Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:36

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục "Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay" được nghiên cứu với mục tiêu: Nghiên cứu lý luận và qua quá trình khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An, luận án đề xuất một số giải pháp quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý HĐXD văn hóa nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng GD – đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới GD hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- PHAN TRỌNG ĐÔNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH NGHỆ AN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÃ SỐ: 9.14.01.14 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2023 Công trình được hoàn thành tại:
2 HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến TS. Nguyễn Thị Thanh Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án được bảo vệ tại hội đồng chấm Luận án Tiến sĩ họp tại Học viện Quản lý giáo dục Vào hồi giờ ngày tháng năm 202... Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Trung tâm Thông tin thư viện Học viện Quản lý giáo dục
3 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hoạt động xây dựng văn hóa luôn là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, bởi VH giúp cho quốc gia đó phát triển có hiệu quả và bền vững. Điều này được khẳng định trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước: Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII (2021) đã xác định: “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại. Phát triển toàn diện, đồng bộ các lĩnh vực VH, môi trường VH, đời sống VH phong phú, đa dạng, văn minh, lành mạnh; vừa phát huy những giá trị tốt đẹp của dân tộc, vừa tiếp thu tinh hoa VH của nhân loại để VH thực sự là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và động lực đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế”. Hội nghị Trung ương 9 khóa XI đã ra Nghị quyết số 33-NQ/TW đã chỉ rõ đối với ngành GD cần phải GD văn hoá tạo ra những con người vừa có đức vừa có tài để phục vụ đất nước:“Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”[37]. Quản lý HĐXD VHNT là tiến hành nâng cao các hoạt động giảng dạy, GD; xây dựng VH ứng xử văn minh, lịch sự, thân thiện trong nhà trường; đầu tư cơ sở vật chất của nhà trường hiện đại, tiện dụng, đảm bảo môi trường không bị ô nhiễm, không gian và cảnh quan sạch đẹp. Ở Việt Nam đang tiến hành CHN - HĐH đất nước, những năm gần đây sự hội nhập quốc tế diễn ra sâu rộng đem lại nhiều tác động to lớn đến đời sống, kinh tế - xã hội của Việt Nam. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, truyền thông phần nào tác động tiêu cực đến các hoạt động GD – đào tạo của nhà trường. Các biểu hiện như chất lượng GD còn hạn chế; cơ sở vật chất của nhiều nhà trường còn nghèo nàn, lạc hậu; đạo đức của một bộ phận HS và GV xuống cấp (như các hành vi chơi cờ bạc, nghiện hút, vi phạm nội quy học tập của nhà trường, bạo lực học đường như học trò tấn công thầy giáo, hiện tượng phụ huynh đánh GV ngay trong trường học; GV thô bạo với HS bằng lời nói, hành động; hành vi công kích, tẩy chay, gây áp lực tâm lý trong môi trường hiện thực và cả không gian mạng xã hội,…) phần nào đã thể hiện VHNT còn nhiều bất cập cần được giải quyết. Hội thảo quốc gia “Xây dựng môi trường văn hóa học đường góp phần nâng cao chất lượng GD trên địa bàn tỉnh Nghệ An”, tổ chức đã chỉ ra thực trạng khi khảo sát sơ bộ và thống kê trên địa bàn tỉnh Nghệ An với 22 trường, 43 lớp, trực tiếp lấy ý kiến qua phiếu khảo sát đối với 295 GV và 1.494 HS từ lớp 3 đến lớp 12 cho thấy: Đang có sự suy giảm về đạo đức trong HS phổ thông theo thời gian, cấp học. Càng lên cấp học trên, tỉ lệ HS hạnh kiểm tốt giảm xuống, thay vào đó là tỉ lệ hạnh kiểm trung bình và yếu tăng. Nhận thức của GV về vấn đề học đường cũng chưa được đầy đủ. Nhiều GV khi được hỏi về VH học đường tỏ ra lúng túng, chưa nhận thức sâu sắc về vấn đề này, điều đó làm ảnh hưởng đến việc
4 tuyên truyền GD học đường cho HS tại các trường phổ thông trên địa bàn tỉnh hiện nay. Trong hội thảo có 08 ý kiến phát biểu trực tiếp và 25 ý kiến gửi bằng văn bản về cho Công đoàn ngành GD Nghệ An của các nhà khoa học, các đại biểu xoay quanh vấn đề cần "Xây dựng môi trường văn hóa học đường góp phần nâng cao chất lượng GD trên địa bàn tỉnh Nghệ An”. Hiện nay, công tác xây dựng VHNT nói chung và nhà trường THPT nói riêng tại tỉnh Nghệ An chưa có nhiều nghiên cứu đề cập đến. Đặc biệt là kể từ năm 2018 đến nay khi Việt Nam áp dụng Chương trình GD phổ thông mới thì nội dung, hình thức GD đã có sự thay đổi, kéo theo đó VHNT cũng cần thay đổi cho phù hợp với mục tiêu GD chung của nhà trường, của đất nước. Hơn nữa, đại dịch Covid vừa qua làm cho HS được tiếp cận GD trên nền công nghệ thông tin nhiều, ảnh hướng của hành vi ứng xử văn hóa trên không gian mạng là rất lớn. Trong khoảng thời gian gần đây, hầu như chưa có công trình nghiên cứu nào tại tỉnh Nghệ An về quản lý xây dựng, phát triển văn hóa phù hợp với bối cảnh GD hiện nay. Xuất phát từ những lý do trên, việc nghiên cứu quản lý HĐXD văn hóa của các trường THPT ở nước ta hiện nay cũng như tỉnh Nghệ An là hết sức cần thiết, vì vậy đề tài “Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay” cần được đặt ra để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và qua quá trình khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An, luận án đề xuất một số giải pháp quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý HĐXD văn hóa nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng GD – đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới GD hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: HĐXD văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. 4. Câu hỏi nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT dựa trên những cách tiếp cận nào? Hiện nay, chương trình GD phổ thông mới có nhiều thay đổi, bên cạnh đó là sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông làm ảnh hưởng mạnh mẽ đến văn hóa ứng xử của các thành viên trong nhà trường, đặc biệt là HS, vì vậy cần những yêu cầu gì đối với quản lý hoạt xây dựng VHNT THPT và các yếu tố nào có thể tác động đến quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT? 4.2. Trước bối cảnh đổi mới GD và sự phát triển của xã hội hiện nay thì văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An diễn ra như thế nào và thực trạng quản lý các HĐXD văn hóa đó có những ưu điểm, hạn chế nào? Những yếu tố nào làm ảnh hưởng đến quản lý HĐXD VHNT ở tỉnh Nghệ An. 4.3. Để nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay thì các nhà quản lý GD cần áp dụng những giải pháp nào?
