Luận án Tiến sĩ Luật học: Pháp luật về hỗ trợ của nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Bình Bình | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:162

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tìm hiểu thực trạng pháp luật về sự hỗ trợ của nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay; định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạ động hỗ trợ củ nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Pháp luật về hỗ trợ của nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI BÙI BẢO TUẤN PHÁP LUẬT VỀ HỖ TRỢ CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI BÙI BẢO TUẤN PHÁP LUẬT VỀ HỖ TRỢ CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành đào tạo: Luật Kinh tế Mã số chuyên ngành: 9.380107 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Viết Tý HÀ NỘI - 2020
ỜI T i i g h ghi i g i ghi h g g h h h g g g h g g h i h g i g g h h h ả u Bù Bảo uấ
ỜI Ả T i i i h h h i PGS.TS Nguyễn Viết Tý g i Th h h h h h g ih ghi Th h hi h i gi i hh g h h ih h h i T i i Th C gi g ih H i h h g gi i g h g h i gi i ghi i h i T i i g i h g gi h g ghi h g g i i gh h i gi g h g hh h h ả u Bù Bảo uấ
D H Ụ Á Ừ VIẾ Ắ DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và cừa HTDNNVV Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa KCN-KCX Khu công nghiệp – Khu chế xuất NHPTVN Ngân hàng Phát triển Việt Nam XHCN Xã hội chủ nghĩa
Ụ Ụ MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 PHẦN TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI....................................................................................................................................... 10 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ...................................................................................... 10 1.1. Những công trình nghiên cứu đã công bố liên quan đến đề tài luận án........................ 10 1.1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ..................................................................................................... 10 1.1.2. Những công trình nghiên cứu liên quan đến thực tiễn quy định và áp dụng pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................. 15 1.1.3. Những công trình nghiên cứu liên quan đến giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................ 19 1.2. Đánh giá, kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến đề tài luận án và những vấn đề trọng tâm tiếp theo mà Luận án thực hiện ........................................... 24 1.2.1. Một số nhận xét ......................................................................................................... 24 2. Cơ sở lý thuyết của đề tài ................................................................................................ 29 2.1. Lý thuyết nghiên cứu .................................................................................................... 29 2.2. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................................... 31 2.3. Các giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................ 31 Kết luận phần tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài ...................... 33 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SỰ HỖ TRỢ CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VÀ PHÁP LUẬT VỀ SỰ HỖ TRỢ CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ........................................................ 35 1.1. Lý luận về doanh nghiệp nhỏ và vừa, về sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa............................................................................................................................ 35 1.1.1. Khái niệm doanh nghiệp nhỏ và vừa ......................................................................... 35 1.1.1.1. Định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa ..................................................................... 35 1.1.1.2. Đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................................. 39 1.1.1.3. Phƣơng thức phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa................................................... 44 1.1.2. Vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa đối với sự phát triển kinh tế, xã hội đất nƣớc hiện nay................................................................................................................................ 50 1.1.3. Sự cần thiết của sự hỗ trợ Nhà nƣớc đối với DNNVV trong giai đoạn hiện nay ...... 54
