Luận án Tiến sĩ Luật học: Phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh

Chia sẻ: ViJenlice ViJenlice | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:179

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Luật học "Phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh" trình bày tổng quan tình hình nghiên cứu; Những vấn đề lý luận phòng ngừa THTP về môi trường; Thực trạng phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh; Dự báo và các giải pháp tăng cường phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN ĐÌNH LUẬN PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ TĨNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN ĐÌNH LUẬN PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ TĨNH Ngành: Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm Mã số : 9380105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Đinh Thị Mai 2. PGS.TS. Hồ Sỹ Sơn HÀ NỘI, 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trên bất kỳ công trình khoa học nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .....................................10 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài.............................................................10 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ...............................................................17 1.3. Nhận xét, đánh giá và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu .....................24 Tiểu kết Chƣơng 1 ...................................................................................................27 Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG ...........................................................................29 2.1. Khái niệm và đặc điểm của phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường .......29 2.2. Nguyên tắc và ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường.......36 2.3. Cơ sở pháp lý của phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường ..............42 2.4. Chủ thể phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường ..............................47 2.5. Nội dung phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường ............................51 2.6. Biện pháp phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường...........................53 2.7. Các yếu tố ảnh hưởng tới phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường .........55 Tiểu kết Chƣơng 2 ...................................................................................................60 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ TĨNH ............................................62 3.1. Tình hình tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh ...........................62 3.2. Nhận thức về phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh .................................................................................................77 3.3. Thực trạng biện pháp phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường tại tỉnh Hà Tĩnh ...................................................................................................88 3.4. Đánh giá kết quả đạt được, tồn tại, hạn chế và nguyên nhân ....................101 Tiểu kết Chƣơng 3 .................................................................................................112 Chƣơng 4: DỰ BÁO VÀ CÁC GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ TĨNH ....................................................................................................115 4.1. Dự báo tình hình tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh thời gian tới .......................................................................................................115
4.2. Quan điểm về phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường ở tỉnh Hà Tĩnh ...................................................................................................................123 4.3. Các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tôi phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh ......................................................................127 KẾT LUẬN ............................................................................................................155 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN.......................................................................................................158 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................159 PHỤ LỤC ...............................................................................................................167