5 5. Giả thuyết khoa học: Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực văn hóa xã hội nói chung và văn hóa tại các trường THPT nói riêng. Các phương tiện truyền thông xã hội như Facebook, Youtube, Tiktok,...đã trở thành hiện tượng văn hóa mới, chứa đựng nhiều thông tin, văn hóa đa dạng, phong phú mang cả các giá trị tích cực lẫn giá trị tiêu cực và nó có ảnh hưởng trực tiếp đến văn hóa của học sinh. Trong quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT hiện nay hiệu quả cần xác định được vai trò chủ trì, phối hợp của các bên tham gia trong quá trình thực hiện các nội dung quản lý như: Lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá việc kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị văn hóa đã có; xây dựng các giá trị văn hóa mới đáp ứng những yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Nếu đề xuất và thực hiện các giải pháp quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT phù hợp với yêu cầu của ngành và chính quyền, với đặc điểm của nhà trường và địa phương, với đội ngũ giáo viên và học sinh thì sẽ xây dựng được văn hóa tích cực tại các trường THPT ở tỉnh Nghệ An, góp phần giáo dục phẩm chất học sinh theo yêu cầu trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý HĐXD VHNT ở các trường THPT trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. 6.2. Khảo sát thực trạng VHNT và quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An, làm rõ các kết quả đạt được cũng như những hạn chế, đồng thời phân tích các nguyên nhân dẫn đến các hạn chế đó để có các giải pháp khắc phục. 6.3. Đề xuất một số giải pháp nhằm quản lý có hiệu quả HĐXD văn hóa nhà trường THPT tại tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. 6.4. Khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. Thử nghiệm 01 giải pháp đã đề xuất. 7. Phạm vi nghiên cứu 7.1. Về nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. Luận án xác định chủ thể thực hiện các biện pháp là Hiệu trưởng các trường THPT để triển khai các HĐXD văn hóa nhà trường. 7.2. Về đối tượng khảo sát: Khảo sát CBQL, GV, PHHS, HS tại các trường THPT tỉnh Nghệ An. Hình thức khảo sát: Phiếu hỏi, Phỏng vấn sâu. 7.3. Về địa bàn nghiên cứu: Các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An: Trường THPT Diễn Châu II, Diễn Châu III, Diễn Châu V, Nghi Lộc III, Quỳ Hợp II, Quỳnh Lưu I, Quỳnh Lưu IV, Nguyễn Xuân Ôn, Hà Huy Thập, Lê Viết Thuật, Anh Sơn I, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Cảnh Chân, Đô Lương I và Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An. 7.4. Về thời gian nghiên cứu: Những tư liệu, số liệu sử dụng trong luận án giới hạn chủ yếu trong 3 năm trở lại đây (từ 2019 – 2022). 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Các tiếp cận trong nghiên cứu: Tiếp cận hệ thống; Tiếp cận theo chức năng quản lý; Tiếp cận theo mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức; Tiếp cận lịch sử và giá trị truyền thống; Tiếp cận có sự tham gia.
6 8.2. Các nhóm phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu lý thuyết; Nghiên cứu thực tiễn; Nhóm các phương pháp hỗ trợ. 9. Những luận điểm bảo vệ 9.1. Quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay là một trong những yếu tố quan trong trong sự phát triển toàn diện của HS. Đối với mỗi nhà trường, việc xây dựng một văn hóa đặc trưng và phù hợp với định hướng GD là cực kỳ quan trọng. Qua việc tạo dựng môi trường học tập và rèn luyện tích cực, nhà trường khuyến khích HS phát triển tư duy sáng tạo, khám phá và phản biện, rèn luyện phẩm chất cho HS trở thành công dân có ý thức và trách nhiệm với xã hội. 9.2. Nghiên cứu về quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay dựa trên cách tiếp cận chính là theo chức năng quản lý GD, bên cạnh đó có tiếp cận tham gia của tất cả các bên liên quan, tiếp cận lịch sử và giá trị văn hóa, tiếp mức độ biểu hiện của văn hóa và tiếp cận hệ thống. Luận án trang bị hệ thống cơ sở lý luận về quản lý HĐXD văn hóa nhà trường giúp Hiệu trưởng hiểu được các kiến thức cơ bản về VH, nâng cao năng lực quản lý trong lĩnh vực VHNT để thực hiện các nhiệm vụ đề ra. 9.3. Để nâng cao chất lượng quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay, Hiệu trưởng cần có các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An phù hợp với thực tiễn của địa phương, đảm bảo tính cần thiết và tính khả thi sẽ giúp các Hiệu trưởng có công cụ để quản lý HĐXD văn hóa nhà trường tốt đẹp hơn, góp phần nâng cao chất lượng GD đáp ứng yêu cầu đổi mới GD hiện nay. 10. Đóng góp mới của luận án 10.1. Về lý luận: Luận án tổng hợp, hệ thống bổ sung vào khung lý thuyết về quản lý HĐXD VHNT và khẳng định được bản chất của quản lý HĐXD VHNT là QL các HĐXD các giá trị văn hóa mới; kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị văn hóa đã có về Logo, biểu tượng; khẩu hiệu; kiến trúc; không gian cảnh quan; trang phục; tầm nhìn; hệ giá trị; phong cách lãnh đạo; phong cách làm việc; hành vi ứng xử; phương pháp truyền thông của nhà trường. Đồng thời, phân tích được bối cảnh đổi mới GD hiện nay và những yêu cầu đặt ra cho Hiệu trưởng nhà trường THPT cần xây dựng những hoạt động VHNT thích ứng với sự phát triển của xã hội. Luận án xác định được được những yếu tố chủ quan, khách quan ảnh hưởng đến hoạt động này. 10.2. Về thực tiễn: Kết quả Luận án khảo sát thực trạng đã chỉ ra những đặc thù của VHNT THPT ở tỉnh Nghệ An, nêu được ưu điểm cũng như hạn chế trong quản lý HĐXD VHNT THPT ở tỉnh Nghệ An hiện nay, đánh giá và chỉ ra mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan, khách quan tới quản lý hoạt động này. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất được hệ thống các giải pháp quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An. Các giải pháp đề xuất và tiến hành khảo nghiệm được đánh giá có mức cần thiết và khả thi cao. Các giải pháp đề xuất đều có thể áp dụng vào thực tiện tại các trường THPT ở tỉnh nghệ án sẽ góp phần nâng cao chất lượng GD - đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới GD hiện nay. Trong các giải pháp đề xuất có giải pháp “Xây dựng không gian VHNT THPT trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay” và “Thiết lập