1.1.4. Những nguyên tắc trong hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ............................... 58 1.2. Lý luận của pháp luật về sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV............................. 63 1.2.1. Khái niệm, nội dung chủ yếu của pháp luật về sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ............................................................................................................................... 63 1.2.1.1. Khái niệm của pháp luật về sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV .................. 63 1.2.1.2. Nội dung của pháp luật về sự hỗ trợ đối với DNNVV ........................................... 65 1.2.1.3. Vai trò của pháp luật về sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ........................ 67 1.2.2. Những yếu tố ảnh hƣởng đến nội dung pháp luật về sự hỗ trợ đối với DNNVV ...... 73 1.2.3. Lƣợc sử quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở nƣớc ta .................................................................................................. 74 1.2.4. Kinh nghiệm quốc tế về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ............................... 78 1.2.4.1. Pháp luật hỗ trợ DNNVV ở Cộng hòa Liên bang Nga ........................................... 78 1.2.4.2. Pháp luật hỗ trợ DNNVV ở Western Balkans và Thổ Nhĩ Kỳ ............................... 85 1.2.4.3. Pháp luật hỗ trợ DNNVV ở Hàn Quốc ................................................................... 86 1.2.4.4. Pháp luật hỗ trợ DNNVV ở Malaysia..................................................................... 87 1.2.4.5. Một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ............................................................ 88 Kết luận Chƣơng 1 ............................................................................................................... 91 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ SỰ HỖ TRỢ CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ................................ 92 2.1. Thực trạng pháp luật hiện hành về sự hỗ trợ DNNVV ................................................. 92 2.1.1. Các quy định pháp luật về hỗ trợ tín dụng cho DNNVV .......................................... 93 2.1.2. Các quy định pháp luật về hỗ trợ về thuế và kế toán cho DNNVV........................... 96 2.1.3. Các quy định pháp luật về hỗ trợ thông tin, tƣ vấn và pháp lý cho DNNVV............ 98 2.1.4. Các quy định pháp luật về hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực cho DNNVV............. 103 2.1.5. Các quy định pháp luật về hỗ trợ mặt bằng sản xuất cho DNNVV ......................... 104 2.1.6. Các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ cho cho DNNVV ........................ 104 2.1.7. Các quy định pháp luật về hỗ trợ mở rộng thị trƣờng cho DNNVV ....................... 105 2.1.8. Các quy định pháp luật về hành vi bị cấm trong hỗ trợ DNNVV ........................... 107 2.1.9. Các quy định pháp luật về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp trong hỗ trợ DNNVV .................................................................................................................. 108 2.2. Thực tiễn thi hành pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV hiện nay ..................................... 110 2.2.1. Những kết quả chủ yếu trong hỗ trợ DNNVV ......................................................... 110 2.2.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong hoạt động hỗ trợ DNNVV .................................................................................................................. 116
