Luận văn tiến sỹ kinh tế: Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn tỉnh bắc ninh từ 1986 đến nay

Chia sẻ: Phạm Kim Tiên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:194

Thêm vào BST

Báo xấu

164
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn tiến sỹ kinh tế: quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn tỉnh bắc ninh từ 1986 đến nay', luận văn - báo cáo, nông - lâm - ngư phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tiến sỹ kinh tế: Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn tỉnh bắc ninh từ 1986 đến nay

Luận văn tiến sỹ kinh tế Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn tỉnh Bắc Ninh từ 1986 đến nay – Thực trạng, kinh nghiệm, giải pháp
M CL C L I CAM OAN M CL C DANH M C CÁC KÝ HI U, CH VI T T T DANH M C CÁC B NG, BI U , TH , MÔ HÌNH 1 M U Chương 1: M T S VN LÝ LU N V CNH, H H NÔNG NGHI P, NÔNG 6 THÔN VÀ KINH NGHI M TRONG VÀ NGOÀI NƯ C …………….. 1.1. M t s v n lý lu n v CNH, H H nông nghi p, nông thôn …… 6 1.2. Mô hình và bài h c kinh nghi m trong và ngoài nư c…………………. 45 Chương 2: TH C TR NG CNH, H H NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN T NH N NAY ………………………………….. 66 B C NINH T NĂM 1986 2.1 i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i c a t nh B c Ninh tác ng n quá trình CNH, H H nông nghi p, nông thôn …………………… 66 2.2. Ch trương chính sách c a trung ương và c a t nh B c Ninh v CNH, H H nông nghi p, nông thôn …………………………………………… 70 2.3. K t qu th c hi n ch trương chính sách v CNH, H H nông nghi p, nông 77 thôn t nh B c Ninh …………………………………………….. 2.4. M t s kinh nghi m rút ra t quá trình CNH, H H nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh …………………………………………………….. 126 Chương 3: PHƯƠNG HƯ NG VÀ GI I PHÁP Y NHANH CNH, H H NÔNG N NĂM 2015 …………. 132 NGHI P, NÔNG THÔN T NH B C NINH 3.1 Nh ng thu n l i, khó khăn và thách th c i v i quá trình CNH, 132 H H nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh …………………… 3.2. Nh ng quan i m y nhanh quá trình CNH, H H nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh trong giai o n t i ………………………………… 136 3.3. Phương hư ng y nhanh CNH, H H nông nghi p, nông thôn B c Ninh n 139 năm 2015 …………………………………………………….. 3.4. Nh ng gi i pháp ch y u nh m y nhanh quá trình CNH, H H nông nghi p, 148 nông thôn t nh B c Ninh n năm 2015 ..................................... K T LU N VÀ KI N NGH .................................................................................. 184 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI . ................. 186 DANH M C TÀI LI U KHAM KH O ................................................................. 187
1 M U 1. Tính c p thi t c a tài Công nghi p hoá nói chung và công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn nói riêng là m t quá trình t t y u chuy n m t n n nông nghi p l c h u thành m t n n công nghi p hi n i. nhi u qu c gia trên th gi i quá trình này di n ra và m t s nư c thành công. M y th p k g n ây, công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn nh ng nư c công nghi p m i (NICs) ã ti n hành cũng ư c lu n bàn, khái quát thành kinh nghi m và mô hình công nghi p hoá khác nhau. Vi t Nam, v n công nghi p hoá, trong ó có vi c ưa nông nghi p lên s n xu t l n ã ư c ng và Nhà nư c ta ra t nh ng năm 60 c a th k trư c, tuy ã t m t s thành t u áng k nh t là nh ng năm i m i v a qua, nhưng n nay nông nghi p, nông thôn v n là khu v c còn nhi u khó khăn, tr ng i. Bư c vào th i kỳ i m i, công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn là m t trong nh ng nhi m v hàng u, gi v trí quan tr ng trong toàn b ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c, ph n u t m c tiêu n năm 2020 nư c ta cơ b n tr thành nư c công nghi p theo hư ng hi n i. Vì v y, nhi m v t ra là c n ph i phân tích sâu s c th c tr ng kinh t nông nghi p, nông thôn và t ó ra các gi i pháp y nhanh quá trình này trong giai o n t i. B c Ninh là t nh thu c vùng ng b ng sông H ng, li n k v i th ô Hà N i, là m t trong tám t nh n m trong vùng kinh t tr ng i m B c B . Nh ng năm i m i v a qua, cùng v i nh ng chính sách c a ng và Nhà nư c v nông nghi p và nông thôn, t nh B c Ninh ã có nh ng ch trương, chính sách và bi n pháp tác ng thúc y công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn và mang l i nh ng thành t u quan tr ng v kinh t , chính tr , xã h i. Tuy nhiên, xét ng thái công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p và nông thôn t nh B c Ninh v n b c l không ít nh ng h n ch và b t c p v cơ ch chính sách và nh ng gi i pháp h u hi u c n ph i ư c quan tâm gi i quy t.