7 quy trình quản lý HĐXD VHNT trong bối cảnh hiện nay” là những kết quả nghiên cứu mới có ý nghĩa thực tiễn cao. 11. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án được trình bày trong 3 chương sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Chương 2: Cơ sở thực tiễn về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Chương 3: Giải pháp quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY 1.1. Tổng quan các nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu về văn hóa nhà trường Nhìn chung các tác giả, các nhà khoa học dù các cách, các góc độ tiếp cận khác nhau nhưng đều thống nhất: (i) Một là, VHNT liên quan đến toàn bộ hoạt động vật chất, tinh thần của một nhà trường; (ii) Hai là, VHNT biểu hiện ở phần nổi (tầm nhìn, sứ mạng, triết lý GD, mục tiêu, khung cảnh, logo, khẩu hiệu, đồng phục, nghi thức, hoạt động VH,…) và phần chìm (nhu cầu, cảm xúc, các giá trị, thương hiệu, phong cách lãnh đạo, QL, bầu không khí tâm lý….); (iii) Ba là, nó thể hiện thành hệ thống các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin, quy tắc ứng xử... được xem là tốt đẹp và được mỗi người trong nhà trường chấp nhận; (iv) Bốn là, VHNT có vai trò quan trọng góp phần nâng cao chất lượng GD của nhà trường, góp phần tích cực trong quá trình hoàn thiện, phát triển nhân cách con người theo hướng Chân, Thiện, Mỹ. 1.1.2. Nghiên cứu về hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường Có thể thấy, đã có một số nghiên cứu về HĐXD VHNT, tuy nhiên những nghiên cứu này trong QL giáo dục nói chung và trong các trường THPT nói riêng trước những yêu cầu mới hiện nay cũng chưa nhiều. Các nghiên cứu nhìn chung cũng phân tích rõ được các bước tiến hành xây dựng VHNT, vai trò của người tiến hành cũng như nêu bật được tầm quan trọng của việc xây dựng VHNT trong một tổ chức có hiệu quả sẽ giúp tổ chức phát triển. Nhưng hiện nay các nghiên cứu này mới chỉ dừng lại ở các nội dung QL nhà trường nói chung; QL về dạy học nói riêng còn quy trình/HĐXD VHNT vẫn là khoảng trống chưa được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm thực hiện. 1.1.3. Nghiên cứu về quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường Ở Việt Nam mặc dù chưa có nhiều các công trình nghiên cứu về QL VHNT, HĐXD VHNT. Song các công trình cũng chỉ rõ được các bước để quản lý HĐXD VHNT, vai trò của chủ thể quản lý HĐXD VHNT nhưng hướng nghiên cứu chủ yếu lại tập trung ở quản lý HĐXD VH các nhà trường tiểu học, cao đẳng, đại học và các học viện, một số ít các hội thảo cũng đề cập đến HĐXD văn hóa THPT hiện
8 nay. Tuy nhiên, nghiên cứu quản lý HĐXD VHNT ở các trường THPT nói chung và trên địa bàn tỉnh Nghệ An nói riêng hầu như là chưa được đề cấp đến. Đây là vấn đề mà tác giả muốn nghiên cứu và đóng góp trong luận án này. Khái quát kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan Một là, trong các nghiên cứu về VHNT được các tác giả tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau, hầu hết khẳng định VHNT là một dạng của VHTC, có các mức độ biểu hiện của VHTC. Các hướng nghiên cứu đều tập trung về khái niệm; vai trò của VHNT; cấu trúc và biểu hiện của VHNT; các biện pháp, cách thức nhằm xây dựng VHNT phát triển. Đồng thời nhấn mạnh được vai trò và vị trí của chủ thể quản lý VHNT là hiệu trường, người đóng vai trò tiên phong, vạch ra đường lối để quản lý HĐXD VHNT phát triển, đảm bảo mục tiêu GD, phát triển HS toàn diện. Hai là, các công trình nghiên cứu về HĐXD VHNT ở Việt Nam chưa có nhiều, chủ yếu đề cập tới các bước tiến hành xây dựng VHNT, vai trò của người tiến hành cũng như tầm quan trọng của việc xây dựng VHNT trong một tổ chức có hiệu quả. Hầu như chưa có nghiên cứu nào về quy trình quản lý HĐXD VHNT THPT. Ba là, các công trình nghiên cứu về quản lý HĐXD VHNT ở Việt Nam đã được các tác giả nghiên cứu, tuy các công trình nghiên này lại tập trung chủ yếu ở việc nghiên cứu ở các trường tiểu học, cao đẳng, đại học và ở các học viện mà chưa đề cập nhiều ở các trường THPT, đặc biệt là chưa có nghiên cứu nào về quản lý HĐXD VHNT ở các trường THPT nói chung và trên địa bàn tỉnh Nghệ An nói riêng. Trên cơ sở tổng quan các vấn đề nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về VHTC và VHNT; các nghiên cứu về HĐXD văn hóa nhà trường, biện pháp quản lý HĐXD VHNT phổ thông hiện nay nhằm đưa ra một bức tranh tổng thể về quản lý HĐXD VHNT THPT và đặt ra cho luận án một hướng tiếp tục nghiên cứu mới dựa trên cơ sở lý thuyết về VHTC và VHNT nhằm phù hợp với HĐXD văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Văn hóa, VH trường, nhà trường THPT, văn hóa nhà trường THPT 1.2.1.1. Khái niệm văn hóa: Trong khuôn khổ của Luận án này, nghiên cứu về VHNT và QL HĐXD VHNT có thể hiểu như sau: Văn hóa là hệ thống giá trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra. Các hoạt động của con người sẽ là yếu tố quyết định sự hình thành và phát triển của văn hóa. Xây dựng văn hóa chính là thể hiện trình độ phát triển và đặc tính riêng của mỗi cộng đồng người, mỗi dân tộc và mỗi tổ chức. 1.2.1.2. Khái niệm văn hóa nhà trường Luận án sử dụng quan điểm: Văn hóa nhà trường là hệ thống niềm tin, giá trị bao gồm cả giá trị vật chất và giá trị tinh thần, chuẩn mực, thói quen và truyền thống hình thành trong quá trình xây dựng và phát triển của nhà trường, được các thành viên trong nhà trường thừa nhận, làm theo và được thể hiện trong các hình thái vật chất và tinh thần, từ đó tạo nên bản sắc, đặc trưng riêng cho mỗi nhà trường.