2.2.2.1. Những hạn chế, bất cập ........................................................................................ 116 2.2.2.2. Nguyên nhân của những bất cập, hạn chế ............................................................ 121 Kết luận Chƣơng 2 ............................................................................................................. 127 CHƢƠNG 3. ĐỊNH HƢỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG HỖ TRỢ CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM .......................................................................... 129 3.1. Định hƣớng hoàn thiện pháp luật về sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ........ 129 3.1.1 Hoàn thiện pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV dựa trên quan điểm, đƣờng lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa...................................................................................................................... 129 3.1.2 Hoàn thiện pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV phải phù hợp với các quy định của điều ƣớc quốc tế mà Việt Nam là thành viên ............................................................................ 130 3.1.3. Hoàn thiện pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV ở Việt Nam phải xuất phát từ những hạn chế, bất cập của thực trạng pháp luật pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV ............................. 131 3.1.4 Hoàn thiện pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV phải đặt trên quan điểm hoàn thiện hệ thống, hoàn thiện pháp luật về kinh tế nói chung .............................................................. 132 3.2. Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV ................................ 133 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành quy định pháp luật về sự hỗ trợ DNNVV ...... 136 Kết luận Chƣơng 3 ............................................................................................................. 140 KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 142 DANH MỤC CÁC BÀI ĐĂNG TẠP CHÍ........................................................................ 144 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................... 145
Ở ẦU 1. í h ấp th ết ủa v ệ hê ứu đề tà Trong nền kinh tế của các nƣớc trên thế giới, DNNVV là loại hình doanh nghiệp chiếm đa số và chủ yếu trong nền kinh tế. Loại hình doanh nghiệp này đóng vai trò quan trọng trong tạo việc làm, tăng thu nhập cho ngƣời lao động, giúp huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tƣ phát triển, xóa đói giảm nghèo… Cùng với đó, thực tiễn đã cho thấy những doanh nghiệp khổng lồ, hoạt động xuyên quốc gia hiện nay đều đƣợc phát triển từ các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Ví dụ: Apple.Inc thành lập ngày 01/4/1976 là một doanh nghiệp, có trụ sở chính là một gara để xe ở Los Altos, California, Mỹ với các thành viên là Steve Wozniak, Steve Jobs và Ronald Wayne [102]. Hiện nay, Apple Inc đã phát triển thành doanh nghiệp có tổng tài sản 365,725 tỉ đô la Mỹ (USD) với 132,000 nhân viên hoạt động trên toàn thế giới với những sản phẩm công nghệ thông tin đƣợc ƣa chuộng hàng đầu thế giới nhƣ Iphone, Ipad, Macbook… [93]; Alibaba là doanh nghiệp do Jack Ma cùng 17 ngƣời bạn thành lập năm 1999 với số vốn ban đầu 60.000 USD tại một căn hộ nhỏ tại Hàng Châu, Trung Quốc đến nay đã phát triển thành doanh nghiệp có giá trị vốn hoá hơn 500 tỷ đô la Mỹ, hơn 36.000 nhân viên và hoạt động trên toàn thế giới [98];… Điều này càng cho thấy DNNVV là có vị trí đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế của bất cứ quốc gia nào. Cũng nhƣ các nƣớc trên thế giới ở nƣớc ta hiện nay, DNNVV đang có sự phát triển nhanh về số lƣợng, chiếm số lƣợng lớn và đã có đóng góp to lớn đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc. Cụ thể, theo số liệu thống kê thì: “Khu vực doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ và nhỏ có số lƣợng doanh nghiệp chiếm tỷ lệ cao nhất. Tại thời điểm 31/12/2018 có 382.444 doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ, chiếm 62,6% số doanh nghiệp cả nƣớc, tăng 7,4% so với cùng thời điểm năm 2017; có 189.879 doanh nghiệp quy mô nhỏ, chiếm 31,1%, tăng 13%; có 21.306 doanh nghiệp quy mô vừa, chiếm 3,5%; tăng 6,1%; có 17.008 doanh nghiệp quy mô lớn, chỉ chiếm 2,8%, tăng 5,0% so với cùng thời điểm năm 2017” [81]. Đây chính là kết quả tất yếu của thực hiện đƣờng lối Đổi Mới do Đảng ta lãnh đạo với quan điểm chủ yếu là phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa nhiều thành phần, trong đó, khuyến khích “Phát triển kinh tế tƣ nhân lành mạnh, hiệu quả, bền 1
