Luận án Tiến sỹ Ngữ Văn: Truyện truyền kỳ Việt Nam thời trung đại - Diện mạo và đặc trưng nghệ thuật

Chia sẻ: Han Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:196

Thêm vào BST

Báo xấu

127
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án không nhằm trình bày giá trị nội dung, hình thức nghệ thuật của từng tác phẩm riêng lẻ mà chủ yếu đi sâu nghiên cứu phương thức phản ánh hiện thực của văn học truyền kỳ nói chung, những giai tầng xã hội mà văn học truyền kỳ phản ánh cùng đặc trưng nghệ thuật thể loại truyền kỳ. Mục đích của việc nghiên cứu này là nhằm phục dựng diện mạo, nêu bật những giá trị của thể loại truyền kỳ, qua đó góp phần nêu lên những đặc trưng nghệ thuật của thể loại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sỹ Ngữ Văn: Truyện truyền kỳ Việt Nam thời trung đại - Diện mạo và đặc trưng nghệ thuật

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ DƢƠNG KHẮC MINH TRUYỆN TRUYỀN KỲ VIỆT NAM THỜI TRUNG ĐẠI: DIỆN MẠO VÀ ĐẶC TRƢNG NGHỆ THUẬT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN HÀ NỘI - 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ DƢƠNG KHẮC MINH TRUYỆN TRUYỀN KỲ VIỆT NAM THỜI TRUNG ĐẠI: DIỆN MẠO VÀ ĐẶC TRƢNG NGHỆ THUẬT CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM MÃ SỐ: 09.22.01.21 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Công Lý HÀ NỘI - 2019
LỜI CÁM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện luận án, tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu của quý thầy cô và của tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Công Lý, người thầy đã định hướng đề tài, tận tình hướng dẫn cho tôi trong một thời gian dài học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin chân thành tri ân Quý thầy cô lãnh đạo Khoa Văn học và Học viện Khoa học Xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam; Quý thầy cô đã giảng dạy các chuyên đề thuộc chuyên ngành Văn học Việt Nam đã trao truyền nhiều tri thức quý báu và tạo điều kiện cho tôi khi thực hiện đề tài. Xin được biết ơn đấng sinh thành và người bạn đời cùng các bạn bè đồng nghiệp đã luôn đồng hành và là điểm tựa vững chắc để tôi hoàn thành luận án này. Trân trọng tri ân tất cả. Hà Nội, ngày 25/4/2016 – 20/12/2017 Tác giả luận án Lê Dƣơng Khắc Minh
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Nguyễn Công Lý. Những số liệu khảo sát và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trên bất cứ tài liệu nào. Những trích dẫn có chú thích với xuất xứ rõ ràng. Nếu sai trái tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày 25/4/2016 – 20/12/2017 Tác giả luận án Lê Dƣơng Khắc Minh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của luận án .................................................. 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 4 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................................... 4 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn .................................................................................. 5 6 . Đóng góp mới của luận án ................................................................................... 5 7. Cấu trúc luận án .................................................................................................... 6 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH DỊCH THUẬT VÀ NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỆN TRUYỀN KỲ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM .............................................. 8 1.1. Quá trình truyền bản nguyên tác Truyền kỳ mạn lục ................................... 8 1.2. Tình hình giới thiệu, dịch thuật và đánh giá Truyền kỳ mạn lục từ cuối thế kỷ XIX trở về trƣớc ................................................................................................... 9 1.3. Tình hình dịch thuật và nghiên cứu truyện truyền kỳ từ đầu thế kỷ XX đến năm 1975 .................................................................................................................... 11 1.4. Tình hình dịch nghiên cứu truyện truyền kỳ từ sau năm 1975 đến nay .... 13 * Tiểu kết ................................................................................................................. 23 CHƢƠNG 2. KHÁI NIỆM, TIÊU CHÍ XÁC LẬP, NGUỒN GỐC VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN TRUYỆN TRUYỀN KỲ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM ................................................................................................................ 24 2.1. Khái niệm Truyện truyền kỳ .......................................................................... 24 2.2. Truyện truyền kỳ khu vực Đông Á và vai trò của Tiễn đăng tân thoại trong tiến trình phát triển thể loại truyền kỳ khu vực Đông Á............................................................... 26 2.3. Quá trình hình thành và phát triển của truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam ..... 