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BVMT : Bảo vệ môi trường CAND : Công an nhân dân VKSND : Viện kiểm sát nhân dân TAND : Tòa án nhân dân HTX : Hợp tác xã NCS : Nghiên cứu sinh NĐ-CP : Nghị định - Chính phủ NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn THTP : Tình hình tội phạm TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân UBTVQH : Ủy ban thường vụ Quốc hội
DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ PHỤ LỤC Danh mục bảng Bảng 1. Tổng số vụ án hình sự về môi trường và tổng số bị cáo phạm tội về môi trường so với tổng số vụ án hình sự và tổng số bị cáo phạm tội hình sự nói chung trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn từ năm 2010 - 2019. ...........167 Bảng 2. Thống kê tổng số vụ, việc vi phạm pháp luật về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2010 - 2019 .................................................................167 Bảng 3. Kết quả khảo sát chất lượng công tác tuyên truyền, phổ biến phòng ngừa THTP về môi trường ...........................................................................168 Bảng 4. Kết quả khảo sát chất lượng phương tiện tuyên truyền phòng ngừa THTP về môi trường ....................................................................................168 Danh mục sơ đồ Sơ đồ 1. Tương quan tỷ lệ số vụ án hình sự về môi trường với tổng số vụ án hình sự nói chung trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn từ năm 2010 - 2019 ..............................................................................................................169 Sơ đồ 2. Tương quan tỷ lệ số bị cáo phạm tội về môi trường với tổng số bị cáo phạm tội hình sự nói chung trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn từ năm 2010 - 2019...................................................................................................169 Sơ đồ 3. Diễn biến số vụ phạm tội về môi trường tại tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2010 - 2019 ..............................................................................................................170 Sơ đồ 4. Diễn biến số bị cáo phạm tội về môi trường tại tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2010 - 2019...................................................................................................170 Sơ đồ 5. Cơ cấu theo tội danh tội phạm về môi trường năm 2019 .........................171 Sơ đồ 6. Cơ cấu theo hình phạt các bị cáo phạm tội về môi trường giai đoạn từ năm 2010 - 2019 trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh .................................................171 Sơ đồ 7. So sánh tương quan số vụ xử lý hành chính và số vụ xử lý hình sự về hành vi vi phạm pháp luật về môi trường tại tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2010 - 2019 ..............................................................................................................172 Sơ đồ 8. So sánh tương quan số vụ xử lý hành chính và số người bị xử lý hành chính về hành vi vi phạm pháp luật về môi trường tại tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2010 - 2019 ...........................................................................................172
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn 35 năm đổi mới, Việt Nam đã gặt hái được nhiều thành tựu từ kinh tế, chính trị đến văn hoá, xã hội. Nền kinh tế tăng trưởng nhanh, thu hút đầu tư nước ngoài mạnh, đời sống người dân không ngừng được cải thiện và vị thế quốc gia không ngừng được nâng cao trên trường quốc tế. Tuy nhiên, cũng chính quá trình phát triển đó đã tạo ra nhiều hệ lụy về môi trường. Kết quả ngày nay, Việt Nam đang phải đối mặt với hàng loạt vấn đề môi trường tiêu cực như: suy thoái đa dạng sinh học và mất cân bằng sinh thái; chất lượng rừng tiếp tục suy giảm và mất chức năng phòng hộ; gia tăng chất thải, ô nhiễm môi trường và vấn đề an toàn thực phẩm; gia tăng rủi ro và sự cố môi trường; gia tăng hạn hán, xâm nhập mặn và ảnh hưởng của thiên tai; cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên và vấn đề an ninh nguồn nước; xâm lược sinh thái và an ninh môi trường xuyên biên giới; ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu; suy giảm chất lượng đất và đe dọa đến nền nông nghiệp; tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn phổ biến… Những vấn đề môi trường đang ngày càng trở nên trầm trọng và tất yếu đe dọa đến mục tiêu phát triển bền vững của đất nước. Ngoài những nguyên nhân tự nhiên làm biến đổi và suy thoái chất