vững, thực sự trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa, góp phần phát triển kinh tế - xã hội nhanh, bền vững, không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, sớm đƣa nƣớc ta trở thành nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại” [5]. Và đặc biệt trong đó Đảng đã nhận thức sớm vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của DNVVN đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc nên đã có quan điểm chỉ đạo đúng đắn, vì vậy mà DNNVV có đƣợc sự phát triển cả về chất và về lƣợng, cụ thể: “Phát huy phong trào khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo; nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhỏ và vừa” [5]. Cần phải nhấn mạnh, việc Nhà nƣớc hỗ trợ các nguồn lực cho DNNVV phát triển là phù hợp với phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN một trong những vấn đề căn bản của triết lý phát triển ở Việt Nam hiện nay [25]. Nền kinh tế thị trƣờng với định XHCN đòi hỏi sự tham gia của Nhà nƣớc XHCN với một mức độ tích cực và năng động nhất định. Về lý luận, điều này phù hợp với các quan điểm kinh tế tân cổ điển, đả phá những quan điểm truyền thống đòi hỏi một nhà nƣớc tối thiểu trong quản lý kinh tế. Về mặt thực tiễn, cuộc khủng hoảng tiền tệ bùng nổ ở Mỹ năm 2008 đã gây ra những hậu quả bi thảm về kinh tế - xã hội cho nhiều quốc gia tƣ bản chủ nghĩa, buộc các quốc gia này phải áp dụng nhiều biện pháp can thiệp sâu vào nền kinh tế ở những mức độ khác nhau [76]. Tất cả những điều này thể hiện sự phi lý của những học thuyết phó thác toàn bộ nền kinh tế vào “bàn tay vô hình” [52], tin tƣởng vào một “thị trƣờng tự do” tuyệt đối. Từ rất sớm, Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định, nền kinh tế mà nƣớc ta đang xây dựng phải có sự quản lý của Nhà nƣớc. Kiên trì tƣ tƣởng đó, tại Đại hội X, Đảng ta nhấn mạnh sự cần thiết phải “bảo đảm vai trò quản lý, điều tiết nền kinh tế của Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa” [20]. Thể chế hoá đƣờng lối của Đảng, nhiều văn bản quy phạm pháp luật đã đƣợc ban hành nhƣ Nghị định số 90/2001/NĐ-CP ngày 23/11/2001 của Chính phủ về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; Nghị định số 56/2009/NĐ-CP này 30/6/2006 của Chính phủ về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; Thông tƣ liên tịch số 04/2014/TTLT-BKHĐT-BTC ngày 13/8/2014 của Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, Bộ Tài chính về trợ giúp đào tạo, bồi dƣỡng nguồn nhân lực cho các DNNVV… 2
để triển khai công tác hỗ trợ DNNVV phát triển. Điều này đã góp phần làm cho DNNVV không chỉ phát triển về số lƣợng mà còn phát triển về cả chất lƣợng với hiệu quả kinh doanh cao, trong đó có không ít DNNVV đã phát triển thành những doanh nghiệp lớn, nhƣ: Tập đoàn Hoà Phát là doanh nghiệp thành lập tháng 11/1982, khởi đầu của doanh nghiệp này chuyên buôn bán các loại máy xây dựng nhƣng đã vƣơn lên trở thành doanh nghiệp hoạt động đa ngành (xây dựng, nội thất, vật tải, sản xuất thép…) với 11 Công ty thành viên, ƣớc tính tổng tài sản 100.000 tỷ đồng [61]; Tân Hiệp Phát là doanh nghiệp thành lập năm 1994 (tiền thân là Phân xƣởng nƣớc giải khát Bến Thành) là một doanh nghiệp nhỏ nhƣng đã vƣơn lên trở thành tập đoàn nƣớc giải khát hàng đầu Việt Nam và cạnh tranh ngang tầm với các tập đoàn nƣớc giải khát quốc tế tại Việt Nam (Cocacola, Pepsi, URC…) [91] … Đặc biệt, từ quá trình tổng kết thực tiễn thi hành pháp luật về hỗ trợ DNNVV ở Việt Nam trong 15 năm đầu thế kỉ XXI, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 đã đƣợc ban hành, đây là một bƣớc tiến quan trọng hoàn thiện khung chính sách pháp luật về hỗ trợ DNNVV ở Việt Nam sẽ tạo cơ sở cho công tác hỗ trợ DNNVV đƣợc thực hiện một cách đồng bộ, hiệu quả và DNNVV sẽ có điều kiện thuận lợi hơn nữa để phát triển. Đất nƣớc ta đã bƣớc vào giai đoạn phát triển kinh tế, xã hội mới với vị thế, hoàn cảnh “Đất nƣớc ta chƣa bao giờ có đƣợc cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín nhƣ ngày nay” [83], mục tiêu phát triển kinh tế tƣ nhân đóng góp cho nền kinh tế đất nƣớc đƣợc đặt ra với những con số cụ thể: “Chú trọng nâng cao chất lƣợng, hiệu quả kinh doanh trong khu vực kinh tế tƣ nhân. Phấn đấu đến năm 2020 có ít nhất 1 triệu doanh nghiệp; đến năm 2025 có hơn 1,5 triệu doanh nghiệp và đến năm 2030, có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp… Tốc độ tăng trƣởng của kinh tế tƣ nhân cao hơn tốc độ tăng trƣởng chung của nền kinh tế. Phấn đấu tăng tỉ trọng đóng góp của khu vực kinh tế tƣ nhân vào GDP để đến năm 2020 đạt khoảng 50%, năm 2025 khoảng 55%, đến năm 2030 khoảng 60 - 65%” [5] … Để đạt đƣợc những mục tiêu này, thì chắc chắn phải có số lƣợng lớn DNNVV mới sẽ tiếp tục gia nhập thị trƣờng cũng nhƣ DNNVV phải hoạt động kinh doanh một cách năng động, hiệu quả. Điều này đặt ra yêu cầu phải có động lực thúc đẩy phong trào khởi nghiệp phát triển một cách mạnh mẽ để có thêm DNNVV mới gia nhập thị trƣờng và phải có đƣợc môi trƣờng 3
