Luận án Tiến sĩ Tâm lí học: Thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:202

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu thực trạng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng, từ đó xây dựng khung lý luận về vấn đề và đưa ra một số khuyến nghị nâng cao sự thích ứng tâm lý. Để hiểu rõ hơn mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của bài viết này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tâm lí học: Thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -----o0o----- PHAN THỊ ĐỊNH THÍCH ỨNG TÂM LÝ VỚI TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH ĐƯA VÀO TRƯỜNG GIÁO DƯỠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÍ HỌC Chuyên ngành: Tâm lý học chuyên ngành Mã số: 9.31.04.01 Hà Nội – 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -----o0o----- PHAN THỊ ĐỊNH THÍCH ỨNG TÂM LÝ VỚI TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH ĐƯA VÀO TRƯỜNG GIÁO DƯỠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÍ HỌC Chuyên ngành: Tâm lý học chuyên ngành Mã số: 9.31.04.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS. Nguyễn Đức Sơn TS. Hoàng Anh Phước Hà Nội – 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Phan Thị Định
LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến PGS.TS Nguyễn Đức Sơn và TS Hoàng Anh Phước đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ tôi, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận án. Nhờ sự giúp đỡ, chỉ dạy sát sao, luôn đưa ra các yêu cầu cao về chất lượng và tiến độ nghiên cứu mà tôi đã nỗ lực để hoàn thành luận án của mình. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Chủ nhiệm khoa Tâm lý- Giáo dục và tập thể các thầy, cô, giảng viên khoa Tâm lý- Giáo dục, trường Đại học Sư phạm Hà Nội cùng các thầy cô giáo trong và ngoài khoa đã quan tâm, giúp đỡ và có những ý kiến đóng góp quý báu cho nghiên cứu của tôi. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám đốc Học viện Cảnh sát nhân dân; Các đồng chí lãnh đạo đạo khoa Tâm lý đã tạo điều kiện, hỗ trợ và giúp đỡ, động viên, khuyến khích tôi trong thời gian tôi làm luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình và hỗ trợ tận tâm của các đồng nghiệp, các đồng chí Cảnh sát khu vực, Cảnh sát Quản lý hành chính, Hiệu trưởng trường Giáo dưỡng số 2, số 3, các đồng chí thuộc Cục Cảnh sát Quản lý Trại giam, cơ sở giáo dục bắt buộc và trường giáo dưỡng, các anh/chị làm công tác xã hội ở các địa phương tôi làm khảo sát, các em đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng về địa phương cư trú, trung tâm dạy nghề nhân đạo KOTO đã hỗ trợ, giúp đỡ và hợp tác với tôi khi tiến hành điều tra, thu thập số liệu cũng như quan sát, phỏng vấn và có những hoạt động trải nghiệm thực tế tại đây. Tôi cũng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến những người bạn đã chia sẻ, động viên, hỗ trợ tôi khi gặp khó khăn trong nghiên cứu cũng như trong cuộc sống; giúp tôi vững tâm thực hiện nghiên cứu như mong muốn của mình. Bản thân tôi nhận thấy kinh nghiệm nghiên cứu của mình còn hạn chế do đó đề tài của tôi không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong được các thầy, cô và đồng nghiệp đóng góp ý kiến của mình để tôi hoàn thiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn
NHỮNG TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN Từ, cụm từ Được viết tắt thành An ninh Quốc gia ANQG Biện pháp xử lý hành chính BPXLHC Cảnh sát khu vực CSKV Cảnh sát quản lý hành chính CSQLHC Độ lệch chuẩn ĐLC Điểm trung bình ĐTB Trật tự an toàn xã hội TTATXH Trường Giáo dưỡng TGD