33 2.4. Xác lập tiêu chí truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam và phạm vi tác phẩm đƣợc khảo sát ............................................................................................................ 35 * Tiểu kết ................................................................................................................. 36 CHƢƠNG 3. ĐẶC TRƢNG TRUYỆN TRUYỀN KỲ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM TỪ GÓC NHÌN VĂN HÓA TÂM LINH ............................................................... 37 3.1. Khái niệm Văn hóa tâm linh............................................................................. 37 3.2. Cơ sở hình thành yếu tố tâm linh trong văn hóa Việt Nam .......................... 39
3.3. Cơ sở hình thành yếu tố tâm linh trong truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam .................................................................................................................................... 45 3.4. Biểu hiện của yếu tố tâm linh trong truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam . 50 3.5. Ý nghĩa của yếu tố tâm linh trong truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam ... 93 * Tiểu kết ................................................................................................................. 98 CHƢƠNG 4. ĐẶC TRƢNG TRUYỆN TRUYỀN KỲ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM TỪ GÓC NHÌN NGHỆ THUẬT VÀ TỪ MỐI QUAN HỆ VỚI TRUYỆN TRUYỀN KỲ KHU VỰC ĐÔNG Á ...................................................................... 100 4.1. Các kiểu kết cấu truyện truyền kỳ ................................................................ 100 4.2. Nghệ thuật xây dựng hình tƣợng nhân vật .................................................. 102 4.3. Nghệ thuật miêu tả thế giới siêu nhiên ......................................................... 111 4.4. Không gian và thời gian trong truyện truyền kỳ ........................................ 114 4.5. Môtip dân gian đƣợc sử dụng trong truyện truyền kỳ ............................... 117 4.6. Tƣơng đồng và dị biệt giữa truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam với truyện truyền kỳ khu vực Đông Á ...................................................................................... 132 * Tiểu kết ................................................................................................................ 150 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 152 MỘT SỐ CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................................................................................. 155 TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................... 157 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 166
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn học Việt Nam thời trung đại là một nền văn học mà trong đó, thơ ca (vận văn) nổi trội, có nhiều thành tựu hơn so với biền văn và tản văn. Bởi thế, các tác phẩm văn xuôi trong thời kì này dù đã có nhiều thành tựu nghiên cứu nhưng xét đến cùng vẫn chưa đầy đủ để hoàn thiện bức tranh lịch sử văn học dân tộc. Trong kho tàng văn học phong phú, đa dạng ấy có một bộ phận khá lớn được viết bằng chữ Hán. Từ sau chiến công hiển hách của Ngô Quyền trên sông Bạch Đằng, cùng với việc tích cực xây dựng một nhà nước độc lập tự chủ, dân tộc ta đã vay mượn chữ Hán như là một yếu tố để tạo lập nền văn hoá nước nhà; là một chuyển ngữ cần thiết để tạo lập nền văn học mới. Cho nên, kho tàng văn học trong đó có truyện văn xuôi chữ Hán còn được xem như di sản tinh thần và văn hóa dân tộc. Nghiên cứu truyện văn xuôi Hán - Việt, trong đó có truyện truyền kỳ, một bộ phận của văn học dân tộc, sẽ góp phần tìm hiểu di sản văn hóa văn học của dân tộc ta. Truyện truyền kỳ là một trong các thể loại của văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại. Truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam vốn tiếp thu từ thể loại truyện kỳ ảo Trung Quốc cổ trung đại nhưng lại có một quá trình hình thành và phát triển nội sinh gắn liền với nền văn hóa và văn học dân tộc, đặc biệt là với văn học dân gian và văn xuôi lịch sử; phản ánh nhiều vấn đề quan trọng của đời sống hiện thực và có ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của văn học dân tộc. Sự ra đời của thể loại truyện truyền kỳ đã khẳng định bước phát triển nhảy vọt về chất của văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại. Nhưng hơn hết, tất cả các tác phẩm truyền kỳ đều làm nổi bật lên trí tuệ, khí phách, phẩm chất và tâm hồn con người Việt Nam. Với biên độ phản ánh và tiếp nhận rộng, các tác phẩm truyền kỳ trung đại thực sự đã tái hiện lại bức tranh hiện thực và hình ảnh đời sống con người Việt Nam. Từ trước đến nay, truyện truyền kỳ Việt Nam ít nhiều đã được các nhà nghiên cứu quan tâm tìm hiểu, đã đạt được những thành tựu đáng kể nhưng ý kiến khác nhau vẫn còn, thậm chí trên những vấn đề rất cơ bản, chẳng hạn xác lập danh mục tác phẩm truyền kỳ, chọn thiện bản để dịch và giới thiệu, nhận định về vị trí, vai trò của thể loại này trong lịch sử văn học Việt Nam... Tình trạng trên đã ảnh hưởng không nhỏ tới việc nhận định đúng và đủ diện mạo, thành tựu của tác phẩm truyền kỳ theo đặc trưng thể loại của nó. 1