lượng môi trường toàn cầu, các vấn đề và xu hướng môi trường tiêu cực mà Việt Nam đang đối mặt phần lớn đều xuất phát từ những mặt trái của kinh tế thị trường, khiến con người chạy theo lợi ích cá nhân và tác động tiêu cực lên môi trường tự nhiên. Nói cách khác, nguyên nhân cơ bản của các vấn đề môi trường hiện nay là nhân tạo. Sự tăng trưởng làm cho nền kinh tế trở nên sôi động, cũng làm cho các hành vi xâm hại môi trường ngày càng phổ biến. THTP về môi trường theo thời gian cũng trở nên phức tạp và luôn có xu hướng gia tăng trong nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội, ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển kinh tế của đất nước, xâm phạm trực tiếp đến quyền lợi của nhân dân như gây ô nhiễm nguồn nước, không khí, lo lắng về thực phẩm kém an toàn... tại một số địa phương đã trở thành mầm mống mất an ninh trật tự. Điều này đồng thời cũng đặt ra đòi hỏi bức thiết về công tác đấu tranh phòng chống tội phạm về môi trường. Trong đó, phòng ngừa THTP về môi trường là một công tác chính yếu và là tư tưởng chủ đạo trong phòng chống tội phạm về môi trường. Phòng ngừa THTP về môi trường mặc dù được triển khai thực hiện và mang đến những kết quả đáng ghi nhận như THTP về môi trường ở một số lĩnh vực nhất định có xu hướng giảm; một số nhóm THTP về môi trường cơ bản được kiểm soát; 1
THTP về môi trường ở một số địa phương cũng đã có những chuyển biến tích cực... Tuy nhiên, tựu chung lại công tác phòng ngừa vẫn chưa đạt được mục tiêu vì xét đến cùng các vấn đề về môi trường ở nước ta luôn duy trì xu hướng ngày càng tiêu cực. Nguyên nhân của sự chưa hiệu quả của phòng ngừa THTP về môi trường đến từ cả yếu tố khách quan và chủ quan như: sự tác động của kinh tế thị trường; các vấn đề tiêu cực của kinh tế toàn cầu; hệ thống pháp luật về BVMT chưa hoàn thiện; chất lượng đội ngũ thực thi còn hạn chế; các biện pháp phòng ngừa thiếu đa dạng; nhận thức của xã hội về phòng ngừa THTP về môi trường chưa phổ biến… Thực tế đó đặt ra đòi hỏi phải có sự nghiên cứu, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa trong tương lai. Tỉnh Hà Tĩnh được xem là một hình ảnh thu nhỏ của Việt Nam về những vấn đề môi trường tiêu cực đang phải đối mặt như: quy mô rừng tự nhiên giảm 1/3 sau 10 năm; nền nhiệt độ gia tăng 2 độ C sau 8 năm; hoạt động săn bắt động vật hoang dã và khai thác thực vật hoang dã, khai thác tài nguyên tiếp tục diễn biến phức tạp làm suy thoái tài nguyên, một số chủng loại đã cạn kiệt; tình trạng xâm nhập mặn tính đến năm 2019 làm 17.000 ha đất nông nghiệp mất khả năng canh tác; Nồng độ carbon dioxide trong khí quyển ở mức cảnh báo từ 180 - 300ppm; đa dạng sinh thái bị đe dọa, ước tính 82% sinh khối động vật có vú hoang dã đã bị mất; ô nhiễm môi trường, đặc biệt ô nhiễm môi trường nước ngày một diễn biến phức tạp, trong 03 năm 2017, 2018 và 2019 trung bình mỗi ngày có 7 tấn rác thải rắn từ đại dương dạt vào bờ; thiên tai đang có diễn biến nặng và xuất hiện đa thiên tai; tần suất và quy luật lũ lụt cũng thay đổi. So với giai đoạn từ năm 2000 - 2010, giai đoạn từ năm 2010 - 2020 có số lượng đợt lũ tăng gấp đôi từ 02 đợt/năm lên 04 đợt/năm… Hậu quả này có mối liên hệ mật thiết với THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh khi trong 10 năm từ năm 2010 - 2019 tổng số vụ án về tội phạm môi trường từ 7 vụ năm 2010 đến 37 vụ năm 2019, tăng 81% trong 10 năm, tổng số bị cáo phạm tội về môi trường có xu hướng tăng cao từ 11 người năm 2010 lên 66 người năm 2019, với tốc độ tăng sau 10 năm là 83%. Điều này cũng cho thấy công tác phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh chưa đạt được hiệu quả, nhiều vấn đề vướng mắc, khó khăn đặt ra đòi hỏi phải có sự xem xét, đánh giá để khắc phục. Việc nghiên cứu phòng ngừa THTP về môi trường trên một địa bàn cụ thể có ý nghĩa quan trọng trong việc phát hiện và phân tích sâu sắc hơn các vấn đề thực tiễn. Từ đó đáp ứng 2