MỤC LỤC Nội dung Trang LỜI CAM ĐOAN i LỜI CẢM ƠN ii NHỮNG TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN iii MỤC LỤC iv DANH MỤC BẢNG v DANH MỤC HÌNH vi MỞ ĐẦU 1 Chương 1. LÝ LUẬN VỀ THÍCH ỨNG TÂM LÝ VỚI TÁI HÒA NHẬP 8 CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH ĐƯA VÀO TRƯỜNG GIÁO DƯỠNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 8 1.1.1. Hướng nghiên cứu sự thích ứng về nghề nghiệp, thích ứng lao động 8 1.1.2. Hướng nghiên cứu sự thích ứng với môi trường văn hóa, thích ứng xã hội 10 1.1.3. Nghiên cứu về thích ứng với tái hòa nhập cộng đồng 15 1.2. Lý luận về tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử 20 lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 1.2.1. Người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 20 1.2.2. Một số đặc điểm tâm lý của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành 22 chính đưa vào trường giáo dưỡng 1.2.3. Khó khăn của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào 24 trường giáo dưỡng 1.2.4. Tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành 26 chính đưa vào trường giáo dưỡng 1.3. Lý luận về thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành 30 xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 1.3.1. Khái niệm thích ứng tâm lý 30
1.3.2. Thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong 41 biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 1.3.3. Biểu hiện và mức độ thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của 44 người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 1.4. Các yếu tố ảnh hướng đến thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của 47 người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 1.4.1. Các yếu tố thuộc về chủ quan 47 1.4.2. Các yếu tố thuộc về khách quan 49 Tiểu kết chương 1 51 Chương 2. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 53 2.1. Địa bàn và khách thể nghiên cứu 53 2.1.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu 53 2.1.2. Khách thể nghiên cứu 53 2.2. Tổ chức nghiên cứu 55 2.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận 55 2.2.2. Giai đoạn nghiên cứu thực tiễn 56 2.2.3. Giai đoạn viết và hoàn thành luận án 57 2.3. Các phương pháp nghiên cứu 57 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu 57 2.3.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi 58 2.3.3. Phương pháp phỏng vấn sâu 61 2.3.4. Phương pháp quan sát 62 2.3.5. Phương pháp nghiên cứu trường hợp 62 2.3.6. Phương pháp thống kê toán học 63 2.3.7. Phương pháp chuyên gia 67 2.3.8. Phương pháp nghiên cứu hồ sơ, lý lịch 68
2.4. Phân tích các yếu tố dự báo ảnh hưởng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập 68 cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng Tiểu kết chương 2 70 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ THÍCH ỨNG TÂM LÝ 71 VỚI TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH ĐƯA VÀO TRƯỜNG GIÁO DƯỠNG 3.1.Thực trạng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành 71 xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 3.1.1. Đánh giá chung 72 3.1.2. Thực trạng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành 74 xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng về mặt nhận thức 3.1.3. Thực trạng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành 83 xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng về mặt thái độ 3.1.4.Thực trạng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành 93 xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng về mặt hành vi 3.1.5. Tương quan giữa các thành phần thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng 106 của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 3.1.6. So sánh mức độ thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người 109 chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng theo một số biến nhân khẩu học 3.2. Các yếu tố dự báo ảnh hưởng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của 117 người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 3.2.1. Các yếu tố gắn với cá nhân dự báo thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng 118 của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 3.2.2. Các yếu tố gắn với môi trường (khách quan) dự báo ảnh hưởng thích ứng 134 tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng
3.2.3. Tổng hợp mô hình các yếu tố dự báo ảnh hưởng thích ứng tâm lý với tái 145 hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 3.3. Nghiên cứu trường hợp thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của 148 người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng 3.3.1. Trường hợp thích ứng tâm lý ở mức độ cao 148 3.3.2. Trường hợp thích ứng tâm lý ở mức độ thấp 152 Tiểu kết chương 3 155 KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP VỀ TÂM LÝ HỌC 157 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 161 TÀI LIỆU THAM KHẢO 162 PHỤ LỤC 169