Bên cạnh đó, trong những năm gần đây, truyện truyền kỳ là một thể loại văn học rất được các nhà nghiên cứu trong khu vực Đông Á (Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam) chú ý tìm hiểu. Thể loại này còn thu hút rất nhiều học giả đến từ các nước phương Tây nghiên cứu. Những vấn đề về truyện truyền kỳ khu vực Đông Á mà các học giả thường tập trung nghiên cứu là đánh giá lại các tác phẩm truyền kỳ có ảnh hưởng lớn đến khu vực Đông Á nói chung và mỗi nước nói riêng. Bên cạnh đó, các học giả còn so sánh các tác phẩm truyền kỳ tiêu biểu của mỗi nước để thấy được mối giao lưu, ảnh hưởng và sự tiếp thu sáng tạo của các nước đó. Không dừng lại ở đó, các nhà nghiên cứu còn đi sâu tìm hiểu yếu tố kỳ và ảo trong truyện truyền kỳ để thấy được những đóng góp của nó cho văn học hiện đại và hậu hiện đại. Do đó, rất cần có những cố gắng đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống mảng di sản văn học đang còn nhiều vấn đề này, từ việc xác lập tiêu chí của truyền kỳ, đến việc xác lập danh mục và nghiên cứu các vấn đề văn bản học của truyền kỳ,... để từ đó phân tích, đánh giá một cách khoa học hơn nhằm dựng lại diện mạo và chỉ ra những nét đặc trưng nghệ thuật truyện truyền kỳ Việt Nam thời trung đại. Đề tài luận án của chúng tôi hình thành trên cơ sở nhận thức này. 2. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Từ trước đến nay việc nghiên cứu truyện truyền kỳ thường đóng khung trong từng tác phẩm cụ thể, mang tính đơn lẻ và ít dựa trên một tiêu chí thống nhất nào. Bởi vậy, mục tiêu đầu tiên đặt ra cho luận án là dựa vào những đặc trưng cơ bản của những tác phẩm có chứa đựng yếu tố kỳ lạ, hoang đường, để rút ra những tiêu chí thích hợp cho loại truyện truyền kỳ, tiến tới xác định danh mục về nó. Dựa vào danh mục tác phẩm đã được xác lập, chúng tôi sẽ tiến hành nhận xét, đánh giá tổng quát về thể loại thuộc văn học trung đại này. Luận án không nhằm trình bày giá trị nội dung, hình thức nghệ thuật của từng tác phẩm riêng lẻ mà chủ yếu đi sâu nghiên cứu phương thức phản ánh hiện thực của văn học truyền kỳ nói chung, những giai tầng xã hội mà văn học truyền kỳ phản ánh cùng đặc trưng nghệ thuật thể loại truyền kỳ. Mục đích của việc nghiên cứu này là nhằm phục dựng diện mạo, nêu bật những giá trị của thể loại truyền kỳ, qua đó góp phần nêu lên những đặc trưng nghệ thuật của thể loại. Ngoài ra, luận án còn dựng lại bức tranh hình thành và phát triển của thể loại này ở khu vực Đông Á trong bối cảnh giao lưu, sáng tạo. 2
Đề tài còn mang tính nghiệp vụ sư phạm bởi các tác phẩm thuộc thể loại truyện truyền kỳ và truyện ký mang yếu tố truyền kỳ trong văn học trung đại Việt Nam hiện đã được đưa vào giảng dạy tương đối nhiều trong chương trình Ngữ văn ở các bậc Trung học cơ sở, Trung học phổ thông, Cao đẳng và Đại học. 2.2. Nhiệm vụ của luận án Trong việc nghiên cứu các thể loại văn học ở nước ta hiện nay, truyền kỳ chưa được quan tâm đúng mức. Nó còn bị gộp chung, đánh đồng với nhiều thể loại văn học khác như: bút ký, chí quái, hay gọi chung là văn tự sự. Nhiệm vụ trước tiên của luận án là phải xác lập cho được một tiêu chí khả dĩ nhận diện được loại tác phẩm truyền kỳ. Đây có thể coi là một nhiệm vụ có tính chất mấu chốt và là cơ sở cho những công việc nghiên cứu tiếp theo. Trong việc xây dựng tiêu chí, chúng tôi chủ trương kế thừa thích đáng những thành tựu của người đi trước, đặc biệt là những thành tựu của các nhà nghiên cứu Trung Quốc, Việt Nam vì như chúng ta đã biết, chính truyện truyền kỳ Trung Quốc đã ảnh hưởng trực tiếp tới truyện truyền kỳ Việt Nam và các nước trong khu vực Đông Á. Việc xây dựng tiêu chí phải bắt đầu bằng thao tác thống kê, phân tích, tổng hợp ý kiến của các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, từ đó rút ra những yếu tố thích hợp, cộng với ý kiến riêng của chúng tôi, làm thành tiêu chí cho việc nhận diện các tác phẩm truyền kỳ và thống kê danh mục các truyện phù hợp với tiêu chí để khảo sát. Sau khi đã có danh mục truyện, xuất phát từ đặc trưng thể loại, luận án sẽ khảo sát các tác phẩm với từng câu chuyện. Nhiệm vụ này bắt đầu từ công việc tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển của thể truyền kỳ trong văn học trung đại Việt Nam cần nắm được: hoàn cảnh, thời điểm truyện truyền kỳ được truyền vào Việt Nam; các giai đoạn phát triển của thể truyền kỳ trong văn học trung đại Việt Nam; đội ngũ sáng tác... Chúng tôi cũng tìm hiểu về nội dung (đi sâu phân loại hệ thống nhân vật), nghệ thuật (thể văn, bố