được yêu cầu về xây dựng giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa THTP về môi trường. Từ những yêu cầu bức thiết đó của thực tiễn, NCS chọn đề tài tiến sĩ “Phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh” làm luận án tiến sĩ chuyên ngành Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài luận án hướng đến mục đích làm rõ lý luận và thực trạng phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, từ đó đưa ra dự báo và các giải pháp tăng cường phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận án đặt ra và giải quyết những nhiệm vụ chủ yếu sau đây: + Tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nước và nước ngoài liên quan đến phòng ngừa THTP về môi trường từ đó rút ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án. + Phân tích những vấn đề lý luận về phòng ngừa THTP về môi trường, bao gồm các vấn đề về tội phạm về môi trường và phòng ngừa tội phạm về môi trường trên tất cả các phương diện lý luận, như: khái niệm, nguyên tắc phòng ngừa, đặc điểm, nội dung, ý nghĩa, chủ thể phòng ngừa, nội dung phòng ngừa; Các yếu tố ảnh hưởng tới phòng ngừa và phương pháp thực hiện phòng ngừa tội phạm về môi trường được nghiên cứu và luận giải dưới góc độ nghiên cứu của chuyên ngành tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. + Phân tích, đánh giá thực trạng phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2010 - 2020, bao gồm thực trạng mức độ, động thái, diễn biến, cơ cấu, tính chất và hậu quả thiệt hại về môi trường trên địa bàn; nguyên nhân và điều kiện của THTP về môi trường tại tỉnh Hà Tĩnh; thực trạng nhận thức; khảo sát và đánh giá thực trạng biện pháp phòng ngừa. Đồng thời chỉ ra những hạn chế, thiếu sót và phân tích những nguyên nhân của các hạn chế, thiếu sót đó. + Dự báo THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh và các yếu tố tác động đến hoạt động phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, đề xuất các giải pháp tăng cường phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian tới. 3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận, thực trạng quy định của pháp luật và thực trạng phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài luận án được nghiên cứu dưới góc độ chuyên ngành Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm. - Về nội dung: Nghiên cứu THTP về môi trường và phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. - Về chủ thể: Cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp; các cơ quan tư pháp; các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể khác có liên quan và quần chúng nhân dân. - Về địa bàn nghiên cứu: Trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. - Về thời gian nghiên cứu: Từ năm 2010 - 2020. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận Đề tài luận án được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, về tội phạm và hình phạt; các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về công tác phòng, chống tội phạm nói chung, về phòng, chống tội phạm môi trường nói riêng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện dựa trên việc sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, bao gồm: Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết gồm: Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết; Phương pháp phân loại và hệ thống hoá lý thuyết; Phương pháp mô hình hoá; Phương pháp mô tả; Phương pháp lịch sử; Phương pháp so sánh luật học. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn gồm: Phương pháp quan sát khoa học; Phân tích, tổng hợp số liệu; Phương pháp chuyên gia. Các phương pháp được sử dụng cụ thể tại các Chương của luận án như sau: - Chương 1 với mục đích hệ thống hoá các công trình đã nghiên cứu liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận án theo thời gian, từ đó rút ra đánh giá các kết quả và dự báo xu hướng nghiên cứu, NCS sử dụng chủ yếu hai phương pháp nghiên cứu: Phương pháp lịch sử và Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết. Cụ thể: 4
+ Phương pháp lịch sử được sử dụng nhằm thống kê các công trình nghiên cứu về vấn đề tội phạm học và phòng ngừa tội phạm; tội phạm về môi trường và phòng ngừa THTP về môi trường trong lịch sử ở phạm vi trong và ngoài nước, qua đó cho thấy được tiến trình lịch sử nghiên cứu của vấn đề. + Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết được sử dụng sau khi có kết quả thống kê từ phương pháp lịch sử. NCS sẽ phân tích các tài liệu nhằm chia nhóm các vấn đề nghiên cứu để tìm hiểu sâu sắc hơn về phương pháp, nội dung và kết quả nghiên cứu, qua đó cho thấy được xu hướng nghiên cứu nào trội hơn về mặt số lượng và chất lượng. Trên cơ sở những kết quả có được từ phân tích chuyên sâu, NCS tổng hợp lại các xu hướng nghiên cứu đã phân tích để thấy được bức tranh tổng quan về tình hình nghiên cứu của vấn đề. - Chương 2 nhằm làm rõ những vấn đề lý luận về phòng ngừa tội phạm về môi trường, NCS sử dụng chủ yếu các phương pháp: Phương pháp lịch sử; Phương pháp phân loại và hệ thống hoá lý thuyết; Phương pháp mô hình hoá; Phương pháp mô tả; Phương pháp so sánh luật học. Cụ thể: + Phương pháp lịch sử được sử dụng nhằm phản ánh các giá trị lý luận đã được làm rõ trong lịch sử về vấn đề nghiên cứu. Phương pháp này cho thấy hành trình