Luận án Tiến sĩ quốc tế: Quá trình phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên Bang Nga trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: Nguyễn Vương Cường | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:197

Thêm vào BST

Báo xấu

193
lượt xem 61
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ quốc tế: Quá trình phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên Bang Nga trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế trình bày lí luận và thực tiễn của quan hệ thương mại quốc tế, thực trạng quan hệ thương mại Việt Nam - Liên Bang Nga giai đoạn 1992 - 2005, giải pháp phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên Bang Nga trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ quốc tế: Quá trình phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên Bang Nga trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

2 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n TrÞnh thÞ thanh thñy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ liªn bang nga trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ng nh: LÞch sö kinh tÕ quèc d©n M· sè: 5. 02. 04 luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. NguyÔn Kh¾c Minh 2. PGS.TS. Ph¹m ThÞ Quý Hµ Néi - 2007
2 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu nªu trong luËn ¸n lµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn ¸n ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn ¸n TrÞnh ThÞ Thanh Thñy
3 Môc Lôc Trang Trang phô b×a ....................................................................................... 1 Lêi cam ®oan......................................................................................... 2 Môc lôc.................................................................................................. 3 Danh môc ch÷ viÕt t¾t ......................................................................... 4 Danh môc c¸c b¶ng ............................................................................. 6 Danh môc c¸c h×nh vÏ.......................................................................... 7 Më ®Çu.................................................................................................... 8 Ch−¬ng 1: c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ tÕ.................................................................. 18 1.1. Lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ ..................................................... 18 1.2. T¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Õn sù ph¸t triÓn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ ......................................................................... 39 1.3. C«ng cô vµ biÖn ph¸p chñ yÕu cña chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i quèc tÕ 44 1.4. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc trong ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i víi Liªn bang Nga................................................................................. 50 Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga thêi kú 1992 - 2005 ..................................................... 67 2.1. Kh¸i qu¸t vÒ quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga tr−íc n¨m 1992 .... 67 2.2. Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga thêi kú 1992 - 2005 .. 86 2.3. §¸nh gi¸ chung ............................................................................... 118 Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga .................................................................... 33 3.1. Bèi c¶nh quèc tÕ míi, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®èi víi sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga .......................... 133 3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga............................................................................... 148 3.3. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga ®Õn n¨m 2010, ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020 ....................................... 154 KÕt luËn ................................................................................................ 182 ¸n.... Nh÷ng c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ ®· c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n 188 kh¶o.............................................................. Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 190 Phô lôc
4 Danh môc ch÷ viÕt t¾t Ch÷ viÕt t¾t tiÕng Anh AFTA ASEAN Free Trade Khu vùc th−¬ng m¹i tù do c¸c quèc gia Area §«ng Nam ¸ ACFTA ASEAN- China Free Khu vùc th−¬ng m¹i tù do ASEAN - Trade Area Trung Quèc APEC Asia Pacific Economic DiÔn ® n hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i Cooperation B×nh D−¬ng ASEAN Association of Southeast HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ Asian Nations ASEM Asia - Europe Meeting Héi nghÞ ¸ - ¢u CEPT Common Effective Ch−¬ng tr×nh thuÕ quan −u ® i cã hiÖu Preferential Tariff lùc chung CIF Cost, Insurance and Gi¸ h ng ho¸ ® tÝnh c¶ phÝ b¶o hiÓm v Freight vËn chuyÓn ®Õn n−íc nhËp khÈu EC Europeaan Community Céng ®ång ch©u ¢u EPA Economic Partner HiÖp ®Þnh ®èi t¸c kinh tÕ Agreement EU European Union Liªn minh ch©u ¢u FOB Free On Board Gi¸ h ng ho¸ giao t¹i c¶ng n−íc xuÊt khÈu (ch−a tÝnh b¶o hiÓm v phÝ vËn chuyÓn ®Õn n−íc nhËp khÈu) FTA Free Trade Agreement HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do GATT General Agreement on HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan v Tariffs and Trade Th−¬ng m¹i GDP Gross Domestic Product Tæng thu nhËp quèc néi
