Luận án Tiến sĩ Tài chính Ngân hàng: Phát triển các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam

Chia sẻ: Dongcoxanh10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:209

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Phát triển các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đề xuất các giải pháp và hàm ý chính sách phù hợp nhằm phát triển các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam trong tương lai. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tài chính Ngân hàng: Phát triển các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN MẠNH HÙNG PHÁT TRIỂN CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH VI MÔ TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NĂM 2022
BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN MẠNH HÙNG PHÁT TRIỂN CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH VI MÔ TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 9.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. HÀ QUANG ĐÀO 2. TS. NGUYỄN THẾ BÍNH TP. HỒ CHÍ MINH NĂM 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tên tôi là: Nguyễn Mạnh Hùng. Sinh ngày: 28/12/1988 tại: Hà Nội Là nghiên cứu sinh khóa XXI của Trường Đại học Ngân hàng TP. HCM. Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 Đề tài nghiên cứu: Phát triển các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam. Tôi xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Hà Quang Đào và TS. Nguyễn Thế Bính; 2. Nghiên cứu này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được công bố trước đây; 3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu đảm bảo tính chính xác, trung thực và khách quan, theo đúng quy định hiện hành. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những cam đoan trên. TP. HCM ngày tháng năm 2022 NGHIÊN CỨU SINH Nguyễn Mạnh Hùng
ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu cùng toàn thể quý Thầy, Cô, đội ngũ giảng viên, viên chức, người lao động, Viện Nghiên cứu Khoa học và Công nghệ Ngân hàng, Khoa Sau đại học, các phòng ban chức năng Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ, tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và bảo vệ luận án theo quy định. Tôi xin cảm ơn PGS. TS. Hà Quang Đào và TS. Nguyễn Thế Bính đã quan tâm động viên, hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Đồng thời bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến các tổ chức và nhà khoa học đã có ý kiến nhận xét, góp ý bản tóm tắt luận án; gia đình và bạn bè trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Xin gửi lời cảm ơn đến tất cả mọi người. NGHIÊN CỨU SINH Nguyễn Mạnh Hùng
iii TÓM TẮT LUẬN ÁN Luận án có mục tiêu tổng quát là đề xuất các giải pháp và hàm ý chính sách phù hợp nhằm phát triển các TCTCVM tại Việt Nam trong tương lai. Để đạt được mục tiêu, luận án đã hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về tài chính vi mô, tổ chức tài chính vi mô, phát triển tổ chức tài chính vi mô và các lý thuyết liên quan. Từ đó, luận án phân tích thực trạng phát triển các TCTCVM tại Việt Nam. Bên cạnh đó, trong hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô thì sự bền vững là nền tảng của sự phát triển (Schreiner 2002; CGAP 2003), do đó luận án phân tích và đo lường các yếu tố tác động đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô. Luận án thu thập số liệu của 27 các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam giai đoạn 2008 - 2019, trong đó có 4 tổ chức chính thức và 23 tổ chức bán chính thức. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính như so sánh, phân tích thống kê mô tả bên cạnh phương pháp nghiên cứu định lượng. Luận án sử dụng nhiều phương pháp ước lượng khác nhau đối với dữ liệu bảng và các biến tương tác để đánh giá sự khác nhau về mức độ tác động giữa hai nhóm tổ chức tài chính vi mô chính thức và bán chính thức. Kết quả nghiên cứu cho thấy hầu hết các chỉ số tài chính của các tổ chức tài chính vi mô nhìn chung đều đạt triển vọng, trong đó các tổ chức chính thức có các chỉ số tốt hơn các tổ chức bán chính thức. Khi đánh giá các yếu tố tác động đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô trong giai đoạn 2008 - 2019, nghiên cứu chỉ ra biến tuổi không tác động và 8 biến có tác động với các mức độ khác nhau đến các tổ chức. Trong đó quy mô và tỷ suất lợi tức trên danh mục cho vay tác động cùng chiều đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô. Ngoài ra các biến còn lại gồm: Tỷ lệ nợ/VCSH, kích cỡ khoản vay trung bình, tỷ lệ nợ quá hạn, tỷ lệ chi phí hoạt động, chi phí trung bình trên một khách hàng vay và hiệu suất nhân viên tác động ngược chiều đến sự bền vững của các TCTCVM. Đề tài có tính mới là đánh giá sự tác động khác biệt của từng yếu tố đến sự bền vững của hai nhóm tổ chức tài chính vi mô chính thức và bán chính thức. Trong đó biến LNTA, CPB, OER, PAR30, ALS có tác động mạnh đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô nhóm bán chính thức hơn so với nhóm chính thức. Tuy nhiên tổ chức tài chính vi mô chính thức chịu tác động ngược
