Luận văn: “Đầu tư trực tiếp của EU vào Việt Nam, thực trạng và triển vọng"

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

727
lượt xem 407
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn: “đầu tư trực tiếp của eu vào việt nam, thực trạng và triển vọng"', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: “Đầu tư trực tiếp của EU vào Việt Nam, thực trạng và triển vọng"

CHUYÊN TH C T P “ u tư tr c ti p c a EU vào Vi t Nam, th c tr ng và tri n v ng .” SVTH: Lê Như Tùng
môc lôc Lêi nãi ®Çu................................................... 3 Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi .......................................... 4 I. Vai trß vµ b¶n chÊt cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)................................................................................................ 4 1. C¸c lý thuyÕt vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI) .................. 4 2. B¶n chÊt vµ vai trß cña FDI......................................................... 9 II. ChÝnh s¸ch cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®èi víi ho¹t ®éng FDI ..................................................................................... 19 1. Vai trß ChÝnh phñ:...................................................................... 21 2. C¸c lo¹i h×nh ®Çu t trùc tiÕp:................................................... 22 Ch¬ng II: Kh¸i qu¸t vÒ EU vµ t×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp cña EU vµo ViÖt Nam ............................................................... 25 I. Kh¸i qu¸t vÒ Liªn minh ch©u ¢u (EU) ............................ 25 1. Qu¸ tr×nh lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña EU ................ 25 2. C¬ cÊu cña EU:............................................................................. 27 3. TiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ vµ khoa häc - c«ng nghÖ cña EU:....... 29 II - T×nh h×nh FDI nãi chung vµ ®Çu t trùc tiÕp cña EU nãi riªng t¹i ViÖt Nam ................................................................... 39 1. T×nh h×nh FDI nãi chung t¹i ViÖt Nam ................................... 39 2. §Çu t trùc tiÕp cña EU vµo ViÖt Nam .................................... 49 III - Kh¸i qu¸t ®Çu t tõng níc ........................................ 57 1. §Çu t trùc tiÕp cña Ph¸p: ......................................................... 57 1
2. §Çu t trùc tiÕp cña v¬ng quèc Anh:..................................... 60 3. §Çu t trùc tiÕp cña Hµ Lan: ..................................................... 63 4. §Çu t trùc cña Céng hoµ Liªn bang §øc: .............................. 65 5. §Çu t trùc tiÕp cña Thôy §iÓn:............................................... 67 6. §Çu t trùc tiÕp cña §an M¹ch:................................................ 69 7. §Çu t trùc tiÕp cña Italia:........................................................ 70 8. §Çu t trùc tiÕp cña BØ: .............................................................. 71 9. §Çu t trùc tiÕp cña Luxembourg:............................................ 72 10. §Çu t trùc tiÕp cña ¸o: ........................................................... 73 Ch¬ng III: TriÓn väng vµ C¸c gi¶i ph¸p thu hót, QU¶n lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t cña EU trong thêi gian tíi vµo ViÖt Nam ..............................................75 I. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n cho ®Çu t trùc tiÕp cña EU vµo ViÖt Nam........................................................................ 75 1. Nh÷ng thuËn lîi.......................................................................... 75 2. Nh÷ng khã kh¨n ......................................................................... 78 II. Chñ tr¬ng vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ FDI cña EU vµo ViÖt Nam79 1. Chñ tr¬ng:.................................................................................. 79 2. Gi¶i ph¸p vÒ thu hót vèn FDI ................................................... 79 3. Gi¶i ph¸p qu¶n lý sö dông:....................................................... 87 KÕt luËn ...................................................... 91 Tµi liÖu tham kh¶o ................................ 93 2
Lêi nãi ®Çu íc vµo thÕ kû 21, ViÖt Nam ®ang ®øng tríc rÊt nhiÒu thêi c¬ còng B nh th¸ch thøc lín ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi cña m×nh.Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµy, vai trß cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ngµy cµng ®îc kh¼ng ®Þnh ®èi víi níc ta, ®Æc biÖt sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµo n¨m 1997 khi mµ lîng vèn ®Çu t trùc tiÕp gi¶m ®i nhanh chãng ®· ¶nh hëng lín ®Õn nÒn kinh tÕ trong níc. Cã mét nguyªn nh©n chñ yÕu lµ hÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t lín vµo ViÖt Nam thuéc c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn nh Th¸i Lan, Indonesia. HoÆc c¸c níc thuéc NICs nh Hµn Quèc, §µi Loan. Nh÷ng níc bÞ c¬n khñng ho¶ng lµm chao ®¶o nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn viÖc gi¶m ®Çu t ra níc ngoµi cña hä. ChÝnh nh÷ng lóc nµy chóng ta míi thÊy viÖc cÇn thiÕt ph¶i cã mét luång vèn ®Çu t trùc tiÕp vµo ViÖt Nam thËt æn ®Þnh, c¸c luång vèn nµy thêng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng níc ph¸t triÓn hµng ®Çu trªn thÕ giíi - nh÷ng níc cã tiÒm lùc rÊt lín vÒ vèn vµ c«ng nghÖ, trong ®ã cã c¸c níc thuéc liªn minh ch©u ¢u. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc chóng ta cÇn ph¶i thóc ®Èy t¨ng cêng h¬n n÷a sù hîp t¸c chÆt chÏ vèn cã, tõ ®ã l«i kÐo nguån vèn FDI cña khèi nµy vµo ViÖt Nam, ®ång thêi qu¶n lý chÆt chÏ nguån vèn thËt hiÖu qu¶, tr¸nh nh÷ng sai lÇm ®¸ng tiÕc tríc ®©y m¾c ph¶i. V× vËy t«i ®· chän ®Ò tµi: §Çu t trùc tiÕp cña EU vµo ViÖt Nam, thùc tr¹ng vµ triÓn väng . Néi dung cña ®Ò tµi nµy , ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn gåm c¸c phÇn sau ®©y: - Ch¬ng I : C¬ së lý luËn vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. - Ch¬ng II : Kh¸i qu¸t vÒ EU vµ t×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp cña EU t¹i ViÖt Nam. - Ch¬ng III : TriÓn väng vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t cña EU trong thêi gian tíi t¹i ViÖt Nam. Trong bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, t«i kÝnh mong c¸c Thµy c«, vµ c¸c b¹n ®äc gãp ý vµ chØ d¹y. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Sinh viªn thùc hiÖn: Lª nh tïng 3
Ch¬ng I C¬ së lý luËn vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi I. Vai trß vµ b¶n chÊt cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI) 1. C¸c lý thuyÕt vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI) 1.1. Lý thuyÕt vÒ lîi nhuËn cËn biªn: N¨m 1960 Mac. Dougall ®· ®Ò xuÊt mét m« h×nh lý thuyÕt, ph¸t triÓn tõ nh÷ng lý thuyÕt chuÈn cña Hescher Ohlin - Samuaelson vÒ sù vËn ®éng vèn. ¤ng cho r»ng luång vèn ®Çu t sÏ chuyÓn tõ níc l·i suÊt thÊp sang níc cã l·i suÊt cao cho ®Õn khi ®¹t ®îc tr¹ng th¸i