cục, giọng điệu, không - thời gian nghệ thuật, ngôn ngữ…), phương thức phản ánh hiện thực xã hội của truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam, nắm chắc các phương diện biểu hiện (qua phân tích văn bản), từ đó chỉ ra chỗ nào ảnh hưởng từ Trung Quốc, chỗ nào chỉ có riêng ở Việt Nam, đồng thời nêu bật các giá trị của nội dung. Từ đó, chúng tôi tiến đến tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển nội dung, nghệ thuật của truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam trong mối quan hệ với các nước trong khu vực Đông Á. 3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài là tìm hiểu diện mạo và đặc trưng nghệ thuật của truyện truyền kỳ, truyện ngắn có yếu tố truyền kỳ trong văn học Việt Nam thời trung đại (thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX) như: Việt điện u linh tập, Lĩnh Nam chích quái lục, Thiền uyển tập anh ngữ lục, Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục, Truyền kỳ tân phả, Tân truyền kỳ lục, Lan Trì Kiến văn lục… Bên cạnh những bản dịch từng tác p34hẩm riêng lẻ thì những tác phẩm trên được các nhà nghiên cứu giới thiệu trong các tuyển tập như: Truyện truyền kỳ Việt Nam (3 tập) do Nguyễn Huệ Chi (chủ biên), Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam do Trần Nghĩa (chủ biên)… Để tìm hiểu các tác phẩm thấu đáo hơn, chúng tôi không dừng ở việc nghiên cứu văn bản các tác phẩm trong nước mà còn mở rộng tìm hiểu, đối sánh với văn bản tác phẩm của một số nước trong khu vực cùng thời kỳ để có cái nhìn toàn diện về truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, chúng tôi chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: - Phƣơng pháp loại hình: nghiên cứu truyện truyền kỳ theo loại hình thể loại, đặc trưng thể loại. Đây là phương pháp chủ yếu được luận án sử dụng. - Phƣơng pháp thống kê – phân loại: Chủ yếu dựa vào các bản dịch của các dịch giả uy tín và các công trình nghiên cứu chuyên sâu được công bố rộng rãi để thống kê và phân loại các phương diện như: nội dung, nghệ thuật; lượng văn bản qua từng giai đoạn… để xác lập tiêu chí và đưa ra những nhận xét, đánh giá khách quan về từng văn bản truyện truyền kỳ trong mỗi tác phẩm. - Phƣơng pháp so sánh – đối chiếu: Đối chiếu trên hai bình diện đồng đại và lịch đại để thấy được những nét tương đồng và dị biệt giữa truyền kỳ trung đại Việt Nam với truyền kỳ trung đại Trung Quốc, Triều Tiên… - Phƣơng pháp cấu trúc – hệ thống: Nghiên cứu truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam trên các phương diện nội dung, nghệ thuật trong tính chỉnh thể đặc trưng về mặt thể loại, cũng như đặt nó trong quá trình sáng tác, phát triển của các thể loại khác thuộc văn học trung đại Việt Nam. 4
- Thi pháp học: Vận dụng cái nhìn mới vào trong nghiên cứu văn bản truyện truyền kỳ trung đại theo từng phương diện như: con người, thời gian nghệ thuật, không gian nghệ thuật... Trong các phương pháp trên thì phương pháp loại hình, phương pháp thống kê - phân loại và phương pháp so sánh - đối chiếu là những phương pháp được luận án sử dụng chủ yếu, các phương pháp còn lại dùng để bổ trợ khi thực hiện đề tài. 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Luận án sẽ đem lại một cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn về thể loại truyện truyền kỳ thời trung đại, đặc biệt là những nét riêng chỉ có ở truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam, như: tư tưởng yêu nước, tư tưởng nhân văn, cảm hứng thế sự, mà những nét riêng này không thể nhầm lẫn với truyện truyền kỳ của các nước khác trong khu vực. Đồng thời, luận án cũng chỉ ra quá trình hình thành, phát triển đỉnh cao và thoái trào của thể loại văn học độc đáo này. Luận án, qua việc khai thác các giá trị nội dung và nghệ thuật, cho thấy các tác phẩm truyền kỳ trung đại Việt Nam đã phản ánh xã hội đương thời một cách chân thật nhưng gián tiếp nhằm thoát khỏi sự kiểm soát của chính quyền. Yếu tố kỳ ảo cùng bút pháp ghi chép truyện của các tác giả đã tạo nên sức hấp dẫn cho các truyện truyền kỳ. Qua đó, chúng ta còn hiểu thêm về các lớp trầm tích văn hóa ẩn tàng bên trong tác phẩm văn học. Đây cũng chính là nét độc đáo của thể loại truyền kỳ ở các nước trong khu vực đồng văn Hán ngữ. 6. Đóng góp mới của luận án Trên cơ sở trình bày tổng quan về tình hình dịch thuật, nghiên cứu về truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam từ trước đến nay; tìm hiểu khái niệm của thể loại, nguồn gốc và quá trình phát triển của thể loại trong khu vực Đông Á nói chung, Việt Nam nói riêng, luận án đã nêu lên tiêu chí với những thống kê phân loại để xác lập các văn bản truyện truyền kỳ trong văn học Việt Nam. Luận án đã nêu lên đặc trưng truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam từ góc nhìn văn hoá tâm linh từ việc tìm hiểu khái niệm, trình bày cơ sở hình thành yếu tố tâm linh trong truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam, chỉ ra những biểu hiện của yếu tố tâm linh trong truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam như tín ngưỡng thờ Mẫu – hình tượng những người Mẹ trong truyện truyền kỳ, cái chết, giấc mộng, điềm báo, cầu cúng, khấn vái, sự linh ứng, hồn ma và sự hóa kiếp. 5