kinh doanh lành mạnh, DNNVV phải đƣợc tạo điều kiện thuận lợi nhất để phát triển… Những yêu cầu này tóm chung lại là pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNVVN phải phù hợp với thực tiễn nhu cầu của DNNVV [87]. Tính đến thời điểm hiện nay, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 đã có hơn 02 năm thi hành, về cơ bản Luật cũng nhƣ các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đã chứng tỏ đƣợc vai trò của mình trong việc tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho các biện pháp hỗ trợ của Nhà nƣớc để phát triển DNNVV. Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về hỗ trợ DNNVV ở Việt Nam đã đƣợc xây dựng tƣơng đối hoàn thiện, tạo ra hành lang pháp lý tƣơng đối hoàn chỉnh về hỗ trợ cho DNNVV, xác lập nguyên tắc và quy định cụ thể các hoạt động hỗ trợ cho DNNVV, cũng nhƣ ghi nhận trách nhiệm của các bộ, cơ quan ngang bộ, chính quyền địa phƣơng cấp tỉnh, cơ quan, tổ chức và cá nhân khác có liên quan trong công tác hỗ trợ DNNVV. Tuy nhiên, bên cạnh những ƣu điểm, những thành tựu đã đạt đƣợc, pháp luật về hỗ trợ DNNVV tại Việt Nam vẫn còn tồn tại không ít hạn chế, khiếm khuyết. Các biện pháp hỗ trợ DNNVV dù đƣợc xây dựng và quy định tƣơng đối toàn diện, nhƣng vẫn còn nặng về hình thức, chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu của các DNNVV. Mặt khác, trách nhiệm thực hiện hoạt động hỗ trợ DNNVV đƣợc quy định có sự tham gia của rất nhiều cơ quan, ban, bộ, ngành v.v…, dẫn đến dàn trải, thiếu tính thống nhất, tính hệ thống, dẫn đến khó đạt đƣợc hiệu quả hỗ trợ mong muốn [3]. Tóm lại, xuất phát từ những lý do trên, từ việc nhận thức đƣợc vị trí, vai trò đặc biệt của DNNVV đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc để đạt mục tiêu “dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” mà Đảng đã đặt ra; tầm quan trọng đặc biệt của sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV; những bất cập, hạn chế của pháp luật hiện hành cần thiết có những sửa đổi, bổ sung để có sự phù hợp với thực tiễn, yêu cầu hỗ trợ DNNVV. Để sự hỗ trợ này thật sự hiệu quả, trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển của DNNVV ở nƣớc ta về cả số lƣợng và chất lƣợng… Nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài: “Pháp luật về hỗ trợ của Nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay” làm luận án tiến sĩ, với mong muốn nghiên cứu thành công đề tài này sẽ góp phần làm rõ những vấn đề lý luận về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với các DNNVV ở Việt Nam, cũng nhƣ đánh giá 4
đƣợc thực trạng pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với các DNNVV trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở đó, luận án sẽ làm sáng tỏ những định hƣớng và đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở Việt Nam trong tƣơng lai. 2. ụ đí h hê ứu Luận án “Pháp luật về hỗ trợ của Nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay” đƣợc thực hiện với các mục đích nghiên cứu sau đây: - Góp phần bổ sung, hoàn thiện cơ sở lý luận về DNNVV và sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. - Phân tích, đánh giá những kết quả đã đạt đƣợc và những vƣớng mắc, bất cập tồn tại của các quy định pháp luật hiện hành về và sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. - Đề xuất đƣợc những định hƣớng, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật hiện hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV và các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thi hành các quy định pháp luật về và sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV thực tiễn. 3. h ệm vụ hê ứu Để đạt đƣợc các mục đích nghiên cứu đã nêu ở trên thì tác giả đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu của luận án nhƣ sau: - Tập trung phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận về doanh nghiệp nhỏ và vừa, về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa nhƣ: khái niệm, vai trò DNNVV…; Khái niệm, sự cần thiết của sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa… - Phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận về pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhƣ: khái niệm; nội dung chủ yếu; nguyên tắc… của pháp luật về sự sự hỗ trợ đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. - Phân tích, làm rõ quá trình ra đời và phát triển của pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở Việt Nam. - Phân tích, đánh giá thực trạng các quy định pháp luật và thực tiễn thi hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. 5
