩnh vực pháp lý hướng đến việc 12
nâng cao hiệu quả của điều chỉnh pháp luật, ở mức độ đầy đủ có được địa vị phạm trù của mình, trở thành phạm trù, tổ hợp, bao quát, độc lập của khoa học pháp lý, phạm trù phản ánh các quá trình có quy mô, phạm vi rộng lớn về sự phát triển của pháp luật trong xã hội, sự đổi mới hệ thống pháp luật của xã hội và điều chỉnh đời sống pháp luật.” [114. Tr. 33]. Như vậy, việc nghiên cứu về CSPL nói chung, về CSHS nói riêng ở nước ngoài có những bước phát triển, nội dung ngày càng phong phú và hướng tới những giá trị cụ thể. Do phạm vi nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu của luận án là phạm vi hẹp của CSPL, thời gian nghiên cứu của luận án hạn chế nên tác giả luận án chỉ nghiên cứu các công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến CSXXHS ở nước ngoài những năm gần đây. Những công trình nghiên cứu tiêu biểu kể trên cũng đã khái quát được tình hình nghiên cứu về CSPL nói chung, CSXXHS nói riêng ở nước ngoài trong những thập niên gần đây. Những công trình trên có ý nghĩa quan trọng trong việc gợi mở những luận điểm mang tính phương pháp luận về CSXXHS của một số nước tiêu biểu. Trên cơ sở đó, tác giả so sánh, đối chiếu và phát triển tư tưởng, lý luận về CSXXHS cho phù hợp với tình hình phát triển kinh tế, xã hội ở Việt Nam, nhận diện và đánh giá về CSXXHS ở Việt Nam những năm gần đây. 1.2. Những nghiên cứu về chính sách xét xử hình sự ở trong nước Cùng với các công trình khoa học nghiên cứu về chính sách nói chung, chính sách kinh tế, chính sách văn hóa, chính sách giáo dục... nói riêng, thì trong lĩnh vực chính sách về pháp luật, các công trình khoa học nghiên cứu về CSPL khá đa dạng, bao gồm tập trung vào các nhóm như: Chính sách hình sự, chính sách pháp luật hình sự, chính sách pháp luật tố tụng hình sự, chính sách thi hành án hình sự và chính sách phòng ngừa tội phạm. Nghiên cứu về chính sách pháp luật ở Việt Nam đã được các nhà khoa học quan tâm từ lâu, có nhiều công trình nghiên cứu về chính sách pháp luật, chính sách hình sự, về hình phạt về hoạt động tố tụng hình sự, về chính sách phòng ngừa tội phạm... Tuy nhiên những công trình nghiên cứu hiện này chưa đề cập nhiều tới chính sách pháp luật tố tụng hình sự trong đó có CSXXHS, chính sách điều tra hình sự và chính sách truy tố hình sự. 13
1.2.1. Tình hình nghiên cứu chung về chính sách pháp luật Hiện nay, có một số công trình nghiên cứu về CSPL, nghiên cứu các tư tưởng, quan điểm của Đảng và nhà nước về xây dựng và thực hiện pháp luật hình sự, trong đó phải kể đến các công trình như: GS. TS Hồ Trọng Ngũ: “Một số vấn đề cơ bản về chính sách hình sự dưới ánh sáng Nghị quyết Đại hội IX của Đảng”, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, năm 2002. Trong công trình khoa học này, tác giả đã chỉ những biểu hiện của CSHS được thể hiện từ nội dung Nghị quyết Đại hội IX. Kết quả nghiên cứu cho thấy những tư tưởng, quan điểm nhất quán của Đảng về pháp luật hình sự đã đi vào đời sống xã hội thông qua hoạt động xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật hình sự, đó là những biểu hiện của CSPL nói chung và CSHS nói riêng trong thực tiễn, trong quá trình quản lý xã hội của Nhà nước. Công trình nghiên cứu này trang bị những vấn đề lý luận cơ bản về CSHS, về những thành tố cấu thành và mối tương quan, những tác động giữa tư tưởng quan điểm của Đảng đối với vấn đề xây dựng và thực hiện pháp luật hình sự. Tác giả luận án tiếp thu những giá trị khoa học của công trình này để tiếp tục nghiên cứu nội dung các Nghị quyết, văn kiện