Luận án còn chỉ ra đặc trưng truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam từ góc nhìn nghệ thuật biểu hiện như: các kiểu kết cấu, xây dựng hình tượng nhân vật, miêu tả thế giới siêu nhiên, không gian và thời gian trong mỗi câu chuyện, sử dụng các môtip dân gian. Cuối cùng, luận án còn nêu lên những nét khái quát, cơ bản nhất những điểm tương đồng và dị biệt của giữa truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam với truyện truyền kỳ khu vực Đông Á trong cái nhìn đối sánh. 7. Cấu trúc luận án Luận án ngoài phần Mở đầu giới thuyết những vấn đề chung, trọng tâm của luận án được dàn dựng thành 4 chương như sau: Chương 1. Tổng quan tình hình dịch thuật và nghiên cứu về truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam. Chương này luận án tổng thuật lại những thành tựu của các nhà nghiên cứu đi trước, là tiền đề để luận án kế thừa, từ đó bổ sung những kết quả nghiên cứu mới. Chương 2. Khái niệm, nguồn gốc, quá trình hình thành, phát triển và tiêu chí xác lập truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam. Chương này luận án sẽ trình bày khái niệm thể loại, chỉ ra nguồn gốc và trình bày quá trình hình thành và phát triển cùng xác lập tiêu chí của truyện truyền kỳ văn học trung đại Việt Nam. Chương 3. Đặc trưng truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam từ góc nhìn văn hóa tâm linh. Chương này luận án sẽ đi sâu nghiên cứu đặc trưng truyện truyền kỳ nhìn từ văn hoá tâm linh, như: Khái niệm văn hóa tâm linh; Cơ sở hình thành yếu tố tâm linh trong văn hóa và trong truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam; Biểu hiện và ý nghĩa của yếu tố tâm linh trong truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam. Chương 4. Đặc trưng truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam từ góc nhìn nghệ thuật và từ mối quan hệ với truyện truyền kỳ khu vực Đông Á. Chương này luận án sẽ đi sâu nghiên cứu đặc trưng truyện truyền kỳ từ góc nhìn nghệ thuật, như: Các kiểu kết cấu truyện truyền kỳ; Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật; Nghệ thuật miêu tả thế giới siêu nhiên; Không gian và thời gian trong truyện truyền kỳ; Môtip dân gian được sử dụng trong truyện truyền kỳ. Cũng trong chương này, để thấy được đặc trưng riêng của truyện truyền kỳ Việt Nam, chúng tôi 6
triển khai một mục so sánh truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam với truyện truyền kỳ khu vực Đông Á với những nét tương đồng và dị biệt của nó. Cuối cùng là Kết luận. Những công trình của tác giả đã công bố có liên quan đến đề tài luận án, Danh mục tài liệu tham khảo. Phụ lục: Bảng thống kê xác lập tiêu chí phân loại truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam. 7
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH DỊCH THUẬT VÀ NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỆN TRUYỀN KỲ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM Truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán và hầu hết đều được dịch sang chữ quốc ngữ. Hiện nay, các công trình dịch truyện truyền kỳ từ chữ Hán sang chữ quốc ngữ có khá nhiều. Có những công trình dịch từng tác phẩm truyện truyền kỳ, cũng có những công trình tập hợp các truyện truyền kỳ thành một tuyển tập. Và cũng đã có nhiều công trình dịch các tác phẩm truyền kỳ của một số nước đồng văn Đông Á như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản. Bên cạnh đó, có nhiều tiểu luận, công trình nghiên cứu các tác phẩm truyện truyền kỳ công bố trên các tạp chí hay xuất bản thành sách. Nhờ thế mà chúng tôi gặp khá nhiều thuận lợi khi triển khai đề tài luận án. Trong các tác phẩm thuộc thể loại truyền kỳ trong văn học trung đại Việt Nam thì tác phẩm Truyền kỳ mạn lục là đỉnh cao của thể loại. Sau đây, xin được giới thiệu quá trình truyền bản nguyên tác Truyền kỳ mạn lục và tổng thuật lại tình hình sưu tầm, khắc in văn bản tác phẩm, tình hình dịch thuật và nghiên cứu các tác phẩm thuộc thể loại truyền kỳ, mà trọng tâm là tác phẩm Truyền kỳ mạn lục theo ba giai đoạn: từ cuối thế kỷ XIX trở về trước; từ đầu thế kỷ XX đếm năm 1975 và từ sau năm 1975 đến nay như sau: 1.1. Quá trình truyền bản nguyên tác Truyền kỳ mạn lục Nguyên tác văn bản Truyền kỳ mạn lục đã được khắc in và sao chép nhiều lần. Căn cứ vào tên gọi văn bản các lần in, có thể chia thành hai nhóm: Cựu biên Truyền kỳ mạn lục và Tân biên Truyền kỳ mạn lục tăng bổ giải âm tập chú. Nhóm văn bản Cựu biên: hiện chỉ có một văn bản khắc in, 1 Tựa, 1 Mục lục, được khắc in vào niên hiệu Vĩnh Thịnh năm thứ 8 (1712), văn bản hiện được lưu giữ tại Đông Dương văn khố, Nhật Bản. Nhóm văn bản Tân biên: căn cứ vào dòng ghi niên đại, hiện có 4 nhóm văn bản. * Bản Vĩnh Thịnh năm thứ 10 (1714), văn bản khắc in, hiện được lưu giữ tại Thư viện Bắc Kinh, Trung Quốc. * Bản Vĩnh Hựu năm thứ 3 (1737), văn bản khắc in, hiện được lưu giữ tại Thư viện Hiệp hội nghiên cứu châu Á, ký hiệu HM.2236. * Bản Cảnh Hưng năm thứ 24 (1763), gồm hai dạng khắc in và chép tay. Cụ thể như sau: 8