- Phân tích làm rõ định hƣớng hoàn thiện quy định pháp luật và đề xuất các giải pháp sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật hiện hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV và các giải pháp cụ thể nhằm góp phần nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. 4. Phạm v và đố tượ hê ứu 4.1. Phạm vi nghiên cứu Với đề tài “Pháp luật về hỗ trợ của Nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay” thì luận án có phạm vi nghiên cứu nhƣ sau: - Về phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực trạng về các quy định pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở Việt Nam. - Về phạm vi thời gian: Luận án nghiên cứu các quy định pháp luật liên quan đến sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở Việt Nam từ năm 2001 đến thời điểm hiện tại. - Về phạm vi văn bản quy phạm pháp luật: Luận án nghiên cứu các quy định pháp luật liên quan đến sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở Việt Nam đƣợc quy định trong Hiến pháp, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa; Luật Quản lý ngoại thƣơng; Luật Chuyển giao công nghệ; Luật Đầu tƣ... và các văn bản quy định chi tiết Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa; Luật Đầu tƣ… 4.2. Đối tượng nghiên cứu Với đề tài “Pháp luật về hỗ trợ của Nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay” thì luận án có đối tƣợng nghiên cứu nhƣ sau: - Đƣờng lối, quan điểm của Đảng và chính sách của Nhà nƣớc về phát triển kinh tế tƣ nhân, về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với sự phát triển DNNVV trong giai đoạn hiện nay. - Các quy định pháp luật đã hết hiệu lực thi hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. - Các quy định pháp luật hiện hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV, bao gồm: quy định pháp luật về hỗ trợ tín dụng; quy định pháp luật về hỗ trợ thông tin, tƣ vấn và pháp lý; quy định pháp luật về hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực; quy định pháp luật về hỗ trợ mặt bằng sản xuất… 6
- Thực tiễn thi hành các quy định pháp luật hiện hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. 5. Phươ ph p hê ứu Luận án “Pháp luật về hỗ trợ của Nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay” đƣợc thực hiện dựa trên việc sử dụng chủ yếu phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Marx-Lenin. Đây là phƣơng pháp chủ đạo xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên cứu của luận án, để đƣa ra những nhận định, kết luận khoa học đảm tính khách quan, chân thực. Trên cơ sở phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, luận án sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể trong quá trình nghiên cứu: đó là phƣơng pháp tiếp cận hệ thống đa ngành, liên ngành (kinh tế, luật học, lịch sử, chính trị); phƣơng pháp phân tích, tổng hợp; phƣơng pháp luật học so sánh; phƣơng pháp xã hội học pháp luật. Để thực hiện có hiệu quả mục đích nghiên cứu, luận án kết hợp chặt chẽ giữa các phƣơng pháp trong suốt quá trình nghiên cứu của toàn bộ nội dung luận án. Tuỳ thuộc vào đối tƣợng nghiên cứu của từng chƣơng, tác giả lại sử dụng linh hoạt các phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau để làm rõ các vấn đề, nội dung của chƣơng đó, cụ thể: Phần tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài: Luận án chủ yếu sử dụng phƣơng pháp tổng hợp, phân tích, đánh giá tình hình nghiên cứu trong nƣớc cũng nhƣ trên thế giới về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. Trên cơ sở đó xác định những nội dung cần tiếp tục đƣợc làm rõ trong luận án. - Chƣơng 1: Luận án sử dụng chủ yếu phƣơng pháp lịch sử, phƣơng pháp phân tích và tổng hợp, phƣơng pháp tiếp cận hệ thống đa ngành, liên ngành (kinh tế, luật học, chính trị); phƣơng pháp luật học so sánh; phƣơng pháp xã hội học pháp luật đƣa ra những vấn đề lý luận cơ bản về hỗ trợ và vai trò hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV, những yếu tố tác động đến sự hỗ trợ của Nhà nƣớc. - Chƣơng 2: Luận án sử dụng chủ yếu phƣơng pháp phân tích tổng hợp, phƣơng pháp thống kê và phƣơng pháp luật học so sánh để làm rõ các quy định của pháp luật hiện hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV; xác định tiêu chí và 7