5 GSP Generalised System of HÖ thèng −u ® i phæ cËp Preference G8 Nhãm 8 n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn: Hoa Kú, NhËt, Ph¸p, §øc, Canada, Italy, Anh, Nga IMF International Monetary Quü tiÒn tÖ quèc tÕ Fund L/C Letter of Credit TÝn dông th− MFN Most Favored Nation Tèi huÖ quèc NAFTA North American Free HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do B¾c Mü Trade Agreement NT Nation Treatment §èi xö quèc gia SEV Céng ®ång t−¬ng trî kinh tÕ SNG Héi ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp VAT Value Added Tax ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng USD §« la Mü WTO World Trade Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi Organization Ch÷ viÕt t¾t tiÕng ViÖt KNNK Kim ng¹ch nhËp khÈu KNXK Kim ng¹ch xuÊt khÈu KNXNK Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu LX Liªn X« NK NhËp khÈu XK XuÊt khÈu NCKH Nghiªn cøu khoa häc
6 Danh môc c¸c b¶ng Trang B¶ng 1.1: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a Trung Quèc vµ Liªn bang Nga ................................................................ 52 B¶ng 1.2: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a Thæ NhÜ Kú vµ Liªn bang Nga ................................................................ 61 B¶ng 2.1: Kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam - Liªn X« giai ®o¹n 1976 - 1990 ....................................................................77 B¶ng 2.2: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn X« giai ®o¹n 1986 - 1990 ............................................................78 B¶ng 2.3: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 -1996.................................................99 B¶ng 2.4: Tû träng kim ng¹ch xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt 102 Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 -1996...................... B¶ng 2.5: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 - 1996................................................ 104 B¶ng 2.6: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005................................ 09 1 B¶ng 2.7: Tû träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005..................... 110 B¶ng 2.8: XÕp h¹ng vÒ nhËp khÈu hµng hãa tõ Liªn bang Nga ............. 111 B¶ng 2.9: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005................................................ 113 B¶ng 2.10: MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005 ........................................ 114 B¶ng 2.11: XÕp h¹ng vÒ xuÊt khÈu hµng ho¸ sang Liªn bang Nga ........... 115 B¶ng 2.12: Tû träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam trong kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña Liªn bang Nga ....... 117
7 Danh môc c¸c h×nh vÏ Trang H×nh 1.1: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ Trung Quèc - Liªn bang Nga ....... 53 H×nh 1.2: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ Thæ NhÜ Kú - Liªn bang Nga ........ 62 H×nh 2.1: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam - Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 - 1996 ............................................................100 H×nh 2.2: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam - Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005 ............................................................107
8 Më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu cña ®Ò t i luËn ¸n Trong xu thÕ to n cÇu ho¸ v héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, viÖc liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia, c¸c khu vùc ng y c ng trë nªn cÇn thiÕt v cã tÝnh tÊt yÕu. C¸c nÒn kinh tÕ ng y c ng g¾n bã, phô thuéc lÉn nhau, t¹o ®éng lùc cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ, c¸c thÓ chÕ ®a ph−¬ng v khu vùc cã vai trß ng y c ng t¨ng cïng víi sù ph¸t triÓn cña ý thøc ®éc lËp tù chñ, tù lùc tù c−êng cña c¸c d©n téc. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, ho b×nh, æn ®Þnh v hîp t¸c trªn mäi lÜnh vùc, ®Æc biÖt trªn lÜnh vùc kinh tÕ v th−¬ng m¹i ®Ó cïng nhau ph¸t triÓn ng y c ng trë th nh v« cïng cÇn thiÕt ®èi víi c¸c d©n téc v c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, tõng b−íc héi nhËp v o kinh tÕ khu vùc v kinh tÕ thÕ giíi, §¶ng v Nh n−íc ta ® x¸c ®Þnh râ vai trß cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, coi ®ã l ®éng lùc quan träng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n, víi chñ tr−¬ng ®æi míi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h−íng: “TiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h−íng ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸; chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña n−íc ta” [13.tr198] v “Chñ ®éng v tÝch cùc th©m nhËp thÞ tr−êng quèc tÕ, chó träng thÞ tr−êng c¸c trung t©m kinh tÕ thÕ giíi, duy tr× v më réng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr−êng quen thuéc, tranh thñ mäi c¬ héi më thÞ tr−êng míi. Tõng b−íc hiÖn ®¹i ho¸ ph−¬ng thøc kinh doanh phï hîp víi xu thÕ míi cña th−¬ng m¹i thÕ giíi” [13.tr200]. Liªn X« tr−íc ®©y trong nh÷ng thËp niªn cña thÕ kû tr−íc, vèn l thÞ tr−êng chÝnh v quan träng trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam. Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt - X« ® ®ãng mét vai trß quan träng trong c«ng cuéc b¶o vÖ, kiÕn thiÕt ®Êt n−íc v ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Sau khi Liªn X« tan r (1990), Liªn bang Nga kÕ thõa c¸c quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i víi ViÖt Nam, cã thÓ xem ®ã l b−íc ngoÆt lÞch sö trong quan hÖ th−¬ng
