Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng giống bưởi Da Xanh tại Thái Nguyên

Chia sẻ: Chuheodethuong 09 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:153

Thêm vào BST

Báo xấu

69
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án là nghiên cứu một số đặc điểm nông sinh học và biện pháp kỹ thuật từ đó đề xuất được một số giải pháp kỹ thuật canh tác thích hợp nhằm tăng năng suất và phẩm chất quả bưởi Da Xanh trồng tại Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng giống bưởi Da Xanh tại Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM CHU THÚC ĐẠT NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NÂNG CAO NĂNG SUẤT, CHẤT LƢỢNG BƢỞI DA XANH TẠI THÁI NGUYÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI, NĂM 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM CHU THÚC ĐẠT NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NÂNG CAO NĂNG SUẤT, CHẤT LƢỢNG BƢỞI DA XANH TẠI THÁI NGUYÊN Ngành: Khoa học cây trồng Mã số: 9.62.01.10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Giáo viên hƣớng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Ngô Xuân Bình 2. TS. Nguyễn Văn Liễu HÀ NỘI, NĂM 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả luận án Chu Thúc Đạt
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt th i gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hư ng dẫn chỉ ảo tận tình của các th y, cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của n , đồng nghiệp và gia đình Nhân dịp hoàn thành luận án, cho ph p tôi được ày t l ng kính trọng và iết ơn sâu s c t i GS TS Ngô Xuân Bình và TS Nguyễn Văn Liễu đã tận tình hư ng dẫn, dành nhiều công sức, th i gian và t o điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài Tôi xin ày t l ng iết ơn chân thành t i Ban Giám đốc, Ban Thông tin và Đào t o, Viện Nghiên cứu rau quả, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án Tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị đồng nghiệp t i Vụ Phát triển khoa học và công nghệ địa phương, Bộ Khoa học và Công nghệ đã giúp đỡ và t o điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài Xin chân thành cảm ơn gia đình, ngư i thân, n , đồng nghiệp và các em sinh viên thực tập tốt nghiệp đã t o mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi m t, động viên, khuyến khích tôi hoàn thành luận án Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Nghiên cứu sinh Chu Thúc Đạt
iii MỤC LỤC L i cam đoan .............................................................................................................. i L i cảm ơn................................................................................................................. ii Mục lục ..................................................................................................................... iii Danh mục từ viết t t và ký hiệu .............................................................................. vi Danh mục bảng ....................................................................................................... vii Danh mục hình ......................................................................................................... ix MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 3 3. Yêu c u của đề tài ......................................................................................... 3 4 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 4 5. Những đóng góp m i của luận án ................................................................. 4 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU....................................................................... 6 1.1. Nguồn gốc cây ưởi (Citrus grandis) ........................................................ 6 1.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ ưởi trên thế gi i ....................................... 8 1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ ưởi trên thế gi i........................................ 8 1.2.2. Một số giống ưởi chủ yếu trồng trên thế gi i ..................................... 10 1.3. Tình hình sản xuất, tiêu thụ ưởi ở Việt Nam ......................................... 12 1.3.1. Tình hình sản xuất cây có múi ở Việt Nam .......................................... 12 1.3.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ cây ưởi ở Việt Nam ............................ 13 1.3.3. Một số giống ưởi đ c sản của Việt Nam ............................................. 16 1.3.4. Hiện tr ng sản xuất cây ăn quả, cây ưởi t i Thái Nguyên .................. 18 1.4. Yêu c u điều kiện sinh thái của cây ưởi ................................................ 24 1.4 1 Đất đai và dinh dưỡng ........................................................................... 24 1.5. Một số kết nghiên cứu nâng cao năng suất, chất lượng cây có múi và cây ưởi................................................................................................. 29 1.5.1. Nghiên cứu biện pháp c t tỉa và t o hình trên cây có múi và cây ưởi ........ 29