2 góp ph n làm sáng t cơ s lý lu n và th c ti n cho vi c ra ch trương, chính sách và nh ng gi i pháp cho quá trình y nhanh công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn, nghiên c u sinh ch n tài lu n án ti n sĩ: “Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh t năm 1986 n nay: th c tr ng, kinh nghi m và gi i pháp” làm n i dung nghiên c u c a lu n án. 2. T ng quan tình hình nghiên c u Nh ng năm qua v n nông nghi p, nông thôn ã ư c nhi u nhà khoa h c, t p th quan tâm nghiên c u. ã có khá nhi u công trình thu c nhi u chuyên ngành, nhi u lĩnh v c khác nhau xu t phương hư ng và ưa ra nh ng gi i pháp tích c c nh m y nhanh quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa nông nghi p, nông thôn như: - Ngh quy t H i ngh l n th năm Ban ch p hành Trung ương khoá IX tháng 3 năm 2002 v : “ y nhanh công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn, th i kỳ 2001 - 2010”. - Ban Tư tư ng Văn hoá Trung ương, B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn: “Con ư ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn Vi t Nam”. Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà N i năm 2002. - B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Vi t Nam: “M t s v n v công nghi p hoá, hi n i hoá trong phát tri n nông nghi p và kinh t nông thôn th i kỳ 2001 – 2020”. Nhà xu t b n Nông nghi p, Hà N i năm 2001. - GS.TS Hoài Nam: “M t s v n công nghi p hoá, hi n i hoá Vi t Nam”. Nhà xu t b n Khoa h c xã h i, Hà N i năm 2004. - GS.TS Nguy n K Tu n: “Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn Vi t Nam, con ư ng và bư c i”. Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà N i năm 2006. - TS Mai Th Thanh Xuân: “Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn B c Trung B ”. Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà H i năm 2004. - GS.TS Nguy n ình Phan: “Nh ng bi n pháp ch y u thúc y công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn vùng ng b ng sông H ng”. Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà N i năm 2002
3 - TS ng Kim Sơn: “Công nghi p hoá t nông nghi p, lý lu n th c ti n và tri n v ng áp d ng Vi t Nam”. Nhà xu t b n Nông nghi p, Hà N i năm 2001. Nhìn chung, các công trình nghiên c u u t p trung vào phân tích các khía c nh t nh ng v n v lý lu n cơ b n, vai trò, y u t tác ng, s c n thi t và n i dung c a công nghi p hoá nói chung và công nghi p hoá nông nghi p, nông thôn nói riêng. M t s công trình c p nh hư ng chi n lư c phát tri n công nghi p nông thôn; có công trình khoa h c i sâu nghiên c u cơ s khoa h c xây d ng tiêu chí bư c i, cơ ch chính sách c a công nghi p hoá nông nghi p, nông thôn. Có công trình nghiêu c u và t v n khá c th v phương hư ng, n i dung và gi i pháp th c hi n chuy n i cơ c u nông nghi p và kinh t nông thôn ho c v n phát tri n công nghi p ph c v nông nghi p, nông thôn. Các công trình ã nghiên c u và ư c công b ch y u là phân tích, ánh giá tình hình hi n nay trên ph m vi c nư c ho c m t vùng kinh t c a t nư c và xu t các gi i pháp cho nh ng năm t i. Song có l cho t i nay chưa có m t lu n án, công trình nào nghiên c u, ánh giá v công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh theo m t quá trình l ch s t năm 1986 n nay m t cách tương i y và có h th ng. Trong quá trình nghiên c u và qua th c ti n công tác c a mình, tác gi lu n án mong mu n ư c góp ph n làm sáng t m t s v n v lý lu n, xu t các quan i m, phương hư ng và gi i pháp thúc y nhanh công nghi p hóa, hi n i hóa nông nghi p, nông thôn trên a bàn t nh B c Ninh n năm 2015. 3. M c ích nghiên c u M c ích nghiên c u c a lu n án là trên cơ s h th ng hoá và làm sáng t nh ng v n lý lu n v công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn. Lu n án phân tích th c tr ng và ra phương hư ng, m c tiêu và nh ng gi i pháp ch y u y nhanh quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn B c Ninh trong giai o n t i: Ph n u n năm 2010 B c Ninh là m t t nh phát tri n khá trong c nư c, n năm 2015 cơ b n tr thành t nh công nghi p theo hư ng hi n i.
4 4. i tư ng và ph m vi nghiên c u - Lu n án l y quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh làm i tư ng nghiên c u. - Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn là v n rt r ng l n và ph c t p, ph m vi nghiên c u c a lu n án t p trung vào nh ng n i dung cơ b n v chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p và nông thôn; phát tri n các làng ngh truy n th ng, làng ngh m i, phát tri n các khu, c m công nghi p làng ngh ; xây d ng k t c u h t ng nông nghi p, nông thôn; phát tri n ngu n nhân l c…th i gian t năm 1986, mà ch y u t năm 1997 n nay (sau khi t nh B c Ninh ư c tái l p). 5. Phương pháp nghiên c u Lu n án s d ng các phương pháp lu n duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s ; phương pháp l ch s và lôgíc; phương pháp phân tích, t ng h p; phương pháp th ng kê, mô hình hoá và ti p c n h th ng; phương pháp kh o sát, i u tra th c t . 6. Nh ng óng góp khoa h c c a lu n án - H th ng hoá m t s v n lý lu n cơ b n v công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn và kinh nghi m m t s nư c, m t s t nh . - Phân tích, ánh giá th c tr ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn và tác ng c a nó n quá trình phát tri n kinh t - xã h i t nh B c Ninh t năm 1986, mà ch y u t khi tái l p t nh (1997) n nay, trên cơ s ó rút ra nh ng bài h c kinh nghi m t th c ti n a phương. - Xây d ng ư c quan i m phát tri n nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh, ng th i ưa ra phương hư ng, m c tiêu, xu t các gi i pháp mang tính khoa h c phù h p v i tình hình, c i mc a a phương và s phát tri n chung c a c nư c nh m y nhanh quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn c a t nh n năm 2015. - Nh ng k t qu nghiên c u c a lu n án có th ư c s d ng làm tài li u tham kh o trong quá trình ho ch nh và th c hi n chính sách phát tri n nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh
5 7. K t c u c a lu n án Ngoài ph n m u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, lu n án k t c u g m 3 chương: Chương 1: M t s v n lý lu n v công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn và kinh nghi m trong và ngoài nư c. Chương 2: Th c tr ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh t năm 1986 n nay. Chương 3: Phương hư ng và gi i pháp y nhanh công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh n năm 2015.