9 1.2.1.3. Nhà trường THPT Trường THPT là cơ sở GD của bậc trung học, bậc học nối tiếp bậc tiểu học và cấp THCS của hệ thống GD quốc dân nhằm hoàn chỉnh học vấn phổ thông. 1.2.1.4. Văn hóa nhà trường THPT Văn hóa nhà trường THPT được hiểu là hệ thống niềm tin, giá trị bao gồm cả giá trị vật chất và giá trị tinh thần, chuẩn mực, thói quen và truyền thống hình thành trong quá trình xây dựng và phát triển của nhà trường THPT, được các thành viên trong nhà trường thừa nhận, làm theo và được thể hiện trong các hình thái vật chất và tinh thần, từ đó tạo nên bản sắc, đặc trưng riêng cho mỗi nhà trường. 1.2.2. Hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT Hoạt động xây dựng VHNT THPT là quá trình tác động tích cực của lãnh đạo nhà trường cùng toàn thể GV, nhân viên, HS nhà trường THPT, phối hợp với các lực lượng bên ngoài nhà trường để hình thành những giá trị văn hóa mới, điều chỉnh/sửa đổi những giá trị văn hoá vật chất, tinh thần không còn phù hợp và duy trì, phát triển những giá trị văn hoá vật chất, tinh thần phù hợp, tốt đẹp của nhà trường THPT nhằm nâng cao chất lượng GD, đào tạo, bồi dưỡng của nhà trường. 1.2.3. Quản lý, quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường 1.2.3.1. Quản lý: Hiện nay, đại đa số các nhà nghiên cứu sử dụng khái niệm:“Quản lý là quá trình tác động có chủ định, hướng đích của chủ thể QL lên đối tượng QL nhằm tạo ra các hoạt động hướng tới đạt mục đích chung của tổ chức dưới sự tác động của môi trường” [56]. 1.2.3.2. Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường: Quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT là những tác động có mục đích, có chủ đích của Hiệu trưởng nhà trường THPT thông qua thực hiện các chức năng QL gồm các hoạt động theo một chu trình: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo, phối hợp và kiểm tra, đánh giá HĐXD VHNT THPT nhằm loại bỏ những giá trị VH vật chất, giá trị VH tinh thần không còn phù hợp; duy trì các giá trị VH vật chất, VH tinh thần còn phù hợp và phát triển thêm các giá trị văn hóa vật chất, tinh thần mới phù hợp với bối cảnh GD hiện nay của các nhà trường nói chung và nhà trường THPT nói riêng. 1.3. Văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục 1.3.1. Vai trò của văn hóa nhà trường: Thứ nhất: Văn hóa là một thứ tài sản lớn nhất của bất kỳ một nhà trường nào; Thứ hai: VHNT tạo động lực làm việc; Thứ ba: Văn hoá nhà trường hỗ trợ điều phối và kiểm soát; Thứ tư: VHNT hạn chế tiêu cực và xung đột; Thứ năm: Nâng cao chất lượng các hoạt động GD của nhà trường. Hầu hết các nhà nghiên cứu đều thừa nhận VHNT ảnh hưởng đến tất cả các hoạt động trong nhà trường: Một là, ảnh hưởng của VHNT đến cán bộ quản lý; Hai là, ảnh hưởng của VHNT đến GV; Ba là, ảnh hưởng của VHNT đến HS; Bốn là, ảnh hưởng của VHNT đến mối quan hệ trong và ngoài nhà trường. 1.3.2. Đặc điểm cơ bản của nhà trường THPT
10 Trường THPT là cơ sở GD của bậc trung học, bậc học nối tiếp bậc tiểu học và cấp THCS của hệ thống GD quốc dân nhằm hoàn chỉnh học vấn phổ thông; là bậc học cuối cùng của ngành học phổ thông, là nơi hoàn thiện kiến thức cơ bản toàn diện cho HS. Trường THPT có vai trò hết sức quan trọng trong việc trang bị kiến thức tương đối toàn diện cấp THPT, giúp các em có cơ sở vững chắc để tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động. 1.3.3. Cấu trúc và biểu hiện của văn hóa nhà trường THPT Qua nhiều cách tiếp cận nội hàm VHNT, các quan niệm khác nhau cho thấy cấu trúc VHNT THPT gồm có: (1) Các giá trị vật chất (Logo, biểu tượng; khẩu hiệu, phương châm; kiến trúc; không gian cảnh quan; trang phục GV, HS, NV) và (2) Các giá trị tinh thần (Tầm nhìn, mục tiêu; Hệ giá trị; Phong cách lãnh đạo, Phong cách làm việc; Hành vi ứng xử; Phương pháp truyền thông). Đây là những giá trị tạo nên bản sắc VHNT THPT. 1.3.4. Tiêu chí đánh giá văn hóa nhà trường THPT Luận án xác định hệ thống 11 tiêu chí VNHT sau: (i) Đánh giá các giá trị vật chất của VHNT THPT (5 nhóm tiêu chí: Logo, biểu tượng; Khẩu hiệu, phương châm; Kiến trúc của nhà trường; Không gian, cảnh quan); (ii)Đánh giá các giá trị tinh thần của VHNT THPT (6 nhóm tiêu chí: Trang phục của nhà trường; Tầm nhìn, mục tiêu; Hệ giá trị của nhà trường; Phong cách lãnh đạo; Phong cách làm việc; Hành vi ứng xử; Phương pháp truyền thông). Trên cơ sở hệ thống tiêu chí đánh giá, luận án làm căn cứ xây dựng Bộ tiêu chuẩn đánh giá VHNT THPT trong bối cảnh hiện nay. 1.4. Bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay và yêu cầu đặt ra đối với quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT 1.4.1 Bối cảnh đổi mới giáo dục 1.4.2. Tầm quan trọng của việc xây dựng và quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục Xây dựng VHNT là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của hoạt động quản lý nhà trường. Xây dựng VHNT có vai trò quan trọng trong bối cảnh đổi mới GD như sau: 1/Đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền GD THPT Việt Nam hiện nay và xu thế hội nhập Quốc tế: 2/Đáp ứng yêu cầu phát triển của nhà trường trước yêu cầu đổi mới GD. 1.4.3. Những yêu cầu đặt ra đối với xây dựng và quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục * Bối cảnh đổi mới giáo dục: Thế kỉ XXI với những bước phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ hiện đại đã đang tạo ra những thay đổi mạnh mẽ trên toàn thế giới. Nền GD Việt Nam đối diện với nhiều thời cơ cũng như thách thức trong bối cảnh mà ở đó đòi hỏi sự đổi mới của nền GD và nâng cao vai trò của quản lý HĐXD VHNT ở Việt Nam. * Những yêu cầu của VHNT THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục: Đổi mới GD trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập cùng với tác động to lớn của cuộc cách mạng 4.0 đặt ra hai yêu cầu trong việc duy trì và phát triển VHNT. Một mặt phải giải quyết vấn đề làm thế nào để giữ gìn được bản sắc VH dân tộc nét VH đặc trưng riêng của mỗi nhà trường mặt khác phải làm thế nào để hòa nhập với nền VH chung của nhân loại. Điều này đòi hỏi các nhà QLGD cần phải có những