DANH MỤC BẢNG Nội dung Trang Bảng 2.1 Mô tả mẫu nghiên cứu 53 Bảng 2.2 Điểm trung bình và độ lệch chuẩn của thang và tiểu thang đo 63 Bảng 2.3 Mức độ thích ứng thể hiện ở các mặt biểu hiện 63 Bảng 3.1 Mức độ thích ứng tâm lý 72 Bảng 3.2 Thực trạng thích ứng nhận thức 76 Bảng 3.3 Thực trạng thích ứng nhận thức với hoạt động học tập 78 Bảng 3.4 Thực trạng thích ứng nhận thức với hoạt động lao động 80 Bảng 3.5 Thực trạng thích ứng thái độ trong quan hệ xã hội 87 Bảng 3.6 Thực trạng thích ứng thái độ trong sinh hoạt 87 Bảng 3.7 Thực trạng thích ứng thái độ trong hoạt động học tập 89 Bảng 3.8 Thực trạng thích ứng thái độ trong hoạt động lao động 91 Bảng 3.9 Thực trạng thích ứng hành vi trong quan hệ xã hội 96 Bảng 3.10 Thực trạng thích ứng hành vi trong sinh hoạt 96 Bảng 3.11 Thực trạng thích ứng hành vi trong hoạt động học tập 99 Bảng 3.12 Thực trạng thích ứng hành vi trong hoạt động lao động 101 Bảng 3.13 Tương quan giữa các khía cạnh thích ứng tâm lý 106 Bảng 3.14 So sánh mức độ thích ứng tâm lý 110 Bảng 3.15a Dự báo từng yếu tố thuộc về chủ quan tác động tới thích ứng tâm lý 119 Bảng 3.15b Dự báo các yếu tố thuộc về chủ quan tác động tới thích ứng tâm lý 127 Bảng 3.16a Dự báo từng yếu tố thuộc về khách quan tác động thích ứng tâm lý 135 Bảng 3.16b Dự báo từng yếu tố thuộc về khách quan tác động thích ứng tâm lý 142 Bảng 3.17 Tổng hợp mô hình các yếu tố dự báo 146
DANH MỤC HÌNH Nội dung Trang Hình 1.1 Mô hình thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp 50 hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng Hình 3.1 Biểu đồ phân bố theo mức độ thích ứng tâm lý 71 Hình 3.2 Biểu đồ theo mức độ điểm trung bình thích ứng tâm lý 73 Hình 3.3 Biểu đồ phân bố điểm trung bình thích ứng về mặt nhận thức 75 Hình 3.4 Biểu đồ điểm trung bình thích ứng về mặt thái độ 84 Hình 3.5 Biểu đồ phân bố điểm trung bình thích ứng về mặt thái độ 86 Hình 3.6 Biểu đồ điểm trung bình thích ứng về mặt hành vi 94 Hình 3.7 Biểu đồ phân bố điểm trung bình thích ứng về mặt hành vi 95
MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Mỗi loại hoạt động đều tiến hành theo phương thức và nội dung khác nhau, mỗi cộng đồng xã hội có chuẩn mực xã hội riêng đòi hỏi con người phải tiếp thu tri thức, hình thành kỹ năng kỹ xảo mới, biến đổi bản thân về các mặt nhận thức, thái độ, hành vi cho phù hợp với cộng đồng và hoạt động có hiệu quả. Trong Tâm lý học gọi đó là thích ứng tâm lý. Thích ứng tâm lý là khả năng và phương thức đặc thù để con người có thể tồn tại và phát triển trong xã hội luôn biến đổi và nhiều thách thức. Thích ứng giúp con người vượt qua những khó khăn, đạt được mục tiêu đã đề ra. Với mọi người trong xã hội, thay đổi môi trường sống đã khó khăn, đối với người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD trở về tái hòa nhập cộng đồng lại càng khó khăn. Họ gặp khó khăn từ gia đình đến xã hội, từ tâm lý đến điều kiện kinh tế, từ vị thế đến vai trò xã hội [32,tr.48]. Các em khó khăn trong giao tiếp đời thường với cả chính những người mà trước đây theo họ là “khá thân”, khó khăn trong việc tiếp cận tri thức và lao động. Về lý luận, đây là giai đoạn có nhiều xáo trộn về mặt tâm lý, đang định hình nhân cách [27, tr.381]; lại là đối tượng đã thực hiện hành vi sai lệch chuẩn mực xã hội do tâm lý tiêu cực điều khiển nên khi trở về chấp hành theo những chẩn mực xã hội gặp nhiều khó khăn. Về thực tiễn, những người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD khi trở về địa phương gặp rất nhiều trở ngại khi gia nhập vào các nhóm xã hội một phần do tự ti, mặc cảm; một phần là sự kỳ thị của cộng đồng người sống xung quanh [39,tr.54]. Hướng tới sự thích ứng với hoạt động và môi trường sống, mỗi cá nhân phải hình thành và rèn luyện những thuộc tính tâm lý cá nhân đảm bảo sự phù hợp với những yêu cầu và đòi hỏi của một hoạt động và chuẩn mực của cộng đồng nhất định. Tại các trường giáo dưỡng, dưới sự quản lý, tác động giáo dục, cảm hóa của cán bộ giáo viên và chương trình giáo dục, học sinh thường xuyên được quan tâm, bảo vệ, chăm sóc, giáo dục đặc biệt, giúp họ nhận rõ và sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh về thể chất và tinh thần, phấn đấu trở thành công dân có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, sớm hòa nhập cuộc sống bình thường trong mái ấm gia đình và cộng đồng xã hội [44,tr.36]. Tuy nhiên, sau khi chấp hành xong biện pháp xử lý
