LỜI CAM ĐOAN
Đề tài: “KHIẾU NẠI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI” là
công trình do chính tác giả tìm hiểu, nghiên cứu và xây dựng nên. Những nội
dung và ý tưởng của các tác giả khác trong các tài liệu tham khảo đều được trích
dẫn theo đúng quy định. Nội dung của công trình này không sao chép bất kỳ luận
án hay bất kỳ tài liệu nào.
Tác giả xin lấy danh dự để bảo đảm và chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính
trung thực của đề tài.
Tác giả
Võ Phan Lê Nguyễn
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................2
2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài .......................................................................................2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .......................................................................................2
3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ....................................................................................3
3.1. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................................3
3.2. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................................3
4. Ý nghĩa khoa học của luận án ..........................................................................................3
5. Bố cục của luận án ............................................................................................................4
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...........................................5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đề tài Luận án........................................5
1.1.1. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam ...............................................................................5
1.1.2. Tình hình nghiên cứu về khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai của nước ngoài ... 11
1.1.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................13
1.2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu .............................................................15
1.2.1. Cơ sở lý thuyết ............................................................................................................15
1.2.2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .........................................................17
1.3. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ...........................................................18
1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu .....................................................................................................18
1.3.2. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................................18
1.4. Những đóng góp mới của Luận án .............................................................................19
CHƯƠNG 2: TỔNG LUẬN VỀ KHIẾU NẠI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ
ĐẤT ĐAI Ở VIỆT NAM................................................................................................................21
2.1. Tổng luận về khiếu nại ...............................................................................................21
2.1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò khiếu nại về đất đai ......................................................21
2.1.2. Mối quan hệ giữa khiếu nại về đất đai với các phương thức bảo vệ quyền của người
sử dụng đất ở Việt Nam ....................................................................................................................28
2.1.3. Các yếu tố cấu thành của quan hệ khiếu nại về đất đai ............................................34
2.2. Giải quyết khiếu nại về đất đai ..................................................................................47
2.2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò giải quyết khiếu nại về đất đai ....................................47
2.2.2. Cơ chế giải quyết khiếu nại về đất đai ở Việt Nam ....................................................50
2.2.3. Một số tiêu chí đánh giá hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai .............................61
2.3. Các yếu tố tác động đến khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai ....................65
2.3.1. Hình thức và phương thức thực hiện quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai ............65
2.3.2. Nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ..........................................67
2.3.3. Lịch sử, truyền thống quan hệ đất đai ở Việt Nam .....................................................69
2.3.4. Mức độ hoàn thiện của pháp luật ...............................................................................71
2.2.5. Các chủ thể lãnh đạo, tham gia, phối hợp giải quyết khiếu nại về đất đai ................71
2.2.6. Xu thế hội nhập quốc tế ..............................................................................................73
2.2.7. Nhận thức pháp luật ....................................................................................................73
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ...................................................................................................75
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG KHIẾU NẠI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT
ĐAI Ở VIỆT NAM .........................................................................................................................77
3.1. Thực trạng khiếu nại về đất đai ..................................................................................77
3.1.1. Tình hình và nguyên nhân khiếu nại về đất đai ở Việt Nam hiện nay ........................77
3.1.2. Quy định pháp luật về khiếu nại và thực tiễn khiếu nại về đất đai ở Việt Nam .........88
3.2. Thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai ............................................................. 101
3.2.1. Kết quả giải quyết khiếu nại về đất đai; những vướng mắc, tồn tại và nguyên nhân ... 101
3.2.2. Thực trạng pháp luật và thực tiễn giải quyết khiếu nại về đất đai .......................... 104
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................................. 119
CHƯƠNG 4: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ
NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI ................................... 120
4.1. Dự báo tình hình khiếu nại và phương hướng công tác giải quyết khiếu nại về đất
đai trong điều kiện hiện nay ....................................................................................................... 120
4.1.1. Dự báo tình hình khiếu nại về đất đai ...................................................................... 120
4.1.2. Phương hướng trọng tâm thực hiện công tác giải quyết khiếu nại trong điều kiện
hiện nay ......................................................................................................................................... 121
4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai ...... 121
4.2.1. Bổ sung, hoàn thiện pháp luật đất đai nhằm giảm thiểu khiếu nại về đất đai ........ 121
4.2.2. Bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật khiếu nại và giải quyết khiếu nại hiện
hành ............................................................................................................................................... 140
4.2.3. Bổ sung, hoàn thiện quy định pháp luật tố tụng hành chính và các quy định pháp luật
liên quan khác ............................................................................................................................... 145
4.2.4. Nghiên cứu mở rộng, đa dạng phương thức bảo vệ quyền của người sử dụng đất phù
hợp với điều kiện nước ta hiện nay ............................................................................................... 146
4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai ............................... 146
4.3.1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy; nâng cao ý thức, trách nhiệm của người có thẩm quyền
giải quyết khiếu nại, nhất là cấp cơ sở ......................................................................................... 146
4.3.2. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với công tác tiếp công dân,
giải quyết khiếu nại về đất đai ...................................................................................................... 149
4.3.3. Tăng cường sự lãnh của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với công tác giải quyết khiếu
nại về đất đai ................................................................................................................................. 150
4.3.4. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức thành viên trong giải quyết khiếu
nại về đất đai ................................................................................................................................. 152
4.3.5. Các giải pháp khác .................................................................................................. 153
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ................................................................................................ 155
KẾT LUẬN CHUNG ....................................................................................................... 157
DANH MỤC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là tài sản vô cùng quý giá của mỗi quốc gia, dân tộc, của mỗi con người.
