Luận án Tiến sĩ Luật học: Khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai

LỜI CAM ĐOAN<br /> Đề tài: “KHIẾU NẠI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI” là<br /> công trình do chính tác giả tìm hiểu, nghiên cứu và xây dựng nên. Những nội<br /> dung và ý tưởng của các tác giả khác trong các tài liệu tham khảo đều được trích<br /> dẫn theo đúng quy định. Nội dung của công trình này không sao chép bất kỳ luận<br /> án hay bất kỳ tài liệu nào.<br /> Tác giả xin lấy danh dự để bảo đảm và chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính<br /> trung thực của đề tài.<br /> Tác giả<br /> <br /> Võ Phan Lê Nguyễn<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................................1<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................2<br /> 2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài .......................................................................................2<br /> 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .......................................................................................2<br /> 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ....................................................................................3<br /> 3.1. Phạm vi nghiên cứu..........................................................................................................3<br /> 3.2. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................................3<br /> 4. Ý nghĩa khoa học của luận án ..........................................................................................3<br /> 5. Bố cục của luận án ............................................................................................................4<br /> CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...........................................5<br /> 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đề tài Luận án........................................5<br /> 1.1.1. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam ...............................................................................5<br /> 1.1.2. Tình hình nghiên cứu về khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai của nước ngoài ... 11<br /> 1.1.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................13<br /> 1.2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu .............................................................15<br /> 1.2.1. Cơ sở lý thuyết ............................................................................................................15<br /> 1.2.2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .........................................................17<br /> 1.3. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ...........................................................18<br /> 1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu .....................................................................................................18<br /> 1.3.2. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................................18<br /> 1.4. Những đóng góp mới của Luận án .............................................................................19<br /> CHƯƠNG 2: TỔNG LUẬN VỀ KHIẾU NẠI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ<br /> ĐẤT ĐAI Ở VIỆT NAM................................................................................................................21<br /> 2.1. Tổng luận về khiếu nại ...............................................................................................21<br /> 2.1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò khiếu nại về đất đai ......................................................21<br /> 2.1.2. Mối quan hệ giữa khiếu nại về đất đai với các phương thức bảo vệ quyền của người<br /> sử dụng đất ở Việt Nam ....................................................................................................................28<br /> 2.1.3. Các yếu tố cấu thành của quan hệ khiếu nại về đất đai ............................................34<br /> 2.2. Giải quyết khiếu nại về đất đai ..................................................................................47<br /> 2.2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò giải quyết khiếu nại về đất đai ....................................47<br /> 2.2.2. Cơ chế giải quyết khiếu nại về đất đai ở Việt Nam ....................................................50<br /> 2.2.3. Một số tiêu chí đánh giá hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai .............................61<br /> <br /> 2.3. Các yếu tố tác động đến khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai ....................65<br /> 2.3.1. Hình thức và phương thức thực hiện quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai ............65<br /> 2.3.2. Nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ..........................................67<br /> 2.3.3. Lịch sử, truyền thống quan hệ đất đai ở Việt Nam .....................................................69<br /> 2.3.4. Mức độ hoàn thiện của pháp luật ...............................................................................71<br /> 2.2.5. Các chủ thể lãnh đạo, tham gia, phối hợp giải quyết khiếu nại về đất đai ................71<br /> 2.2.6. Xu thế hội nhập quốc tế ..............................................................................................73<br /> 2.2.7. Nhận thức pháp luật ....................................................................................................73<br /> KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ...................................................................................................75<br /> CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG KHIẾU NẠI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT<br /> ĐAI Ở VIỆT NAM .........................................................................................................................77<br /> 3.1. Thực trạng khiếu nại về đất đai..................................................................................77<br /> 3.1.1. Tình hình và nguyên nhân khiếu nại về đất đai ở Việt Nam hiện nay ........................77<br /> 3.1.2. Quy định pháp luật về khiếu nại và thực tiễn khiếu nại về đất đai ở Việt Nam .........88<br /> 3.2. Thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai ............................................................. 101<br /> 3.2.1. Kết quả giải quyết khiếu nại về đất đai; những vướng mắc, tồn tại và nguyên nhân ... 101<br /> 3.2.2. Thực trạng pháp luật và thực tiễn giải quyết khiếu nại về đất đai .......................... 104<br /> KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................................. 119<br /> CHƯƠNG 4: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ<br /> NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI ................................... 