hành chính đưa vào trường giáo dưỡng nhiều em vẫn luôn thường trực một tâm lý tự ti, mặc cảm và "bất cần", sẵn sàng tái phạm trong bất cứ hoàn cảnh nào. Theo kết quả thống kê của Cục Cảnh sát Quản lý trại giam, Cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng từ năm 2015 đến hết ngày 30/11/2019, tổng số người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD trở về tái hòa nhập cộng đồng là 6.970 người [43], trung bình mỗi năm có 1.394 người trở về cộng đồng. Đây là một bộ phận công dân "tương lai" của đất nước, bộ phận công dân này có thể tác động tích cực hoặc tiêu cực đến tình hình ANTT nơi họ trở về cư trú, sinh sống. Vì vậy, tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD trong những năm qua đã, đang được quan tâm và đạt được những kết quả nhất định. Thực tiễn triển khai công tác này còn nhiều khó khăn, bất cập: tổ chức bộ máy của các cơ quan được giao nhiệm vụ trách nhiệm giúp đỡ tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD đang trong quá trình xây dựng, củng cố, nhất là ở cơ sở chưa được hoàn thiện; sự phối hợp giữa cơ quan chưa chặt chẽ [32, tr.46], xã hội còn có định kiến, kỳ thị, phân biệt đối xử… Đây chính là một trong những lý do cản trở quá trình tái hòa nhập cộng đồng dẫn đến tình trạng tái phạm ở người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng. Thực tế trong tổng số 1.040 người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD đã có 636 người tiếp tục có hành vi vi phạm pháp luật, bị xử lý hình sự và xử lý hành chính [44,tr.7]. Do đó, giúp cho người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng tái hòa nhập cộng đồng xã hội, thích ứng với môi trường sống vừa "cũ" vừa "mới" đối với họ là hoạt động phòng ngừa có “địa chỉ”, phòng ngừa trực tiếp nhất, có ý nghĩa trong phòng ngừa tội phạm, tái phạm tội. Từ những lí do trên, tác giả chọn nghiên cứu: “Thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng” làm đề tài luận án tiến sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD, từ đó xây dựng khung lý luận về vấn đề và đưa ra một số khuyến nghị nâng cao sự thích ứng tâm lý. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu Mức độ và biểu hiện thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng. 3.2. Khách thể nghiên cứu 168 Người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường Giáo dưỡng. 30 người làm công tác quản lý, giáo dục người chấp hành xong BPXLHC đưa vào TGD ở các địa phương nơi họ về sinh sống như: Cảnh sát khu vực, cán bộ Hội phụ nữ, người thân của họ. 4. Giả thuyết khoa học Hiện nay, người chấp hành xong BPXLHC đưa vào TGD về địa phương sinh sống thích ứng với cuộc sống tại các cộng đồng xã hội chưa cao, biểu hiện ở các mặt nhận thức, thái độ, hành vi qua các hoạt động học tập, lao động, quan hệ xã hội và sinh hoạt thường ngày. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng, tác giả nghiên cứu đã xếp vào nhóm những yếu tố thuộc về chủ quan và nhóm những yếu tố thuộc về khách quan. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng khung lý luận về thích ứng, tái hòa nhập cộng đồng và các biểu hiện của thích ứng với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD . 5.2. Nghiên cứu thực trạng biểu hiện, mức độ và các yếu tố ảnh hưởng tới sự thích ứng với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD. 5.3. Đề xuất một số gải pháp về tâm lý học nhằm nâng cao sự thích ứng với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong BPXLHC đưa vào TGD. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Phạm vi về đối tượng nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu thích ứng tâm lý như là quá trình chủ động, biến đổi bản thân cá nhân để có được sự cân bằng với môi trường sống. Do vậy, đề tài nghiên cứu mức độ và biểu hiện thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng ở người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng thông qua các mặt: nhận thức, thái độ, hành vi và những yếu tố ảnh hưởng đến sự thích ứng đó.
