Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:254

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục "Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay; Cơ sở thực tiễn về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay; Giải pháp quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- PHAN TRỌNG ĐÔNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH NGHỆ AN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
2 HÀ NỘI - 2023BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- PHAN TRỌNG ĐÔNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH NGHỆ AN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG YẾN TS. NGUYỄN THỊ THANH HÀ NỘI - 2023 2
3` LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả luận án Phan Trọng Đông
4` LỜI CÁM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và triển khai đề tài luận án “Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh giáo dục đổi mới hiện nay” theo chương trình đào tạo Tiến sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất tận tình từ các thầy cô giáo là Lãnh đạo, giảng viên và cán bộ của Học Viện quản lý giáo dục. Tự trong tâm thức, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo là Lãnh đạo Học viện; giảng viên, cán bộ các Khoa/Phòng/ban thuộc Học viện quản lý giáo dục. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ tấm lòng biết ơn sâu sắc và gửi lời chân thành cảm ơn đến GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến; TS. Nguyễn Thị Thanh là người đã trực tiếp hướng dẫn tôi nghiên cứu khoa học và luôn theo sát, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình để tôi có thể hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An; các đồng chí hiệu trưởng, hiệu phó, đồng nghiệp các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã tạo điều kiện cung cấp số liệu, thực nghiệm, thử nghiệm các nội dung của đề tài. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn đồng nghiệp, gia đình, bạn bè,…đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi trong thời gian tôi làm nghiên cứu sinh. Tác giả luận án Phan Trọng Đông
5` DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ CBQL Cán bộ quản lý GD Giáo dục GD & ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HĐXD Hoạt động xây dựng HS Học sinh NV Nhân viên PHHS Phụ huynh học sinh QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục THPT Trung học phổ thông VH Văn hóa VHNT Văn hóa nhà trường VHTC Văn hóa tổ chức
6` MỤC LỤC
7` DANH MỤC BẢNG
8` DANH MỤC BIỂU ĐỒ DANH MỤC SƠ ĐỒ
9` MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xây dựng văn hóa là con đường ngắn nhất để giúp mỗi quốc gia phát triển bền vững và theo kịp với sự tiến bộ của văn minh nhân loại. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường, điều này được khẳng định trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước: Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII (2021) đã xác định: “Tập trung khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, niềm tự hào, ý chí tự cường, lòng nhân ái, tinh thần đoàn kết, đồng thuận xã hội và khát vọng phát triển đất nước của toàn dân tộc. Chú trọng xây dựng chính sách, cơ chế và tinh thần công hiến vì mọi người dân và đất nước Việt Nam. Phát huy tối đa yếu tố con người, coi đây là trung tâm, chủ thể và là nguồn lực của sự phát triển. Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện cả về thể chất và tinh thần, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị hiện đại và truyển thống. Xây dựng và phát triển đồng bộ, hài hòa các lĩnh vực, môi trường văn hóa, đời sống văn hóa một cách phong phú, đa dạng trên cơ sở phát huy những giá trị tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân lại để văn hóa là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội và hội nhập quốc tế”. Hội nghị Trung ương 9 khóa XI đã ra Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 09/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước đã chỉ rõ đối với ngành