các nguyên tắc hỗ trợ DNNVV, đƣa ra những nhận xét, đánh giá cơ bản về thực tiễn áp dụng pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở Việt Nam. - Chƣơng 3: Luận án sử dụng phƣơng pháp phân tích và tổng hợp, phƣơng pháp hệ thống, phƣơng pháp đối chiếu xác định định hƣớng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 6. hữ đó óp mớ ủa u n án Luận án có nhiều đóng góp mới cả trên phƣơng diện lý luận và thực tiễn, cụ thể: - Luận án đã phân tích làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về DNNVV và sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV, xác định các nguyên tắc, nội dung hỗ trợ DNNVV đảm bảo sự bình đẳng với các doanh nghiệp khác trong nền kinh tế; - Luận án làm rõ những vấn đề lý luận và thực trạng pháp luật về hỗ trợ DNNVV tại Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận án chỉ ra những kết quả và hạn chế, bất cập của các quy định pháp luật về hỗ trợ DNNVV; đồng thời xác định nguyên nhân của những bất cập, hạn chế đó; - Luận án đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ DNNVV trong công tác xây dựng pháp luật và thực thi pháp luật trong giai đoạn hiện nay; Với những đóng góp trên, luận án có thể đƣợc ứng dụng trong thực tiễn xây dựng chính sách, sửa đổi bổ sung các quy định của pháp luật hiện hành về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với DNNVV. Đồng thời, luận án cũng đồng thời là tài liệu tham khảo có giá trị, phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập pháp luật về hỗ trợ DNNVV trong các cơ sở đào tạo luật học ở bậc đại học và sau đại học. 7. Kết ấu ủa u n án Ngoài phần Mở đầu, Phần tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài, Danh mục tài liệu tham khảo, Kết luận, luận án đƣợc kết cấu thành gồm 03 chƣơng: Chƣơng 1. Những vấn đề lý luận về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa và pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa; 8
Chƣơng 2. Thực trạng pháp luật về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay; Chƣơng 3. Định hƣớng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam. 9
PHẦ Ổ G QU Ì H HÌ H GHIÊ ỨU VÀ SỞ Ý HUYẾ Ủ Ề ÀI 1. ổ qua tì h hì h hê ứu 1.1. Những công trình nghiên cứu đã công bố liên quan đến đề tài luận án 1.1.1. h g g h ghi i ý h h i i h ghi h Sự hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa không phải là một vấn đề mới mẻ trên thế giới. Vì vậy, vấn đề này cũng đã dành đƣợc sự quan tâm không chỉ từ phía Chính phủ, các nhà hoạch định pháp luật, nhà khoa học pháp lý cũng nhƣ chính cộng đồng doanh nghiệp. Trên thế giới có khá nhiều công trình khoa học tiếp cận về hỗ trợ của Nhà nƣớc đối với các doanh nghiệp ở những góc độ khác nhau, phƣơng diện khác nhau. Chủ yếu có thể đƣợc sắp xếp thành các nhóm cơ bản sau: - Nghiên cứu những nhân tố ảnh hƣởng tới sự ra đời, phát triển và kết thúc hoạt động của một doanh nghiệp nhỏ và vừa. Cuốn sách: SME Guidebook Towards the AEC 2015, The ASEAN Secretariat Jakarta (Sách hƣớng dẫn DNNVV hƣớng tới AEC 2015) của ASEAN nhƣ một phần nỗ lực không ngừng nghỉ của ASEAN chuẩn bị cho DNNVV. Việc thành lập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) vào năm 2015 đƣợc cho là mang lại nhiều cơ hội và thách thức đối với các DNVVN. DNNVV phải tận dụng đƣợc lợi thế của các sáng kiến khu vực và ƣu đãi quốc gia, thông qua các biện pháp chiến lƣợc và gặt hái những lợi ích của hội nhập kinh tế khu vực [38]. Tận dụng nỗ lực hội nhập của ASEAN cũng sẽ tăng cƣờng khả năng cạnh tranh và phục hồi của SME, mở đƣờng cho sự hiện diện của họ trong chuỗi cung ứng giá trị toàn cầu. Cuốn sách hƣớng dẫn sẽ là một tài liệu tham khảo hữu ích cho các DNVVN và cộng đồng doanh nghiệp để chuẩn bị cho AEC vào năm 2015, với nhận thức rằng sự thành công của các DNNVV rất quan trọng cho sự tăng trƣởng lâu dài và bền vững của khu vực và thành tích của Cộng đồng ASEAN. Cuốn sách là một tài liệu có ý nghĩa cho tác giả trong quá trình viết và hoàn thành luận án, đặc biệt là khi đề cập tới việc hoàn thiện các thiết chế pháp luật về 10