iv chiều bởi PPR là lớn hơn so với các tổ chức tài chính vi mô bán chính thức. Các biến còn lại là DER, PY có tác động như nhau đối với hai nhóm tổ chức. Trên cơ sở đó luận án cũng đề xuất các giải pháp nhằm phát triển hoạt động các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam như tập trung vào việc tăng quy mô và vốn chủ sở hữu; xây dựng chính sách về lãi và phí; các biện pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng; nâng cao năng lực cán bộ, nhân viên; ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình hoạt động; thâm nhập trong công cuộc xóa đói giảm nghèo bên cạnh việc xây dựng tư duy thương mại; thúc đẩy quá trình chính thức hóa của các tổ chức tài chính vi mô bán chính thức và phát triển các sản phẩm dịch vụ.
v ABSTRACT The general objective of the thesis has been that proposing appropriate solutions and policy implications would be implied the development of microfinance institutions (MFIs) in Vietnam in the future. To achieve that goal, the thesis priorly systematized the theoretical basis of microfinance, MFIs, development of MFIs and related theories. Since then, the thesis analyzed the current situation of development of MFIs in Vietnam. Besides sustainability is the foundation of development in the operation of MFIs (Schreiner 2002; CGAP 2003). So the thesis has analyzed and measured factors which have affected on sustainability of MFIs. The thesis has collected data of 27 microfinance institutions in Vietnam in the period 2008 - 2019, including 4 formal organizations and 23 semi-formal organizations. The thesis has used qualitative research methods such as comparison, descriptive statistical analysis, in addition to quantitative research methods. The thesis has used many different estimation methods for panel data and interactive variables to evaluate the difference in the level of impact between two groups which include formal and semi-formal microfinance institutions. Research results have showed that most of the financial indicators of MFIs have been generally favorable, in which formal institutions have had better indicators than semi-formal institutions. When assessing the factors affecting the sustainability of MFIs in the period 2008 - 2019, the study has showed that the age variable has had no impact and 8 variables have had different levels of impact on the financial institutions. organization. In which, the size and rate of return on the loan portfolio have a positive impact on the sustainability of microfinance institutions. In addition, the remaining variables include: Debt/equity ratio, average loan size, delinquency ratio, operating expense ratio, average cost per borrower, and staff performance negatively affect the sustainability of microfinance institutions. The new point could be known that the thesis has evaluated the different impacts of each factor on the sustainability of two groups which include formal and semi-formal MFIs. In which LNTA, CPB, OER, PAR30, ALS variables have had stronger impacts on the sustainability of semi-formal MFIs than formal MFIs. However, formal MFIs have been more negatively affected
vi by PPR than semi-formal MFIs. The remaining variables have been DER, PY which have been the same effect on the two groups of organizations. On that basis, the thesis has also proposed solutions to develop the operation of MFIs in Vietnam such as focusing on increasing the size and equity; formulating policies on interest and fees; improving risk management capacity; improving the quality of staff; applying technology to reduce costs; penetrating deeply in poverty reduction and maintain a commercial mindset; promoting the formalization of semi-formal MFIs and development products and services.