của khái niệm và các vấn đề lý luận khác về phòng ngừa THTP về môi trường. + Phương pháp phân loại và hệ thống hoá lý thuyết được sử dụng sau khi có được kết quả từ phương pháp lịch sử. NCS sẽ phân loại vấn đề lý luận về phòng ngừa tội phạm về môi trường thành các nhóm khác nhau dựa trên tiêu chí góc độ tiếp cận; phạm vi thời gian và không gian nghiên cứu. Qua đó NCS thực hiện thao tác hệ thống các nhóm lý thuyết này để chỉ ra các tiếp cận phổ biến nhất trong lịch sử về vấn đề phòng ngừa THTP về môi trường. + Phương pháp mô tả và mô hình hoá được sử dụng trong xây dựng nội dung phân tích các yếu tố cấu thành của THTP về môi trường. Trong đó mô tả nhằm làm rõ các nội dung, đặc điểm của từng thành tố; mô hình hoá được sử dụng để làm rõ mối quan hệ, sự tương quan giữa các thành tố đó. + Phương pháp so sánh luật học được sử dụng nhằm đối chiếu các quan điểm khoa học và các ghi nhận pháp lý của Việt Nam với một số quốc gia trên thế giới nhằm tìm ra được các quan điểm đồng quy và khác biệt trong nhận diện vấn đề phòng ngừa THTP về môi trường. 5
- Chương 3 với mục đích phản ánh, phân tích thực trạng phòng ngừa tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, NCS sử dụng chủ yếu các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp quan sát khoa học; Phân tích, tổng hợp số liệu; Phương pháp điều tra xã hội học và Phương pháp chuyên gia. Cụ thể: + Phương pháp quan sát khoa học được sử dụng nhằm quan sát thực tiễn THTP về môi trường, tình hình tổ chức lực lượng phòng ngừa và các hoạt động phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. Đây là phương pháp tự thu thập thông tin nhằm làm cơ sở đối chiếu với kết quả thu thập được trên cơ sở của hai phương pháp: phương pháp điều tra xã hội học và phân tích, tổng hợp số liệu dưới đây. + Phương pháp phân tích, tổng hợp số liệu được sử dụng nhằm phân tích các số liệu có được từ các báo cáo tình hình và kết quả phòng ngừa THTP về môi trường của Phòng Cảnh sát môi trường Công an tỉnh; phần báo cáo tình hình và thực trạng phòng ngừa THTP về môi trường trong các báo cáo hàng năm của Công an các huyện; số liệu tổng kết hoạt động công tố của VKSND và thống kê các bản án trong 10 năm trở lại đây của Toà án nhân dân tỉnh Hà Tĩnh và các toà án cấp huyện về thụ lý và kết quả giải quyết các vụ án về môi trường. Từ đó NCS thực hiện thao tác tổng hợp để khái quát tình hình diễn biến tội phạm, cũng như tình hình phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. + Phương pháp điều tra xã hội học được sử dụng bằng cách phát phiếu bảng hỏi và phỏng vấn sâu nhằm thu thập ý kiến của người dân về đánh giá THTP về môi trường và kết quả phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. Kết quả của phương pháp này sẽ mang tính đối chiếu với kết quả của phương pháp quan sát khoa học và phân tích, tổng hợp báo cáo thực tiễn nhằm đưa ra được sự phản ánh thực trạng khách quan nhất cho nghiên cứu. Phương pháp này được thực hiện bằng điều tra bảng hỏi và phỏng vấn sâu đối với hai nhóm đối tượng gồm: người dân và cơ quan quản lý nhà nước. Trong đó, NCS đã sử dụng 1.000 bảng hỏi dành cho người dân theo phương thức chọn mẫu ngẫu nhiên để khảo sát về hai nhóm vấn đề gồm: Nhận thức về phòng ngừa THTP về môi trường và đánh giá công tác phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. Đối với cơ quan quản lý nhà nước, NCS sử dụng 2.000 bảng hỏi được phân bổ phạm vi chọn mẫu như sau: 500 bảng hỏi cho cấp tỉnh, 1.000 bảng hỏi cho huyện và 500 bảng hỏi cho cấp xã. Việc 6
chọn mẫu cũng được tiến hành ngẫu nhiên nhằm xác định nhận thức của cán bộ, công chức các cấp về phòng ngừa THTP về môi trường. Phương pháp phỏng vấn sâu được sử dụng ngẫu nhiên khi thẩm định lại một số bảng hỏi mà NCS thấy cần thiết để xác minh tính nhất quán của nội dung trả lời. + Phương pháp tham vấn chuyên gia được sử dụng bằng cách tham gia các hội nghị, hội thảo, tham vấn ý kiến các chuyên gia lý luận và thực tiễn về vấn đề môi trường, tội phạm về môi trường và phòng ngừa THTP về môi trường để bổ sung thêm các lý giải về tình hình thực tiễn và nguyên nhân của nó. - Chương 4 với mục đích dự báo THTP về môi trường thời gian tới và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, NCS sử dụng chủ yếu hai phương pháp: tham vấn chuyên gia và phân tích. Trong đó, phương pháp tham vấn chuyên gia được sử dụng nhằm làm phong phú thêm nhận định về THTP về môi trường dưới nhiều góc độ ý kiến khác nhau, đồng thời tìm kiếm các gợi mở giải pháp qua ý kiến các chuyên gia. Phương pháp phân tích được sử dụng để chỉ ra và làm rõ các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh thời gian tới. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Luận án là công trình khoa học đầu tiên, luận án tiến sĩ đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống và tương đối toàn diện những vấn đề lý luận về phòng ngừa phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. - Luận án đã nâng tầm và xác định cụ thể, chính xác hơn nội hàm khái niệm môi trường làm cơ sở để xác định các vấn đề lý luận liên quan đến tội phạm về môi trường và phòng ngừa tội phạm về môi trường trên tất cả các phương diện lý luận, và dưới góc độ nghiên cứu của chuyên ngành tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. Thông qua việc phân tích làm rõ những vấn đề lý luận như khái niệm, các thông số và nguyên nhân, điều kiện của THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh; khái niệm, vị trí, vai trò, đặc điểm, nguyên tắc, nội dung, cơ sở pháp lý, quan hệ phối hợp và hợp tác quốc tế trong phòng ngừa THTP về môi trường nói chung trên địa bàn cả nước và các đặc điểm riêng có trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, luận án góp phần hoàn thiện lý luận về phòng ngừa phòng ngừa THTP về môi trường nói chung và tại một địa bàn cấp tỉnh nói riêng. 7
- Thông qua việc thu tập, tập hợp, phân tích, đánh giá một cách toàn diện và chuyên sâu thực trạng phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, luận án đã phân tích, đánh giá được thực trạng mức độ, động thái, diễn biến, cơ cấu, tính chất và hậu quả thiệt hại về môi trường trên địa bàn; nguyên nhân và điều kiện của THTP về môi trường tại tỉnh Hà Tĩnh; thực trạng nhận thức; khảo sát và đánh giá thực trạng biện pháp phòng ngừa. - Trên cơ sở kết quả của khảo sát thực trạng, luận án cũng đã làm rõ những ưu điểm, hạn chế, thiếu sót cũng như nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót trong phòng ngừa tình hình loại tội phạm này trên địa bàn nói trên. - Luận án đã dự báo các yếu tố tác động ảnh hưởng, xu hướng hoạt động của loại tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. Đồng thời đánh giá các hạn chế trong công tác phòng ngừa tội phạm về môi trường tại địa phương; từ đó đề xuất xây dựng hệ thống giải pháp tăng cường phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh thời gian tới. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Những lập luận, nhận xét, kết luận và kết quả nghiên cứu khác của luận án góp phần bổ sung những lý luận cần thiết về phòng ngừa tội phạm về môi trường nói chung, góp phần hoàn thiện hệ thống lý luận của chuyên ngành tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận án, đặc biệt là một số giải pháp trọng tâm mà NCS đưa ra, trong đó có các giải pháp mang tính đặc thù chuyên ngành có thể làm cơ sở để các cấp có thẩm quyền, nhất là các cơ quan có thẩm quyền tham gia vào phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh nói riêng và cả nước nói chung tham khảo. Thiết thực góp phần hoạch định những chương trình, kế hoạch, biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh thời gian tới. Luận án có thể được xem là tài liệu phục vụ cho các cán bộ trong các cơ quan nhà nước nói chung, nhất là các cán bộ thuộc các cơ quan có thẩm quyền tham gia vào hoạt động phòng ngừa tội phạm nghiên cứu phục vụ nâng cao hiệu 8
quả công tác chuyên môn. Bên cạnh đó, luận án là tài liệu tham khảo phục vụ biên soạn giáo trình, tài liệu dạy học và nghiên cứu, giảng dạy trong các học viện, nhà trường có liên quan ở nước ta. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, phần phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận án có 04 chương, cụ thể là: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu; Chương 2. Những vấn đề lý luận phòng ngừa THTP về môi trường; Chương 3. Thực trạng phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh; Chương 4. Dự báo và các giải pháp tăng cường phòng ngừa THTP về môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. 9