11 chiến lược phù hợp từ việc hình thành, duy trì và phát triển VHNT, đáp ứng các yêu cầu nói trên. Muốn vậy, VHNT trong bối cảnh hiện nay phải là VH của một tổ chức học tập, phục vụ mục đích học tập suốt đời cho HS và GV; đòi hỏi mỗi nhà trường phải thay đổi để nâng cao chất lượng GD và đào tạo. 1.5. Nội dung hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục Trong nội dung hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường cần chú trọng đến tính kế thừa những giá trị văn hóa đã có từ lâu đời, duy trì các giá trị văn hóa tốt đẹp và thay đổi, chỉnh sửa các giá trị văn hóa không còn phù hợp với hiện nay. Bên cạnh việc kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị văn hóa đã có thì việc xây dựng những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần mới được tiến hành ở các nhà trường mới thành lập và các nhà trường đã được thành lập từ trước nhưng giá trị văn hóa không còn phù hợp hoặc cần bổ sung thêm. Đối với những trường mới được thành lập cần xây dựng các giá trị văn hóa hoàn toàn mới. Đối với những trường đã được thành lập từ trước, tùy theo yêu cầu của hoạt động GD, nhà trường có thể bổ sung những giá trị văn hóa mới cần thiết phù hợp trước yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay như xây dựng quy tắc ứng xử học đường trên không gian văn hóa mạng Internet,…Những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần mới được xây dựng phải thống nhất và logic với nhau, không mâu thuẫn với nhau, bổ sung cho nhau, tạo nên một tổng thể chung, phản ánh bản sắc riêng, phù hợp với mục tiêu phát triển của từng nhà trường và tạo nên đặc trưng, diện mạo, thương hiệu của nhà trường đó. Những nội dung cơ bản của hoạt động kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị văn hóa đã có; xây dựng các giá trị văn hóa mới được thể hiện ở cả mặt những giá trị văn hóa vật chất đã có: (1) Logo, biểu tượng; (2) Xây dựng Khẩu hiệu, phương châm làm việc;(3) Kiến trúc của nhà trường; (4) Không gian, cảnh quan; (5) Trang phục của nhà trường và những giá trị văn hóa tinh thần đã có: (1) Tầm nhìn, mục tiêu của nhà trường;(2) Hệ giá trị; (3)Phong cách lãnh đạo; (4) Phong cách làm việc; (5)Hành vi ứng xử; (6) Phương pháp truyền thông. Cụ thể: 1.5.1. Hoạt động kế thừa, duy trì và phát triển những giá trị văn hóa đã có 1.5.2. Hoạt động xây dựng các giá trị văn hóa mới 1.6. Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục 1.6.1. Vai trò của Hiệu trưởng trường THPT đối với việc quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường trong bối cảnh đổi mới giáo dục Văn hóa nhà trường là sản phẩm được tạo nên bởi tập thể các thành viên của tổ chức nhà trường (Lãnh đạo nhà trường, GV, nhân viên, HS) và lực lượng bên ngoài nhà trường (phụ huynh HS và các lực lượng xã hội). Do đó, VHNT không phải là sản phẩm mang tính cá nhân. Để xây dựng VHNT đòi hỏi sự tham gia của tất cả tập thể thành viên trong nhà trường và lực lượng bên ngoài nhà trường. Trong đó, Hiệu trưởng chính là người định hướng VHNT, là tâm điểm thống nhất các giá trị trong nhà trường. Cụ thể: 1/Hiệu trưởng có vai trò“Định hướng các giá trị văn hóa; 2/Hiệu trưởng là động lực để đổi mới giáo dục. 1.6.2. Nội dung quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục 1.6.3.1. Lập kế hoạch quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT
12 Hiệu trưởng nhà trường cùng với Ban giám hiệu và các bộ phận chức năng cần lập được kế hoạch quản lý HĐXD VHNT, bao gồm: kế thừa, duy trì và phát triển những giá trị VHNT đã có và xây dựng các giá trị văn hóa mới. Kế hoạch quản lý HĐXD VHNT phải được tích hợp vào kế hoạch chung của nhà trường thể hiện ở các khía cạnh sau: Nêu rõ được những căn cứ để xây dựng kế hoạch; nêu được mục đích, yêu cầu và nhiệm vụ trọng tâm cần thực hiện để xây dựng VHNT; Kế hoạch nêu rõ được các giải pháp cần thực hiện; thể hiện được rõ khâu tổ chức thực hiện. 1.6.3.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT Thành lập các bộ phận của nhà trường chịu trách nhiệm chính trong việc kế thừa, duy trì và phát triển những giá trị VHNT đã có và xây dựng các giá trị văn hóa mới; Huy động tất cả GV, NV, HS và PHHS tham gia vào các HĐXD VHNT; Huy động tối đa nỗ lực của các GV chủ nhiệm trong các HĐXD VHNT; nâng cao vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong trường trong các HĐXD VHNT; Huy động tối đa sự tham gia của các tổ chức xã hội tại địa phương trong các HĐXD VHNT. 1.6.3.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT Chỉ đạo, điều phối thực hiện kế thừa, duy trì và phát triển những giá trị VHNT đã có và xây dựng các giá trị văn hóa mới. 1.6.3.4. Kiểm tra đánh giá kế hoạch quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT Tổ chức kiểm tra tiến độ thực hiện kế hoạch; Phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường; Tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả; Sử dụng các nguồn lực nhằm kế thừa, duy trì và phát triển những giá trị VHNT đã có và xây dựng các giá trị văn hóa mới; Báo cáo kết quả kiểm tra, rút kinh nghiệm về kế thừa, duy trì và phát triển những giá trị VHNT đã có và xây dựng các giá trị văn hóa mới. 1.