6.2. Phạm vi về thời gian nghiên cứu Đề tài được triển khai nghiên cứu trong 4 năm 2017 - 2020. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu - Nguyên tắc phát triển Thích ứng với tái hòa nhập cộng đồng của người đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng được xem như là một phạm trù thay đổi trong từng giai đoạn từ khi họ chấp hành xong Quyết định xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng về sinh sống tại địa phương. - Nguyên tắc hoạt động Đề tài được tiến hành phân tích thực tiễn, xuất phát từ quan điểm cho rằng tâm lý con người được hình thành trong hoạt động và giao tiếp và có nguồn gốc từ môi trường sống. Mà thích ứng là một tất yếu đối với người đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng tái hòa nhập cộng đồng xã hội. Do đó, muốn tìm hiểu rõ về thích ứng trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người đã chấp hành xong Quyết định xử lý hành chính phải nghiên cứu thông qua hoạt động thực tiễn của họ. - Nguyên tắc tiếp cận hệ thống Con người là một thực thể xã hội nên hành vi của họ chịu sự chi phối, ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác nhau- yếu tố tâm lý cá nhân và yếu tố xã hội. Khi nghiên cứu thích ứng trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng, chúng tôi luôn đặt trong mối quan hệ với môi trường, với nhóm xã hội mà họ tham gia với tư cách thành viên. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu Để xác định nội dung các khái niệm cơ bản, hình thành giả thuyết khoa học, khái quát kết quả thu được từ các phương pháp cụ thể khác, xây dựng mô hình lý luận của đề tài nghên cứu chúng tôi tiến hành sưu tầm, đọc, phân tích, tổng hợp hóa và khái quát hóa những lý thuyết, những công trình nghiên cứu trong và ngoài nước được đăng tải trên các
sách, báo, tạp chí về những vấn đề liên quan đến thích ứng ở người đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng. 7.2.2. Phương pháp quan sát Đề tài sử dụng phương pháp quan sát trực tiếp từ các hoạt động sống của người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD qua các hoạt động học tập, lao động, quan hệ xã hội và sinh hoạt. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia Trong khuôn khổ luận án, phương pháp chuyên gia được sử dụng cả trong nghiên cứu lý luận nhằm tranh thủ ý kiến đóng góp của các chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực tâm lý học và giáo dục đối tượng đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng về nội dung nghiên cứu lý luận và thực tiễn của luận án. 7.2.4. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Đây là phương pháp sử dụng chủ yếu trong đề tài nhằm tìm hiểu thực trạng mức độ thích ứng của người đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng; mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tới quá trình thích ứng của họ. Trên cơ sở đó xác định yếu tố nào có ảnh hưởng nhiều nhất tới quá trình thích ứng của họ. 7.2.5. Phương pháp nghiên cứu hồ sơ, lý lịch Hồ sơ là tài liệu lưu giữ nhiều thông tin quan trọng, chi tiết như hoàn cảnh gia đình, tiền sự, hành vi vi phạm mà họ đã thực hiện nên đề tài chỉ tiến hành nghiên cứu hồ sơ của một số trường hợp cần thiết phục vụ cho việc phỏng vấn sâu và nghiên cứu điển hình. 7.2.6 Phương pháp nghiên cứu trường hợp - Mục đích: Nghiên cứu sâu hơn về nhận thức, thái độ và hành vi của người đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng; tìm hiểu nguyên nhân cản trở họ chưa tích cực với cuộc sống, giúp họ tạo dựng được niềm tin vào bản thân và cộng đồng, tích cực tham gia vào các quan hệ xã hội, học tập và lao động. - Phương pháp: phỏng vấn sâu, quan sát, tham vấn cá nhân.