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài 1.1.1. Những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường Nghiên cứu những vấn đề lý luận về phòng ngừa THTP về môi trường là một nội dung được nhiều học giả với đa dạng các công trình nghiên cứu ở phạm vi nước ngoài đề cập tới. Đặc biệt, trong xu hướng những vấn đề BVMT đang được đặt ra bức thiết như hiện nay, số lượng các nghiên cứu gia tăng nhanh về số lượng. Những vấn đề lý luận về phòng ngừa THTP về môi trường là vấn đề nghiên cứu có tính lịch sử. Nghĩa là tuỳ vào từng thời điểm lịch sử và chế độ pháp lý mà các quan điểm, góc độ tiếp cận và phân tích những vấn đề lý luận về phòng ngừa về THTP về môi trường khác nhau. Tuy nhiên, trong giới hạn của luận án, có thể phân tích tình hình nghiên cứu của vấn đề này thống nhất dưới những nội dung cơ bản sau: - Nghiên cứu về khái niệm của phòng ngừa THTP về môi trường. Khái niệm phòng ngừa THTP về môi trường đã có rất nhiều công trình ở phạm vi nước ngoài nghiên cứu. Hướng tiếp cận để xây dựng khái niệm của các nghiên cứu này đều có điểm đồng quy bản chất của hoạt động phòng ngừa THTP này. Cụ thể, các nghiên cứu đều đề cập đến khái niệm phòng ngừa THTP về môi trường có bản chất là hoạt động tác động có chủ đích của chủ thể phòng ngừa vào khách thể phòng ngừa để đạt được các mục tiêu phòng ngừa THTP về môi trường (thường là thấp hơn THTP ở hiện tại) trong tương lai. Khái niệm này thể hiện rõ bản chất của phòng ngừa chính là sử dụng hành vi hiện tại để hướng tới tương lai. Tiêu biểu cho các nghiên cứu này có thể kể tới: nhóm tác giả Lynch, M. J., Long, M. A., Barrett, K. L., & Stretesky, P. B. Is it a crime to produce ecological disorganization? Why green criminology and political economy matter in the analysis of global ecological harms. British Journal of Criminology, 53 (6), 997 – 1016 năm 2013 [88] và nhóm các tác giả Li, F., Liu, Y., Lü, J., Liang, L., & Harmer, với nghiên cứu Pambient air pollution in China poses a multifaceted health threat to outdoor physical activity. Journal of Epidemiology & Community Health, 69, 201 – 204 năm (2015) [86]. Ở khía cạnh khác khi nghiên cứu về phòng ngừa THTP về môi trường xuất phát từ vai trò của hoạt động này. Cụ thể, phòng ngừa THTP về môi trường là việc 10
tìm kiếm và sử dụng các giải pháp ngăn chặn ý định thực hiện các hành vi trái pháp luật về môi trường để bảo vệ và duy trì chất lượng môi trường tự nhiên. Cách khái niệm này thể hiện rõ mục tiêu hướng tới chính yếu của công tác phòng ngừa là việc ngăn chặn ý định thực hiện hành vi. Điều này đặc biệt ở chỗ, việc phòng ngừa chủ yếu có ý nghĩa tác động về mặt nhận thức đến các đối tượng để ràng buộc họ không có tư tưởng xâm phạm môi trường. Tiêu biểu cho cách tiếp cận này có thể kể tới tác giả Higgins, P., Short, D., & South, N với nghiên cứu Protecting the planet: A proposal for a law of ecocide. Crime, Law and Social Change, 59, 251–266 năm 2013 [83] và hai tác giả Gray, W., & Shadbegian, R. J. Multimedia pollution regulation and environmental performance: EPA’s cluster rule. Resources for the future. Downloaded on September 30, 2016 [81]… Ngoài ra còn một số cách tiếp cận khái niệm phòng ngừa THTP về môi trường khác, song ít tính nổi bật hơn như xem phòng ngừa THTP về môi trường là một biện pháp đảm bảo trật tự xã hội và BVMT; là một khía cạnh của phòng ngừa tội phạm nói chung, trong đó mục tiêu là làm giảm tội phạm trong tương lai… - Nghiên cứu về đặc điểm và ý nghĩa của THTP về môi trường. Các nghiên cứu như: tác giả Ditsevich Iaroslava Borisovna (2009) với nghiên cứu KpumuhoПozuчeckaя xapakmepucmukaueъynpeжeъhue Эkoпozuчeckoй npecmynhocmu (đặc điểm tội phạm học và phòng ngừa tội phạm về môi trường), luận án phó tiến sĩ luật học, khoa luật, Trường Đại học tổng hợp quốc gia Baikanskiy, thành phố Iarkytsk Liên bang Nga, Chuyên ngành: Luật hình sự, Tội phạm học, Luật thi hành án hình sự; Mã số 12.00.08; sách chuyên khảo “Environmental Crime” (Tội phạm môi trường) của các tác giả Mary Califford và Terry D. Edwards, Nhà xuất bản Jones & Bartlett Publishers, năm 2011, dày 426 trang và sách chuyên khảo: Environmental crime in Australia Instilute of Australia criminilogy researching (Tội phạm môi trường ở Australia, Viện nghiên cứu tội phạm Australia), năm 2010 của tác giả Samantha Bricknell… đã phân tích các đặc điểm của phòng ngừa THTP về môi trường như là một hoạt động lợi ích hướng tới tương lai do các chủ thể có thẩm quyền BVMT thực hiện chủ yếu; có phạm vi phòng ngừa lớn và phức tạp; phương pháp phòng ngừa đa dạng, đòi hỏi sự kết hợp của nhiều yếu tố… Bên cạnh đó, các nghiên cứu trên cũng đã phân tích làm rõ các ý nghĩa của phòng ngừa THTP về môi trường như: giúp đảm bảo trật tự xã hội; BVMT tự nhiên; đảm bảo môi trường sống trong lành; duy trì điều kiện sống cho 11