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Tiếng Việt Tiếng Anh 1 ADB Ngân hàng phát triển Châu Á Asian Development Bank 2 BTC Bộ Tài chính Tổ chức TCVM TNHH MTV 3 CEP cho người lao động nghèo tự tạo việc làm làm 4 FEM Mô hình tác động cố định Fixed effects model 5 FSS Bền vững về tài chính Financial Self-Sustainablity Institutional Self- 6 ISS Bền vững về thể chế Sustainablity 7 MFI Tổ chức tài chính vi mô Microfinance Institution 8 NGO Tổ chức phi chính phủ Non government organization 9 NHCSXH Ngân hàng chính sách xã hội 10 NHNN Ngân hàng Nhà nước 11 NHTM Ngân hàng thương mại 12 OSS Bền vững về hoạt động Operational Self-Sustainablity 13 PAR Tỷ lệ nợ quá hạn Portfolio at Risk 14 REM Mô hình tác động ngẫu nhiên Random effects model 15 ROA Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài Return on asset sản Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở 16 ROE Return on equity hữu Phương pháp mô men tổng quát System Generalized method 17 SGMM hệ thống of moments MFIs - microfinance 19 TCTCVM Tổ chức tài chính vi mô institutions 20 TCTD Tổ chức tín dụng
viii STT Ký hiệu Tiếng Việt Tiếng Anh 21 TCVM Tài chính vi mô 22 TNHH Trách nhiệm hữu hạn Tổ chức TCVM TNHH 24 TYM Tình thương 25 VCSH Vốn chủ sở hữu 26 WB Ngân hàng Thế giới World Bank
ix MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ii TÓM TẮT LUẬN ÁN ............................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................... v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................... xiv DANH MỤC ĐỒ THỊ .............................................................................................. xv DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... xvi CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU .............................................................. 1 1.1. Đặt vấn đề nghiên cứu ......................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 4 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 4 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 4 1.5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4 1.6. Những kết quả và đóng góp mới của luận án ...................................................... 5 1.7. Kết cấu luận án .................................................................................................... 6 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................................... 8 VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN .................................................................... 8 2.1. Tổng quan về tài chính vi mô .............................................................................. 8 2.1.1. Lịch sử hình thành tài chính vi mô ................................................................... 8 2.1.2. Khái niệm tài chính vi mô ................................................................................ 9 2.2. Tổng quan về tổ chức tài chính vi mô ................................................................. 9 2.2.1. Khái niệm về tổ chức tài chính vi mô............................................................... 9 2.2.2. Đặc điểm của các tổ chức tài chính vi mô ...................................................... 10 2.2.3. Phân loại nhóm các tổ chức tài chính vi mô ................................................... 11 2.2.4. Hoạt động của tổ chức tài chính vi mô ........................................................... 12 2.2.4.1. Hoạt động cấp tín dụng................................................................................ 12
x 2.2.4.2. Hoạt động huy động vốn ............................................................................. 14 2.2.4.3. Hoạt động cung ứng sản phẩm bảo hiểm vi mô .......................................... 15 2.2.4.4. Hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán ...................................................... 16 2.2.4.5. Hoạt động phi tài chính ............................................................................... 16 2.3. Tổng quan về phát triển tổ chức tài chính vi mô ............................................... 16 2.3.1. Khái niệm về phát triển tổ chức tài chính vi mô ............................................ 16 2.3.2. Tiêu chí đánh giá phát triển tổ chức tài chính vi mô ...................................... 