iv 1.5.2. Nghiên cứu về thụ phấn, thụ tinh trên cây có múi và cây ưởi ............ 31 1.5.3. Nghiên cứu về khoanh v cho cây có múi và cây ưởi ........................ 37 1.5.4. Nghiên cứu về tỷ lệ C/N........................................................................ 39 1.5.5. Nghiên cứu về sử dụng chất điều h a sinh trưởng................................ 43 1.6. Một số nhận xét rút ra từ ph n tổng quan ................................................ 49 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 51 2 1 Địa điểm và đối tượng nghiên cứu ........................................................... 51 2 1 1 Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 51 2 1 2 Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 51 2.1.3. Th i gian thí nghiệm: được tiến hành trong 2 năm, 2017 và 2018 ...... 51 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 51 2.2.1. Nghiên cứu một số đ c điểm nông sinh học của giống ưởi Da Xanh trồng t i tỉnh Thái Nguyên .......................................................... 51 2.2.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến sinh trưởng, phát triển của giống ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ............... 52 2 3 Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 52 2 3 1 Phương pháp nghiên cứu một số đ c điểm nông sinh học của cây ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên ................................................... 52 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................... 65 3.1. Kết quả nghiên cứu đ c điểm nông sinh học của giống ưởi Da Xanh trồng t i tỉnh Thái Nguyên .......................................................... 65 3.1.1. Đ c điểm hình thái của giống ưởi Da Xanh........................................ 65 3.1.3. Mối tương quan giữa sinh trưởng cành quả và năng suất quả ở cây ưởi Da Xanh ........................................................................................ 85 3.1.4. Nguồn gốc phát sinh và mối liên hệ giữa các đợt lộc ở cây ưởi Da Xanh .... 89 3.1.5. Kết quả nghiên cứu một số đ c điểm sinh học liên quan đến quá trình sinh sản và khả năng mang quả không h t ở cây ưởi Da Xanh ............. 96
v 3.2. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến sinh trưởng, phát triển của ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ............... 106 3.2.1. Ảnh hưởng của c t tỉa đến sinh trưởng và năng suất giống ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên ............................................................... 106 3.3.2. Ảnh hưởng của phun GA3 đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ưởi Da xanh ...................................................................... 118 3.3.3. Ảnh hưởng của phun GA3 kết hợp v i khoanh v đến tỷ lệ đậu quả của cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ............................................. 120 3.3.4. Ảnh hưởng của phun G 3 kết hợp v i khoanh v đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ở cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ..... 121 3.3.5. Ảnh hưởng của phun G 3 đến một số chỉ tiêu chất lượng quả ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ................................................................... 122 3.3.6. Ảnh hưởng của phun G 3 kết hợp v i khoanh v đến một số chỉ tiêu chất lượng quả ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ........................... 123 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ................................................................................... 125 1. Kết luận ..................................................................................................... 125 2 Đề nghị ...................................................................................................... 127 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................................. 128 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 129