giáo dục cần phải giáo dục văn hoá tạo ra những con người vừa có đức vừa có tài để phục vụ đất nước:“Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” [37]; Trong chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo, Cương lĩnh Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI chỉ rõ: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam [36]. Trong đề án “Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học giai đoạn 2018- 2025” được thủ tướng chính phủ ban hành quyết định ngày 03/10/2018 đã nhấn mạnh đến mục tiêu, chú trọng tăng cường xây dựng, hình thành văn hóa ứng xử trong trường học nhằm tạo ra những thay đổi, chuyển biến tích cực căn bản về ứng xử văn hóa của nhà giáo, cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, học sinh, sinh viên để hoàn thiện nhân cách, lối sống, văn hóa, phát triển năng lực, xây dựng môi trường văn hóa học đường lành mạnh, thân thiện, góp phần xây dựng con người Việt Nam nhân ái, yêu nước, nghĩ tình, trung thực, đoàn kết, cần cù và sáng tạo” [52]. Quan điểm, chủ trương này nhất quán với quan điểm, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về xây dựng văn hóa nói chung và văn hóa học đường nói riêng
10` của nước ta từ trước đến này. Hơn lúc nào hết, trong bối cảnh đổi mới hiện nay, văn hóa ứng xử trong trường học là vấn đề được cả xã hội quan tâm, có tầm quan trọng đặc biệt. Văn hóa nhà trường bao gồm toàn bộ niềm tin, giá trị, thói quen và truyền thống được các thành viên thừa nhận và thể hiện màu sắc văn hóa truyền thống của nhà trường đó. VHNT có vị trí quan trọng trong sự hình thành và phát triển của nhà trường, lan tỏa trực tiếp đến các thành viên trong nhà trường. Đối với giáo viện, văn hóa tạo nên môi trường của sự hợp tác, chia sẻ, môi trường học tập chuyên môn và phát huy vai trò của mỗi cá nhân trong tập thể, tạo thành một tổ chức gắn kết, chia sẻ và biết học hỏi. Đối với học sinh, văn hóa sẽ tạo ra một bầu không khí học tập tích cực, HS được tôn trọng, tự tin, thoải mái, được thừa nhận và cảm thấy mình có giá trị. HS thấy rõ trách nhiệm của mình, tích cực khám phá và tích cực tương tác với GV, bạn bè. HS tích cực học tập để đem lại thành tích cho nhà trường, cho gia đình và xây dựng mối quan hệ đoàn kết, hỗ trợ với bạn bè, tôn trọng thầy cô giáo, và xác định rõ mục tiêu trong học tập của bản thân. Điều đó cho thấy VHNT tạo ra những giá trị về vật chất và tinh thần to lớn, góp phần thay đổi môi trường và đưa nhà trường phát triển bền vững. Hiện nay, quản lý hoạt động xây dựng VHNT có vai trò hết sức quan trọng và cần thiết, đòi hỏi sự vào cuộc của các cấp QL, đặc biệt là sự chủ động, tâm huyết cầu thị của các nhà trường, trong đó có vai trò quan trọng của người lãnh đạo, QL nhà trường bởi chính họ là người định hướng và quản lý hoạt động xây dựng VHNT từ việc xác định tầm nhìn, sứ mệnh, mục tiêu của nhà trường đến lập kế hoạch và tổ chức thực hiện, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá quá trình hoạt động nhằm giúp xây dựng văn hoá nhà trường tạo điều kiện cho việc QL nhà trường hiệu quả, giúp gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa cốt lõi của một nhà trường, duy trì những giá trị truyền thống tốt đẹp và ngăn chặn được những ảnh hưởng tiêu cực từ phía môi trường xã hội, vì vậy nhà quản lý cần có những kiến thức, kỹ năng và năng lực để thực hiện các hoạt động quản lý hiệu quả, nhằm tạo dựng và duy trì văn hóa tích cực trong nhà trường. Ở Việt Nam đang tiến hành CHN - HĐH đất nước, những năm gần đây sự hội nhập quốc tế diễn ra sâu rộng đem lại nhiều tác động to lớn đến đời sống, kinh tế - xã hội của Việt Nam. Tuy nhiên, sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin và truyền thông cũng phần nào tác động tiêu cực đến các hoạt động giáo dục - đào tạo của nhà trường. Các biểu hiện như chất lượng giáo dục còn hạn chế; cơ sở vật chất của nhiều nhà trường còn nghèo nàn, lạc hậu; đạo đức của một bộ phận HS và GV xuống cấp (như các hành vi chơi cờ bạc, nghiện hút, vi phạm nội quy học tập của nhà trường, bạo lực học đường như học trò tấn công thầy giáo, hiện tượng phụ huynh đánh GV ngay trong trường học; GV thô bạo với HS bằng lời nói, hành động; Ghành vi công kích, tẩy chay, gây áp lực tâm lý trong môi