18 2.3.2.1. Sự phát triển về mức độ tiếp cận ................................................................. 18 2.3.2.2. Sự phát triển về mức độ bền vững ............................................................... 20 2.4. Các lý thuyết về phát triển tổ chức tài chính vi mô ........................................... 22 2.4.1. Trường phái truyền thống ............................................................................... 22 2.4.2.Trường phái áp chế tài chính ........................................................................... 23 2.4.3.Trường phái định chế mới ............................................................................... 24 2.4.4. Lý thuyết thể chế ............................................................................................ 24 2.5. Các nghiên cứu liên quan .................................................................................. 26 2.5.1. Các nghiên cứu về hoạt động tài chính vi mô và phát triển hoạt động tài chính vi mô ............................................................................................................................. 26 2.5.2. Các nghiên cứu trước về các yếu tố tác động đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô ............................................................................................................... 30 2.6. Các yếu tố tác động đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô ............. 38 2.6.1. Tác động của tuổi của tổ chức tài chính vi mô ............................................... 38 2.6.2. Tác động của kích cỡ của tổ chức TCVM ...................................................... 39 2.6.3. Tác động của tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu..................................................... 39 2.6.4. Tác động của kích cỡ khoản vay được giải ngân trung bình .......................... 40 2.6.5. Tác động của tỷ lệ nợ quá hạn trên 30 ngày ................................................... 41 2.6.6. Tác động của tỷ lệ chi phí hoạt động .............................................................. 41 2.6.7. Tác động của chi phí trên mỗi người vay ....................................................... 42 2.6.8. Tác động của số lượng người vay trên mỗi nhân viên ................................... 42 2.6.9. Tác động của lợi tức trên danh mục cho vay .................................................. 43 2.7. Khoàng trống nghiên cứu .................................................................................. 44
xi Tóm tắt chương 2 ...................................................................................................... 45 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................................... 47 Giới thiệu chương ..................................................................................................... 47 3.1. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................... 47 3.1.1. Tổng quan mô hình nghiên cứu đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sự bền vững của các TCTCVM ..................................................................................................... 47 3.1.2. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................ 50 3.2. Giả thuyết nghiên cứu........................................................................................ 52 3.3. Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................ 53 3.3.1. Cỡ mẫu............................................................................................................ 53 3.3.2. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu........................................................... 53 3.4. Phương pháp ước lượng mô hình ...................................................................... 54 3.4.1. Phương pháp thống kê, mô tả ......................................................................... 54 3.4.2. Phương pháp ước lượng với mô hình tác động cố định (FEM-Fixed Effects Model) và mô hình tác động ngẫu nhiên (REM-Random Effects Model) ............... 54 3.4.3. Phương pháp ước lượng GMM hệ thống ....................................................... 56 Tóm tắt chương 3 ...................................................................................................... 