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU CAQ : Cây ăn quả CCQ : Cây cam quýt CNSH : Công nghệ sinh học CNTP : Công nghệ thực phẩm CQ : Cao quả CT : Công thức ĐC : Đối chứng ĐK : Đư ng kính DT : Diện tích ĐVT : Đơn vị tính FAO : Food and Agriculture Organization, Tổ chức Lương thực và nông nghiệp của Liên hợp quốc KH&CN : Khoa học và Công nghệ KHKT : Khoa học kỹ Thuật KL : Khối lượng NS : Năng suất NXB : Nhà xuất ản PTNT : Phát triển nông thôn TB : Trung bình TT : Thứ tự
vii DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 1.1. Diện tích, năng suất và sản lượng ưởi trên thế gi i .......................... 8 1.2. Diện tích, năng suất và sản lượng ưởi ở một số quốc gia trồng ưởi chủ yếu trên thế gi i (năm 2018) ............................................... 9 1.3. Giá trị xuất, nhập khẩu quả có múi Việt Nam 2015 - 2019 .............. 15 1.4. Diện tích cây ăn quả của tỉnh Thái Nguyên giai đo n 2014 - 2018 ..... 19 1.5. Diện tích cây ăn quả tỉnh Thái Nguyên phân theo huyện/ thành phố/thị xã........................................................................................... 20 1.6. Sản lượng quả thu ho ch hàng năm .................................................. 21 1.7. Diện tích, năng suất và sản lượng ưởi tỉnh Thái Nguyên năm 2018.... 22 3.1. Kết quả nghiên cứu đ c điểm thân cành của cây ưởi Da Xanh .............. 66 3.2. Đ c điểm hình thái bộ lá của cây ưởi Da Xanh .............................. 68 3.3. Đ c điểm hình thái hoa của ưởi Da Xanh ....................................... 69 3.4. Đánh giá một số chỉ tiêu quả của cây ưởi Da Xanh ....................... 70 3.5. Đ c điểm của quả ưởi Da Xanh ...................................................... 72 3.6. Th i gian ra lộc và lộc thành thục của cây ưởi Da Xanh ............... 74 3.7. Đ c điểm sinh trưởng lộc Xuân của cây ưởi Da Xanh ................... 75 3.8. Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Xuân của cây ưởi Da Xanh....... 76 3.9. Đ c điểm sinh trưởng lộc Hè của cây ưởi Da Xanh ....................... 77 3.10. Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Hè của cây ưởi Da Xanh ....... 78 3.11. Đ c điểm sinh trưởng của lộc Thu của cây ưởi Da Xanh ............... 79 3.12. Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Thu của cây ưởi Da Xanh ..... 80 3.13. Đ c điểm sinh trưởng của lộc Đông của cây ưởi Da Xanh ................. 81 3.14. Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Đông của cây ưởi Da Xanh ...... 82 3.15. Một số chỉ tiêu sinh trưởng cành quả và năng suất quả .................... 85 3.16. Tỷ lệ các lo i cành trong một năm ở cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ..................................................................................... 94 3.17. Tỷ lệ h t đa phôi và đơn phôi ở cây ưởi Da Xanh .......................... 96 3.18. Tỷ lệ nẩy m m của h t phấn t i th i điểm nở hoa ............................ 97
viii 3.19. Tỷ lệ bao phấn dị hình ở ưởi Da Xanh ........................................... 97 3.20. Kết quả đánh giá đ c điểm hình thái của h t phấn ........................... 98 3.21. Tỷ lệ nảy m m sau bảo quản của h t phấn ở nhiệt độ 5oC ............... 99 3.22. Khả năng t o h t ở ưởi Da Xanh trong điều kiện tự nhiên ........... 100 3.23. Ảnh hưởng của các nguồn h t phấn đến tỷ lệ đậu quả ................... 101 3.24. Khả năng t o h t ở các tổ hợp thụ phấn khác nhau trên giống ưởi Da Xanh .................................................................................. 102 3.25. Sinh trưởng của ống phấn (mang giao tử đực) trong nhụy hoa ở các tổ hợp thụ phấn trên cây ưởi Da Xanh (8 ngày sau khi thụ phấn) ......................................................................................... 103 3.26. Ảnh hưởng của nguồn h t phấn đến trọng lượng quả .................... 104 3.27. Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến tỷ lệ ra lộc ...................... 106 3.28. Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến sinh trưởng của các đợt lộc trong năm ở cây ưởi Da Xanh........................................... 108 3.29. Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến tỷ lệ đậu quả .................. 109 3.30. Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ưởi Da Xanh ..................................................... 