9 m¹i gi÷a hai n−íc. Bèi c¶nh lóc ®ã khiÕn cho mçi n−íc gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, g©y t¸c ®éng bÊt lîi ®Õn sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga. Tõ vÞ trÝ l thÞ tr−êng träng yÕu chiÕm tû träng ®Æc biÖt lín trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam, kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng gi÷a hai n−íc cã nh÷ng n¨m chiÕm tíi 70 - 80% tæng kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng cña ViÖt Nam, ®Õn nay con sè n y chØ cßn xÊp xØ 2%. Trao ®æi h ng ho¸ hai chiÒu gi÷a ViÖt Nam - Liªn bang Nga gi¶m sót m¹nh. H ng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng Liªn bang Nga, thÞ phÇn bÞ thu hÑp. NhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ® ph¶i tõ bá thÞ tr−êng n y do cã qu¸ nhiÒu rñi ro. Tuy nhiªn, xÐt vÒ l©u d i, Liªn bang Nga vÉn l mét thÞ tr−êng réng lín, gi u tiÒm n¨ng ®Ó ViÖt Nam ®Èy m¹nh xuÊt, nhËp khÈu h ng ho¸, t¨ng c−êng quan hÖ th−¬ng m¹i song ph−¬ng, ph¸t huy c¸c lîi thÕ cña m×nh. H¬n n÷a, Liªn bang Nga vèn l thÞ tr−êng ViÖt Nam ® cã quan hÖ g¾n bã tõ l©u, ®iÒu kiÖn ®ang dÇn thay ®æi, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ thuËn lîi h¬n khi th©m nhËp v më réng ho¹t ®éng ë thÞ tr−êng n y so víi c¸c thÞ tr−êng míi kh¸c. Bªn c¹nh ®ã, viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i víi ViÖt Nam sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó Liªn bang Nga n©ng cao vÞ thÕ v ¶nh h−ëng cña m×nh t¹i khu vùc §«ng Nam ¸. Tr−íc ®ßi hái cÊp b¸ch cña thùc tiÔn ph¸t triÓn v qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, còng nh− nhu cÇu kh«i phôc v më réng quan hÖ th−¬ng m¹i ®èi víi thÞ tr−êng quen thuéc nhiÒu tiÒm n¨ng nh− thÞ tr−êng Liªn bang Nga trong bèi c¶nh v ®iÒu kiÖn míi, viÖc nghiªn cøu thÞ tr−êng Liªn bang Nga v qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga l thùc sù cÇn thiÕt, cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý luËn v thùc tiÔn, t×m luËn cø x¸c thùc phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong giai ®o¹n míi qua ®ã thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c to n diÖn gi÷a hai n−íc ph¸t triÓn lªn tÇm cao míi.
10 Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga l mét kh©u träng yÕu trong mèi quan hÖ hîp t¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña c¶ hai n−íc. Quan hÖ ®ã cÇn ®−îc ph¸t triÓn kh«ng ngõng c¶ bÒ réng lÉn chiÒu s©u, ®¹t tíi hiÖu qu¶ mong ®îi. §ã l ®iÒu ® ®−îc l nh ®¹o cÊp cao hai n−íc lu«n kh¼ng ®Þnh. LuËn ¸n n y ®−îc thùc hiÖn theo néi dung cèt lâi nh− ® ®−îc tr×nh b y. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu cña ®Ò t i luËn ¸n Trong xu thÕ to n cÇu ho¸, khu vùc ho¸ v tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh− hiÖn nay, hîp t¸c kinh tÕ, th−¬ng m¹i v héi nhËp v o kinh tÕ thÕ giíi ®ang l nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn nãng báng, s«i ®éng ®−îc c¶ giíi khoa häc v chÝnh kh¸ch quan t©m. V× thÕ, viÖc nghiªn cøu quan hÖ hîp t¸c th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga kh«ng ph¶i l chñ ®Ò ho n to n míi. Còng ® cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò n y, song ch−a nhiÒu v ®Ò cËp víi nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau. - Bïi Huy Kho¸t (1995), Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga: HiÖn tr¹ng v triÓn väng, NXB Khoa häc - X héi, H Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ® ph©n tÝch v ®¸nh gi¸ quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai n−íc kÓ tõ khi ViÖt Nam v Liªn X« chÝnh thøc quan hÖ ®èi ngo¹i tõ n¨m 1955 ®Õn khi Liªn X« tan r , v quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga sau khi Liªn X« tan r . C¸c t¸c gi¶ ® xem xÐt chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña c¶ hai n−íc ViÖt Nam v Liªn bang Nga, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®Ó ®−a quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga lªn tÇm cao míi trong bèi c¶nh v vÞ thÕ míi cña mçi quèc gia trong khu vùc v trªn thÕ giíi. - NguyÔn Xu©n S¬n (1997), VÒ mèi quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong giai ®o¹n hiÖn nay, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, H Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ® kh¸i qu¸t thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a hai n−íc trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn, ®Æc biÖt l sau khi Liªn X« tan r , trªn c¬ së ®ã l m râ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra v nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ trong quan hÖ hai n−íc trong bèi c¶nh quèc tÕ míi, tõ ®ã cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai n−íc ®Ó xøng víi tÇm l ®èi t¸c chiÕn l−îc cña nhau.