Đất đai có một vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, thể hiện qua câu nói của W.Petty
(1622 - 1678) mà Mác đã viện dẫn trong Bộ Tư bản nổi tiếng của mình: “Lao động là cha,
đất là mẹ sinh ra mọi của cải vật chất của xã hội”1. Ở nước ta, nhà sử học Phan Huy Chú
(1782 - 1840) cũng đã nhấn mạnh “của báu của một nước không gì bằng đất đai, Nhân
dân và của cải đều do đó mà sinh ra”2.
Ở Việt Nam, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu. Sau
thời kỳ đổi mới, pháp luật đã mạnh dạn trao quyền và ngày càng mở rộng quyền cho người
sử dụng đất nhằm bảo đảm từng thửa đất được khai thác, sử dụng hiệu quả. Nhà nước đã
giảm dần hoạt động can thiệp sâu vào quyền sử dụng đất của chủ thể được trao quyền, để
chuyển sang việc hoạch định chính sách đất đai và tăng cường quản lý nhà nước về đất đai
nhằm bảo đảm đất đai được bảo vệ, quản lý, sử dụng theo đúng định hướng mà Nhà nước
mong muốn. Sự đổi mới theo hướng đi này đã phát huy hiệu quả to lớn trên thực tiễn, đất
đai được khôi phục giá trị thật của nó, tạo nguồn lực to lớn để đất nước phát triển.
Có thể nói, khi chuyển từ nền kinh tế kế hoạch, tập trung bao cấp sang kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đất nước ngày càng hội nhập sâu với kinh tế thế giới
nên pháp luật về đất đai cũng phải thường xuyên thay đổi cho phù hợp. Pháp luật về đất
đai và hệ thống pháp luật liên quan ngày càng hoàn thiện nhằm điều chỉnh kịp thời và hiệu
quả các quan hệ phát sinh trong lĩnh vực này. Một khi pháp luật - công cụ quản lý cốt lõi
thay đổi thì hoạt động quản lý cũng có sự thay đổi nhằm bảo đảm tính tương thích. Tuy
nhiên, trong thực tiễn, pháp luật về đất đai vẫn còn những bất cập, hạn chế nhất định. Cụ
thể, hoạt động quản lý nhà nước về đất đai còn bộc lộ nhiều yếu kém, tư duy can thiệp sâu
vào quyền được trao cho người sử dụng đất của các chủ thể quản lý nhà nước vẫn còn tồn
tại. Tình trạng thiếu công khai, minh bạch trong quản lý, sử dụng, phân phối đất đai, sự
lạm quyền của cán bộ, công chức được trao quyền, tham nhũng, lãng phí... vẫn còn xảy ra.
Từ đó, tình trạng khiếu nại về đất đai diễn ra thường xuyên, liên tục, thậm chí gay gắt,
phức tạp. Trong bức tranh chung về khiếu nại, tố cáo hành chính ở nước ta thì số vụ việc
khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai chiếm một tỷ lệ lớn (tương đương 70%) và diễn biến
phức tạp, nhất là số vụ việc khiếu nại, khiếu kiện đông người liên quan đến đất đai, nhà ở,
bồi thường, giải phóng mặt bằng và tái định cư. Trong khi đó, mặc dù đã có nhiều nỗ lực
nhưng hoạt động giải quyết khiếu nại hành chính liên quan đến lĩnh vực này của cơ quan
nhà nước, cá nhân có thẩm quyền chưa đạt được kết quả như mong muốn3.
Khi tham gia vào hoạt động khiếu nại về đất đai, người sử dụng đất đã sử dụng
quyền khiếu nại - quyền chính trị, pháp lý cơ bản của công dân được Hiến pháp, pháp luật
ghi nhận và bảo đảm thực hiện. Khi thực hiện quyền khiếu nại về đất đai, người sử dụng
1 C. Mac (1979), Tư bản, Quyển I, tập 2, Nxb. Sự thật, Hà Nội, tr. 82.
2 Phan Huy Chú (1992), Lịch triều hiến chương loại chí (tập 1), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 213.
3 Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2012), Báo cáo số 263/BC-UBTVQH13 ngày 5/11/2012 của Ủy ban Thường vụ Quốc
hội về kết quả giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật trong giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân đối với
các quyết định hành chính về đất đai, Hà Nội.