110 3.31. Ảnh hưởng của th i điểm khoanh v đến th i gian nở hoa của giống ưởi Da Xanh năm 2017 và 2018 ............................... 112 3.32. Ảnh hưởng của th i điểm khoanh v đến tỷ lệ đậu quả của giống ưởi Da Xanh năm 2017 và 2018 ...................................... 114 3.33. Ảnh hưởng của th i điểm khoanh v đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống ưởi Da Xanh ............................ 115 3.34. Ảnh hưởng của phun GA3 đến tỷ lệ đậu quả của cây ưởi............. 117 3.35. Ảnh hưởng của phun G 3 đến các yếu tố cấu thành năng suất ở cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên ................................................ 119 3.36. Ảnh hưởng của phun GA3 kết hợp v i khoanh v đến tỷ lệ đậu quả của cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên (năm 2017 và 2018) ...... 120 3.37. Ảnh hưởng của phun G 3 kết hợp v i khoanh v ......................... 121
ix DANH MỤC HÌNH STT Tên hình Trang 3.1. Động thái sinh trưởng lộc Xuân của cây ưởi Da Xanh..................... 77 3.2. Động thái sinh trưởng lộc Hè của cây ưởi Da Xanh......................... 79 3.3. Động thái sinh trưởng lộc Thu của cây ưởi Da Xanh ....................... 81 3.4. Động thái sinh trưởng lộc Đông của cây ưởi Da Xanh .................... 83 3.5. Mối tương quan giữa đư ng kính cành và năng suất quả................... 86 3.6. Mối tương quan giữa chiều dài cành và năng suất quả ...................... 86 3.7. Mối tương quan giữa số lá/cành và năng suất quả.............................. 87 3.8. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Xuân năm 2017 và tỷ lệ cành xuân theo chức năng mang quả ................................................................... 89 3.9. Nguồn gốc phát sinh cành H năm 2017 ............................................ 90 3.10. Nguồn gốc phát sinh cành Thu năm 2017 .......................................... 90 3.11. Nguồn gốc phát sinh cành Đông năm 2017 ........................................ 91 3.12. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Xuân năm 2018 ................................... 92 3.13. Nguồn gốc phát sinh cành vụ H năm 2018 ....................................... 92 3.14. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Thu năm 2018 ..................................... 93 3.15. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Đông năm 2018 ................................... 93
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bưởi (Citrus grandis) là một trong những loài cây ăn quả có múi được trồng khá phổ iến ở nư c ta cũng như các nư c khu vực châu Á như: Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, Philippines Cây ưởi đã mang l i giá trị kinh tế cao cho ngư i nông dân Thực tế cho thấy, cây ưởi sau trồng 4 đến 5 năm có thể thu lãi 40-100 triệu đồng/ha/năm, năng suất có thể đ t 250 quả/cây ở vư n có mật độ 300-450 cây/ha [28]. Hiện nay, cây ăn quả nói chung, cây ưởi nói riêng được xem là đối tượng quan trọng đối v i việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tăng cao hiệu quả kinh tế và cải thiện môi trư ng sinh thái, nhất là ở các tỉnh trung du miền núi phía B c Quả ưởi c n có giá trị dinh dưỡng và giá trị dược liệu rất l n đối v i con ngư i Trong 100g ph n ăn được có: 89 g nư c, 0,5 g protein, 0,4 g chất o, 9,3 g tinh ột, 49 IU vitamin , 0,07 mg vitamin B 1, 0,02 mg vitamin B2, 0,4 mg niacin và 44 mg vitamin C [27] Trong lá, hoa, v quả ưởi đều chứa tinh d u V quả ưởi c n có pectin, naringin (một lo i glucozid), men tiêu hoá peroxydaza và amylaza cùng nhiều lo i men tiêu hóa có lợi cho sức kh e, tinh d u ưởi có tác dụng giảm rụng tóc, tăng cư ng khả năng mọc tóc nhất là khả năng tái sinh tóc trở l i trên vùng da đ u ị tổn thương. Chính vì vậy mà cây ưởi c n được xác nhận như một lo i dược liệu quan trọng trong đ i sống của con ngư i [34]. Cây ưởi có phổ thích nghi tương đối rộng, có thể trồng được ở nhiều nơi và thực tế đã t o nên những vùng trồng ưởi đ c sản như ưởi Phúc Tr ch, ưởi Năm Roi, ưởi Phú Diễn, ưởi Đoan Hùng, ưởi đ Mê linh, ưởi Đ Tân L c, ưởi Đư ng, ưởi Đ i Minh Hiện nay cây ưởi đã trở thành một trong những cây ăn quả chủ lực ở Việt Nam và được trồng từ B c vào Nam v i ộ giống gồm khoảng hơn 40 giống khác nhau Bưởi Da xanh có nguồn gốc ở huyện M Cày, tỉnh Bến Tre và được trồng nhiều ở vùng nguyên sản và một số địa phương khu vực phía Nam.