6 Chương 1 M TS V N LÝ LU N V CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN VÀ KINH NGHI M TRONG VÀ NGOÀI NƯ C 1.1. M T S VN LÝ LU N V CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN 1.1.1. Th c ch t và s c n thi t công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn 1.1.1.1. Quan ni m v công nghi p hoá - Các quan ni m v công nghi p hoá M i phương th c s n xu t u có cơ s v t ch t - k thu t thích ng v i nó. Cơ s v t ch t k thu t là h th ng các y u t v t ch t c a l c lư ng s n xu t s n xu t ra c a v t ch t, nh m áp ng các nhu c u ngày càng a d ng c a xã h i. S bi n i và phát tri n m nh m c a l c lư ng s n xu t, c a ti n b khoa h c - k thu t, năng l c và quy mô tích lu , s tác ng c a quy lu t nhân kh u, quan h kinh t i ngo i... là nh ng nhân t cơ b n nh hư ng r t l n n trình c a cơ s v t ch t - k thu t. Ngoài ra, tính ch t và trình c a các quan h s n xu t, có nh hư ng không nh và có m i quan h h u cơ i v i cơ s v t ch t - k thu t. Nói n cơ s v t ch t - k thu t c a m t phương th c s n xu t nào ó là nói n trình , s v n ng và bi n i c a nó theo xu hư ng nào. c trưng c a cơ s v t ch t - k thu t c a phương th c s n xu t trư c ch nghĩa tư b n là k thu t th công, l c h u. Ch nghĩa tư b n xu t hi n, v i nh ng bư c chuy n bi n có tính quy lu t c a nó, t t y u ưa s n xu t d a trên k thu t th công lên hi n i, công nghi p i cơ khí. Vì v y, c trưng cơ s v t ch t - k thu t c a ch nghĩa tư b n là n n i công nghi p cơ khí hoá v i trình khoa h c - k thu t cao. i v i nh ng nư c xã h i ch nghĩa, vi c xây d ng cơ s v t ch t - k thu t cho n n s n xu t l n hi n i là m t trong nh ng nhi m v kinh t to
7 l n và là m t yêu c u khách quan. B i vì, cơ s v t ch t - k thu t c a n n s n xu t l n hi n i òi h i ph i d a trên trình k thu t, công ngh ngày càng cao hơn, hi n i hơn. i u ó không ch d ng l i ch , nh ng y u t c a tư li u s n xu t ư c cơ khí hoá và ngày càng hi n i hoá, mà còn trình công ngh tiên ti n và thư ng xuyên i m i. V y có th khái quát: “Cơ s v t ch t c a n n s n xu t hi n i, ch có th là n n i công nghi p cơ khí hoá cân i và hi n i d a trên trình khoa h c – công ngh ngày càng phát tri n cao...”[20]. có ư c c t v t ch t k thu t như v y, t t c các nư c ph i ti n hành xây d ng nó. Nói cách khác, xây d ng cơ s v t ch t - k thu t c a n n s n xu t l n, hi n i là quy lu t chung, ph bi n i v i t t c các nư c trong quá trình phát tri n. Công nghi p hoá chính là con ư ng và bư c i t t y u t o ra cơ s v t ch t - k thu t cho n n s n xu t l n hi n i. Trong l ch s , nhi u nư c ã ti n hành công nghi p hoá, m i nư c, quá trình công nghi p hoá ang di n ra khác nhau v bư c i, t c và n i dung c th . Nư c Anh ã ti n hành công nghi p hoá trong nh ng i u ki n hoàn toàn khác v i hi n nay. ó là nư c ti n hành công nghi p hoá u tiên. Nư c Anh ch có th b t u công nghi p hoá t nông nghi p, tích lu v n, m r ng th trư ng, tìm ki m ngu n lao ng... và ph i b ng nh ng bi n pháp cư ng ch tàn b o. Trong b Tư b n, C.Mác có c p “...nh ng ngư i nông dân b tư c o t b ng vũ l c, b xua u i và b bi n thành nh ng k lang thang l i b ngư i ta dùng nh ng o lu t kỳ quái ánh p, óng d u b ng s t nung , tra t n ghép vào m t k lu t c n thi t cho ch làm thuê...”[12] Hơn n a, nư c Anh vì là nư c u tiên ti n hành công nghi p hoá, nên ph i b t u t nghiên c u, t sáng t o, t áp d ng vào s n xu t và công nghi p hoá là m t con ư ng v a dài, v a gian nan. Nư c Anh ã m t kho ng 100 năm v i s bóc l t, tư c o t tàn b o hàng tri u ngư i lao ng m i t ư c n n công nghi p d n u th gi i vào cu i th k XVIII, u th k XIX. Nư c M i sau ã h c t p kinh nghi m công nghi p hoá c a nư c Anh, ã nh p kh u ư c k thu t, ã thu hút ư c v n, lao ng, k thu t