57 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM ................................... 58 Giới thiệu chương ..................................................................................................... 58 4.1. Thực trạng phát triển của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ................. 58 4.1.1. Khái quát về sự hình thành và phát triển của tài chính vi mô tại Việt Nam .. 58 4.1.2. Các quy định liên quan về tài chính vi mô ..................................................... 59 4.1.2.1. Các quy định về tài chính vi mô .................................................................. 59 4.1.2.2. Đánh giá tổng quan về quy định về tài chính vi mô .................................... 61 4.1.3. Tổng quan về các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ................................ 62 4.1.3.1. Khu vực chính thức ..................................................................................... 62 4.1.3.2. Khu vực bán chính thức............................................................................... 64 4.1.3.3. Khu vực phi chính thức ............................................................................... 64 4.1.4. Phân tích tình hình tài chính của các TCTCVM ............................................ 65 4.1.4.1. Tổng tài sản của các TCTCVM ................................................................... 65
xii 4.1.4.2. Chỉ tiêu về tỷ suất sinh lời ........................................................................... 66 4.1.4.3.Tỷ lệ nợ quá hạn PAR30 .............................................................................. 68 4.1.5. Phân tích mức độ tiếp cận............................................................................... 69 4.1.5.1. Độ rộng tiếp cận .......................................................................................... 69 4.1.5.2. Độ sâu tiếp cận ............................................................................................ 74 4.2. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm các yếu tố tác động đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam. ........................................................................... 76 4.2.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu và tương quan giữa các biến ...................... 76 4.2.1.1. Thống kê mô tả các biến phụ thuộc ............................................................. 76 4.2.1.2. Thống kê mô tả các biến độc lập ................................................................. 77 4.2.1.3. Đánh giá sự tương quan ............................................................................... 78 4.2.2. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm các yếu tố tác động đến sự bền vững. ....... 79 4.2.2.1. Kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến OSS của các TCTCVM ........ 79 4.2.2.2. Kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến ROA của các TCTCVM ....... 83 4.2.2.3. Kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến ROE của các TCTCVM. ...... 87 4.2.3. Đánh giá sự khác biệt về mức độ tác động của các yếu tố đến sự bền vững . 90 4.2.3.1. Kết quả hồi quy các biến tương tác với mô hình hồi quy FGLS ................. 90 4.2.3.2. Kết quả hồi quy các biến tương tác với mô hình hồi quy SGMM .............. 92 4.2.4. Kết quả nghiên cứu ....................................................................................... 100 Tóm tắt chương 4. ................................................................................................... 104 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ....................................... 106 5.1. Định hướng hoạt động tài chính vi mô tại Việt Nam ...................................... 106 5.2. Kết luận............................................................................................................ 107 5.3. Các giải pháp và hàm ý chính sách rút ra từ kết quả nghiên cứu .................... 111 5.3.1. Các giải pháp nhằm tăng quy mô và vốn chủ sở hữu của các TCTCVM .... 111 5.3.2. Tổ chức tài chính vi mô cần xây dựng khung lãi suất và phí phù hợp ......... 113 5.3.3. Giải pháp nâng cao năng lực quản trị rủi ro ................................................ 115 5.3.4. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ ............................................................ 116 5.3.5. Các tổ chức tài chính vi mô cần ứng dụng công nghệ nhằm giảm chi phí... 117