2 Bưởi Da Xanh có ruột màu đ sẫm, v quả màu xanh (nên được gọi là ưởi Da Xanh), vị quả ngọt, ráo nư c, không h t ho c rất ít h t. Giống ưởi Da Xanh là giống được biết đến cách đây khoảng 20 năm, có chất lượng rất ngon, giá cao gấp 3 - 3,5 l n các giống ưởi khác. Trồng t i vùng nguyên sản, cây cho trái quanh năm nên mang l i hiệu quả kinh tế cao. Trong những năm g n đây, v i việc tái cơ cấu cây trồng, giống ưởi Da Xanh được di thực trồng nhiều ở một số tỉnh phía B c như B c Giang, Phú Thọ, Sơn La, H a Bình, Vĩnh Phúc, Thái Nguyên ư c đ u cho thấy ưởi Da Xanh có khả năng thích nghi rộng, năng suất, chất lượng đ t khá, nhất là khi được thâm canh và chăm sóc tốt, chất lượng quả ưởi Da Xanh được đánh giá không thua k m so v i vùng nguyên sản Tuy nhiên, khi ưởi Da Xanh được trồng ở khu vực phía B c, nhất là các tỉnh trung du miền núi phía B c, đã ộc lộ một số nhược điểm như quả có nhiều h t, tuổi thọ của cây không cao, và hiện tượng ra quả cách năm tương đối rõ rệt Cho đến nay vẫn chưa có các nghiên cứu đánh giá xác định nguyên nhân, vì vậy cũng chưa có các giải pháp khoa học công nghệ phù hợp để kh c phục các nhược điểm nêu trên Để phát triển ưởi Da Xanh khu vực phía B c, rất c n thiết phải có các nghiên cứu cụ thể về đ c điểm nông sinh học, kỹ thuật chăm sóc nhằm nâng cao hiệu quả của việc phát triển cây ưởi Da Xanh Thái Nguyên thuộc khu vực trung du miền núi phía B c, là địa phương có tiềm năng phát triển nhiều lo i cây ăn quả, trong đó có cây ăn quả có múi trọng tâm là các giống ưởi Theo số liệu thống kê của Bộ NN&PTNT, năm 2019, diện tích trồng ưởi của Thái Nguyên đã lên đến 1761 ha, chiếm hơn 80% diện tích cây có múi của toàn tỉnh, trong đó diện tích cho thu ho ch là 1323 ha v i sản lượng là 15 763 tấn Các giống ưởi được trồng chủ yếu là ưởi Diễn, một ph n nh diện tích là ưởi Đư ng, ưởi Đ và ưởi Da Xanh Đối v i giống ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên, sau nhiều năm cho thấy cây ưởi Da Xanh có khả năng sinh trưởng, cho năng suất và chất lượng quả tương tự như vùng nguyên sản Tuy nhiên, giống ưởi Da Xanh trồng ở Thái Nguyên tồn t i một số vấn đề giống như trồng t i các địa phương khu vực phía B c đó là: hiện
3 tượng ra hoa, đậu quả cách năm; tỷ lệ rụng hoa, rụng quả tương đối cao, cây ra hoa không tập trung và nhất là quả có nhiều h t, đây là những vấn đề c n được nghiên cứu để xác định giải pháp kh c phục phù hợp Xuất phát từ nhu c u của sản xuất, việc thực hiện đề tài “Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng giống bưởi Da Xanh tại Thái Nguyên” là rất c n thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao 2. Mục tiêu của đề tài Nghiên cứu một số đ c điểm nông sinh học và iện pháp kỹ thuật từ đó đề xuất được một số giải pháp kỹ thuật canh tác thích hợp nhằm tăng năng suất và phẩm chất quả ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên 3. Yêu cầu của đề tài 3.1. Nghiên cứu được đặc điểm nông sinh học của giống bưởi Da Xanh trồng tại Thái Nguyên - Đ c điểm hình thái, sinh trưởng, khả năng cho năng suất, chất lượng quả của giống ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên - Đ c điểm sinh trưởng