120<br /> 4.1. Dự báo tình hình khiếu nại và phương hướng công tác giải quyết khiếu nại về đất<br /> đai trong điều kiện hiện nay ....................................................................................................... 120<br /> 4.1.1. Dự báo tình hình khiếu nại về đất đai...................................................................... 120<br /> 4.1.2. Phương hướng trọng tâm thực hiện công tác giải quyết khiếu nại trong điều kiện<br /> hiện nay ......................................................................................................................................... 121<br /> 4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai ...... 121<br /> <br /> 4.2.1. Bổ sung, hoàn thiện pháp luật đất đai nhằm giảm thiểu khiếu nại về đất đai ........ 121<br /> 4.2.2. Bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật khiếu nại và giải quyết khiếu nại hiện<br /> hành ............................................................................................................................................... 140<br /> 4.2.3. Bổ sung, hoàn thiện quy định pháp luật tố tụng hành chính và các quy định pháp luật<br /> liên quan khác ............................................................................................................................... 145<br /> 4.2.4. Nghiên cứu mở rộng, đa dạng phương thức bảo vệ quyền của người sử dụng đất phù<br /> hợp với điều kiện nước ta hiện nay ............................................................................................... 146<br /> 4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai ............................... 146<br /> <br /> 4.3.1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy; nâng cao ý thức, trách nhiệm của người có thẩm quyền<br /> giải quyết khiếu nại, nhất là cấp cơ sở ......................................................................................... 146<br /> 4.3.2. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với công tác tiếp công dân,<br /> giải quyết khiếu nại về đất đai ...................................................................................................... 149<br /> 4.3.3. Tăng cường sự lãnh của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với công tác giải quyết khiếu<br /> nại về đất đai ................................................................................................................................. 150<br /> 4.3.4. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức thành viên trong giải quyết khiếu<br /> nại về đất đai ................................................................................................................................. 152<br /> 4.3.5. Các giải pháp khác .................................................................................................. 153<br /> KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ................................................................................................ 155<br /> KẾT LUẬN CHUNG ....................................................................................................... 157<br /> DANH MỤC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ<br /> DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> PHỤ LỤC<br /> <br /> 1<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Đất đai là tài sản vô cùng quý giá của mỗi quốc gia, dân tộc, của mỗi con người.<br /> Đất đai có một vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, thể hiện qua câu nói của W.Petty<br /> (1622 - 1678) mà Mác đã viện dẫn trong Bộ Tư bản nổi tiếng của mình: “Lao động là cha,<br /> đất là mẹ sinh ra mọi của cải vật chất của xã hội”1. Ở nước ta, nhà sử học Phan Huy Chú<br /> (1782 - 1840) cũng đã nhấn mạnh “của báu của một nước không gì bằng đất đai, Nhân<br /> dân và của cải đều do đó mà sinh ra”2.<br /> Ở Việt Nam, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu. Sau<br /> thời kỳ đổi mới, pháp luật đã mạnh dạn trao quyền và ngày càng mở rộng quyền cho người<br /> sử dụng đất nhằm bảo đảm từng thửa đất được khai thác, sử dụng hiệu quả. Nhà nước đã<br /> giảm dần hoạt động can thiệp sâu vào quyền sử dụng đất của chủ thể được trao quyền, để<br /> chuyển sang việc hoạch định chính sách đất đai và tăng cường quản lý nhà nước về đất đai<br /> nhằm bảo đảm đất đai được bảo vệ, quản lý, sử dụng theo đúng định hướng mà Nhà nước<br /> mong muốn. Sự đổi mới theo hướng đi này đã phát huy hiệu quả to lớn trên thực tiễn, đất<br /> đai được khôi phục giá trị thật của nó, tạo nguồn lực to lớn để đất nước phát triển.<br /> Có thể nói, khi chuyển từ nền kinh tế kế hoạch, tập trung bao cấp sang kinh tế thị<br /> trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đất nước ngày càng hội nhập sâu với kinh tế thế giới<br /> nên pháp luật về đất đai cũng phải thường xuyên thay đổi cho phù hợp. Pháp luật về đất<br /> đai và hệ thống pháp luật liên quan ngày càng hoàn thiện nhằm điều chỉnh kịp thời và hiệu<br /> quả các quan hệ phát sinh trong lĩnh vực này. Một khi pháp luật - công cụ quản lý cốt lõi<br /> thay đổi thì hoạt động quản lý cũng có sự thay đổi nhằm bảo đảm tính tương thích. Tuy<br /> nhiên, trong thực tiễn, pháp luật về đất đai vẫn còn những bất cập, hạn chế nhất định. Cụ<br /> thể, hoạt động quản lý nhà nước về đất đai còn bộc lộ nhiều yếu kém, tư duy can thiệp sâu<br /> vào quyền được trao cho người sử dụng đất của các chủ thể quản lý nhà nước vẫn còn tồn<br /> tại. Tình trạng thiếu công khai, minh bạch trong quản lý, sử dụng, phân phối đất đai, sự<br /> lạm quyền của cán bộ, công chức được trao quyền, tham nhũng, lãng phí... vẫn còn xảy ra.<br /> Từ đó, tình trạng khiếu nại về đất đai diễn ra thường xuyên, liên tục, thậm chí gay gắt,<br /> phức tạp. Trong bức tranh chung về khiếu nại, tố cáo hành chính ở nước ta thì số vụ việc<br /> khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai chiếm một tỷ lệ lớn (tương đương 70%) và diễn biến<br /> phức tạp, nhất là số vụ việc khiếu nại, khiếu kiện đông người liên quan đến đất đai, nhà ở,<br /> bồi thường, giải phóng mặt bằng và tái định cư. Trong khi đó, mặc dù đã có nhiều nỗ lực<br /> nhưng hoạt động giải quyết khiếu nại hành chính liên quan đến lĩnh vực này của cơ quan<br /> nhà nước, cá nhân có thẩm quyền chưa đạt được kết quả như mong muốn3.<br /> Khi tham gia vào hoạt động khiếu nại về đất đai, người sử dụng đất đã sử dụng<br /> quyền khiếu nại - quyền chính trị, pháp lý cơ bản của công dân được Hiến pháp, pháp luật<br /> ghi nhận và bảo đảm thực hiện. Khi thực hiện quyền khiếu nại về đất đai, người sử dụng<br /> 1<br /> <br /> C. Mac (1979), Tư bản, Quyển I, tập 2, Nxb. Sự thật, Hà Nội, tr. 82.<br /> Phan Huy Chú (1992), Lịch triều hiến chương loại chí (tập 1), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 213.<br /> 3<br /> Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2012), Báo cáo số 263/BC-UBTVQH13 ngày 5/11/2012 của Ủy ban Thường vụ Quốc<br /> hội về kết quả giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật trong giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân đối với<br /> các quyết định hành chính về đất đai, Hà Nội.<br /> 2<br /> <br />