8 công ngh t Châu Âu chuy n sang và có th trư ng Châu Âu, Châu Á, Châu M . ó là nh ng lý do chính làm rút ng n th i gian công nghi p hoá M xu ng còn kho ng 80 năm. Nư c Nh t ti n hành công nghi p hoá kho ng 60 năm v i nh ng c i m n i b t là: Nh t ã k th a k thu t, công ngh và v n th trư ng c a Châu Âu và Châu M . ng th i, ngư i Nh t ã s d ng nh ng ưu th v n có c a n n văn hoá và xã h i Nh t vào quá trình công nghi p hoá. Liên Xô (cũ), quan ni m cho r ng: công nghi p hoá là quá trình xây d ng n n i công nghi p cơ khí có kh năng c i t o c nông nghi p. ó là phát tri n các ngành công nghi p n ng mà c t lõi là ngành cơ khí, do ó t tr ng công nghi p trong t ng s n ph m xã h i ngày càng l n. STa-Lin vi t: “Quan tr ng hơn, vì n u không phát tri n công nghi p n ng, thì chúng ta không th xây d ng ư c ngành công nghi p nào c , chúng ta không th th c hi n ư c m t công cu c công nghi p hoá nào c ”.[41] Theo V.I.Lê Nin: “Ch có i công nghi p cơ khí m i có th làm cho công nghi p và nông nghi p hoàn toàn tách r i nhau... chính n n s n xu t b ng máy móc, ã c t t h n m i quan h gi a công nhân v i ru ng t” [54]. Như v y, công nghi p hoá Liên Xô (cũ) trong giai o n ó là phù h p v i b i c nh l ch s c a th gi i và tình hình trong nư c. Mô hình công nghi p hoá này ã em l i nh ng k t qu áng k , song bên c nh ó cũng còn nhi u h n ch mà n th p k 80, 90 c a th k XX ã có s i u ch nh cho h p lý. Các nư c và lãnh th (NICs) ông Á i sau, rút ng n quá trình công nghi p hoá hơn n a, ch còn kho ng 40 năm. Do h ã ti p thu ư c kinh nghi m c a c Châu Âu, Châu M và Nh t B n. Ngày nay, m t s nư c ASEAN còn có th rút ng n quá trình công nghi p hoá này xu ng còn kho ng 30 năm, trong ó ài Loan là vùng lãnh th ti n hành công nghi p hoá thành công. T th c ti n v công nghi p hoá c a t nư c, có th khái quát m t s quan ni m v công nghi p hoá: + Quan ni m ơn gi n nh t cho r ng: công nghi p hoá là ưa tính c
9 thù công nghi p cho m t ho t ng (c a m t vùng, m t nư c) v i các nhà máy, các lo i hình công nghi p. Theo quan i m này, có nh ng i m chưa h p lý, vì th nh t là n i dung quan ni m này g n như ng nh t quá trình công nghi p hoá v i quá trình phát tri n công nghi p. Th hai là không th hi n ư c tính l ch s c a qúa trình công nghi p hoá. Th ba là không th hi n ư c m c tiêu c a quá trình công nghi p hoá. Quan ni m v công nghi p hoá nêu trên ư c hình thành trên cơ s khái quát quá trình l ch s công nghi p hoá c a các nư c Tây Âu và B c M và do có nh ng i m chưa h p lý, nên quan ni m này ít ư c v n d ng trong th c ti n. + Quan ni m Liên Xô (cũ) và các nư c xã h i ch nghĩa trư c ây thì khi ti n hành công nghi p hoá nh n m nh là phát tri n công nghi p n ng. Cho r ng: công nghi p hoá là quá trình xây d ng n n i công nghi p cơ khí có kh năng c i t o c nông nghi p. ó là s phát tri n công nghi p n ng v i trung tâm là ch t o máy. V i ư ng l i công nghi p hoá như v y, công nghi p n ng có vai trò c bi t quan tr ng và trong m t ch ng m c nh t nh nó phù h p v i hoàn c nh Liên Xô khi bư c vào th i kỳ công nghi p hoá: ch nghĩa qu c bao vây, ch ng i, không có s tr giúp t bên ngoài, trong khi yêu c u ph i xây d ng m t n n s n xu t l n, hi n i và b o v ch nghĩa xã h i. Liên Xô c n th c hi n công nghi p hoá v i t c nhanh, ph i t p trung vào phát tri n công nghi p n ng, nh m m b o các nhu c u trong nư c. Do v y, ch trương v công nghi p hoá này ch úng v i giai o n l ch s Liên Xô lúc ó. S sai l m n u hi u công nghi p hoá như v y trong m i hoàn c nh, m i phương di n. B i vì, công nghi p hoá không ch ơn thu n là phát tri n i công nghi p. + Quan ni m m i v công nghi p hoá: năm 1963, t ch c phát tri n công nghi p c a Liên h p qu c (UNIDO) ã ưa ra quan ni m: Công nghi p hoá là quá trình phát tri n kinh t . Trong quá trình này, m t b ph n ngu n c a c i qu c dân ư c ng viên phát tri n cơ c u kinh t nhi u ngành trong nư c v i k thu t hi n i. c i m c a cơ c u kinh t này, có m t b ph n công nghi p ch bi n luôn thay i s n xu t ra nh ng tư li u s n xu t và hàng tiêu dùng, có kh năng m b o cho n n kinh t phát tri n v i nh p cao, m b o t t i s ti n b v kinh t -xã h i [23].