xiii 5.3.6. Các tổ chức tài chính vi mô cần thâm nhập sâu trong công cuộc xóa đói giảm nghèo và duy trì tư duy thương mại ....................................................................... 117 5.3.7. Thúc đẩy quá trình chính thức hóa các TCTCVM bán chính thức .............. 118 5.3.8. Phát triển các sản phẩm và dịch vụ ............................................................ 121 5.4. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................................... 123 Tóm tắt chương 5 .................................................................................................... 124 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... i PHỤ LỤC
xiv DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Tên bảng Trang 1 Bảng 2.1: Các tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính vi mô 12 2 Bảng 2.2: Các tiêu chí đánh giá phát triển TCVM 25 3 Bảng 2.3: Tổng hợp các nghiên cứu liên quan 34 4 Bảng 3.1: Tóm tắt các biến độc lập 50 5 Bảng 4.1: Tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam 62 6 Bảng 4.2: Tổ chức tài chính vi mô chính thức tại Việt Nam 63 7 Bảng 4.3: Tổ chức tài chính vi mô bán chính thức tại Việt Nam 64 8 Bảng 4.4: Dư nợ cho vay của một số tổ chức cung ứng dịch vụ tài 70 chính vi mô 9 Bảng 4.5: Sản phẩm tín dụng của một số tổ chức tài chính vi mô 71 chính thức 10 Bảng 4.6: Sản phẩm tiền gửi của một số tổ chức tài chính vi mô 74 chính thức 11 Bảng 4.7: Các biến phụ thuộc trong mô hình 76 12 Bảng 4.8: Các biến độc lập trong mô hình 77 13 Bảng 4.9: Sự tương quan giữa các biến độc lập 78 14 Bảng 4.10: Hệ số phóng đại VIF 79 15 Bảng 4.11: Mô hình hồi quy biến phụ thuộc OSS 79 16 Bảng 4.12: Mô hình hồi quy biến phụ thuộc ROA 84 17 Bảng 4.13: Mô hình hồi quy biến phụ thuộc ROE 87 18 Bảng 4.14: Kết quả hồi quy các biến tương tác với mô hình hồi quy 90 FGLS của 03 biến phụ thuộc OSS, ROA, ROE 19 Bảng 4.15: Kết quả hồi quy biến phụ thuộc OSS với các biến tương 92 tác mô hình SGMM 20 Bảng 4.16: Kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROA với các biến tương 96 tác mô hình SGMM 21 Bảng 4.17: Kết quả hồi quy các biến tương tác với biến phụ thuộc 99 ROE mô hình hồi quy SGMM
xv DANH MỤC ĐỒ THỊ STT Tên bảng Trang 1 Đồ thị 2.1. Các giai đoạn phát triển của TCTCVM 18
xvi DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Tên bảng Trang 1 Biểu đồ 4.1: Tổng tài sản của các tổ chức tài chính vi mô giai đoạn 65 2008 - 2019 2 Biểu đồ 4.2: Tốc độ tăng của tổng tài sản của các tổ chức tài chính 65 vi mô giai đoạn 2008 - 2019 3 Biểu đồ 4.3: Tỷ suất sinh lời trên danh mục cho vay PY của các 66 tổ chức tài chính vi mô giai đoạn 2008 - 2019 4 Biểu đồ 4.4: ROA của các tổ chức tài chính vi mô giai đoạn 2008 - 67 2019 5 Biểu đồ 4.5: ROE của các tổ chức tài chính vi mô giai đoạn 2008 - 67 2019 6 Biểu đồ 4.6: Tỷ lệ nợ quá hạn trên 30 ngày của các tổ chức tài chính 68 vi mô giai đoạn 2008 - 2019 7 Biểu đồ 4.7: Dư nợ tín dụng của các tổ chức tài chính vi mô giai 69 đoạn 2008 - 2019 8 Biểu đồ 4.8: Số lượng khách hàng vay vốn tại các tổ chức tài chính 70 vi mô giai đoạn 2008 - 2019 9 Biểu đồ 4.9: Tổng dư nợ tiết kiệm của các tổ chức tài chính vi mô 72 giai đoạn 2008 - 2019 10 Biều đồ 4.10: Tổng số lượng khách hàng gửi tiền của các tổ chức tài 73 chính vi mô giai đoạn 2008 - 2019 11 Biểu đồ 4.11: Kích cỡ khoản vay trung bình của các tổ chức tài 75 chính vi mô giai đoạn 2008 - 2019 12 Biểu đồ 4.12: Số khách hàng vay vốn là nữ của các tổ chức tài chính 76 vi mô giai đoạn 2008 - 2019
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Đặt vấn đề nghiên cứu Hiện nay, nghèo đói vẫn là một thực tế ở hầu hết các nước chậm phát triển và đang phát triển mà nguyên nhân sâu xa là nền kinh tế kém đa dạng, bất bình đẳng về tài sản và phân phối thu nhập, quản lý chưa hiệu quả (Housseima và Jaleleddine 2012; Joan 1998). Tại Việt Nam, mặc dù tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo tuy đã giảm nhưng vẫn duy trì một tỷ lệ nhất định. Theo kết quả rà soát hộ nghèo, cận nghèo năm 2019 của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Việt Nam hiện có tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo là 8,2% trên tổng số hộ dân cả nước (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội 2020). Thực tế cho