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT 1.7.1. Các yếu tố chủ quan: 1/Điều kiện cơ sở vật chất; 2/Năng lực quản lý của lãnh đạo nhà trường; 3/ Nhận thức của GV, gia đình và xã hội; 4/Đặc điểm của HS THPT. 1.7.2. Các yếu tố khách quan: 1/Điều kiện kinh tế - xã hội, văn hóa của địa phương; 2/Cơ chế chính sách, sự chỉ đạo của ngành GD; 3/Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế; 4/Sự phát triển của công nghệ thông tin và truyền thông. Kết luận chương 1 Trong chương 1, luận án đã tập trung vào việc nghiên cứu và xây dựng khung lý thuyết về quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. Trong đó, luận án đã hệ thông hóa được các khái niệm công cụ chính như: Văn hóa, VHNT, nhà trường THPT; VHNT THPT; HĐXD văn hóa nhà trường THPT; Quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT. Đồng thời, nghiên cứu những vấn đề lý luận về văn hóa nhà trường và xây dựng văn hóa nhà trường THPT như: Phân tích vai trò của văn hóa nhà trường; Đặc điểm cơ bản của nhà trường THPT; Cấu trúc và các biểu hiện của VHNT THPT; Tiêu chí đánh giá VHNT
13 THPT; phân tích được bối cảnh đổi mới GD hiện nay và những yêu cầu đặt ra đối với nhà quản lý GD. Luận án nghiên cứu, hệ thống được HĐXD văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới GD, bao gồm hai hoạt động chính là kế thừa, duy trì, phát triển các giá trị văn hóa đã có và xây dựng các giá trị văn hóa mới, bao gồm cả văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Luận án tiếp cận nghiên cứu quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT theo mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức, tiếp cận có sự tham gia kế hợp chính là tiếp cận theo chức năng quản lý GD. Dựa trên cách tiếp cận này, quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT bao gồm các nội dung: Lập kế hoạch xây dựng VHNT; Triển khai kế hoạch đã được lập; Kiểm tra, đánh giá việc thực hiện quản HĐXD và củng cố, duy trì những kết quả tốt. Đồng thời, tác giả đã hệ thống hóa các yếu tố ảnh hưởng tới đến quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT như năng lực quản lý và tận tâm của lãnh đạo nhà trường, sự đồng thuận của GV, CBNV, sự tham gia hỗ trợ của cộng đồng tạo điều kiện cho HS phát triển; nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về VHNT, kinh nghiệm quản lý HĐXD VHNT hiệu quả nhằm rút ra các bài học kinh nghiệm thiết thực. Như vậy, Chương 1 đã xác lập cơ sở lý luận về quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay. Đây cũng là những định hướng cho việc khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD trong luận án này. Chương 2 CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH NGHỆ AN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY 2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội, giáo dục cấp THPT tỉnh Nghệ An 2.1.1. Điều kiện tự nhiên và đặc điểm kinh tế - xã hội tỉnh Nghệ An 2.1.2. Đặc điểm giáo dục - đào tạo cấp THPT tỉnh Nghệ An 2.2. Tổ chức khảo sát đánh giá thực trạng hoạt động xây dựng và quản lí hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh nghệ An 2.2.1. Mục đích, nội dung khảo sát 2.2.1.1. Mục đích khảo sát:Đánh giá thực trạng VHNT và quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT ở tỉnh Nghệ An, làm rõ các kết quả đạt được cũng như những hạn chế, đồng thời phân tích các nguyên nhân dẫn đến các hạn chế đó để đề xuất các giải pháp quản lý HĐXD văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại tỉnh Nghệ An. 2.2.1.2. Nội dung khảo sát: Thực trạng biểu hiện biểu hiện VHNT THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay; Thực trạng HĐXD biểu hiện VHNT THPT tỉnh Nghệ An; Thực trạng quản lý HĐXD biểu hiện VHNT THPT ở tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD; Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐXD biểu hiện VHNT THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh hiện nay. 2.2.2. Phương pháp, công cụ khảo sát Luận án áp dụng phương pháp điều tra khảo sát thực địa kết hợp phương pháp thu thập số liệu định lượng và định tính. 2.2.3. Địa bàn và đối tượng khảo sát
14 2.2.3.1. Địa bàn khảo sát Bảng 2.1. Thống kê đặc điểm nhà trường và đội ngũ CBQL, GV, NV tại 15 trường khảo sát tỉnh Nghệ An năm học 2019 – 2020 Đặc điểm Đội ngũ CBQL, GV, NV chun g NT Trườ Thâm Thâm ng Trên Trên niên niên Đạt Số Số Tổn ĐH ĐH KV ĐH ĐH >5 >5 CQG lớp HS g số (SL) (%) (SL) (%) năm năm (SL) (SL) THPT KV2 x 39 1538 94 93 99% 33 35% 91 97% Diễn Châu II NT THPT KV2 x 39 1540 95 94 99% 34 36% 95 100% Diễn Châu III NT THPT KV2 36 1405 83 82 99% 27 33% 83 100% Diễn Châu 5 NT THPT KV2 x 39 1666 98 97 99% 48 49% 96 98% Đô Lương I NT THPT Hà Huy Tập KV2 x 39 1666 98 97 99% 70 71% 96 98% THPT 100 KV2 x 42 1778 104 104 75 72% 99 95% Huỳnh Thúc Kháng % THPT Lê Viết KV2 x 43 1764 94 93 99% 70 74% 93 99% Thuật KV2 THPT Nghi Lộc III x 32 1280 81 80 99% 43 53% 81 100% NT THPT KV2 Nguyễn Cảnh x 24 885 65 64 98% 21 32% 65 100% NT Chân THPT KV2 x 63 818 53 52 98% 18 34% 47 89% Nguyễn Trường Tộ NT THPT KV2 x 37 1539 88 87 99% 33 38% 87 99% Nguyễn Xuân Ôn NT THPT Quỳ Hợp II KV1 36 1488 83 82 99% 19 23% 81 98% KV2 THPT Quỳnh Lưu I x 42 1774 103 102 99% 39 38% 94 91% NT THPT KV1 x 36 1513 93 92 99% 24 26% 86 92% Quỳnh Lưu IV THPT Anh Sơn I KV1 x 30 1350 75 74 79% 42 56% 72 96% (Ghi chú: KV: Khu vực; KV2 NT: Khu vực 2 Nông thôn; ĐH: Đại học) 2.6.3.2 Đối tượng khảo sát: Tại mỗi trường, điều tra bằng Phiếu hỏi đối với CBQL, GV, HS và Phỏng vấn sâu đối với CBQL, PHHS. Tổng số khách thể tham gia quá