11` trường hiện thực và cả không gian mạng xã hội,…) phần nào đã thể hiện VHNT còn nhiều bất cập cần được giải quyết. Tại hội thảo quốc gia“Xây dựng môi trường văn hóa học đường góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trên địa bàn tỉnh Nghệ An”, ngày 17/10/2018, của Công đoàn ngành Giáo dục Nghệ An phối hợp với Công đoàn Trường Đại học Vinh tổ chức đã chỉ ra thực trạng khi khảo sát sơ bộ và thống kê trên địa bàn tỉnh Nghệ An với 22 trường, 43 lớp, trực tiếp lấy ý kiến qua phiếu khảo sát đối với 295 GV và 1.494 HS từ lớp 3 đến lớp 12 cho thấy: Đang có sự suy giảm về đạo đức trong HS phổ thông theo thời gian, cấp học. Càng lên cấp học trên, tỉ lệ HS hạnh kiểm tốt giảm xuống, thay vào đó là tỉ lệ hạnh kiểm trung bình và yếu tăng, hiện tượng“Trên lớp thì trò không sợ thầy, không kính thầy; ra đường người già sợ trẻ nhỉ; về nhà cha, mẹ nịnh con cái” diễn ra nhiều hơn. Trong khi đó, nhận thức của GV về vấn đề học đường, đặc biệt là kỹ năng giao tiếp, hành vi ứng xử trên không gian mạng của HS cũng chưa được đầy đủ, kịp thời với không gian văn hóa mạng đa dạng như nhiện nay. Nhiều GV khi được hỏi về văn hóa học đường tỏ ra lúng túng, chưa nhận thức sâu sắc về vấn đề này, điều đó làm ảnh hưởng đến việc tuyên truyền giáo dục học đường cho HS tại các trường phổ thông trên địa bàn tỉnh hiện nay. Trong hội thảo có 08 ý kiến phát biểu trực tiếp và 25 ý kiến gửi bằng văn bản về cho Công đoàn ngành Giáo dục Nghệ An của các nhà khoa học, các đại biểu chỉ ra những bất cập còn hạn chế trong công tác quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tỉnh Nghệ An hiện nay như: Khâu lập kế hoạch còn chưa bám sát thực tiễn, chưa đầy đủ được hết nội dung; Công tác chỉ đạo, kiểm tra đánh giá chưa thật sự sát sao,...cần có các biện pháp để “Xây dựng môi trường văn hóa học đường góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trên địa bàn tỉnh Nghệ An”. Hiện nay, công tác xây dựng văn hóa nhà trường nói chung và nhà trường THPT nói riêng tại tỉnh Nghệ An chưa có nhiều nghiên cứu đề cập đến. Đặc biệt là kể từ năm 2018 đến nay khi Việt Nam áp dụng Chương trình Giáo dục phổ thông mới thì nội dung, hình thức giáo dục đã có sự thay đổi, kéo theo đó văn hóa nhà trường cũng cần thay đổi cho phù hợp với mục tiêu giáo dục chung của nhà trường, của đất nước. Hơn nữa, đại dịch Covid vừa qua làm cho HS được tiếp cận giáo dục trên nền công nghệ thông tin nhiều, ảnh hướng của hành vi ứng xử văn hóa trên không gian mạng là rất lớn. Trong khoảng thời gian gần đây, hầu như chưa có công trình nghiên cứu nào tại tỉnh Nghệ An về quản lý xây dựng, phát triển văn hóa phù hợp với bối cảnh giáo dục hiện nay. Xuất phát từ những lý do trên, việc nghiên cứu quản lý HĐXD văn hóa của các trường trung học phổ thông ở nước ta hiện nay cũng như tỉnh Nghệ An là hết sức cần thiết, vì vậy đề tài “Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay” cần được đặt ra để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu
12` Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và qua quá trình khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An, luận án đề xuất một số giải pháp quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 4. Câu hỏi nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông dựa trên những cách tiếp cận nào? Hiện nay, chương trình giáo dục phổ thông mới có nhiều thay đổi, bên cạnh đó là sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông làm ảnh hưởng mạnh mẽ đến văn hóa ứng xử của các thành viên trong nhà trường, đặc biệt là học sinh, vì vậy cần những yêu cầu gì đối với quản lý hoạt xây dựng văn hóa nhà trường THPT và các yếu tố nào có thể tác động đến quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT? 4.2. Trước bối cảnh đổi mới giáo dục