c©n b»ng (l·i suÊt hai níc b»ng nhau). Sau ®Çu t, c¶ hai níc trªn ®Òu thu ®îc lîi nhuËn vµ lµm cho s¶n lîng chung cña thÕ giíi t¨ng lªn so víi tríc khi ®Çu t. Lý thuyÕt nµy ®îc c¸c nhµ kinh tÕ thõa nhËn nh÷ng n¨m 1950 dêng nh phï hîp víi lý thuyÕt. Nhng sau ®ã, t×nh h×nh trë nªn thiÕu æn ®Þnh, tû suÊt ®Çu t cña Mü gi¶m ®i ®Õn møc thÊp h¬n tû suÊt trong níc, nhng FDI cña Mü ra níc ngoµi vÉn t¨ng liªn tôc. M« h×nh trªn kh«ng gi¶i thÝch ®îc hiÖn tîng v× sao mét sè níc ®ång thêi cã dßng vèn ch¶y vµo, cã dßng vèn ch¶y ra; kh«ng ®a ra ®îc sù gi¶i thÝch ®Çy ®ñ vÒ FDI. Do vËy, lý thuyÕt lîi nhuËn cËn biªn chØ cã thÓ ®îc coi lµ bíc khëi ®Çu h÷u hiÖu ®Ó nghiªn cøu FDI. 1.2. Lý thuyÕt chu kú s¶n phÈm (Vernon, 1966): Lý thuyÕt chu kú s¶n phÈm do nhµ kinh tÕ häc Vernon ®Ò xuÊt vµo n¨m 1966. Theo lý thuyÕt nµy th× bÊt kú mét c«ng nghÖ s¶n phÈm míi nµo ®Òu tiÕn triÓn theo 3 giai ®o¹n: (1) Giai ®o¹n ph¸t minh vµ giíi thiÖu; (2) Giai ®o¹n ph¸t triÓn qui tr×nh vµ ®i tíi chÝn muåi; (3) Giai ®o¹n chÝn muåi hay ®îc tiªu chuÈn ho¸. Trong mçi giai ®o¹n nµy c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c nhau cã lîi thÕ so s¸nh trong viÖc s¶n xuÊt nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña s¶n phÈm. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, nã ®îc chuyÓn dÞch tõ nÒn kinh tÕ nµy sang nÒn kinh tÕ kh¸c. 4
Gi¶ thuyÕt chu kú s¶n xuÊt gi¶i thÝch sù tËp trung c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c níc ph¸t triÓn, ®a ra mét lý luËn vÒ viÖc hîp nhÊt th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ®Çu t quèc tÕ gi¶i thÝch sù gia t¨ng xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp ë c¸c nãc c«ng nghiÖp ho¸. Tuy nhiªn, lý thuyÕt nµy chØ cßn quan träng ®èi víi viÖc gi¶i thÝch FDI cña c¸c c«ng ty nhá vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. 1.3. Nh÷ng lý thuyÕt dùa trªn sù kh«ng hoµn h¶o cña thÞ trêng 1.3.1. Tæ chøc c«ng nghiÖp (hay cßn gäi lµ lý thuyÕt thÞ trêng ®éc quyÒn): Lý thuyÕt tæ chøc c«ng nghiÖp do Stephen Hymer vµ Charles Kindleberger nªu ra. Theo lý thuyÕt nay, sù ph¸t triÓn vµ thµnh c«ng cña h×nh thøc ®Çu t liªn kÕt theo chiÒu däc phô thuéc vµo 3 yÕu tè: (1) qu¸ tr×nh liªn kÕt theo chiÒu däc c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt; (2) viÖc s¶n xuÊt vµ khai th¸c kü thuËt míi; (3) c¬ héi më réng ho¹t ®éng ra ®Çu t níc ngoµi cã thÓ tiÕn hµnh ®îc do nh÷ng tiÕn bé trong ngµnh giao th«ng vµ th«ng tin liªn l¹c. ChiÕn lîc liªn kÕt chiÒu däc cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia lµ ®Æt c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau trªn ph¹m vi toµn cÇu, nh»m tËn dông lîi thÕ so s¸nh ë c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c nhau, h¹ thÊp gi¸ thµnh s¶n phÈm th«ng qua s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ chuyªn m«n ho¸, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c«ng ty trªn thÞ trêng. C¸ch tiÕp cËn cña Hymer ®· ®îc c¸c nhµ kinh tÕ Graham vµ Krugman sö dông (1989) ®Ó gi¶i thÝch cho sù t¨ng lªn cña FDI vµo níc Mü trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (khi mµ hä ®· ®¸nh mÊt nh÷ng lîi thÕ ®· cã c¸ch ®©y 20 n¨m). Gi¶ thuyÕt cña tæ chøc c«ng nghiÖp cha ph¶i lµ gi¶ thuyÕt hoµn chØnh vÒ FDI. Nã kh«ng tr¶ lêi ®îc c©u hái: v× sao c«ng ty l¹i sö dông h×nh thøc FDI chø kh«ng phØa lµ h×nh thøc s¶n xuÊt trong níc råi xuÊt khÈu s¶n phÈm hoÆc h×nh thøc cÊp giÊy phÐp hoÆc b¸n nh÷ng kü n¨ng ®Æc biÖt cña nã cho c¸c c«ng ty níc së t¹i. 5