11 - NguyÔn Quang ThuÊn (1999), Liªn bang Nga quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i trong nh÷ng n¨m c¶i c¸ch thÞ tr−êng, NXB Khoa häc x héi, H Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ® ph©n tÝch v ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, ®−êng lèi, chiÕn l−îc v triÓn väng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga víi mét sè n−íc v khu vùc trong nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, cïng nh÷ng ¶nh h−ëng cña nh÷ng nh©n tè bªn trong v bªn ngo i ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga. Nh÷ng quan ®iÓm míi, néi dung v xu h−íng ph¸t triÓn trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga ë cuèi thËp niªn 90 còng ® ®−îc kh¾c ho¹ trong c«ng tr×nh nghiªn cøu n y. - Vò ChÝ Léc v NguyÔn ThÞ M¬ (2003), ThÞ tr−êng ch©u ¢u v kh¶ n¨ng ®Èy m¹nh xuÊt khÈu h ng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010, NXB Thèng kª, H Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ® kh¾c ho¹ ®Æc ®iÓm thÞ tr−êng ch©u ¢u, kh¶ n¨ng v thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v thÞ tr−êng c¸c n−íc Ch©u ¢u tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ tiÕp tôc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu h ng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng c¸c n−íc n y. - Vò ChÝ Léc v NguyÔn ThÞ M¬ (2004), LuËn cø khoa häc x©y dùng chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu h ng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010, ®Ò t i nghiªn cøu khoa häc ®éc lËp cÊp nh n−íc, Bé Gi¸o dôc v § o t¹o. §Ò t i ® nghiªn cøu vÒ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc x©y dùng chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu h ng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Ch©u ¢u trªn c¬ së ®¸nh gi¸ lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam trong quan hÖ th−¬ng m¹i víi Ch©u ¢u, c¸c nh©n tè t¸c ®éng v triÓn väng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Ch©u ¢u. §Æc ®iÓm cña thÞ tr−êng Liªn minh Ch©u ¢u, thÞ tr−êng c¸c n−íc SNG v Liªn bang Nga ®−îc kh¾c ho¹ râ nÐt trong néi dung cña ®Ò t i. Bªn c¹nh ®ã, thùc tr¹ng xuÊt khÈu h ng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u ® ®−îc ph©n tÝch v ®¸nh gi¸ tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2000. Tõ c¬ së lý luËn v thùc tiÔn ®ã, ®Ò t i ® x©y dùng ph−¬ng ¸n vÒ mÆt h ng xuÊt khÈu chñ lùc, ph−¬ng ¸n xuÊt khÈu v kiÕn nghÞ hÖ thèng c¸c gi¶i
12 ph¸p ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu h ng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010. - Vâ §¹i L−îc v Lª Bé LÜnh (2005), Quan hÖ ViÖt - Nga trong bèi c¶nh quèc tÕ míi, NXB ThÕ giíi, H Néi. C«ng tr×nh ® nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nh−: Xu h−íng gia t¨ng hîp t¸c kinh tÕ ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi c¶nh quèc tÕ míi; Tæng quan, ph©n tÝch v ®¸nh gi¸ nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh trÞ cña Liªn bang Nga v ViÖt Nam trong thêi kú hËu X« ViÕt cã sù so s¸nh gi÷a hai n−íc, ®Æc biÖt l ®−êng lèi ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga v quan hÖ cña Liªn bang Nga víi c¸c n−íc ®èi t¸c v khu vùc; Quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga ®−îc ph©n tÝch tõ hiÖn tr¹ng cña quan hÖ ®Çu t−, th−¬ng m¹i, hîp t¸c khoa häc, gi¸o dôc, ®Ó thÊy ®−îc tiÒm n¨ng v nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra, tõ ®ã ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt v khuyÕn nghÞ nh»m ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai n−íc trªn mét sè lÜnh vùc. ë ®©y, quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam- Liªn bang Nga chØ ®−îc xem xÐt nh− mét khÝa c¹nh trong bøc tranh tæng thÓ quan hÖ ViÖt Nam- Liªn bang Nga trªn nhiÒu lÜnh vùc. - NguyÔn Quang ThuÊn (2005), Liªn bang Nga trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO, ®Ò t i nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, ViÖn Nghiªn cøu Ch©u ¢u, ViÖn Khoa häc X héi ViÖt Nam. C«ng tr×nh nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu l : Nh÷ng ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ Liªn bang Nga, nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra v quan ®iÓm cña Liªn bang Nga trong qu¸ tr×nh ® m ph¸n gia nhËp WTO. Nh÷ng nç lùc ® m ph¸n, nh÷ng cam kÕt, kÕt qu¶ v triÓn väng cña qu¸ tr×nh ® m ph¸n vÒ héi nhËp thÞ tr−êng h ng ho¸, dÞch vô, vÒ n«ng nghiÖp, vÒ thÓ chÕ v luËt ph¸p; Nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch chñ yÕu cña Liªn bang Nga ®Ó thùc hiÖn cam kÕt héi nhËp, thÓ hiÖn ë viÖc x©y dùng v ph¸t triÓn thÓ chÕ thÞ tr−êng, gi¶m bít tû lÖ phi thÞ tr−êng v chèng ®éc quyÒn, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch t i chÝnh - tiÒn tÖ, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i, c¶i c¸ch trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¸c ®iÒu chØnh vÒ hÖ thèng luËt ph¸p. Trªn c¬ së nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, ®Ò t i ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc Liªn bang Nga gia nhËp
13 WTO ®èi víi chÝnh c¸c ng nh, c¸c doanh nghiÖp v x héi Liªn bang Nga, còng nh− t¸c ®éng tíi khu vùc v thÕ giíi v mét sè quan hÖ song ph−¬ng Liªn bang Nga víi Mü, Trung Quèc, NhËt B¶n v ASEAN, nhÊt l quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i Liªn bang Nga - ViÖt Nam. - NguyÔn §×nh H−¬ng (2005), ChuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga lý luËn, thùc tiÔn v b i häc kinh nghiÖm, NXB Lý luËn v ChÝnh trÞ, H Néi. C¸c nh nghiªn cøu v c¸c nh kinh tÕ häc ViÖt Nam v Liªn bang Nga ® l m râ nh÷ng giai ®o¹n cña nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, tÝnh quy luËt v kh¸i qu¸t mét sè m« h×nh lý luËn vÒ chuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga. KÕt qu¶ nghiªn cøu ® tËp trung v o nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë Liªn bang Nga nh−: t− nh©n ho¸, ph¸t triÓn thÞ tr−êng ®Êt ®ai, lao ®éng, t i chÝnh, c¸c chÝnh s¸ch ng©n s¸ch, tiÒn tÖ, chèng l¹m ph¸t v gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x héi. TriÓn väng cña nÒn kinh tÕ Liªn bang Nga còng ® ®−îc nghiªn cøu v dù b¸o. Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu, c¸c t¸c gi¶ ® rót ra b i häc kinh nghiÖm cho nh÷ng nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi kh¸c. - Kû yÕu héi th¶o quèc gia (2002), Quan hÖ ViÖt Nam- Liªn bang Nga: LÞch sö, hiÖn tr¹ng v triÓn väng, Tr−êng ®¹i häc quèc gia TP.Hå ChÝ Minh, Tr−êng ®¹i häc khoa häc x héi v nh©n v¨n, Trung t©m khoa häc x héi v nh©n v¨n quèc gia, Trung t©m nghiªn cøu ch©u ¢u phèi hîp thùc hiÖn. C¸c b i viÕt ® tËp trung ®¸nh gi¸ thùc tiÔn quan hÖ kinh tÕ, ngo¹i giao, th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi Liªn X« v Liªn bang Nga qua c¸c thêi kú lÞch sö. Kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng mang tÝnh ®èi t¸c chiÕn l−îc cña mçi n−íc trong quan hÖ ®èi ngo¹i; vai trß cña mèi quan hÖ gi÷a hai n−íc ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng v ph¸t triÓn ®Êt n−íc, còng nh− vÞ thÕ cña mçi bªn trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña mçi quèc gia, tõ ®ã cã c¸c khuyÕn nghÞ tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai n−íc trong ho n c¶nh v ®iÒu kiÖn míi. - Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ng nh nh−: NguyÔn Quang ThuÊn (2001), "Quan hÖ kinh tÕ- th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn
14 bang Nga: ®èi t¸c chiÕn l−îc trong thÕ kû XXI", T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¢u sè 1/2001; NguyÔn Quang ThuÊn, “V i nÐt vÒ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ Liªn bang Nga trong giai ®o¹n 2000 - 2010”. Nghiªn cøu Ch©u ¢u sè 5/2002 (47); NguyÔn Phóc Khanh (2002), "Trang míi trong quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga", T¹p chÝ kinh tÕ ®èi ngo¹i, sè 1/2002; Ph¹m §øc ChÝnh (2003) “C¶i c¸ch kinh tÕ ë Nga: Giai ®o¹n míi - triÓn väng míi”, Nghiªn cøu kinh tÕ, sè 7/2003; NguyÔn V¨n T©m (2003) “N−íc Nga trªn ®−êng héi nhËp quèc tÕ”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, sè 5/2003; Vò ChÝ Léc (2003) “Mét sè suy nghÜ vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI”, T¹p chÝ Kinh tÕ ®èi ngo¹i sè 5/2003; Vò ChÝ Léc (2003) “Nh n−íc cÇn t¨ng c−êng hç trî h¬n n÷a cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu h ng ho¸ sang thÞ tr−êng ch©u ¢u” T¹p chÝ Kinh tÕ ®èi ngo¹i sè 6/2003. Nh÷ng b i viÕt n y ® ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga qua c¸c thêi kú, kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña mèi quan hÖ n y ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, chiÕn l−îc ®èi ngo¹i v triÓn väng ph¸t triÓn kinh tÕ - th−¬ng m¹i, nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc cña mçi n−íc trong tiÕn tr×nh ®æi míi v c¶i c¸ch. Trªn c¬ së ®ã ® khuyÕn nghÞ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong ®iÒu kiÖn míi. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh ® nghiªn cøu v ph¶n ¸nh ®a d¹ng mèi quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, th−¬ng m¹i, ®Çu t−, v¨n hãa x héi trong c¸c thêi kú kh¸c nhau, nh−ng ch−a cã c«ng tr×nh n o nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga tõ khi hai n−íc chÝnh thøc cã quan hÖ ®Õn nay, d−íi gãc ®é lÞch sö kinh tÕ tõ phÝa ViÖt Nam, trong bèi c¶nh to n cÇu hãa v héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
15 nghiªn 3. Môc ®Ých nghiªn cøu v ý nghÜa cña luËn ¸n * Môc ®Ých nghiªn cøu: - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn v thùc tiÔn quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung v quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga nãi riªng trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga giai ®o¹n tõ 1992 ®Õn 2005, kÕt hîp víi ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t t×nh h×nh ho¹t ®éng th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn X« tõ 1955 ®Õn 1991, ®Ó tæng kÕt nh÷ng th nh tùu, h¹n chÕ v nguyªn nh©n cña mèi quan hÖ n y. - KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga ®Õn n¨m 2010 ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020. * ý nghÜa cña luËn ¸n: - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n sÏ l nh÷ng luËn cø khoa häc cÇn thiÕt gióp c¸c c¬ quan qu¶n lý Nh n−íc trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch v tæ chøc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung v ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga nãi riªng. - Gióp c¸c doanh nghiÖp cña ViÖt Nam v Liªn bang Nga cã thªm nh÷ng th«ng tin v nhËn thøc míi vÒ chÝnh s¸ch, m«i tr−êng kinh doanh, kinh nghiÖm cña c¸c ®èi t¸c v thÞ tr−êng cña hai n−íc ®Ó cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cña m×nh. - Ngo i ra, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n cã thÓ dïng l m t i liÖu tham kh¶o cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu v c¸c c¸n bé gi¶ng d¹y ®¹i häc vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga. 4. §èi t−îng v ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n: L qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
16 Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n: - C¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i h ng ho¸ gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga. - §¸nh gi¸ kh¸i qu¸t ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hai n−íc thêi kú tr−íc n¨m 1992 (tõ 1955 ®Õn 1992) ®Ó t×m ra ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc. - Nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i h ng hãa gi÷a hai n−íc tõ n¨m 1992 ®Õn 2005. - Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga ¸p dông cho giai ®o¹n tõ nay ®Õn 2010 v tÇm nh×n ®Õn n¨m 2020. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng v ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, kÕt hîp ph−¬ng ph¸p lÞch sö v ph−¬ng ph¸p logic. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p n y ®−îc sö dông trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña luËn ¸n. - Ph−¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch tæng hîp v ph−¬ng ph¸p so s¸nh: c¸c ph−¬ng ph¸p n y ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt khi nghiªn cøu c¬ së lý luËn v thùc tiÔn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu kinh nghiÖm ph¸t triÓn th−¬ng m¹i quèc tÕ cña n−íc ngo i, ®Æc biÖt ®Ó ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam v Liªn bang Nga còng nh− gi÷a ViÖt Nam v Liªn X«. 6. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn ¸n - HÖ thèng ho¸ v l m s©u s¾c h¬n mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam v Liªn bang Nga trong xu h−íng khu vùc ho¸ v to n cÇu ho¸. Bªn c¹nh nh÷ng c¬ së lý thuyÕt mang tÝnh kinh ®iÓn v truyÒn thèng, quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga cßn ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ v ®Þa - chiÕn l−îc cña ViÖt Nam trong hÖ thèng x héi chñ nghÜa tr−íc ®©y v ë khu vùc §«ng Nam ¸. Sau khi Liªn X« tan r , c¶ hai n−íc thùc hiÖn tù do th−¬ng m¹i v héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ s©u réng h¬n th× c¬ së mèi quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam
17 v Liªn bang Nga cßn l vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ, ®Þa - chiÕn l−îc v ®Þa - kinh tÕ cña ViÖt Nam trong khu vùc v trong ASEAN. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam v Liªn bang Nga, chØ râ nh÷ng h¹n chÕ v nguyªn nh©n c¶n trë sù ph¸t triÓn th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc. Trªn c¬ së nghiªn cøu lý luËn v thùc tiÔn, luËn ¸n ® kh¼ng ®Þnh tiÒm n¨ng v lîi Ých cña sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong bèi c¶nh míi, trªn c¬ së ®ã x©y dùng quyÕt t©m chiÕn l−îc ph¸t triÓn mèi quan hÖ n y. - §Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, trong ®ã cã c¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh xuÊt khÈu c¸c mÆt h ng ViÖt Nam cã lîi thÕ sang thÞ tr−êng Liªn bang Nga, g¾n ho¹t ®éng xuÊt khÈu trùc tiÕp víi ®Çu t− v o Liªn bang Nga ®Ó t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng cña c¸c h ng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ta, còng nh− t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó th©m nhËp s©u h¬n v o c¸c kªnh ph©n phèi cña n−íc së t¹i. - Bæ sung nguån t− liÖu cho c«ng t¸c nghiªn cøu, cho c¸c nh qu¶n lý v ho¹t ®éng thùc tiÔn vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga - c¶ hai n−íc ®ang tiÕn rÊt gÇn ®Õn viÖc trë th nh th nh viªn chÝnh thøc cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi. 7. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngo i phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc t i liÖu tham kh¶o v phô lôc, néi dung cña luËn ¸n ®−îc kÕt cÊu th nh 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn v thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ trong bèi c¶nh to n cÇu ho¸ v héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga thêi kú 1992 - 2005 Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga
18 Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ trong Bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ nhËp vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 1.1. Lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ 1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n Sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh lo i ng−êi g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n, quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm trong tõng bé téc, tõng b¶n l ng, tõng vïng, dÇn dÇn ®−îc më réng ra khái ph¹m vi quèc gia th nh quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ, ®©y l sù ph¸t triÓn tÊt yÕu mang tÝnh kh¸ch quan. Trong t¸c phÈm T− b¶n, C.M¸c ® ®Þnh nghÜa th−¬ng m¹i quèc tÕ l “sù më réng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ra khái ph¹m vi mét n−íc. §ã l lÜnh vùc trao ®æi h ng ho¸ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Th«ng qua ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c n−íc bu«n b¸n nh÷ng h ng ho¸ v dÞch vô ®Ó thu lîi nhuËn” [32.tr20] Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, trËt tù kinh tÕ - chÝnh trÞ cña thÕ giíi ® ®−îc s¾p xÕp l¹i, cïng víi sù tiÕn bé v ph¸t triÓn nh− vò b o vÒ khoa häc, c«ng nghÖ ® dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c h×nh thøc quan hÖ kinh tÕ, th−¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia. Kh¸i niÖm kinh tÕ ®èi ngo¹i ® ®−îc c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sö dông, “bao gåm c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau nh− ngo¹i th−¬ng, hîp t¸c quèc tÕ vÒ ®Çu t− v thu hót nguån vèn ®Çu t− cña n−íc ngo i, hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc - c«ng nghÖ v c¸c ho¹t ®éng dÞch vô thu ngo¹i tÖ kh¸c….” [41.tr15] Kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ cã néi dung réng h¬n kh¸i niÖm ngo¹i th−¬ng, ®èi t−îng cña nã kh«ng chØ gåm c¸c h ng ho¸ h÷u h×nh m cßn bao gåm c¶ c¸c dÞch vô liªn quan chÆt chÏ ®Õn h ng ho¸ th«ng th−êng nh− dÞch vô kü thuËt, mua b¸n ph¸t minh s¸ng chÕ, dÞch vô vËn t¶i, th−¬ng m¹i ®iÖn tö v c¸c dÞch vô th−¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c.