- Khách thể: Chúng tôi nghiên cứu 02 trường hợp điển hình (Chọn trong số những người đã chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng đã được điều tra bằng bảng hỏi). - Địa điểm tiến hành: tại địa chỉ cụ thể của người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD sinh sống. 7.2.7. Phương pháp phỏng vấn sâu. Tiến hành phỏng vấn sâu với người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD, cán bộ là Cảnh sát khu vực, Cảnh sát hình sự, tổ trưởng tổ dân phố, cán bộ của các tổ chức đoàn thể ở địa phương nơi cư trú của người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD về sinh sống nhằm đưa ra một số biện pháp góp phần nâng cao sự thích ứng tâm lý, tái hòa nhập cộng đồng của khách thể nghiên cứu. 7.2.8. Phương pháp thống kê toán học Đề tài được sử dụng phương pháp xử lý số liệu SPSS để xác định mối tương quan giữa các mặt, ảnh hưởng của các yếu tố, kiểm tra độ tin cậy của các biến, chạy và kiểm tra tần số, vẽ biểu đồ. 8. Đóng góp mới của luận án 8.1. Về lý luận - Tác giả khái quát một số xu hướng nghiên cứu về thích ứng nói chung và thích ứng tâm lý nói riêng, một số nghiên cứu về tái hòa nhập cho các đối tượng cần được chú ý, giúp đỡ trên thế giới và ở Việt Nam. Từ đó tác giả xây dựng được cơ sở lý luận về thích ứng tâm lý ở đối tượng có tính đặc thù- người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường Giáo dưỡng trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng. Tác giả đã chỉ rõ các biểu hiện và nội dung của thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng ở người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD. Đề tài xác định được nội dung của một số yếu tố dự báo thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng ở người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD bao gồm các yếu tố thuộc về chủ quan và các yếu tố thuộc về khách quan. - Kết quả nghiên cứu của luận án một mặt sẽ cung cấp những thông tin quan trọng và mới mẻ trong những vấn đề lý luận và khẳng định sự cần thiết về thích ứng nói chung
và sự thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng cho tất cả các đối tượng chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính. 8.2. Về thực tiễn Đề tài chỉ ra thực trạng thích ứng với tái hòa nhập cộng đồng ở người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng thông qua các nội dung và mặt biểu hiện. Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo trong các nhà trường, Học viện Công an nhân dân; các viện nghiên cứu xã hội và các khoa xã hội, khoa Tâm lý các nhà trường; các nhà nghiên cứu về tâm lý học pháp lý, tâm lý học tội phạm, cán bộ làm công tác quản lý, giáo dục tại các địa bàn cơ sở... để có thêm kênh thông tin và kiến thức về thích ứng tâm lý người chấp hành xong biện pháp XLHC đưa vào TGD. Từ đó có biện pháp nâng cao hơn nữa khả năng thích ứng tâm lý của nhóm khách thể này. 9. Cầu trúc của Luận án Ngoài phần mở đầu, Kết luận, Danh mục công trình của tác giả liên quan đến luận án, tài liệu tham khảo và phần phụ lục Luận án được cấu trúc theo 3 chương: Chương 1. Lý luận về thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng Chương 2. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu Chương 3. Kết quả nghiên cứu thực tiễn thích ứng tâm lý với tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng
Chương 1. LÝ LUẬN VỀ THÍCH ỨNG TÂM LÝ VỚI TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH ĐƯA VÀO TRƯỜNG GIÁO DƯỠNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Hướng nghiên cứu sự thích ứng nghề nghiệp, thích ứng lao động E. A. Ermolaeva năm 1969 nghiên cứu “Đặc điểm của sự thích ứng xã hội và nghề nghiệp của sinh viên tốt nghiệp trường sư phạm”. Trong công trình này tác giả đã đưa ra khái niệm thích ứng và chỉ số đặc trưng với thích ứng nghề nghiệp của những sinh viên tốt nghiệp trường sư phạm. Theo bà, “thích ứng nghề nghiệp là một quá trình thích nghi của con người với đặc điểm và điều kiện lao động tập thể nhất định”. Bà đưa ra bốn chỉ số khách quan và ba chỉ số chủ quan của sự thích ứng nghề nghiệp. Bốn chỉ số khách quan: chất lượng công việc, trình độ tay nghề, uy tín của cá nhân trong tập thể, sự tuân thủ kỷ luật lao động và ba chỉ số chủ quan là: thái độ hài lòng với công việc, điều kiện làm việc, mối quan hệ với người khác trong tập thể. Bà cũng chỉ ra những thời điểm thích ứng xuất hiện, đó là: “ Khi làm quen với những điều kiện mới đó kéo theo những sự tiêu tốn sức lực nhất định”. Mặc dù chỉ nghiên cứu lĩnh vực thích ứng lao động nhưng ý kiến của E. A. Ermolaeva góp phần làm sáng tỏ thêm lý luận về thích ứng nhất là vấn đề chỉ số của sự thích ứng [dẫn theo 28]. Năm 1979 A.I Serbacov và A.B. Mudric với công trình “Sự thích ứng nghề nghiệp của thầy giáo” cũng gần giống quan điểm của E.A. Ermolaeva nhưng nhấn mạnh sự làm quen với điều kiện và đặc điểm lao động cũng được xem là quá trính thích ứng. “Thích ứng nghề nghiệp của người thầy giáo là quá trình thích nghi với những điều kiện thực tế của hoạt động sư phạm thể hiện ở thầy giáo khi mới vào công tác ở trường phổ thông”. Hai tác giả đã đưa ra cái nhìn chung về sự thích ứng tâm lý với nghề dạy học, đồng thời phân tích các yếu tố chủ quan và các yếu tố khách quan có ảnh hưởng đến thích ứng nghề nghiệp [dẫn theo 30]. Khi con người thích ứng với nghề nghiệp, họ sẽ chủ động hơn, tích cực hơn trong công việc, an tâm phấn khởi, say mê, dồn hết tâm trí, khả năng của mình vào hoạt động và lúc này họ sẽ dễ dàng thực hiện công việc, tăng khả năng sáng tạo và hiệu suất lao động.