của các đợt lộc nguồn gốc phát sinh các đợt lộc, mối liên hệ giữa sinh trưởng cành mẹ, cành quả, tuổi cành mẹ đến năng suất, chất lượng quả - Quá trình thụ phấn, thụ tinh và sự liên quan đến khả năng đậu quả, quả không h t ở giống ưởi Da Xanh 3.2. Xác định được một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất và chất lượng quả bưởi Da Xanh tại Thái Nguyên - Ảnh hưởng của iện pháp c t tỉa đến sinh trưởng và phát triển của giống ưởi Da Xanh - Ảnh hưởng của iện pháp khoanh v đến sinh trưởng và phát triển của giống ưởi Da Xanh - Ảnh hưởng của chất điều h a sinh trưởng G 3 đến tỷ lệ đậu quả, năng suất và chất lượng quả của ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên
4 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài * Ý nghĩa khoa học của đề tài - Kết quả nghiên cứu của đề tài là tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo về các iện pháp kỹ thuật để nâng cao năng suất, chất lượng quả ưởi Da Xanh - Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học để xây dựng quy trình và định hư ng phát triển ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên nói riêng và một số tỉnh trung du miền núi phía B c nói chung - Kết quả nghiên cứu của đề tài có giá trị làm tư liệu, tài liệu cho giảng d y, nghiên cứu sâu hơn về giống ưởi Da Xanh t i miền B c nư c ta * Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Kết quả của đề tài là cơ sở quan trọng trong việc xây dựng quy trình chăm sóc cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên, trong đó là có ý nghĩa thực tiễn cho việc hoàn thiện các quy trình kỹ thuật c t tỉa, khoanh v và phun G 3 cho cây ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên 5. Những đóng góp mới của luận án - Luận án nghiên cứu đánh giá có tính hệ thống về đ c điểm nông sinh học, là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho nghiên cứu cây ưởi Da Xanh t i các tỉnh khu vực miền núi phía B c, đồng th i cung cấp luận cứ, cơ sở khoa học cho việc xây dựng qui trình thâm canh chăm sóc, cũng như việc qui ho ch trồng cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên và các tỉnh phía B c - Kết quả nghiên cứu mối liên hệ và nguồn gốc phát sinh các đợt lộc ở cây ưởi Da Xanh là cơ sở khoa học để giải thích hiện tượng ra quả cách năm, đồng th i là cơ sở để đề xuất các giải pháp kh c phục hiện tượng nêu trên - Kết quả nghiên cứu quá trình thụ phấn, thụ tinh ao gồm tự thụ, thụ phấn ch o là cơ sở khoa học giải thích vì sao khi trồng t i các tỉnh phía B c, quả ưởi Da Xanh có nhiều h t, từ đó có thể đề xuất các giải pháp h n chế tính nhiều h t của cây ưởi Da Xanh khi trồng ở Thái Nguyên và khu vực phía B c
5 - Kết quả nghiên cứu về ổ sung chất kích thích sinh trưởng G 3 là cơ sở khoa học để xây dựng các giải pháp ổ sung cung cấp chất kích thích sinh trưởng vào qui trình chăm sóc nhằm nâng cao năng suất và chất lượng quả ưởi Da Xanh mang l i hiệu quả kinh tế cao - Kêt quả của đề tài cung cấp cơ sở dữ liệu, là tài liệu tham khảo quan trong phục vụ công tác quản lý qui ho ch phát triển cây có múi nói chung cây ưởi Da Xanh nói riêng t i Thái Nguyên và khu vực Trung du miền núi phía B c.