10 Do ó, công nghi p hoá không ch hi u là quá trình phát tri n n n kinh t d a trên trình k thu t, công ngh hi n i mà còn là quá trình phát tri n, m b o t o ra cơ c u s n ph m v t ch t, bao g m các i u ki n s n xu t và i u ki n sinh ho t, m b o các m c tiêu phát tri n kinh t và s ti n b xã h i. - Quan ni m v công nghi p hoá, hi n i hoá Kinh nghi m v công nghi p hoá c a các nư c i trư c và qua th c t ki m nghi m, k t h p v i s phát tri n m nh c a khoa h c công ngh và quan h kinh t qu c t ngày càng ư c m r ng, quan ni m v công nghi p hoá, hi n i hoá ư c hi u như sau: Công nghi p hoá chính là m t cu c cách m ng v l c lư ng s n xu t, làm thay i căn b n k thu t, công ngh s n xu t, tăng năng su t lao ng. Hi n i hoá là quá trình thư ng xuyên c p nh t và nâng c p nh ng công ngh hi n i nh t, m i nh t trong quá trình công nghi p hoá. Trong th i i ngày nay, công nghi p hoá luôn g n li n v i hi n i hoá. Công nghi p hoá, hi n i hoá là quá trình trang b k thu t và công ngh hi n i cho n n kinh t qu c dân, trư c h t là các ngành gi v trí quan tr ng, bi n m t nư c có n n kinh t kém phát tri n thành m t nư c có n n kinh t phát tri n, có công nghi p hi n i. Hi n nay, Vi t Nam công nghi p hoá, hi n i hoá theo quan i m ca ng C ng s n Vi t Nam là: Quá trình chuy n i căn b n, toàn di n các ho t ng s n xu t, kinh doanh, d ch v và qu n lý kinh t - xã h i, t s d ng lao ng th công là chính sang s d ng ph bi n s c lao ng cùng v i công ngh , phương ti n và phương pháp tiên ti n, hi n i, d a trên s phát tri n c a công nghi p và ti n b khoa h c- công ngh , t o ra năng su t lao ng xã h i cao [22]. Quan ni m này nói lên ph m vi và vai trò c bi t quan tr ng c a công nghi p hoá, hi n i hoá trong phát tri n kinh t - xã h i, g n li n ư c hai ph m trù, không th tách r i là công nghi p hoá và hi n i hoá. Xác nh vai trò không th thi u ư c c a khoa h c-công ngh trong quá trình công nghi p hoá, hi n i hóa.Công nghi p hoá và hi n i hoá có m i quan h m t
11 thi t v i nhau, quá trình ti n hành công nghi p hoá là cái ích tt i hi n i hoá. Vi c ti n hành công nghi p hoá ph thu c nhi u vào i u ki n và hoàn c nh c a m i nư c và tình hình chung c a khu v c và th gi i. Xu hư ng hi n nay các nư c ang phát tri n là v a ti n hành công nghi p hoá theo nh ng kinh nghi m truy n th ng, nhưng ng th i cũng thư ng xuyên c p nh t, h i nh p nh ng thành t u khoa h c- k thu t m i nh t, va m b o phát tri n tu n t , v a phát tri n nh y v t nh ng th i i m, nh ng ngành ngh có i u ki n và kh năng. 1.1.1.2. Th c ch t công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn - Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p C ông nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p là quá trình chuy n n n nông nghi p truy n th ng phát tri n thành nông nghi p hi n i, v th c ch t là hi n i hoá các bi n pháp s n xu t nông nghi p, hi n i hoá công ngh s n xu t, hi n i hoá qu n lý s n xu t kinh doanh và hi n i hoá l c lư ng lao ng ngành nông nghi p; làm thay i căn b n tính ch t, phương th c s n xu t, cơ c u s n xu t, hình th c t ch c qu n lý s n xu t c a m t n n nông nghi p s n xu t t cung, t c p, d a ch y u vào i u ki n t nhiên v i k thu t th công sang m t n n nông nghi p s n xu t hàng hoá v i k thu t công ngh tiên ti n, trong i u ki n thương m i hoá toàn c u và ph i m b o cho s phát tri n b n v ng v t nhiên, kinh t - xã h i. Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p là m t b ph n c a công nghi p hoá nông thôn. N i dung ch y u c a nó là ưa máy móc thi t b và phương pháp s n xu t công nghi p cùng v i các hình th c t ch c s n xu t ki u công nghi p vào lĩnh v c s n xu t nông nghi p, nh m khai thác tri t l i th c a m i ngành, trên cơ s ó nâng cao năng su t, ch t lư ng s n ph m tiêu dùng và xu t kh u. N i dung này ư c c th hoá trên các m t cơ gi i hoá, i n khí hoá, thu l i hoá, sinh h c hoá trong các ngành s n xu t nông, lâm, ngư nghi p, thúc y nhanh quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p. ng th i làm tan rã d n n n nông nghi p ch m phát tri n và nông nghi p truy n th ng.