và sự phát triển của xã hội hiện nay thì văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An diễn ra như thế nào và thực trạng quản lý các hoạt động xây dựng văn hóa đó có những ưu điểm, hạn chế nào? Những yếu tố nào làm ảnh hưởng đến quản lý hoạt động xây dựng VHNT ở tỉnh Nghệ An. 4.3. Để nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay thì các nhà quản lý giáo dục cần áp dụng những giải pháp nào? 5. Giả thuyết khoa học Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực văn hóa xã hội nói chung và văn hóa tại các trường THPT nói riêng. Các phương tiện truyền thông xã hội như Facebook, Youtube, Tiktok,...đã trở thành hiện tượng văn hóa mới, chứa đựng nhiều thông tin, văn hóa đa dạng, phong phú mang cả các giá trị tích cực lẫn giá trị tiêu cực và nó có ảnh hưởng trực tiếp đến văn hóa của học sinh. Trong quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT hiện nay hiệu quả cần xác định được vai trò chủ trì, phối hợp của các bên tham gia trong quá trình thực hiện các nội dung quản lý như: Lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá việc kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị văn hóa đã có; xây dựng các giá trị văn hóa mới đáp ứng những yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Nếu đề xuất và thực hiện các giải pháp quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT phù hợp với yêu cầu của ngành và chính quyền, với đặc điểm của nhà trường và địa
13` phương, với đội ngũ giáo viên và học sinh thì sẽ xây dựng được văn hóa tích cực tại các trường THPT ở tỉnh Nghệ An, góp phần giáo dục phẩm chất học sinh theo yêu cầu trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động xây dựng VHNT ở các trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 6.2. Khảo sát thực trạng VHNT và quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An, làm rõ các kết quả đạt được cũng như những hạn chế, đồng thời phân tích các nguyên nhân dẫn đến các hạn chế đó để có các giải pháp khắc phục. 6.3. Đề xuất một số giải pháp nhằm quản lý có hiệu quả hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tại tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 6.4. Khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. Thử nghiệm 01 giải pháp đã đề xuất. 7. Phạm vi nghiên cứu 7.1. Về nội dung nghiên cứu Nghiên cứu quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Luận án xác định chủ thể thực hiện các biện pháp là Hiệu trưởng các trường THPT để triển khai các hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường. 7.2. Về đối tượng khảo sát - Khảo sát CBQL, GV, PHHS, HS tại các trường THPT tỉnh Nghệ An. - Hình thức khảo sát: Phiếu hỏi, Phỏng vấn sâu. 7.3. Về địa bàn nghiên cứu Các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An: Trường THPT Diễn Châu II, Diễn Châu III, Diễn Châu V, Nghi Lộc III, Quỳ Hợp II, Quỳnh Lưu I, Quỳnh Lưu IV, Nguyễn Xuân Ôn, Hà Huy Thập, Lê Viết Thuật, Anh Sơn I, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Cảnh Chân, Đô Lương I và Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An. 7.4. Về thời gian nghiên cứu Số liệu được sử dụng trong nghiên cứu trong 3 năm gần đây từ năm 2019 đến năm 2022. 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Các tiếp cận trong nghiên cứu 8.1.1. Tiếp cận hệ thống Trường THPT là một bộ phận nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân, chịu sự quản lý của hệ thống giáo dục Việt Nam và VHNT là một dạng của văn hóa tổ chức nên nó mang các đặc trưng của văn hóa tổ chức. Do vậy, quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà
14` trường THPT là quản lý một hệ thống bao gồm nhiều nội dung, nhiều thành tố có quan hệ biện chứng với nhau, bị chi phối bởi các yếu tố môi trường, bối cảnh đổi mới giáo dục. Văn hóa nhà trường THPT được xây dựng, tạo lập bởi giá tinh thần và giá trị vật chất, đây là các giá trị có mối quan hệ gắn kết, hỗ trợ nhau để tạo nên bản sắc riêng của nhà trường. Hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT bao gồm nhiều hoạt động làm thay đổi, phát huy các giá trị văn hóa này. Để quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường hiệu quả, cần đặc biệt quan tâm, phát huy tốt đến các hoạt động đó. 8.1.2. Tiếp cận theo chức năng quản lý Để thực hiện công tác quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT, đề tài tiến hành theo bốn chức năng của QL là: Lập kế hoạch; Tổ chức thực hiện; Chỉ đạo triển khai thực hiện và Kiểm tra, giám sát việc thực hiện. Trong đó các hoạt động này do chủ thể QL là Hiệu trưởng của các trường THPT thực hiện để duy trì nền văn hóa tích cực và phát triển trong nhà trường. 8.1.3. Tiếp cận theo mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức Trên cơ sở tiếp cận văn hóa tổ chức qua các mức độ giá trị, niềm tin và vật thể hữu hình, các mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức, đề tài tiến hành xác định và thay đổi tích cực các thành tố cơ bản của văn hóa nhà trường THPT. 8.1.4. Tiếp cận lịch sử và giá trị truyền thống Tiếp cận lịch sử và giá trị truyền thống được chọn sử dụng để nghiên các vấn đề về quản lý hoạt động xây dựng VHNT mang tính lịch sử và giá trị truyền thống của nhà trường theo giai đoạn hoặc theo thời kỳ phát triển nhà trường để tạo động lực cho các hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường. Văn hóa nhà trường THPT hiện nay hầu như được hình thành và phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa truyền thống. Vì vậy, khi quản lý hoạt động xây dựng VHNT đề tài sẽ dựa trên những giá trị truyền thống của dân tộc Việt Nam; của vùng miền và nhà trường để thực hiện. 8.1.5. Tiếp cận có sự tham gia Tiếp cận có sự tham gia là quá trình tiếp cận và tương tác của một nhóm người tham gia vào quá trình hoạt động. Việc tiếp cận có sự tham gia đòi hỏi sự tương tác, giao tiếp và hợp tác giữa các thành viên trong nhóm. Nó tạo ra một môi trường mở, khuyến khích mọi người tham dự đóng góp ý tưởng vào hoạt động thực tế. Trong quản lý hoạt động xây dựng VHNT, tiếp cận có sự tham gia là phương pháp quan trọng để tạo ra một môi trường giáo dục tích cực và phát triển toàn diện cho học sinh. Tạo ra môi trường thân thiện,hỗ trợ mọi người tự do thể hiện ý kiến, ý tưởng của mình. Khuyến khích mọi người tham gia vào quá trình ra quyết định và tự chịu trách nhiệm về các vấn đề trong hoạt động
15` xây dựng VHNT. Tạo ra sự cam kết, chủ động, tự chủ từ mọi thành viên trong nhà trường và cộng đồng. Việc tham gia của các thành viên trong nhà trường như GV, HS, PHHS và cộng đồng xung quanh đóng vai trò quan trọng trong việc kế thừa, duy trì, phát triển và xây dựng các giá trị văn hóa tích cực trong nhà trường, góp phần vào sự phát triển toàn diện của học sinh và thành công của nhà trường. 8.2. Các phương pháp nghiên cứu 8.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết 8.2.1.1. Phương pháp tổng hợp lý luận: Phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các vấn đề lý luận có liên quan đến VHNT và quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT. 8.2.1.2. Phương pháp hồi cứu tư liệu: Hồi cứu các văn bản chỉ đạo của Đảng và Pháp luật của Nhà nước, các hướng dẫn và các báo cáo của ngành, báo, tạp chí, sách,…liên quan đến đề tài nghiên cứu. 8.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 8.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Sử dụng hệ thống câu hỏi, bảng hỏi để tìm hiểu nhận thức của cán bộ quản lý nhà trường, GV, nhân viên, PHHS và HS về VHNT và quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh hiện nay. 8.2.2.2. Phương pháp quan sát: Sử dụng phương pháp này nhằm ghi chép lại về không gian, điều kiện giáo dục và đào tạo trong các trường; quan sát thái độ, hành vi, tác phong, ứng xử giữa các đối tượng được khảo sát. 8.2.2.3. Phương pháp phỏng vấn: Thực hiện phỏng vấn sâu Ban Giám hiệu nhà trường; GV; phụ trách công tác Đoàn; nhân viên và PHHS nhằm đưa ra một bức tranh cụ thể về thực trạng hoạt động xây dựng văn hóa và quản lý hoạt động xây dựng VHNT hiện nay. 8.2.2.4. Phương pháp chuyên gia Phương pháp này được sử dụng để xin ý kiến góp ý của các chuyên gia về hoàn thiện đề cương nghiên cứu, phiếu hỏi và báo cáo kết quả nghiên cứu. 8.2.2.5. Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm Để chứng minh tính cần thiết, khả thi của các giải pháp đề xuất, đề tài sử dụng phương pháp khảo nghiệm và tiến hành thử nghiệm một giải pháp trong khuôn khổ thời gian, điều kiện nghiên cứu luận án. 8.2.3. Nhóm các phương pháp hỗ trợ Đề tài sử dụng thống kê toán học và phần mềm SPSS để xử lý số liệu thực trạng và thực nghiệm nhằm rút ra những kết luận cần thiết. 9. Những luận điểm bảo vệ
16` 9.1. Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay là một trong những yếu tố quan trong trong sự phát triển toàn diện của học sinh. Đối với mỗi nhà trường, việc xây dựng một văn hóa đặc trưng và phù hợp với định hướng giáo dục là cực kỳ quan trọng. Qua việc tạo dựng môi trường học tập và rèn luyện tích cực, nhà trường khuyến khích học sinh phát triển tư duy sáng tạo, khám phá và phản biện, rèn luyện phẩm chất cho HS trở thành công dân có ý thức và trách nhiệm với xã hội. 9.2. Nghiên cứu về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay dựa trên cách tiếp cận chính là theo chức năng quản lý giáo dục, bên cạnh đó có tiếp cận tham gia của tất cả các bên liên quan, tiếp cận lịch sử và giá trị văn hóa, tiếp mức độ biểu hiện của văn hóa và tiếp cận hệ thống. Luận án trang bị hệ thống cơ sở lý luận về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường giúp Hiệu trưởng hiểu được các kiến thức cơ bản về VH, nâng cao năng lực quản lý trong lĩnh vực VHNT để thực hiện các nhiệm vụ đề ra. 9.3. Để nâng cao chất lượng quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, Hiệu trưởng cần có các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An phù hợp với thực tiễn của địa phương, đảm bảo tính cần thiết và tính khả thi sẽ giúp các Hiệu trưởng có công cụ để quản lý hoạt động xây dựng VHNT tốt đẹp hơn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 10. Đóng góp mới của luận án 10.1. Về lý luận Luận án tổng hợp, hệ thống bổ sung vào khung lý thuyết về quản lý hoạt động xây dựng VHNT và khẳng định được bản chất của quản lý hoạt động xây dựng VHNT là QL các HĐ kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị văn hóa đã có; xây dựng các giá trị văn hóa mới về Logo, biểu tượng; khẩu hiệu; kiến trúc; không gian cảnh quan; trang phục; tầm nhìn; hệ giá trị; phong cách lãnh đạo; phong cách làm việc; hành vi ứng xử; phương pháp truyền thông của nhà trường. Đồng thời, phân tích được bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay và những yêu cầu đặt ra cho Hiệu trưởng nhà trường THPT cần xây dựng những hoạt động văn hóa nhà trường thích ứng với sự phát triển của xã hội. Luận án xác định được được những yếu tố chủ quan, khách quan ảnh hưởng đến hoạt động này. 10.2. Về thực tiễn Kết quả Luận án khảo sát thực trạng đã chỉ ra những đặc thù của văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An, nêu được ưu điểm cũng như hạn chế trong quản lý hoạt
17` động xây dựng văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An hiện nay, đánh giá và chỉ ra mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan, khách quan tới quản lý hoạt động này. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất được hệ thống các giải pháp quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An. Các giải pháp đề xuất đều có thể áp dụng vào thực tiện tại các trường THPT ở tỉnh nghệ án sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Trong các giải pháp đề xuất có giải pháp “Xây dựng không gian văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay” và “Thiết lập quy trình quản lý HĐXD văn hóa nhà trường trong bối cảnh hiện nay” là những kết quả nghiên cứu mới có ý nghĩa thực tiễn cao. 11. Cấu trúc của luận án Kết cấu của luận án có phần mở đầu, nội dung 3 chương, phần kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, các phụ lục liên quan. Trong đó nội dung 3 chương cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Chương 2: Cơ sở thực tiễn về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Chương 3: Giải pháp quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
18` Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY 1.1. Tổng quan các nghiên cứu vấn đề Phát triển VH là nhiệm vụ quan trọng đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới bởi VH giúp cho quốc gia phát triển hiệu quả và bền vững. Đối với nhà trường, VH tồn tại và gắn bó bao gồm hệ thống những giá trị, chuẩn mực, truyền thống hình thành trong quá trình xây dựng và phát triển nhà trường, được các thành viên thừa nhận và tiếp nối theo thể hiện thông qua hình thái tinh thần và vật chất, tạo nên bản sắc riêng biệt của mỗi nhà trường. Quản lý hoạt động xây dựng VHNT là tiến hành nâng cao các hoạt động giảng dạy, giáo dục; xây dựng VH ứng xử văn minh, lịch sự, thân thiện trong nhà trường; đầu tư cơ sở vật chất của nhà trường hiện đại, tiện dụng, đảm bảo môi trường không bị ô nhiễm, không gian và cảnh quan sạch đẹp. Chính vì vậy, việc nghiên cứu quản lý hoạt động xây dựng VH của các trường phổ thông thu hút sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều học giả, nhà nghiên cứu trong nước và quốc tế, với những cấp độ và cách tiếp cận khác nhau. 1.1.1. Nghiên cứu về văn hóa nhà trường Trên thế giới Theo Deal, Terrence E (2009) [74], Schein (2004) [81Schein E, H(2004), Organizational Culture and Leadership, Wiley.], Purkey và Smith (1982) [78], Terrence E. Deal và Kent D. Peterson (2002) [86] thuật ngữ văn VHNT và cấu trúc VHNT được hiểu “là một dòng chảy ngầm của những chuẩn mực, giá trị, niềm tin, truyền thống và nghi lễ được hình thành theo thời gian do con người làm việc cùng nhau, giải quyết các vấn đề và đổi mặt với các thách thức... được định hình trong cảm xúc, hành động, suy nghĩ của con người ở nhà trường... tạo cho nhà trường sự khác biệt". Nói đến VHNT là nói đến bầu không khí học tập và giảng dạy, nói đến phong cách giao tiếp giữa GV/giảng viên với GV/giảng viên, giữa GV/giảng viên với học viên/sinh viên/ HS; giữa lãnh đạo nhà trường, GV với PHHS; giữa cán bộ QL với GV/giảng viên, nhân viên; là mối quan hệ giữa nhà trường với các cơ quan đoàn thể, tổ chức khác.
19` - Biểu hiện của văn hoá nhà trường: Tổng hợp nghiên cứu của các tác giả Peterson, Deal, Schein, Purkey và Smith; Barbara Fralinger;…về các biểu hiện củaVHNT, có thể thấy VHNT được biểu hiện cụ thể thành các tầng bậc, với nhiều yếu tố cấu thành, trong quá trình vận động. Muốn xây dựng VHNT thì chủ thể QL cần phải tìm ra các giải pháp QL phù hợp để tác động tới 3 yếu tố này. Theo tác giả Purkey và Smith (1982), VHNT như một kết cấu, một quá trình và một không gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn các thành viên (các GV, HS và cán bộ nhân viên) theo hướng dạy và học chất lượng [78]. - Vai trò của văn hóa nhà trường: Trong nghiên cứu của Peterson (2002) cho rằng “Một nhà trường có văn hóa tích cực thì các thành viên luôn có sự kết nối, ý thức được chia sẻ rộng rãi về sự tôn trọng, đoàn kết và chăm sóc cho mọi người trong tổ chức với nhau [77]. Khi nói đến nhà trường hiệu quả Snowden và Gorton (1998) đã nhấn mạnh đến các yếu tố liên quan đến đó là nỗ lực học tập và thành tích, sự tin tưởng đến tất cả học sinh; sự phát triển và nỗ lực đổi mới của đội ngũ nhân sự; môi trường học tập luôn an toàn và kỷ luật; tổ chức có văn hóa tích cực. 5 yếu tố này tạo nên một nhà trường hiệu quả trong đó các thành viên đều phấn đấu, nỗ lực hết mình để hướng tới mục tiêu chung [85]. - Chức năng của VHNT: Các nghiên cứu khi bàn về chức năng của văn hóa nhà trường đều thống nhất chung một quan điểm đó là văn hóa chính là một tài sản vừa hữu hình vừa vô hình. Trong đó nghiên cứu của Hampden, Turner (1990), thì quan niệm rằng: Văn hóa là một tổ chức quy định ra hành vi, mối quan hệ và thúc đẩy mỗi cá nhân phát triển, đưa ra những giải pháp của vấn đề chưa có cách làm