DNNVV, các pháp luật hỗ trợ đối với loại hình doanh nghiệp này của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Nghiên cứu về vấn đề này chủ yếu đƣợc trình bày tại Báo cáo “B i e demography i E e” ( h hẩ h i h h i Ch Â ), European Commission (Uỷ ban Châu Âu) (2002) tại Châu Âu [97]. Theo đó, những nhân tố có ảnh hƣởng nhiều nhất tới sự ra đời của một doanh nghiệp đƣợc đánh giá không chỉ là bao gồm về đặc điểm của ngƣời chủ doanh nghiệp nhƣ độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn và loại công việc đảm nhiệm trƣớc đó; động lực của ngƣời đứng đầu doanh nghiệp; các yếu tố kinh tế và môi trƣờng; những hỗ trợ bên ngoài của Chính phủ và các nhà cung cấp dịch vụ; nguồn vốn tự có hoặc khả năng tiếp cận các nguồn tài chính khác. Đồng thời, tại báo cáo cũng chỉ rõ những nhân tố có ảnh hƣởng nhiều nhất tới sự phát triển của một doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Châu Âu đƣợc phân thành hai nhóm chính là: các yếu tố tác động ở tầm vĩ mô và các yếu tố ở tầm vi mô. Cũng nhận thấy rằng, bản báo cáo chƣa đề cập nghiên cứu tới lịch sử hình thành và phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa qua hệ thống pháp luật của các quốc gia tại Châu Âu. Mặt khác, báo cáo chủ yếu quan tâm về những thành tố tác động hay ảnh hƣởng tới doanh nghiệp nhỏ và vừa mà chƣa nghiên cứu về vai trò của các loại hình doanh nghiệp này. Đây là một vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án để thấy rõ những giá trị to lớn của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong sự nghiệp xây dựng và phát triển nền kinh tế quốc gia. - Thiết lập khuôn khổ pháp luật mới về doanh nghiệp nhỏ và vừa. Một trong những đạo luật quan trọng điều chỉnh hoạt động DNNVV, đó là “Act on Facilitation of Purchase of Small and Medium Enterprises – Manufactured Products and S f De e e f hei M e ”của Hàn Quốc (tạm dịch là Đạo luật về Hỗ trợ mua bán cho DNNVV - Hàng hoá sản xuất và hỗ trợ phát triển thị trƣờng) sửa đổi, bổ sung năm 2011. Với Đạo luật này, những DNNVV hoạt động trong một số ngành nghề công nghiệp sẽ có đƣợc nhiều lợi thế hơn trong việc ký kết và thực hiện hợp đồng. Đối với các sản phẩm công nghệ do các DNNVV là chủ sản xuất, Chính phủ Hàn Quốc đã đƣa ra các pháp luật hỗ trợ thông qua việc chỉ định một số tổ chức, cơ quan sẽ ƣu tiên mua hàng hóa trong lĩnh vực công nghệ do các DNNVV 11
sản xuất. Chủ tịch Cơ quan quản lý DNNVV (SMBA) chịu trách nhiệm yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cơ sở sản xuất thực hiện việc mua hàng hóa từ các DNNVV. Các DNNVV chịu trách nhiệm về việc thực hiện nghĩa vụ hợp đồng với các tổ chức công cộng, các doanh nghiệp lớn do luật chỉ định, đảm bảo chất lƣợng hàng hóa đƣợc yêu cầu trong các văn bản pháp luật và trong hợp đồng. Đây là một tài liệu quan trọng giúp tác giả nghiên cứu để tìm ra những điểm tƣơng đồng và sự khác biệt về các pháp luật của Chính phủ Hàn Quốc đối với DNNVV. Trên cơ sở đó đúc rút một số bài học kinh nghiệm khảo cứu cho Việt Nam trong quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ DNNVV. Một văn bản luật khác liên quan đến vấn đề này, đó là “ h ghi h ” (Small Business Act - SBA) của Liên minh Châu Âu - EU, năm 2008. Mục đích của đạo luật này nhằm thiết lập một khuôn khổ pháp luật mới trong đó hợp nhất tất cả các công cụ pháp luật hiện có đối với doanh nghiệp. Cùng với đó các cơ quan của EU cũng đã có những tài liệu đánh giá việc thực hiện pháp luật mới đối với DNVVN này. Các báo cáo “Re he i e e i f he SBA” (Báo i h hi h ghi h ), European Commission (Uỷ ban Châu Âu) (2009) và “Re iew f he “S B i e A ”f E e” ( h gi i „„ h ghi h ‟‟ Châu Âu), Commission of the European Communities (Uỷ ban Châu Âu) (2011) đã tập trung phân tích những kết quả đạt đƣợc trong việc thực hiện đạo luật SBA này ở cả cấp độ EU và ở các quốc gia thành viên [97]. Nhìn chung, việc thực hiện SBA ở cấp độ EU đã đạt đƣợc nhiều kết quả tích cực, nhƣng kết quả thu đƣợc ở các nƣớc thành viên còn hạn chế và có nhiều khác biệt giữa các quốc gia. Các báo cáo cũng đề xuất nhiều giải pháp nhằm giải quyết những khó khăn và thách thức mà khủng hoảng đặt ra, đẩy mạnh những giải pháp hỗ trợ DNNVV phù hợp với Chiến lƣợc Europe 2020. Cũng tập trung vào đánh giá những kết quả đạt đƣợc trong việc thực hiện SBA, báo cáo “S Business Act 2010 i e e i e ” (B i h hi h h ghi h ă 2010), EUROCHAMBRES (2011) lại dựa trên phân tích kết quả trả lời khảo sát của các Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp để rút ra những số liệu cụ thể phản ánh mức độ thực hiện SBA ở nhiều quốc gia thành viên EU và vai trò của các Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp ở các quốc gia này. Kết 12