6 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Nguồn gốc cây bƣởi (Citrus grandis) Cây thuộc họ cam quýt nói chung, cây ưởi nói riêng có lịch sử phát triển lâu đ i Có nhiều áo cáo đề cập đến nguồn gốc của cam quýt, ph n l n đều cho rằng cam quýt có nguồn gốc ở miền nam châu Á, trải dài từ Ấn Độ qua Himalaya Trung Quốc xuống vùng qu n đảo Philippin, Malaysia, miền Nam Indonecia ho c k o đến lục địa Úc Những áo cáo g n đây nhận định rằng, tỉnh Vân Nam, Trung Quốc có thể là nơi khởi nguyên của nhiều loài cam quýt quan trọng, t i đây có tìm thấy rất nhiều loài cam quýt hoang d i [47] Một số công trình cho rằng, loài chanh yên, phật thủ (Citrus medica) có thể có nguồn gốc ở Địa Trung Hải ho c B c Phi, nhưng hiện nay điều này đã được sáng t , Citrus medica có nguồn gốc t i miền Nam Trung Quốc, nhưng là loài cây ăn quả được mang đến trồng t i Địa Trung Hải và c Phi rất s m, Trư c thế kỷ I sau công nguyên, những tài liệu cổ xưa đã ghi ch p rất chi tiết loài cây ăn quả này ở B c Phi đến mức làm nhiều ngư i hiểu l m chúng có nguồn gốc t i đây [82] Các loài chanh v m ng (Lime. C. auranlifolia Swingle) được xác định có nguồn gốc ở miền Nam Trung Quốc và miền Tây Ấn Độ, sau đó các thuỷ thủ đ u tiên đến Ấn Độ mang về trồng ở châu Phi, Địa Trung Hải, châu Âu [82]. Cây ưởi có tên khoa học là Citrus grandis (L) Os eck, cây ưởi được tác giả Swingle (Mỹ) và Tanaka (Nhật Bản) phân lo i như sau: Bưởi thuộc họ: Rutaceae Họ phụ: Aurantioideae Chi: Citrus Chi phụ: Eucitrus Loài: - Citrus grandis (maxima) - Citrus paradisi ( ưởi chùm)
7 Theo tác giả Ro ert [122] ưởi là cây ản xứ của Malaysia và qu n đảo Polynesia, sau đó được di thực sang Ấn Độ, phía nam Trung Quốc và các nư c châu Âu, Mỹ Tuy nhiên để căn cứ cụ thể, c n nghiên cứu các thực vật họ Rutacea, nhất là họ phụ urantioidea ở vùng núi Hymalaya miền Tây Trung Quốc và các vùng núi thuộc án đảo đông Dương [17]. Theo tác giả Chawalit Niyomdham [76] cũng cho rằng ưởi có nguồn gốc ở Malaysia, sau đó lan sang Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Địa Trung Hải và Mỹ, vùng sản xuất chính là các nư c phương đông (Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam, ) Theo tác giả Bretschneider [72] l i cho rằng ưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc vì cây ưởi đã được đề cập trong các tài liệu của Trung Quốc từ thế kỷ 24 đến thế kỷ 8 trư c Công nguyên [118] Cùng quan điểm trên, các tác giả [24] cũng cho rằng ưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc Như vậy, nguồn gốc của ưởi cho đến nay chưa được thống nhất Bưởi có thể có nguồn gốc từ Malaysia, Trung Quốc, Ấn Độ, Hiện nay ưởi được trồng nhiều v i mục đích thương m i ở các nư c châu Á như: Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia, Philipines, Ấn Độ và Việt Nam Bưởi (C. grandis) quả to nhất trong các loài cam quýt, vị chua ho c ngọt, u có từ 13 - 15 noãn, eo lá khá l n, h t nhiều Hiện nay các giống ưởi ph n l n thuộc d ng h t đơn phôi và được trồng chủ yếu ở các nư c nhiệt đ i như Thái Lan, Malaysia, Việt Nam, Trung Quốc Việt Nam có rất nhiều giống ưởi nổi tiếng như ưởi Đoan Hùng, ưởi Phúc Tr ch, ưởi Năm Roi, ưởi Diễn [17] Bưởi chùm (C. paradisi) được đánh giá là d ng con lai tự nhiên của ưởi (C. grandis), vì vậy hình thái ưởi chùm khá giống v i ưởi (C. grandis) nhưng lá nh hơn, eo cũng nh hơn, quả nh , cùi m ng, v m ng, vị chua nhẹ Bưởi chùm cho những giống ít h t, ph n l n các giống ưởi chùm có h t đa phôi nên cũng có thể sử dụng làm gốc ghép [23] Quả ưởi chùm là món ăn tráng miệng rất được ưa chuộng ở châu Âu.