15 trình khảo sát: 2085 người (Điều tra bằng bảng hỏi: 1761 người là CBQL, GV, HS của 15 trường; Phỏng vấn sâu: 324 người). 2.2.4. Thời gian khảo sát: Tháng 04 đến tháng 05 năm 2020. 2.2.5. Phương pháp phân tích kết quả khảo sát 2.2.5.1. Phân tích số liệu định lượng: Tổng hợp các ý kiến qua phỏng vấn, nhập số liệu các bảng hỏi và sử dụng phần mềm SPSS tính tỉ lệ % và điểm trung bình của mỗi nội dung nghiên cứu. Xếp hạng các yếu tố và trên cơ sở đó rút ra các kết luận. 2.2.5.2. Phân tích số liệu định tính: Phương pháp phân tích theo chủ đề được sử dụng để phân tích các thông tin thu thập được từ phỏng vấn sâu. 2.3. Thực trạng biểu hiện văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An 2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới GD hiện nay Bảng 2.4. Đánh giá tầm quan trọng của xây dựng VHNT THPT Mức độ quan trọng (%) Hoàn Đ toàn Không ối Bình Quan không quan Rất quan trọng tượng thường trọng quan trọng trọng Số 0 12 69 204 238 CBQL lượng , GV Tỉ lệ 0.00 2.29 13.19 39.01 45.51 (%) Số 17 68 145 577 431 lượng HS Tỉ lệ 1.37 5.49 11.71 46.61 34.81 (%) Số 17 80 214 781 669 lượng Tổng Tỉ lệ 0.97 4.54 12.15 44.35 37.99 (%) Kết quả khảo sát vẫn cho thấy tỉ lệ 13.19% số CBQL, GV và 11.71% HS đánh giá VHNT có vai trò bình thường; có 2.29% CBQL, GV và 5.79% HS đánh giá VHNT không quan trọng và có 1.37% HS đánh giá là hoàn toàn không quan trọng, không có CBQL,GV nào đánh giá là hoàn toàn không quan trọng. Số liệu cho thấy nhận thức của một bộ phận GV, HS còn hạn chế, chưa hiểu đúng về vai trò của VHNT. Vì vậy, các nhà quản lý GD cần có biện pháp nâng cao, tăng cường kiến thức về VHNT cho GV, HS và các lực lượng liên quan. 2.3.2. Thực trạng mức độ biểu hiện các thành tố của văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay 2.3.2.1. Thực trạng mức độ biểu hiện các giá trị vật chất của văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An (1) Thực trạng mức độ biểu hiện về logo, biểu tượng
16 (2)Thực trạng mức độ biểu hiện về khẩu hiệu, phương châm làm việc (3)Thực trạng mức độ biểu hiện của kiến trúc nhà trường THPT tỉnh Nghệ An (4)Thực trạng mức độ biểu hiện về không gian, cảnh quan (5)Thực trạng mức độ biểu hiện về trang phục của văn hóa nhà trường 2.3.2.2. Thực trạng mức độ biểu hiện các giá trị tinh thần của văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An (6) Thực trạng mức độ biểu hiện về mục tiêu, tầm nhìn (7) Thực trạng mức độ biểu hiện về hệ giá trị của văn hóa nhà trường (8) Thực trạng mức độ biểu hiện về phong cách lãnh đạo (9) Thực trạng mức độ biểu hiện về phong cách làm việc nhà trường (10) Thực trạng mức độ biểu hiện về hành vi ứng xử (11) Thực trạng mức độ biểu hiện về phương pháp truyền thông Kết quả khảo sát đánh giá thực trạng nhận thức của CBQL, GV và HS về tầm quan trọng của VHNT, ta thấy phần nhiều các đối tượng tham gia khảo sát đều cho rằng VHNT đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập của HS và sự phát triển đi lên của nhà trường. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận cho đó là không quan trọng, là bình thường vì VH không ảnh hưởng đến môi trường học tập của HS và nhà trường. Mức độ biểu hiện của VHNT thể hiện ở mức độ biểu hiện các giá trị vật chất (Logo và biểu tượng; Khẩu hiệu và phương châm làm việc; Kiến trúc; Không gian, cảnh quan; Trang phục) và mức độ biểu hiện các giá trị tinh thần (Tầm nhìn, mục tiêu; Hệ giá trị; Phong cách lãnh đạo; Phong cách làm việc; Hành vi ứng xử; Phương pháp truyền thông). Mức độ biểu hiện của cả 11 thành tố này đều đang dừng ở mức tạm được, tương đối được, tương đối hợp lý, chưa có thành tố nào thể hiện rất hợp lý, rất tốt và không cần cải thiện cả. Vì vậy, nhà trường cần có kế hoạch triển khai các HĐXD VHNT trên tất cả các thành tố trên, bao gồm từ việc xây dựng mới các giá trị văn hóa vật chất và tinh thần để đáp ứng bối cảnh GD đổi mới, xã hội phát triển đến việc lựa chọn những thành tố có mức biểu hiện tốt để kế thừa, duy trì các hoạt động tốt và phát triển, cải thiện theo hướng tích cực. Trong các thành tố đã phân tích ở trên, mức độ biểu hiện của thành tố“không gian, cảnh quan nhà trường” và “hành vi ứng xử” cần được cải thiện rõ nét nhất, bởi vì thành tố này ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động học tập, vui chơi, phát triển nhận thức, tình cảm của HS trong quá trình học tập tại trường. 2.4. Thực trạng hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay 2.4.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay 2.4.2. Thực trạng HĐXD các giá trị văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay 2.4.2.1. Thực trạng HĐXD các giá trị văn hóa vật chất Qua khảo sát thực trạng các giá trị văn hóa vật chất 15 trường THPT tỉnh Nghệ An cho thấy các nhà trường đã có logo/biểu tượng, khẩu hiệu/phương châm làm việc, đồng phục HS. Một số trường có đồng phục cho GV và NV và kiến trúc và không gian, cảnh quan nhà trường được xây dựng theo tiêu chuẩn. Trong 5 năm trở lại, đây chỉ có 1/15 trường đã thay đổi Logo/biểu tượng, 2/15