Các bản khắc in mang ký hiệu R.1450-1453, đủ 4 quyển, 20 truyện, hiện được lưu giữ tại Thư viện Quốc gia, Hà Nội. Các bản chép tay mang ký hiệu A.176/1-2; A.3201/1-4, cũng đủ 4 quyển, 20 truyện, hiện được lưu giữ tại Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm. * Bản Cảnh Hưng năm thứ 35 (1774), gồm hai dạng khắc in và chép tay, cụ thể như sau: Các bản khắc in mang ký hiệu VNv.704, VNv.705, VNv.706, VNv.707 (mỗi ký hiệu là một quyển), đủ 4 quyển, 20 truyện; và bản VHv.1491/1-4, cũng đủ 4 quyển, 20 truyện. Các bản này đang được lưu giữ tại Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm. Bản mang ký hiệu HN.257-258 hiện được lưu giữ tại Thư viện Viện Văn học Việt Nam. Các bản chép tay cũng đầy đủ 4 quyển, 20 truyện, mang ký hiệu VNv.708, VNv.709, VNv.710, VNv.1840, hiện được lưu giữ tại Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm. Ngoài ra còn các bản lẻ hoặc thuộc loại khắc in như bản A.1021; hoặc thuộc loại chép tay như VHv.1641. 1.2. Tình hình giới thiệu, dịch thuật và đánh giá Truyền kỳ mạn lục từ cuối thế kỷ XIX trở về trƣớc Bản dịch đầu tiên từ chữ Hán sang chữ Nôm (có thêm phần giải âm, tập chú) của Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là bản giải âm của Nguyễn Thế Nghi vào nửa đầu thế kỷ XVI, người sống cùng thời với Nguyễn Dữ, nhan đề là Truyền kỳ mạn lục giải âm. Từ đó, có thể nói diễn Nôm được xem như là khởi thuỷ, là thượng nguồn của văn học dịch trong lịch sử văn học nước nhà. Bản này hiện đã được vị giáo sư lão thành Nguyễn Quang Hồng ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm phiên âm sang quốc ngữ, đã xuất bản và tái bản. Nhận xét đánh giá đầu tiên về tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là Hà Thiện Hán, một người sống cùng thời với Nguyễn Dữ. Trong Lời Tựa, Hà Thiện Hán viết vào ngày lành tháng 7 mùa thu năm Vĩnh Định sơ niên (1547), in ở bản Cựu biên Truyền kỳ mạn lục, có nói về Nguyễn Dữ và tập Truyền kỳ mạn lục như sau: “Ông thuở thiếu thời chăm học, đọc rộng nhớ lâu, những muốn lấy văn chương lập nghiệp nhà. Ông vượt qua thi Hương, mấy lần thi đỗ trường thi Hội. Được bổ làm quan Tri huyện Thanh Tuyền, song mới được một năm, liền từ quan về nhà phụng dưỡng mẹ già, cho tròn đạo hiếu. [Từ đó] nhiều năm chân không bén đến nơi thị thành. Rồi bèn soạn nên tập truyện này, mong ngụ lòng mình trong đó. Xem văn từ của 9
ông, [thấy] không ra ngoài "rào giậu" của Tông Cát [Cù Tông Cát soạn Tiễn đăng tân thoại]. Song [trong đó] có ý khuyên răn, có lời dạy dỗ, thật có can hệ đến giáo hóa ở đời, đâu có phải là chuyện vặt vãnh chắp nhặt tầm thường”. (Nguyên văn: Thiếu cù vu học, bác lãm cường kí, dục dĩ văn chương thế kì gia, việt lĩnh Hương tiến, lũy trúng Hội thí trường. Tể vu Thanh Tuyền huyện, tài đắc nhất nẫm, từ ấp dưỡng mẫu, dĩ toàn hiếu đạo. Túc bất [đạp] thành thị, phàm kỉ dư sương. Ư thị bút tư lục, dĩ ngụ ý yên. Quan kì văn từ bất xuất Tông Cát phiên li chi ngoại [Cù Tông Cát trước “Tiễn đăng tân thoại”]. Nhiên hữu cảnh giới giả, hữu qui châm giả, kì quan ư thế giáo, khởi tiểu bổ vân.) (Hà Thiện Hán, Tựa Truyền kỳ mạn lục) Vũ Khâm Lân trong bài Phả ký “Bạch vân am tiên sinh Nguyễn công Văn Đạt phả ký” viết vào mùa đông năm Kỷ Hợi (1743), ông đã cất bút ngợi khen Truyền kỳ mạn lục là áng “thiên cổ kỳ bút”. Lê Quý Đôn trong Kiến văn tiểu lục, có viết về Nguyễn Dữ như sau:“Ông người xã Đỗ Tùng, huyện Trường Tân, Hải Dương. Cha là Tường Phiêu, đỗ Tiến sĩ khoa Bính Thìn (1496), làm quan Thượng thư bộ Hộ. Nguyễn Dữ lúc còn bé thông minh lanh lợi, xem rộng, nhớ lâu, văn chương có thể nối dõi được gia phong, thi đỗ Hương cống, thi Hội nhiều khoa trúng kì đệ tam, được bổ Tri huyện Thanh Tuyền, làm quan mới được một năm, liền lấy cớ là xa nhà, xin từ chức về nhà hầu cha mẹ. Sau vì nguỵ Mạc cướp ngôi vua, ông thề không ra làm quan, sống ở thôn quê dạy học trò, không bao giờ để chân đến thành thị. Về phần trứ tác có Truyền kỳ mạn lục 4 quyển, lời lẽ thanh tao tươi đẹp, người bấy giờ lấy làm ngợi khen” [bản dịch, Nxb KHXH, HN, 1977, tr. 262]. Bùi Huy Bích trong Hoàng Việt thi tuyển đã dựa vào những bài thơ của các nhân vật làm ra trong các truyện của Truyền kỳ mạn lục mà chép lại, tuyển vào bộ sách của ông và ghi Nguyễn Dữ là tác giả của những bài thơ ấy, tuyển 4 bài với 3 đầu đề, đó là bài số 3 bài số 5 (trong 10 bài) mà Từ Thức đề trên bức bình phong tại nơi ở của Giáng Hương trong truyện Từ Thức lấy vợ Tiên nhan đề “Làm thay Từ Thức đề ở bức bình phong trắng tại nơi ở của nàng tiên Giang Hương”, một bài trong truyện Cuộc nói chuyện thơ ở Kim Hoa mà Kim Hoa nữ học sĩ Ngô Chi Lan (Nguyễn Hạ Huệ) đề ở núi Vệ Linh, nơi Phù Đổng Thiên Vương bay về trời, với nhan đề “Làm thay nữ học sĩ Kim Hoa đề núi Vệ Linh” và một bài trong truyện Nghiệp oan của Đào thị, với nhan đề “Mây núi, trăng núi” và ghi chú thêm “phỏng theo thơ nhà sư Vô Kỉ cùng nàng Hàn Than ngâm vịnh ở núi Vệ Kì”. 10