12 L ch s phát tri n nông nghi p th gi i và các nư c trong khu v c u ch ng minh r ng, mu n có m t n n nông nghi p b n v ng, năng su t lao ng cao không th d a vào nông c thô sơ và s c kéo trâu bò là ch y u. Ch có cơ gi i hoá, i n khí hoá, thu l i hoá, hoá h c hoá m i t o ra n n nông nghi p hàng hoá, có ch t lư ng s n ph m cao, có quy mô l n g n v i công nghi p ch bi n và xu t kh u. M t khác, nông nghi p không th t c i t o k thu t, không th t mình gi i quy t v n phát tri n. S phát tri n c a nông nghi p ư c quy t nh b i b n thân quá trình n n s n xu t xã h i th c hi n ư c, quá trình phát tri n v i hai ti n trình th trư ng hoá và công nghi p hoá. ó là quá trình chuy n t làn sóng nông nghi p sang làn sóng công nghi p. S phát tri n này khi n cho nông nghi p m t v trí n n t ng c a n n kinh t . Quy lu t chung c a quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá là làm gi m t l GDP c a nông nghi p trong cơ c u chung n n kinh t , lao ng ngành nông nghi p có t l nh trong cơ c u lao ng chung c a các ngành kinh t . Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p di n ra ng th i v i công nghi p hoá, hi n i hoá các ngành kinh t c a t nư c. Không th ti n hành công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p bó h p trong quan ni m phát tri n trong ph m vi ngành nông nghi p, mà nó ph i g n v i s phát tri n và s chuy n i cơ c u c a toàn b n n kinh t . Chính s phát tri n công nghi p, du l ch, d ch v , cơ s h t ng trong i u ki n hi n i hoá làm thay i phương th c s n xu t, cơ c u c a n n s n xu t xã h i và là s thay i b n ch t kinh t c a nông nghi p. Chuy n t lĩnh v c t t y u thành lĩnh v c kinh doanh, thành c c tăng trư ng và b t bu c ph i t n t i phát tri n trong cơ ch th trư ng. Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p ph i m b o vai trò duy trì và phát tri n c nh quan thiên nhiên, xã h i cho phù h p v i yêu c u c a cu c s ng trình văn minh cao, trình văn hoá cao. Tái s n xu t h sinh thái, duy trì phát tri n môi trư ng s ng b n v ng. Gi gìn và phát tri n truy n th ng lâu i c a c ng ng các dân t c. Tham gia c l c trong vi c hình thành s k t h p hài hoà gi a cu c s ng công nghi p, ô th và thiên nhiên, gi a lao ng thư giãn và gi i trí cho các t ng l p dân cư và c ng ng các dân t c.
13 - Công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn Công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn là quá trình thay i căn b n phương th c ho t ng, cơ c u kinh t c a nông thôn và thay i căn b n t ng l p g n li n v i s n xu t nông nghi p là nông dân. Công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn làm thay i căn b n khái ni m v nông thôn truy n th ng: Nông thôn là m t xã h i ư c t ch c trên n n t ng s n xu t nông nghi p và dân cư c a nó là nh ng ngư i làm ru ng. Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá di n ra cùng v i quá trình ô th hoá, ã làm thay i h th ng xã h i các phương di n: t p trung hoá s n xu t, do ó t p trung hoá dân cư, tăng m t cách căn b n các quá trình trao i, giao d ch d ch v , s phát tri n c a xã h i tiêu dùng, phát tri n m nh h t ng kinh t - xã h i. S thay i này ã d n t i s thay i căn b n trong phương th c s n xu t và phương th c sinh ho t xã h i, văn hoá. Cùng v i ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá ã c i t toàn b xã h i theo di n m o công nghi p-thương m i hoà nh p vào xu th toàn c u hoá và s bi n chuy n c a xã h i nông thôn cũng không th n m ngoài xu hư ng chung này. Cơ c u ngh nghi p thay i, xu hư ng cơ b n là chuy n t ho t ng nông nghi p sang cơ c u dân cư nghiêng v phi nông nghi p, t l h nông thôn làm nông nghi p gi m, t l h phi nông nghi p tăng lên. Tuy nhiên, các nư c phát tri n, dân cư chuy n vào s ng trong các ô th ngày càng tăng cùng v i dân cư nông thôn gi m i áng k (t l dân nông thôn các nư c công nghi p phát tri n ch còn 10 – 25%). Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn g n li n v i yêu c u chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn theo hư ng ti n b : tăng t tr ng công nghi p và dich v , gi m t tr ng nông nghi p. Vì v y, công nghi p hoá không th thi u phát tri n nông nghi p, các ngành ngh phi nông nghi p trên a bàn nông thôn, áp d ng phương pháp công nghi p vào s n xu t nông nghi p, chuy n i cơ c u ngành ngh lao ng nông thôn, t o thêm vi c làm tăng thu nh p cho dân cư nông thôn.
14 Qua quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá, ti n trình phát tri n xã h i ã có s thay i căn b n, ó là quá trình phát tri n ô th hoá kèm theo thu h p xã h i nông thôn, v m t cơ s h t ng cho s n xu t, cơ s h t ng văn hoá, i s ng (h t ng v kinh t và xã h i) là s thay i v ch t c a xã h i nông thôn. S chênh l ch thu nh p, i s ng v t ch t, văn hoá xã h i c a dân cư nông thôn và dân cư thành th ư c thu h p. Như v y, công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn là xây d ng nông thôn m i có nông nghi p hi n i, công ngh k thu t cao, d ch v phát tri n theo hư ng văn minh, hi u qu . Quan h s n xu t tiên ti n phù h p v i tính ch t và trình c a l c lư ng s n xu t, cơ s h t ng nông thôn hoàn thi n, i s ng v t ch t tinh th n c a nông dân không ng ng ư c c i thi n, xã h i n nh và công b ng. 1.1.1.3. S c n thi t c a công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn Trong khi coi công nghi p hoá, hi n i hoá là nhi m v trung tâm trong su t th i kỳ quá lên ch nghĩa xã h i nư c ta, ng ta v n xác nh n i dung c a công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c trong nh ng năm trư c m t là: “coi tr ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p và nông thôn”[20]. i u ó b t ngu n t vai trò c a nông nghi p, nông thôn trong quá trình phát tri n kinh t -xã h i và nh ng l i th phát tri n c a Vi t Nam hi n nay. C th , vi c ti n hành công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn nư c ta xu t phát t nh ng cơ s ch y u sau: Th nh t, xu t phát t yêu c u m b o an ninh lương th c qu c gia Lương th c là s n ph m tiêu dùng thi t y u i v i cu c s ng con ngư i, nh t là i v i m t nư c có truy n th ng tiêu dùng lúa g o như Vi t Nam. Vì v y, v n m b o an ninh lương th c qu c gia là nhân t quan tr ng hàng u n nh kinh t , chính tr , xã h i, nh ó thúc y nhanh quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn, th c hi n phân công l i lao ng xã h i h p lý hơn. Không ch Vi t Nam, mà ngay c các nư c ông Á, s phát tri n nông nghi p v n ư c coi là m t trong các nhân t quan tr ng t o nên s th n kỳ c a h trong n a cu i th k trư c.