19 N¨m 1948, GATT ®−îc th nh lËp, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc sö dông v g¾n liÒn víi néi dung ®iÒu chØnh cña GATT, HiÖp ®Þnh n y chñ yÕu ®iÒu tiÕt th−¬ng m¹i h ng ho¸ h÷u h×nh trong bèi c¶nh møc ®é b¶o hé cßn cao. Trªn c¬ së GATT, n¨m 1995 WTO ra ®êi theo HiÖp ®Þnh Marrakesh. WTO ho¹t ®éng dùa trªn c¸c luËt lÖ v quy t¾c ®iÒu chØnh hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc th−¬ng m¹i quèc tÕ, ®−îc h×nh th nh trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n nh−: th−¬ng m¹i kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö, chØ b¶o hé b»ng thuÕ quan v x©y dùng mét nÒn t¶ng æn ®Þnh cho th−¬ng m¹i quèc tÕ; th−¬ng m¹i ng y c ng ®−îc tù do ho¸ v thuËn lîi ho¸ theo xu h−íng to n cÇu, l m cho c¸c quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, qua ®ã thóc ®Èy tiÕn tr×nh tù do ho¸ th−¬ng m¹i trªn to n thÕ giíi. Tõ ®ã ®Õn nay, th−¬ng m¹i quèc tÕ ® cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, më réng sang c¶ lÜnh vùc dÞch vô nh−: ng©n h ng, b¶o hiÓm, vËn t¶i h ng kh«ng, vËn t¶i biÓn, du lÞch, x©y dùng, t− vÊn... C¸c lo¹i h×nh dÞch vô n y cïng víi lÜnh vùc th−¬ng m¹i g¾n víi ®Çu t− v quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ® ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng v trë th nh bé phËn quan träng cña th−¬ng m¹i quèc tÕ. Víi sù ra ®êi cña WTO, tõ 1/1/1995, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ ® ®−îc sö dông réng r i. XÐt vÒ ®Æc tr−ng th× th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc ®Þnh nghÜa l viÖc mua, b¸n h ng ho¸ v dÞch vô qua biªn giíi quèc gia, hay gi÷a c¸c ®èi t¸c cã quèc tÞch kh¸c nhau. C¸c ®Þnh nghÜa n y ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt khi xem xÐt chøc n¨ng cña th−¬ng m¹i, vai trß cña th−¬ng m¹i nh− l chiÕc cÇu nèi cung v cÇu vÒ h ng ho¸, dÞch vô xÐt c¶ vÒ sè l−îng, chÊt l−îng v thêi gian s¶n xuÊt. Trong nhiÒu tr−êng hîp, trao ®æi h ng ho¸ v dÞch vô ®−îc ®i kÌm víi viÖc trao ®æi c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt nh− lao ®éng, vèn, nhÊt l khi ®Ò cËp ®Õn th−¬ng m¹i trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc v thÕ giíi. Trong bèi c¶nh kinh doanh quèc tÕ hiÖn ®¹i, th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc hiÓu l viÖc mua, b¸n h ng ho¸ v dÞch vô gi÷a c¸c ®èi t¸c cã quèc tÞch kh¸c nhau, ranh giíi ®Þa lý kh«ng cßn l tiªu chÝ duy nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ nh− tr−íc ®©y n÷a.
20 C¬ së cña th−¬ng m¹i quèc tÕ l do yªu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn v quèc tÕ ho¸ lùc l−îng s¶n xuÊt m nÒn t¶ng cña nã dùa trªn sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ v sù trao ®æi lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c quèc gia, v× môc tiªu ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ®ã. Quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ l to n bé c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c khèi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i dùa trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i, c¸c cam kÕt, tho¶ thuËn song ph−¬ng v ®a ph−¬ng. Ng y nay, nhiÒu quèc gia tham gia v o tiÕn tr×nh to n cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ v cïng ph¸t triÓn, viÖc t¨ng c−êng quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ l sù ®ßi hái tÊt yÕu kh¸ch quan. Ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ chÝnh l më réng v t¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng trong th−¬ng m¹i quèc tÕ. 1.1.2. Mét sè häc thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ 1.1.2.1. ThuyÕt träng th−¬ng Trong lÞch sö quan hÖ quèc tÕ, ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ® ®−îc tiÕn h nh tõ rÊt sím v ng−êi ta ® v t×m thÊy nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc tõ ho¹t ®éng n y, nh−ng lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ chØ thùc sù xuÊt hiÖn ë thÕ kû XV. V o kho¶ng nh÷ng n¨m 1450, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn tan r , ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra ®êi, trong thêi kú ®Çu cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, s¶n xuÊt ch−a ph¸t triÓn, ®Ó cã tÝch luü ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, mua b¸n trao ®æi, nhÊt l sù trao ®æi kh«ng ngang gi¸ gi÷a c¸c n−íc t− b¶n víi c¸c n−íc thuéc ®Þa. Víi sù kh¸m ph¸ ra ch©u Mü, mét l n sãng du th−¬ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®Ó chuyÓn v ng tõ ch©u Mü vÒ ch©u ¢u. Vai trß cña t− b¶n th−¬ng nghiÖp lóc bÊy giê ®−îc ®Ò cao. Tõ thùc tiÔn s«i ®éng v phong phó ®ã, häc thuyÕt kinh tÕ träng th−¬ng ra ®êi. Häc thuyÕt kinh tÕ cña tr−êng ph¸i träng th−¬ng m ®¹i biÓu l Thomas Mun ® ®¸nh gi¸ cao vai trß cña tiÒn tÖ, coi tiÒn tÖ l tiªu chuÈn c¬ b¶n cña cña c¶i v h ng ho¸ chØ l ph−¬ng tiÖn l m t¨ng khèi l−îng tiÒn tÖ. §Ó cã tiÒn tÖ ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, m tr−íc hÕt l ngo¹i th−¬ng. Trong ngo¹i th−¬ng ph¶i thùc hiÖn xuÊt siªu, kÕt qu¶ lîi nhuËn cã ®−îc l do mua Ýt b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t m cã.