Phan Huy Chú trong bộ bách khoa thư Lịch triều hiến chương loại chí, mục Văn tịch chí đã giới thiệu sơ lược như sau: Truyền kỳ mạn lục, 4 quyển. Dật sĩ Nguyễn Dữ soạn, đại khái bắt chước Tiễn đăng tân thoại của một nhà nho đời Nguyên. Tập này cộng 22 truyện1. Dữ người ở Đỗ Tùng, huyện Gia Phúc, con trai của Tiến sĩ Tường Phiêu [Tập 4, bản dịch, trang 121]. 1.3. Tình hình dịch thuật và nghiên cứu truyện truyền kỳ từ đầu thế kỷ XX đến năm 1975 Về các bản Việt dịch Truyền kỳ mạn lục Bản dịch sang quốc ngữ đầu tiên là bản của Cát Thành. Ông chọn dịch 12 truyện, do nhà in Thạch Thái Bưởi ở Hà Nội xuất bản năm 1912, đó là: Khoái Châu nghĩa phụ truyện, Mộc miên thụ truyện, Tây viên kỳ ngộ ký, Đà Giang dạ ẩm ký, Từ Thức tiên hôn lục, Đông Triều phế tự lục, Long đình đối tụng lục, Phạm Tử Hư du Thiên tào lục, Tản Viên từ Phán sự lục, Dạ Xoa bộ suý lục, Nam Xang nữ tử truyện, Đào thị nghiệp oan ký. Trúc Khê Ngô Văn Triện dịch đầy đủ tác phẩm Truyền kỳ mạn lục, bản dịch công bố lần đầu vào năm 1935. Tiếp theo bản dịch này lại được công bố trên Phổ thông bán nguyệt san, số 124, số 125 tháng 2-1943 và số 126, tháng 3-1943. Sau đó được Nxb Tân Việt, Sài Gòn, in lại năm 1952, rồi được tái bản nhiều lần vào các năm 1957 bởi Nxb Văn hoá; năm 1971 bởi Nxb Văn học; và năm 1989 bởi Nxb Trẻ Tp HCM phối hợp với Hội Nghiên cứu và Giảng dạy Văn học TP. HCM. Có thể nói bản dịch của Trúc Khê là bản dịch được các nhà nghiên cứu và độc giả đánh giá là bản dịch tốt nhất, được lưu hành rộng rãi nhất, được sách giáo khoa và giáo trình các cấp học dùng văn bản để giảng dạy. Lê Huy Hạp đã dịch truyện Người thiếu phụ Nam Xương và một số truyện truyền kỳ khác sang tiếng Anh: The Lady of Nam Xương and Other Vietnamses Legends, nhà in Phan Thanh Giản, Sài Gòn, 1957. Cũng tại Sài Gòn, Thứ Lang Bùi Xuân Trang dịch Tân biên Truyền kỳ mạn lục làm 2 quyển, quyển thượng in năm 1962; quyển hạ in năm 1963, do Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản. Một số câu chuyện trong Truyền kỳ mạn lục cũng đã được dịch sang tiếng Pháp, như Phạm Duy Khiêm dịch Khoái Châu nghĩa phụ truyện, Từ Thức tiên hôn lục công 1Chỗ này thì cụ Phan Huy Chú ghi nhầm, thực tế Truyền kỳ mạn lục chỉ có 20 truyện, gồm 4 quyển, mỗi quyển chép 5 truyện. 11
bố lần đầu vào năm 1944 và 1951 tại Pháp. Tiếp theo, Bùi Quang Tung dịch truyện Tây viên kỳ ngộ ký đăng trên Tạp chí của Hiệp hội nghiên cứu Đông Dương (Le Bulletin de Société des Études Indochinoises) vào năm 1955 ở Sài Gòn. Nguyễn Trần Huân dịch Mộc miên thụ truyện công bố năm 1959 tại Paris bởi Nxb Club Français du Livre. Sau đó cũng dịch giả này đã dựa vào bản in năm Cảnh Hưng thứ 24 (1763) để dịch trọn 20 truyện trong 4 quyển, Nxb Gallimard (Pháp) công bố 1962 rồi Nxb Thế giới (Việt Nam) in lại năm 1994, có tham khảo bản cựu biên, tức bản Vĩnh Thịnh năm thứ 8 (1712). Ở nước Nga, Truyền kỳ mạn lục đã được dịch và giới thiệu bởi Tchakov, sau đó bản tiếng Nga do Nxb Thế giới (Việt Nam) công bố năm 1981. Về các bản Việt dịch và tình hình nghiên cứu các tác phẩm truyền kỳ và truyện ký mang yếu tố truyền kỳ Trước năm 1975 đã có những bản dịch các tác phẩm truyện truyền kỳ hay những truyện ký mang yếu tố truyền kỳ ra tiếng Việt chữ Quốc ngữ như: Lĩnh Nam chích quái: truyện cổ dân gian Việt Nam sưu tầm từ thế kỷ XV của Vũ Quỳnh, Kiều Phú do Đinh Gia Khánh, Nguyễn Ngọc San dịch và giới thiệu năm 1960 ở Hà Nội; Lĩnh Nam chích quái của Trần Thế Pháp do Lê Hữu Mục dịch năm 1960 ở Sài Gòn; Việt điện u linh của Lý Tế Xuyên do Lê Hữu Mục dịch năm 1960 ở Sài Gòn; Công dư tiệp ký của Vũ Phương Đề do Tô Nam Nguyễn Đình Diệm dịch năm 1961 ở Sài Gòn; Thánh Tông di thảo được Nguyễn Bích Ngô dịch và Lê Sĩ Thắng giới thiệu năm 1963 ở Hà Nội; Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm được Nxb Giáo dục, Hà Nội ấn hành năm 1968; Thứ Lang Bùi Xuân Trang dịch Tân biên Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Tự năm 1970 ở Sài Gòn; Việt điện u linh của Lý Tế Xuyên được Nxb Văn học, Hà Nội ấn hành năm 1972, v.v... Về lý thuyết thể loại truyện truyền kỳ có thể tìm thấy trong công trình Khảo luận tiểu thuyết Trung Hoa của Nguyễn Huy Khánh, Nxb Khai Trí Sài Gòn, 1959. Sau đó, lý thuyết về thể loại truyện truyền kỳ được Nguyễn Hiến Lê bổ sung đầy đủ hơn trong công trình Văn học sử Trung Quốc (3 tập) xuất bản tại Sài Gòn. Dương Quảng Hàm, Việt Nam văn học sử yếu (viết xong 1941), Đông Pháp xuất bản, HN, 1943, Bộ Quốc gia Giáo dục SG xuất bản, 1960, tại Thiên thứ ba: Thời kì Lê, Mạc, chương thứ 5, mục C Văn truyện kí, có giới thiệu về tập truyện của Nguyễn Dữ và nhận xét rằng “tuy chép những chuyện hoang đường quái đản, nhưng 12