tương lai… Các đặc điểm và ý nghĩa được đề cập đến này vẫn còn được thừa nhận và đề cập đến trong nhiều nghiên cứu hiện nay. - Nghiên cứu về chủ thể và phương pháp phòng ngừa THTP về môi trường. Đây là một nội dung được nhiều nghiên cứu phân tích sâu. Theo đó, các nghiên cứu của các tác giả như: hai tác giả Gray, W., & Shadbegian, R. J. Multimedia pollution regulation and environmental performance: EPA’s cluster rule. Resources for the future. Downloaded on September 30, 2016 [81]; nhóm các tác giả Li, F., Liu, Y., Lü, J., Liang, L., & Harmer, với nghiên cứu Pambient air pollution in China poses a multifaceted health threat to outdoor physical activity. Journal of Epidemiology & Community Health, 69, 201 - 204 năm (2015) [86]; Tác giả Samaantha Bricknell với nghiên cứu Environmental crime in Australia (tạm dịch: Tội phạm về môi trường ở Úc) do Viện nghiên cứu tội phạm Úc ấn hành năm 2010 [101]… đã phân tích các nhóm chủ thể phòng ngừa THTP về môi trường thành hai nhóm cơ bản gồm: nhóm các cơ quan quản lý nhà nước nói chung và nhóm các cơ quan được giao chuyên môn phòng ngừa THTP về môi trường. Trong đó, nhóm thứ nhất đóng vai trò hoạch định chính sách, kế hoạch, cách thức… Nhóm thứ hai cụ thể các đường hướng đó và tiến hành trên thực tiễn. Nhóm thứ nhất do cơ quan nhà nước thẩm quyền chung theo sự phi tập trung hoá đảm nhiệm. Nhóm thứ hai do cơ quan tư pháp và lực lượng vũ trang đảm nhiệm. Bên cạnh đó, phương pháp phòng ngừa THTP về môi trường cũng được phân tích với kết quả chỉ ra rằng, các phương pháp bao gồm hai nhóm: nhóm phương pháp trực tiếp và nhóm phương pháp gián tiếp. Trong đó, phương pháp trực tiếp là những phương pháp trực tiếp tác động vào những vấn đề liên quan đến THTP môi trường ở hiện tại để nhằm giảm thiểu THTP môi trường trong tương lai. Nhóm thứ hai là sử dụng những phương pháp phòng ngừa THTP gián tiếp tác động đến đời sống kinh tế, xã hội nhằm thay đổi nhận thức và hành vi của những người có nguy cơ thực hiện các hành vi phạm tội về môi trường nhằm làm giảm THTP về môi trường trong tương lai. - Nghiên cứu về những vấn đề tác động đến phòng ngừa THTP về môi trường. Nội dung này đã được một số nghiên cứu tiêu biểu như: Luận án tiến sĩ “Environmental crime: Evidence gathering and Investigatvie” (Tội phạm môi trường: Thu thập chứng cứ và kỹ thuật điều tra) của tác giả Steven C.Drielak, năm 1998, Trường Đại học tổng hợp Michigan, Hoa kỳ được đề cập trong phần tình hình nghiên cứu ở nước ngoài luận án tiến sĩ của tác giả Trần Quốc Tỏ, năm 2013; tác 12
giả Ditsevich Iaroslava Borisovna (2009), KpumuhoПozuчeckaя xapakmepucmukaueъynpeжeъhue Эkoпozuчeckoй npecmynhocmu (đặc điểm tội phạm học và phòng ngừa tội phạm về môi trường), luận án phó tiến sĩ luật học, khoa luật, Trường Đại học tổng hợp quốc gia Baikanskiy, thành phố Iarkytsk Liên bang Nga, Chuyên ngành: Luật hình sự, Tội phạm học, Luật thi hành án hình sự; Mã số 12.00.08; tài liệu tập huấn về BVMT của cơ quan điều tra môi trường (EIA) năm 1985. EIA là một tổ chức phi chính phủ do ba nhà hoạt động môi trường ở Vương quốc Anh là Dave Currey, Jennifer Lonsdale và Allan Thornton thành lập năm 1984…. đã phân tích làm rõ. Theo đó, những yếu tố cơ bản tác động đến phòng ngừa THTP về môi trường có thể kể tới như: thể chế pháp lý về những vấn đề liên quan đến phòng ngừa THTP về môi trường; năng lực thực thi của các chủ thể; sự đồng thuận của xã hội; các đặc điểm tự nhiên, xã hội của địa bàn phòng ngừa và các yếu tố mang tính quốc tế (bao gồm cả sự hỗ trợ hay các cản trở) đối với phòng ngừa THTP về môi trường. Tóm lại, có thể thấy rằng những vấn đề lý luận về phòng ngừa THTP về môi trường đã được nhiều công trình ở nước ngoài nghiên cứu, phân tích. Kết quả cho thấy nhiều khía cạnh của vấn đề đã được làm rõ ở những mức độ khác nhau. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều khía cạnh, nhiều nội dung chưa được khai thác, hoặc đã được đề cập nhưng cần tiếp tục nghiên cứu sáng tỏ. 1.1.2. Những vấn đề thực tiễn về phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường Nghiên cứu những vấn đề thực tiễn phòng ngừa THTP về môi trường cũng đã được đề cập đến bởi một số nghiên cứu điển hình sau: Thứ nhất, nghiên cứu thực tiễn phòng ngừa THTP về môi trường tại Úc của tác giả Samaantha Bricknell với nghiên cứu Environmental crime in Australia (tạm dịch: Tội phạm về môi trường ở Úc) do Viện nghiên cứu tội phạm Úc ấn hành năm 2010 [101]. Nghiên cứu đã phản ánh THTP về môi trường của Úc thông qua các nội dung phạm tội chủ yếu như: Xâm phạm môi trường không khí thông qua hành vi xả thải trong sản xuất; xâm phạm môi trường nước do hệ thống xử lý nước thải không vận hành đúng công năng và kỹ thuật; xâm phạm môi trường biển do hoạt động đánh bắt sai quy định của công dân Úc và của công dân các nước khác trong quá trình khai thác hợp pháp nguồn lợi biển trong vùng lãnh hải Úc. Đặc biệt nghiên cứu chỉ ra tình hình ngày càng tăng về quy mô và tính chất của các hành vi phạm tội 13