Năm 1983 với quan điểm “thích ứng nghề nghiệp là giai đoạn cuối cùng cho việc hướng nghiệp, quá trình này diễn ra từ khi học phổ thông và bao gồm việc nắm kỹ năng, kỹ xảo cần thiết, kỹ năng định hướng nhanh chóng quá trình hành động” của N.I. Klalughin mà về sau hai nhà nghiên cứu tâm lý học là Ia.P. Colomiski và E.A.Panco đã phân biệt rõ hai loại thích ứng: thích ứng sinh lý và thích ứng tâm lý- xã hội. Thích ứng sinh lý diễn ra như một tự động hóa khi môi trường thay đổi, sự thay đổi này không kèm theo hành động có mục đích của chủ thể tâm lý [dẫn theo 66, tr.56]. Thích ứng tâm lý- xã hội là một quá trình biến đổi tích cực mà để có được nó chủ thể cần biểu hiện những nỗ lực chuyên biệt; mặt khác mối quan hệ giữa con người với môi trường trong thích ứng tâm lý- xã hội khác hẳn thích ứng sinh lý, đó là quan hệ hai chiều trong đó không chỉ hoàn cảnh tác động lên con người mà con người tác động trở lại hoàn cảnh, tự mình thay đổi hoàn cảnh xã hội. M.V. Vôlanen- nhà tâm lý học Ba Lan quan tâm đến vấn đề thích ứng nghề nghiệp và tâm thế xã hội đối với việc làm của thanh niên. Kết quả nghiên cứu của tác giả cho thấy giữa việc học và lao động nghề của thanh niên là thời gian chuyển tiếp có thể kéo dài từ 5 – 7 năm, được đặc trưng bởi hàng loạt các sự kiện như: những công việc tạm thời, thất nghiệp, thậm chí cả sự thay đổi nghề [dẫn theo 38]. Ở một khía cạnh khác, Holland nghiên cứu sự phù hợp của các hình thái, các kiểu nhân cách với môi trường nghề nghiệp tương ứng. Theo ông tính cách phù hợp với môi trường nghề tương ứng sẽ hạn chế rất nhiều những rủi ro mà con người gặp phải trong công việc, đẩy nhanh quá trình thích ứng nghề [dẫn theo 38, tr.79]. Năm 1979, A.E.Golomstooc khi nghiên cứu về “Sự lựa chọn nghề nghiệp và giáo dục nhân cách cho học sinh”, tác giả đã không sử dụng thuật ngữ “thích ứng” (Адаптация) mà sử dụng thuật ngữ “thích hợp” (Пригодностъ) để nói về sự thích nghi của con người với nghề nghiệp. Trong đó, tác giả xem thích ứng là một quá trình bắt đầu từ nhận thức đến hành động và đặc biệt nhấn mạnh đến mặt thái độ của quá trình thích hợp nghề nghiệp và coi đó như là một thuộc tính của nhân cách. Ông viết: “ Sự thích ứng nghề nghiệp được thể hiện ở chỗ con người lĩnh hội và thực hiện lao động có kết quả, đồng thời thể hiện tình cảm thỏa mãn với công việc của mình” [14,tr.121]. Ngoài ra, ông cũng nêu lên lý thuyết về sự thích ứng nghề nghiệp phù hợp với những tài liệu thực nghiệm của tâm lí học hiện đại. Tuy