cũng là tài liệu quý để ta khảo cứu về phong tục và tín ngưỡng của dân ta” (tr. 244 – 245). Ban Văn Sử Địa (Văn Tân, Nguyễn Hống Phong, Nguyễn Đổng Chi), Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam, quyển 2, Nxb Văn Sử Địa, HN, 1958, ở phần thứ tư, mục III. Văn học chữ Hán, tiểu mục D. Loại truyện, do Nguyễn Đổng Chi viết (tr. 159 – 166), với các nội dung: tác giả, tác phẩm; nội dung tư tưởng, tính chất trữ tình, giá trị tác phẩm. Bùi Văn Nguyên (chủ biên) và Phan Sĩ Tấn biên soạn, Lịch sử văn học Việt Nam, tập 2, Nxb GD, HN, 1961,về sau tái bản lần 5 vào năm 1978. Đây là bộ giáo trình dùng chung cho Khoa Ngữ văn các Trường Đại học Sư phạm và Cao đẳng Sư phạm do Khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội chủ trương. Trong bộ giáo trình nàytại Giai đoạn III, chương III Nguyễn Dữ, tác giả dành một số trang đáng kể viết về Nguyễn Dữ: giới thiệu về tác giả, tác phẩm, phần giá trị nội dung, tuy người viết không chia thành mục, nhưng cũng có thể tóm lược ý chính như sau: giá trị hiện thực, giá trị nhân đạo, giá trị thẩm mỹ. Nói chung, đây là tác phẩm xuất sắc, dẫn đầu trong loại văn truyền kỳ trong văn học cổ Việt Nam (tr. 241 – 255). Phạm Thế Ngũ, Việt Nam văn học sử giản ước tân biên, tập 1. Phạm Thế xuất bản, 1961, Văn học lịch triều: Hán văn, phần viết về Nguyễn Dữ và tác phẩm Truyền kỳ mạn lục ở thiên thứ 2 Hán văn, chương 3 Truyện kí, mục 3, người viết giới thiệu đôi nét về tác giả và tác phẩm, rồi phân tích nội dung tác phầm như về chính trị, về luân lý, tư tưởng sâu xa của tác giả và thời đại, tâm sự u ẩn của tác giả (tr. 185 – 204). Đinh Gia Khánh và Bùi Duy Tân với giáo trình Văn học cổ Việt Nam, Nxb Giáo dục Hà Nội, 1964, trong đó có chương giới thiệu về Truyền kỳ mạn lục. 1.4. Tình hình nghiên cứu truyện truyền kỳ từ sau năm 1975 đến nay Nhiều nhà nghiên cứu đã có quan tâm chú ý nhiều hơn các tác phẩm thuộc thể loại truyện truyền kỳ. Có rất nhiều công trình dịch thuật, giới thiệu và nghiên cứu truyện truyền kỳ được ấn hành sau mốc thời gian này. Có thể chia những tựu nghiên cứu và dịch thuật truyện truyền kỳ giai đoạn sau năm 1975 ra thành các chặng đường nhỏ hơn như sau: 1.4.1. Từ sau năm 1975 đến cuối những năm 80 của thế kỷ XX Có thể điểm lại một số công trình và tiểu luận tiêu biểu như: Đinh Gia Khánh (chủ biên), Bùi Duy Tân, Mai Cao Chương: Văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XVIII, 2 tập, Nxb.Đại học và Trung học chuyên nghiệp, HN, 13
1978, 1979, phần viết về Nguyễn Dữ thuộc tập 2, phần thứ tư, mục VI với tiêu đề: Truyền kỳ mạn lục, một thành tựu của truyện kí văn học viết bằng chữ Hán, do Bùi Duy Tân viết, với các nội dung chính: Giới thiệu tác giả, diện mạo và kết cấu tác phẩm, tư tưởng và chủ ý của tác giả, những giá trị chủ yếu của tác phẩm: vạch trần chế độ chính trị đen tối hủ bại của giai cấp phong kiến lúc suy thoái, thể hiện tinh thần dân tộc, giá trị hiện thực, giá trị nhân đạo, giá trị nghệ thuật với thành tựu về thể loại (tr. 238 – 271). Nguyễn Cẩm Thúy, Vũ Trinh và Kiến văn lục, Tạp chí Văn học, số 3 - 1983. Trong bài viết này, tác giả đã giới thiệu khái quát về Vũ Trinh và nêu lên vài nhận định về tác phẩm Kiến văn lục. Trần Nghĩa, Một bản Truyền kỳ mạn lục in năm 1712 vừa tìm thấy, Tạp chí Hán Nôm, số 2 - 1985, tr.90-100. Đây là giới thiệu bản Cựu biên Truyền kỳ mạn lục được tìm thấy ở Pháp và những điều mới mẻ do tác phẩm Cựu biên Truyền kỳ mạn lục mang lại. Trần Nghĩa, Thử so sánh Truyền kỳ mạn lục với Tiễn đăng tân thoại, Tạp chí Hán Nôm, số 1 (2), 1987, tr.3-13, đã chọn so sánh hai tác phẩm này ở các mặt như: cấu tạo, thể văn, phạm vi đề tài và ý đồ người cầm bút. Sau đó, tác giả tiến hành so sánh hai tác phẩm này dựa trên từng truyện riêng lẻ bằng cách chia nhóm. Nhóm thứ nhất bao gồm những truyện có cốt truyện na ná nhau. Ở nhóm này, tác giả chọn so sánh hai truyện tiêu biểu là Mẫu đơn đăng ký và Mộc miên thụ truyện. Nhóm thứ hai bao gồm những truyện có kết cấu giống nhau một phần. Ở đây tác giả chọn so sánh Tây viên kỳ ngộ ký với Liên phương lâu ký. Nhóm thứ ba là một truyện ở Truyền kỳ mạn lục liên quan tới hai hay nhiều cốt truyện ở Tiễn đăng tân thoại. Nhóm thứ tư là hai hay nhiều cốt truyện ở Truyền kỳ mạn lục có liên quan tới một cốt truyện ở Tiễn đăng tân thoại. Nguyễn Tá Nhí, Tìm hiểu nghĩa của từ Mỗ, Tạp chí Hán Nôm, số 1(4), 1988, tr.88-91, viết về một từ hay nói đúng hơn là một tên gọi xuất hiện khá nhiều trong thơ ca và truyện ký chữ Hán nói chung, truyện truyền kỳ giai đoạn cuối thời trung đại nói riêng. Tác giả đã xem xét từ này ở các mặt: khả năng kết hợp của Mỗ trong các văn bản, khả năng thay thế Mỗ với các từ khác và so sánh Mỗ với các từ Hán Việt tương đương trong sách Hán diễn Nôm. Mặc dù phạm vi nghiên cứu của tác giả là trong thơ chữ Hán nhưng thiết nghĩ vẫn có thể ứng dụng vào văn xuôi. 14