của Đảng cộng sản Việt Nam trong thời gian những năm gần đây để cho thấy biểu hiện của CSXXHS thể hiện trong những văn bản của Đảng cầm quyền, là những yếu tố quan trọng tác động đến hoạt động xét xử hình sự và kết quả xét xử vụ án hình sự. Cuốn sách “Chính sách pháp luật” của GS. TS. Võ Khánh Vinh, xuất bản tháng 3/2020. Đây là cuốn sách chứa đựng những tri thức đồ sộ, công phu gồm hơn 600 trang bao gồm nhiều nội dung về lý luận và phương pháp luận trong việc nghiên cứu về chính sách pháp luật. Cuốn sách này đề cập chuyên sâu về hầu hết các vấn đề cơ bản của chính sách pháp luật như: Những vấn đề chung về chính sách pháp luật; đánh giá chính sách pháp luật dưới dạng là một môn khoa học; tư tưởng pháp luật quốc gia và chính sách pháp luật; những vấn đề lý luận cụ thể về chính sách pháp luật (khái niệm, dấu hiệu của CSPL, Hệ thống CSPL, Khách thể của CSPL, mục tiêu và nguyên tắc của CSPL, các phương tiện của CSPL); các hình thức thực hiện CSPL; Chính sách xây dựng pháp luật; Chính sách áp dụng pháp luật; Chính sách giải thích pháp luật; Chính sách giáo dục và đào tạo pháp luật; Các 14
loại và cấp độ của CSPL; Chính sách pháp luật so sánh; kinh nghiệm pháp luật nước ngoài và khả năng tối ưu hóa tố tụng tư pháp ở Việt Nam... Có thể nói rằng cuốn sách này cung cấp cho tác giả luận án những tri thức cơ bản, quan trọng về CSPL, đặc biệt là những vấn đề thuộc về lý luận khi nghiên cứu về CSPL. Công trình khoa học này nghiên cứu chung về CSPL, là cơ sở tri thức và phương pháp luận để tác giả nghiên cứu chuyên sâu về CSPL TTHS mà cụ thể là CSXXHS theo nội dung đề tài của luận án. Vào tháng 11/2020, GS. TS. Võ Khánh Vinh cũng đã tiếp tục công bố cuốn sách “Chính sách pháp luật, những vấn đề lý luận và thực tiễn”, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật. Đây cũng là một nguồn tư liệu tham khảo quan trọng đối với tác giả luận án, cuốn sách này cung cấp một lượng tri thức lớn về mặt lý luận đối với CSPL. Đặc biệt cuốn sách này cho thấy bức tranh toàn cảnh về tình hình nghiên cứu về CSPL trong và ngoài nước, lịch sử nghiên cứu về chính sách pháp luật và những thành tố, vai trò, nhiệm vu, mục tiêu của CSPL, là tư liệu quý báu để nghiên cứu và giảng dạy về chính sách công nói chung và CSPL nói riêng. Ngoài ra, một số tác giả cũng có những công trình khoa học đáng chú ý về CSPL và CSHS có ý nghĩa với đề tài luận án như: TS. Phạm Văn Lợi chủ biên, sách chuyên khảo “Chính sách hình sự trong thời kỳ đổi mới ở Việt Nam”, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội năm 2007; GS.TS Nguyễn Xuân Yêm, PGS. TS. Nguyễn Hoà Bình – TS. Nguyễn Minh Thanh chủ biên “Phòng chống tham nhũng ở Việt Nam và thế giới”, Nxb Công an nhân dân, năm 2007. Các tác phẩm này làm rõ những chuyển biến của CSHS của Việt Nam, những yếu tố tác động đến CSHS ở VN trong đó có nội dung về CSXXHS. Công trình nghiên cứu của tác giả Phạm Văn Lợi cho thấy những tư tưởng, quan điểm của Đảng và Nhà nước về lĩnh vực pháp luật hình sự có sự thay đổi khi hoàn cảnh lịch sử thay đổi, cho thấy mối quan hệ biện chứng giữa thực trạng đời sống xã hội với xây dựng chính sách, làm rõ những yếu tố tác động đến CSHS. Tác giả luận án ghi nhận và tiếp tục phát triển vấn đề lý luận về CSXXHS, chỉ ra những đặc điểm, những yếu tố tác động đến CSXXHS và vị trí của nó trong CSHS. Với tác phẩm “Phòng chống tham nhũng ở Việt Nam và thế giới” thì các tác giả đã cho thấy mối quan hệ giữa chính sách và pháp luật, những yếu tố tác động đến việc thực hiện chính sách pháp luật. Công trình này có ý nghĩa trong 15