15 Quy mô dân s Vi t Nam ngày càng tăng nên nhu c u v lương th c, th c ph m cũng tăng lên r t nhanh, trong khi ó qu t nông nghi p c a nư c ta l i ít. Do ó, áp ng y nhu c u lương th c cho hơn 80 tri u dân òi h i nông nghi p ph i ư c công nghi p hoá, hi n i hoá t os phát tri n vư t b c v năng su t, cây tr ng, v t nuôi. V l i, n u nông nghi p không s n xu t lương th c thì vi c dùng ngo i t nh p kh u lương th c s è n ng lên chi tiêu c a Chính ph , do ó s ngăn c n vi c nh p kh u máy móc, công ngh , nguyên nhiên v t li u ph c v công nghi p hoá t nư c. Th c t nói lên r ng, n u trong cơ c u kinh t qu c dân mà không có m t n n nông nghi p phát tri n mb o y lương th c cho con ngư i thì toàn b n n kinh t s g p không ít khó khăn trong vi c t o ra tc tăng trư ng cao. Do ó, v n an ninh lương th c là nhi m v thư ng xuyên c a qu c gia cũng như t ng a phương. Th hai, xu t phát t yêu c u c a s phát tri n công nghi p và d ch v Nông nghi p và nông thôn không ch s n xu t ra s n ph m tiêu dùng tr c ti p cho con ngư i, mà còn là nơi cung c p ngu n nguyên li u cho công nghi p, trư c h t là cho công nghi p ch bi n lương th c, th c ph m, công nghi p hàng tiêu dùng và hàng su t kh u. Vì v y, s l c h u hay ti n b c a nông nghi p, nông thôn có nh hư ng r t l n n phát tri n công nghi p và d ch v . Th c t nhi u nư c ã ch ra r ng, s l c h u c a l c lư ng s n xu t t i nông thôn ã h n ch n s tăng trư ng c a công nghi p thành th , vì ngu n tích lu th p, m c u tư b gi m xu ng. Trong trư ng h p ó, khu v c công nghi p thành th không sc c i t o khu v c nông nghi p c truy n nông thôn như vai trò v n có c a nó, mà ngư c l i c công nghi p và nông nghi p u rơi vào tình tr ng kém phát tri n. Ch công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn, làm cho năng su t lao ng nông nghi p tăng lên, kh i lư ng nguyên li u cung c p cho công nghi p nhi u hơn, khi ó công nghi p m i có cơ h i phát tri n, và n lư t nó công nghi p s thúc y tr l i i v i s phát tri n nông nghi p và các ngành khác. Như v y, công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn ã t o ra quy mô và t c tăng trư ng c a các ngu n nguyên li u nông nghi p, là nhân t có tác ng quan tr ng n quy mô và t c tăng trư ng c a công nghi p, d ch v và các ngành kinh t khác.
16 M t khác, nông nghi p, nông thôn là a bàn r ng l n tiêu th các s n ph m c a công nghi p, t tư li u s n xu t, v t tư thi t b n các s n ph m hàng hoá và d ch v tiêu dùng. Nhi u nhà kinh t ã kh ng nh r ng, v i vai trò là th trư ng tiêu th hàng hoá cho lĩnh v c công nghi p và d ch v , nông nghi p, nông thôn ã tr thành ng l c thúc y công nghi p, d ch v phát tri n, và như v y nó còn quan tr ng hơn c vai trò ngu n cung c p “ u vào” cho công nghi p. T c tăng trư ng thu nh p và quy mô dân s trong lĩnh v c nông nghi p s tác ng n dung lư ng c a th trư ng n i a i v i hàng hoá c a khu v c công nghi p. Nói cách khác, tăng trư ng c a lĩnh v c công nghi p ph thu c vào tăng trư ng c a khu v c nông nghi p và kinh t nông thôn. Do ó, “bóc l t” lĩnh v c nông nghi p, nông thôn vư t quá m c u tư tr l i cho nó thì s làm cho khu v c này rơi vào tình tr ng trì tr , d n t i gi m sút t c tăng trư ng c a khu v c công nghi p. Ch t ch H Chí Minh cũng ã t ng xác inh: “Mu n phát tri n công nghi p, phát tri n kinh t nói chung ph i l y vi c phát tri n nông nghi p làm g c, làm chính”[26]. Ngoài ra, nông nghi p, nông thôn còn là nơi cung c p ngu n nhân l c d i dào cho các ngành kinh t khác. Dư i tác ng c a khoa h c và công ngh , quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá s gi i phòng m t b ph n lao ng ra kh i nông nghi p chuy n nhanh sang lĩnh v c công nghi p và d ch v , do ó công nghi p và d ch v s có cơ h i phát tri n nhanh. H c thuy t kinh t và kinh nghi m các nư c ã qua công nghi p hoá u ch ra r ng, quá trình phát tri n kinh t theo hư ng hi n i u g n li n v i vi c chuy n d ch cơ c u kinh t và lao ng t nông thôn ra thành th , t nông nghi p sang phi nông nghi p. Trong vòng 30 năm t 1965-1995, t i nhi u nư c châu Á th c hi n công nghi p hoá, t l lao ng nông nghi p gi m i khá nhanh và s lao ng ó ư c chuy n vào các ngành công nghi p và d ch v có năng su t cao hơn. nh ng nư c có t c công nghi p hoá nhanh, t c tăng trư ng kinh t cao thì t c chuy n d ch lao ng nông nghi p ngày càng l n. Công nghi p hoá g n li n v i ô th hoá và thu hút ph n l n lao ng t nông nghi p chuy n sang các ngành ngh phi nông nghi p, ch y u t d ch v . Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá tuy không òi h i tăng nhanh s