17 trường thay đổi Khẩu hiệu/Phương châm làm việc, 10/15 trường đã sửa chữa, xây dựng mới kiến trúc và không gian cảnh quan nhà trường, 1/15 trường thay đổi đồng phục HS và đồng phục GV và NV. hực trạng HĐXD giá trị văn hóa vật chất của các nhà trường THPT được đánh giá ở 2 khía cạnh: HĐXD các giá trị văn hóa vật chất mới và hoạt động kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị VH vật chất đã có. 2.4.2.2. Thực trạng hoạt động xây dựng các giá trị văn hóa tinh thần Khảo sát thực trạng văn hóa tinh thần 15 trường THPT tỉnh Nghệ An cho thấy, các nhà trường đã xây dựng tầm nhìn mục tiêu, quy chế làm việc, xây dựng website riêng, có facebook fanpage và xây dựng hệ giá trị VHNT. Thực trạng hoạt động xây dựng giá trị văn hóa tinh thần của các nhà trường THPT được đánh giá ở 2 khía cạnh: hoạt động xây dựng các giá trị VH tinh thần mới và hoạt động kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị VH tinh thần đã có. Như vậy, qua phân tích thực trạng HĐXD VHNT tại 15 trường THPT tỉnh Nghệ An cho thấy: Các nhà trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An thực hiện các HĐXD VHNT bao gồm cả VH vật chất và VH tinh thần trên cả hai phương diện xây dựng các giá trị VH mới và kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị VH đã có. Đối với HĐXD các giá trị VH vật chất, cả năm thành tố Logo, biểu tượng nhà trường; Khẩu hiệu, phương châm làm việc; Kiến trúc của nhà trường; Không gian, cảnh quan; Trang phục của nhà trường có đánh giá ở mức độ khá, tương đối, một số HĐXD có ĐBT thấp đều cần được quan tâm cải thiện. Trong HĐXD các giá trị văn hóa vật chất mới thì cần xây dựng mới một số kiến trúc nhà trường sao cho hợp lý, không gian cảnh quan và trang phục cũng cần thay đổi mới để phù hợp thực tiễn, bởi kiến trúc nhà trường thuận tiện, không gian, cảnh quan văn hóa xanh, sạch, đẹp, trang phục thoải mái mà HS yêu thích sẽ tạo động lực cho HS học tập, phát triển. Trong hoạt động kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị vật chất cần kế thừa logo, biểu tượng, khẩu hiệu, phương châm làm việc của nhà trường còn hợp lý thì duy trì và phát triển các thành tố này bởi nếu nhà trường có phương châm làm việc hiệu quả thì sẽ góp phần làm thay đổi ý thức, hành vi của HS, GV và cộng đồng đến học tập, làm việc tại trường. Đồng thời nhà trường cần có kế hoạch sửa chữa, duy tu không gian, cảnh quan nhà trường cho thuận tiện, hợp lý, thẩm mĩ. Đối với các HĐXD các giá trị VH tinh thần, cả 6 thành tố Tầm nhìn, mục tiêu của nhà trường; Hệ giá trị của nhà trường; Phong cách lãnh đạo; Phong cách làm việc; Hành vi ứng xử; Phương pháp truyền thông đều được các đối tượng khảo sát đánh giá là tương đối, mức khá vẫn chưa đạt ở mức độ tốt và rất tốt. Đối với HĐXD các giá trị văn hóa tinh thần mới thì Hệ giá trị của nhà trường được đánh giá là hạn chế nhất, bởi bối cảnh đổi mới GD hiện nay đòi hỏi GV, HS có những phẩm chất và năng lực mới, trong khi hệ giá trị vẫn không thay đổi so với nhiều năm trước kia thì một số giá trị sẽ không còn phù hợp, hoặc phải bổ sung thêm các giá trị văn hóa mới. Trong hoạt động kế thừa, duy trì và phát triển thì Phong cách lãnh đạo và Phong cách làm việc của nhà trường có mức độ biểu hiện thấp nhất, điều này lại càng là hạn chế, bởi xã hội phát triển mãnh mẽ như hiện nay, có nhiều công cụ quản lý GD, quản lý HS ra đời trên nền tảng công nghệ thông tin, qua các ứng dụng, các phần mềm. Nếu như Lãnh đạo nhà trường vẫn còn giữ
18 phòng cách làm việc cũ, nhà trường chưa kịp thời thay đổi ứng dụng phong cách làm việc mới trên nền công nghệ thông tin để trao đổi với HS, PHHS về các vấn đề GD, làm tăng tính hiệu quả, tốc độ, giảm tải công sức, nhân lực, chi phí trong các hoạt động truyền thông của nhà trường thì đó là hạn chế cần lãnh đạo nhà trường quan tâm, cải thiện. Như vậy lãnh đạo nhà trường cần nâng cao năng lực trong các HĐXD văn hóa nhà trường, từ nâng cao nhận thức, nâng cao kỹ năng triển khai các hoạt động, đến khâu xây dựng kế hoạch; xây dựng quy trình tổ chức hoạt động lẫn có biện pháp kiểm tra đánh giá HĐXD VHNT sao cho đạt hiệu quả, mục tiêu GD đề ra. 2.5. Thực trạng quản lí HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay 2.5.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của quản lí HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An trong bối cảnh hiện nay * Thực trạng mức độ nhận biết về quản lý HĐXD giá trị VHNT Bảng 2.22. Mức độ nhận biết về quản lý HĐXD giá trị văn hóa nhà trường Nội Mức dung độ Điểm trung bình nhận biểu biết hiện về Biết TT quản nhưn Chưa Biết Biết lý g Biết biết rõ rất rõ hoạt khôn động g rõ xây SL % SL % SL % SL % SL % dựng Lập kế hoạch quản lý hoạt 2.2 5.3 32.3 20 38.4 11 21.6 1 động xây dựng văn hóa nhà 12 28 169 2.72 9 5 1 1 3 3 1 trường THPT Tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý hoạt động xây 0.5 4.9 32.8 19 37.8 12 23.7 2 3 26 172 dựng văn hóa nhà trường 7 7 9 8 6 4 1 2.79 THPT Chỉ đạo thực hiện kế hoạch 0.5 4.9 32.3 20 39.7 11 22.3 3 quản lý hoạt động xây dựng 3 26 169 7 7 1 8 7 7 7 2.78 văn hóa nhà trường THPT Kiểm tra, đánh giá việc thực hiện quản lý hoạt động xây 0.5 4.2 33.2 20 38.2 12 23.7 4 3 22 174 2.80 dựng văn hóa nhà trường 7 1 7 0 4 4 1 THPT Phân tích kết quả khảo sát tại Bảng 2.22 cho thấy mức độ nhận biết về quản lý hoạt động xây dựng VHNT của CBQL và GV đối với tất cả khâu của quá trình quản mới dừng ở mức độ nhận biết tương đối (ĐTB là 2,72-2.80). T rong đó
19 việc lập kế hoạch quản lý HĐXD, là nội dung cần được quan tâm cải thiện nhiều nhất. * Đánh giá tầm quan trọng của công tác quản lý HĐXD VHNT THPT tỉnh Nghệ An Biểu đồ 2.6. Đánh giá tầm quan trọng của công tác quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An Tỉ lệ % CBQL, GV đánh giá không quan trọng và bình thường vẫn chiếm tỉ lệ cao là 16,2%, điều này đòi hỏi cần phải nâng cao nhận thức hơn nữa cho các đối tượng này để công tác quản lý HĐXD VHNT được đạt hiệu quả hơn.
20 2.5.2. Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động xây dựng VHNT tỉnh Nghệ An Biểu đồ 2.7. Mức độ thực hiện nội dung lập kế hoạch quản lý hoạt động kế thừa, duy trì và phát triển các giá trị văn hóa phù hợp đã có tại nhà trường THPT tỉnh Nghệ An Biểu đồ 2.8. Mức độ thực hiện nội dung lập kế hoạch quản lý hoạt động xây dựng các giá trị văn hóa mới tại nhà trường THPT tỉnh Nghệ An 2.5.3. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý HĐXD văn hóa nhà trường THPT tỉnh Nghệ An