8 1.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bƣởi trên thế giới 1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi trên thế giới Bảng 1.1. Diện tích, năng suất và sản lƣợng bƣởi trên thế giới Chỉ tiêu Năm 2014 Năm 2015 Năm 2016 Năm 2017 Năm 2018 Diện tích (ha) 319.311 354.836 361.032 348.212 373.735 Năng suất (t /ha) 260,689 250,091 248,428 260,277 250,839 Sản lượng (tấn) 8.324.062 8.874.138 8.969.054 9.063.143 9.374.739 Nguồn: FAO, 2018 Số liệu ảng 1 1 cho thấy tính đến năm 2018, diện tích trồng cây ưởi trên thế gi i đ t 373 735 ha, năng suất ình quân đ t 250 t /ha và sản lượng đ t 9 374 739 tấn Sản lượng ưởi trên thế gi i gồm cả 2 lo i ưởi chùm (Citrus paradisi) và ưởi (Citrus grandis) chiếm 5,4 - 5,6 % tổng sản lượng cây có múi Năm 2018 so v i năm 2014, diện tích trồng ưởi đã tăng 11,7% và sản lượng tăng lên 12,6 % Trung Quốc là nư c có diện tích trồng ưởi l n nhất v i 92 289 ha Đây cũng là nư c có năng suất đ t 547,880 t /ha và sản lượng đ t cao nhất là 5 056 331 tấn [80]. Thái Lan: Bưởi được trồng nhiều khu vực miền trung và miền B c Thái Lan Năm 1987 Thái Lan trồng 1 500 ha ưởi cho sản lượng 76 275 tấn v i giá trị 28 triệu đôla Mỹ [63]. Đến năm 2007, diện tích ưởi ở Thái Lan khoảng 32 154 ha và sản lượng khoảng 308 079 tấn, ao gồm cả ưởi chùm Năm 2017, Thái Lan trồng 25 350 ha và đ t sản lượng 236 510 tấn Trong 10 năm diện tích và sản lượng ưởi của Thái Lan giảm 20% [80]. Ấn Độ: Bưởi và ưởi chùm trồng trên quy mô thương m i ở một số vùng. Bưởi chùm là lo i quả được dùng để ăn sáng phổ iến ở nhiều nư c Bưởi có thể trồng được ở những vùng có lượng mưa l n và phát triển tốt ở vùng KonKan Năm 2005, Ấn Độ sản xuất được 142 000 tấn ưởi và ưởi
9 chùm Năm 2018, sản lượng ưởi quả đ t 257 750 tấn xếp thứ 3 về sản xuất ưởi quả ở các nư c châu Á [80]. Bảng 1.2. Diện tích, năng suất và sản lƣợng bƣởi ở một số quốc gia trồng bƣởi chủ yếu trên thế giới (năm 2018) Năng suất Sản lƣợng TT Vùng/nƣớc Diện tích (ha) (tạ/ha) (tấn) 1 Thế gi i 373.735 250,84 9.374.739 2 Châu Phi 56.317 164,24 924.960 3 Châu Mỹ 69.923 213,25 1.491.119 4 Châu Á 243.394 281,89 6.860.971 5 Châu Âu 3.076 282,76 86.971 6 Châu Đ i dương 1.026 104,55 10.724 7 Mỹ 20.113 277,85 558.830 8 Trung Quốc 92.289 547,88 5.056.331 9 Ấn Độ 10.572 243,80 257.750 10 Braxin 4.399 186,22 81.931 11 Thái Lan 24.664 89,13 219.838 12 Mexico 18.823 244,17 459.610 Nguồn: FAO, 2018 Mỹ: là quốc gia có sản lượng ưởi quả đứng thứ 2 thế gi i v i sản phẩm ưởi chùm là chủ yếu Năm 2007, sản lượng ưởi quả (chủ yếu là ưởi chùm) của Mỹ đ t g n 1,5 triệu tấn và là quốc gia xuất khẩu ưởi chùm l n nhất thế gi i Đến năm 2018 sản lượng giảm m nh chỉ c n 558 830 tấn [80]. Trên thế gi i hiện nay có 3 vùng trồng cam, quýt chủ yếu, riêng v i cây ưởi là vùng châu Mỹ, Địa Trung Hải và châu Á Trong đó khu vực B c Mỹ là vùng trồng l n nhất sau đó đến châu Á và vùng Địa Trung Hải Châu Á: là cái nôi của cam quýt và cây ưởi và cũng là khu vực sản xuất ưởi l n trên thế gi i, năm 2018 v i diện tích ưởi của châu Á là 243 394 ha (chiếm 65,12% trên thế gi i), năng suất đ t 281,888 t /ha (vượt 12% so v i năng suất trung ình thế gi i), sản lượng đ t được là 6 860 971 tấn (chiếm 73,19% trên thế gi i) Một số nư c ở châu Á tuy có sản lượng