17 lư ng lao ng vào các ho t ng thu n tuý công nghi p, nhưng nó òi h i nhi u lao ng d ch v h tr như: v n chuy n hàng hoá, óng gói, phân lo i s n ph m, thông tin th trư ng, ti p th , y t , văn hoá, giáo d c…khi các ho t ng này tăng nhanh c v s lư ng và năng l c thì nó òi h i ngu n lao ng b sung r t l n t nông nghi p. Th ba, xu t phát t yêu c u tích lu v n cho n n kinh t - i u ki n tiên quy t công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn Là m t nư c nông nghi p v i a ph n dân s sinh s ng nông thôn, th m nh c a nư c ta là th m nh v nông nghi p và các ngành ngh phi nông nghi p nông thôn. ây là ti m năng to l n c n khai thác t o ngu n v n tích lu và cũng là m c tiêu c a ch trương dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh. Th c hi n công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn s cho phép khai thác tri t và có hi u qu ti m năng a d ng c a nông, lâm, ngư nghi p nư c ta nh m t o giá tr thu nh p cao. Vi c phát tri n công ngh sinh h c, m t thành t u c a ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá s t o ra nhi u gi ng cây, con m i phù h p v i i u ki n sinh thái, rút ng n th i gian canh tác, do ó s tăng v , tăng s n lư ng và giá tr trên m t ơn v di n tích. Vi c áp d ng thành t u khoa h c - k thu t hi n i trong ánh b t và ch bi n h i s n s làm tăng s n lư ng và giá tr c a ngu n l i t bi n, t ó s t o ngu n thu nh p cao cho ngư dân. Nông nghi p, nông thôn nư c ta óng vai trò quan tr ng trong quá trình tích lu tư b n cho công nghi p hoá. Trong nhi u năm trư c ây, nông nghi p ã t o ra trên 40% thu nh p qu c dân và hi n nay ngành này ã t o ra g n 30% GDP và hơn 45% giá tr xu t kh u c a các nư c, chưa k các s n ph m công nghi p l y nguyên li u t s n xu t nông, lâm, ngư nghi p là ch y u. Vì v y, nông nghi p phát tri n m nh, năng su t hàng hóa nhi u v s lư ng, a d ng v ch ng lo i và t t v ch t lư ng, là ti n v t ch t quan tr ng c a công nghi p hoá nói chung và công nghi p ch bi n nói riêng. M t khác, nh ng năm qua, cùng v i s phát tri n c a s n xu t, t l dành (tích lu ) trong khu v c nông nghi p và kinh t nông thôn tăng d n t 5,2% năm 1990
18 lên 10% năm 1995 và kho ng 14,15% năm 2000. Tích lu ó ch y u do k t qu c a phát tri n nông nghi p và ngành ngh th công trong nông thôn. các nư c ang phát tri n, ngoài ngu n v n t vi n tr và u tư nư c ngoài thì c n thi t ph i có ngu n v n t ti t ki m trong nư c, trong ó ngu n th ng dư nông nghi p là quan tr ng. i v i Vi t Nam, trong giai o n u, ngu n v n t t y u ph i d a vào nông nghi p và nông thôn, vì ây là khu v c r ng l n, xét c v khía c nh lao ng và t ng s n ph m qu c dân. Ngu n v n do nông nghi p, nông thôn t o ra s ư c u tư trư c h t và ch y u vào các ho t ng kinh doanh nông nghi p và m t s ho t ng phi nông nghi p và kinh t nông thôn. S phát tri n m nh m c a nông nghi p và kinh t nông thôn s làm tăng áng k ngu n v n tích lu cho n n kinh t , t o i u ki n thúc y s nghi p công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c. Th tư, xu t phát t yêu c u c a phát tri n b n v ng, nâng cao i s ng xã h i nông thôn S phát tri n m nh m c a nông nghi p và kinh t nông thôn do công nghi p hoá, hi n i hoá t o ra m b o i s ng v t ch t và tinh th n cho g n 80% dân s sinh s ng t i nông thôn, do ó là i u ki n căn b n to nên s n nh chính tr - xã h i c a t nư c. M t chân lý rút ra t th c ti n: dân có giàu thì nư c m i m nh, 73% dân s s ng nông thôn (năm 2005) mà ch y u là nông dân, n u nông dân không giàu thì t nư c làm sao giàu m nh ư c? Do v y, ph i làm cho nông dân giàu lên, tăng s c mua nông thôn chính là t o ra th trư ng thúc y công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c. ó cũng là bài h c rút ra t kinh nghi m công nghi p hoá các nư c i trư c như B c M , Tây Âu, Singapo, Hàn Qu c. Nông thôn phát tri n, i s ng nông dân no , h s tin tư ng vào cu c s ng, vào ch xã h i. Do ó mà yên tâm làm giàu, xây d ng nông thôn giàu p, n nh. S n nh c a nông thôn s có tác ng r t l n n s n nh c a c nư c. Hi n nay, Vi t Nam v n là m t nư c nông nghi p l c h u, l i tr i qua nhi u năm b chi n tranh tàn phá, do ó ang t n t i s chênh l ch khá xa v kinh t và văn hoá gi a thành th và nông thôn, gi a ng b ng trung du và mi n núi, do ó ti m n nguy cơ s b t n nh.