thấy tài chính vi mô (TCVM) có vai trò quan trọng trong công cuộc xóa đói giảm nghèo ở mỗi quốc gia (Andrews 2015). Chính phủ các nước, đặc biệt với các nước đang phát triển như Việt Nam đã nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của lĩnh vực này, tuy nhiên với nguồn ngân sách có hạn, Chính phủ không thể can thiệp sâu vào tất cả các lĩnh vực mà cần khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân có tư duy xã hội, hoạt động với mục tiêu xã hội bên cạnh mục tiêu lợi nhuận. Các tổ chức tài chính vi mô (TCTCVM) là các tổ chức hoạt động chủ yếu vì mục tiêu xã hội đã và đang đóng góp nhất định cho công cuộc xóa đói giảm nghèo tại Việt Nam. Phát triển các tổ chức TCVM là mong muốn không chỉ riêng của bản thân các tổ chức, mà đó còn là nguyện vọng của Chính phủ và của mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội, đặc biệt là những người khó khăn về vốn, có nhu cầu tài chính nhỏ lẻ và khó tiếp cận với hệ thống tài chính phổ biến như ngân hàng, công ty tài chính. Tại Việt Nam, lĩnh vực tài chính vi mô đã được nhen nhóm, hình thành từ những năm 90 của thế kỷ trước, trong quá trình đó, TCVM đã đạt được những thành tựu nhất định, tuy nhiên đa phần các tổ chức trong lĩnh vực này hoạt động chưa thực sự hiệu quả (ADB 2021). Thực tế, về mặt lý thuyết, trên thế giới đã có những nghiên cứu của Ledgerwood (2012); Ledgerwood (1998) cung cấp các nội dung cơ bản, tổng quan về ngành tài chính vi mô. Cụ thể như khái niệm, vai trò đặc biệt trong xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội và đóng góp trong chiến lược tài chính toàn diện, cơ cấu tổ chức và cách thức vận hành của tổ chức, chuyển đổi tổ chức tài chính vi mô, các sản phẩm dịch vụ tài chính vi mô và các chỉ số đánh giá hoạt động của các TCTCVM. Tại
2 Việt Nam, cũng có nhiều học giả thể hiện sự quan tâm đến lĩnh vực tài chính vi mô như các nghiên cứu tổng quan về lý thuyết và đánh giá thực trạng về hoạt động, mức độ bền vững…đối với những giai đoạn nhất định của Nguyễn Kim Anh và cộng sự (2011, 2013, 2016, 2017). Thêm vào đó, Hà Văn Dương (2019) cũng đã nghiên cứu tổng quan về lý thuyết về hoạt động, tổ chức, sản phẩm, tiêu chí đánh giá hiệu quả và bền vững của các TCTCVM. Xét trên phương diện thực tiễn và lý thuyết, một tổ chức muốn phát triển cần phải hoạt động bền vững, hay nói cách khác, sự bền vững chính là nền móng cho sự phát triển. Các tổ chức tài chính vi mô cũng vậy, muốn phát triển trước hết cần phải hoạt động bền vững (Schreiner 2002; CGAP 2003), nhất là trong giai đoạn nền kinh tế vi mô, vĩ mô có nhiều biến động cùng với sự hội nhập sâu rộng, hòa nhịp và chịu tác động cùng nền kinh tế thế giới như hiện nay. Để đạt được sự bền vững, các tổ chức tài chính vi mô cần xác định được các yếu tố tác động để từ đó có những giải pháp điều chỉnh hoạt động kinh doanh phù hợp. Đã có nhiều nghiên cứu thực nghiệm được thực hiện nhằm xác định các yếu tố tác động đến sự bền vững của tổ chức tài chính vi mô (Nyamsogoro 2010; Cull và cộng sự 2007; Crombrugghe và cộng sự 2007; Schreiner 2002; Gonzalez 2007; Gregoire và Tuya 2006; Nguyễn Quỳnh Phương 2017). Tuy nhiên kết quả nghiên cứu về các yếu tố tác động đến sự bền vững của tổ chức tài chính vi mô chưa đạt được sự thống nhất. Có thể kế đến nghiên cứu của Crombrugghe và cộng sự (2007) cho rằng số lượng người vay trên mỗi nhân viên có tác động tích cực đến sự bền vững của tổ chức tài chính vi mô nhưng nghiên cứu của Nyamsogoro (2010) lại cho thấy kết quả ngược lại. Khi đánh giá tác động của yếu tố chi phí trên mỗi người vay đến sự bền vững, nghiên cứu của Nyamsogoro (2010) đã không tìm thấy bằng chứng về tác động của yếu tố này nhưng các nghiên cứu của Schreiner (2002), Moususmi and Swati (2016); Hạ Thị Thiều Dao và cộng sự (2018); Cull và cộng sự (2007) lại cho thấy gia tăng chi phí trên mỗi người vay sẽ có tác động tiêu cực đến sự bền vững của các tổ chức tài chính vi mô. Mâu thuẫn giữa các kết quả nghiên cứu lại xảy ra khi xem xét yếu tố kích cỡ khoản vay, các phát hiện của Nyamsogoro (2010); Gonzalez (2007); Gregoire và Tuya (2006); Schreiner (2002); Crombrugghe, Tenikue và Sureda (2007); Moususmi và Swati (2016) kết luận rằng các khoản vay lớn sẽ làm giảm chi phí hoạt động so với nhiều khoản vay nhỏ gộp lại, do đó tăng khả năng sinh lời. Tuy nhiên, các phát hiện trên mâu thuẫn với nghiên cứu của Cull