hoặc chưa được giải quyết. Nó chi phối cách thức nhà trường sở hữu thông tin, những mối quan hệ nội bộ và những giá trị.Như vậy, rõ ràng rằng, VHNT có ảnh hưởng sâu rộng đến tập thể nhà trường và từng cá nhân trong nhà trường [69]. Nhiều nhà nghiên cứu như Schein đã khẳng định, VHNT có các chức năng cơ bản đó là: giảm xung đột; phối hợp kiểm soát; giảm sự không chắc chắn; động cơ; lợi thế cạnh tranh [83]. Như vậy, tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới cho thấy: vấn đề văn hoá, xây dựng VHNT nói chung đã được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm, hướng nghiên cứu về VHNT và xây dựng, phát triển VHNT được các tác giả trên thế giới nghiên cứu khá sâu theo các khía cạnh: khái niệm, cấu trúc, vai trò, biểu hiện, các bước xây dựng và biện pháp xây dựng VHNT, các yếu tố ảnh hưởng đến VHNT nói chung và văn hoá trường đại học nói riêng. Về bản chất thì VHNT bao gồm những mối quan hệ bên trong và bên ngoài nhà trường, gồm các giá trị vật chất và giá trị tinh thần, các đặc trưng tạo nên uy tín, thương hiệu và hình ảnh của nhà trường đó. Ở Việt Nam
20` - Về quan niệm văn hóa nhà trường: VHNT là một dạng của VH tổ chức, mỗi nhà trường được coi là một tổ chức hành chính - sư phạm có nền VH riêng. Ở Việt Nam, khái niệm VHNT hay VH học đường trong thời gian gần đây được xuất hiện khá nhiều trên những tài liệu, công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, có thể kể đến quan điểm của tác giả Phạm Ngọc Trung trong tác phẩm“Văn hóa và phát triển từ lý luận đến thực tiễn”, cho rằng: “Văn hoá học đường là hệ thống những giá trị vật chất và tinh thần được hình thành và tích luỹ trong lịch sử bao gồm những suy nghĩ, quan niệm thói quen, tập quán, tư tưởng, luật pháp,... nhằm thiết lập mối quan hệ giữa thầy, trò và các thành viên có liên quan để việc dạy và học đạt kết quả cao” [55]. - Về vai trò văn hóa nhà trường: Cuốn sách “Quản lý văn hóa nhà trường”, do tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc và Nguyễn Vũ Bích Hiền làm chủ biên đã khái quát được các vấn đề lý luận cơ bản của VHNT và quản lý VHNT. Tác giả bước đầu tìm hiểu và đưa ra những đặc trưng cơ bản của VHNT Việt Nam nói chung và VHNT đại học nói riêng [32] - Về thành tố của văn hóa nhà trường: Bàn về các thành tố của VHNT, trong cuốn sách“Vấn đề con người trong công cuộc đổi mới” tác giả Phạm Minh Hạc (1994) cho rằng VHNT bao gồm chủ thể là giảng viên, sinh viên, cán bộ công nhân viên; khách thể là hệ thống các giá trị VH, các hình thức vận động VH, cảnh quan VH [12]. Phạm Thị Minh Hạnh (2009), trong“Văn hoá học đường: quan niệm, vai trò, bản chất và một số yếu tố cơ bản” đã phân tích bản chất của VH học đường là hình thành một môi trường GD mà mỗi thành viên có điều kiện phát triển tốt nhất. Các yếu tố cấu thành VHNT gồm: kế hoạch, chiến lược phát triển của nhà trường (tầm nhìn, sứ mệnh, hệ thống giá trị, mục tiêu, định hướng phát triển); Hoạt động QL nhà trường, ảnh hưởng của các cấp lãnh đạo đến các thành viên; Các chính sách khuyên khích các hoạt động của nhà trường; Bầu không khí tâm lý, cách thức ứng xử trong nhà trường; Khung cảnh của nhà trường; Xây dựng thương hiệu của nhà trường…[22] - Về biểu hiện văn hóa nhà trường: Theo tác giả Thái Duy Tuyên, VHNT trong một số trường cụ thể biểu hiện qua các khía cạnh cụ thể sau: Hệ thống giá trị, niềm tin, hoài bão, lý tưởng mà thầy trò ấp ủ và thử hiện. Tác giả đã phân tích tư tưởng về VH trường học của Hồ Chí Minh, nêu ra 12 vấn đề để xây dựng VH trường học: (1) Xác định vị trí, vai trò của GD; (2) Tính chất của GD; (3) Mục đích hệ thống GD; (4) Nguyên lý GD; (5) QL GD; (6) Mục đích nhân cách (mô hình nhân cách mà nền GD cần hướng tới); (7) Động cơ học tập; (8) Nội dung GD, học tập; (9) Phương pháp GD, học tập; (10) Hình thức tổ chức dạy học; (11) Đội ngũ GV; (12) Tập thể HS [58]. Trong nghiên cứu của Trần Quốc Thành (2009) với Bài báo“Các biểu hiện của văn hoá học đường ở trường phổ thông” đã nêu rõ biểu hiện của VH học đường gồm