1.3.2. Gi¶ thuyÕt néi ho¸: Gi¶ thuyÕt nµy gi¶i thÝch sù tån t¹i cña FDI nh lµ kÕt qu¶ cña c¸c c«ng ty thay thÕ c¸c giao dÞch thÞ trêng b»ng c¸c giao dÞch trong néi bé c«ng ty ®Ó tr¸nh sù kh«ng hoµn h¶o cña c¸c thÞ trêng. 1.4. M« h×nh ®µn nh¹n cña Akamatsu: M« h×nh ®µn nh¹n cña sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®îc Akamatsu ®a ra vµo nh÷ng n¨m 1961 -1962. Akamatsu chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thµnh 3 giai ®o¹n: (1) s¶n phÈm ®îc nhËp khÈu tõ níc ngoµi ®Ó phôc vô cho nhu cÇu trong níc; (2) s¶n phÈm trong níc t¨ng lªn ®Ó thay thÕ cho nhËp khÈu; s¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu, FDI sÏ thùc hiÖn ë giai ®o¹n cuèi ®Ó ®èi mÆt víi sù thay ®æi vÒ lîi thÕ t¬ng ®èi. Ozawa lµ ngêi tiÕp theo nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a FDI vµ m« h×nh ®µn nh¹n . Theo «ng, mét ngµnh c«ng nghiÖp cña níc ®ang ph¸t triÓn cã lîi thÕ t¬ng ®èi vÒ lao ®éng, sÏ thu hót FDI vµo ®Ó khai th¸c lîi thÕ nµy. Tuy nhiªn sau ®ã tiÒn l¬ng lao ®éng cña ngµnh nµy dÇn dÇn t¨ng lªn do lao ®éng cña ®Þa ph¬ng ®· khai th¸c hÕt vµ FDI vµo sÏ gi¶m ®i. Khi ®ã c¸c c«ng ty trong níc ®Çu t ra níc ngoµi (n¬i cã lao ®éng rÎ h¬n) ®Ó khai th¸c lîi thÕ t¬ng ®èi cña níc nµy. §ã lµ qu¸ tr×nh liªn tôc cña FDI. M« h×nh ®· chØ ra qu¸ tr×nh ®uæi kÞp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn: khi mét níc ®uæi kÞp ë nÊc thang cuèi cïng cña mét ngµnh c«ng nghiÖp tõ kinh tÕ thÊp sang kü thuËt cao th× tû lÖ FDI ra sÏ lín h¬n tû lÖ FDI vµo. Mét quèc gia ®øng ®Çu trong ®µn nh¹n, ®Õn mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh sÏ trë nªn l¹c hËu vµ níc kh¸c sÏ thay thÕ vÞ trÝ ®ã. §ãng gãp ®¸ng kÓ cña m« h×nh nµy lµ sù tiÕp cËn ®éng víi FDI trong mét thêi gian dµi, g¾n víi xu híng vµ qu¸ tr×nh cña sù ph¸t triÓn, cã thÓ ¸p dông ®Ó tr¶ lêi c©u hái: v× sao c¸c c«ng ty thùc hiÖn FDI, ®a ra gîi ý ®èi víi sù kh¸c nhau vÒ lîi thÕ so s¸nh t¬ng ®èi gi÷a c¸c níc dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ luång vµo FDI. Tuy nhiªn, m« h×nh ®µn nh¹n cha thÓ tr¶ lêi c¸c c©u hái v× sao c¸c c«ng ty l¹i thÝch thùc hiÖn FDI h¬n lµ xuÊt khÈu hoÆc cung cÊp kü thuËt cña m×nh, vµ kh«ng dïng nã ®Ó gi¶i thÝch v× sao FDI l¹i diÔn ra gi÷a c¸c níc t¬ng tù vÒ c¸c nh©n tè vµ lîi thÕ t¬ng ®èi, v× sao FDI l¹i diÔn ra tõ 6
khu vùc kinh tÕ nµy sang khu vùc kinh tÕ kh¸c. VÊn ®Ò quan träng h¬n lµ m« h×nh nµy lê ®i vai trß cña nh©n tè c¬ cÊu kinh tÕ vµ thÓ chÕ. 1.5. Lý thuyÕt chiÕt trung hay m« h×nh OLI: Theo Dunning mét c«ng ty dù ®Þnh tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng FDI cÇn cã 3 lîi thÕ: (1) Lîi thÕ vÒ së h÷u (Ownership advantages - viÕt t¾t lµ lîi thÕ O - bao gåm lîi thÕ vÒ tµi s¶n, lîi thÕ vÒ tèi thiÓu ho¸ chi phÝ giao dÞch); (2) Lîi thÕ vÒ khu vùc (Locational advantages - viÕt t¾t lµ lîi thÕ L - bao gåm: tµi nguyªn cña ®Êt níc, qui m« vµ sù t¨ng trëng cña thÞ trêng, sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng, chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ) vµ (3) Lîi thÕ vÒ néi ho¸ (Internalisation advantages - viÕt t¾t lµ lîi thÕ I - bao gåm: gi¶m chi phÝ ký kÕt, kiÓm so¸t vµ thùc hiÖn hîp ®ång; tr¸nh ®îc sù thiÕu th«ng tin dÉn ®Õn chi phÝ cao cho c¸c c«ng ty; tr¸nh ®îc chi phÝ thùc hiÖn c¸c b¶n quyÒn ph¸t minh, s¸ng chÕ). Theo lý thuyÕt chiÕt trung th× c¶ 3 ®iÒu kiÖn kÓ trªn ®Òu ph¶i ®îc tho¶ m·n tríc khi cã FDI. Lý thuyÕt cho r»ng: nh÷ng nh©n tè ®Èy b¾t nguån tõ lîi thÕ O vµ I, cßn lîi thÕ L t¹o ra nh©n tè kÐo ®èi víi FDI. Nh÷ng lîi thÕ nµy kh«ng cè ®Þnh mµ biÕn ®æi theo thêi gian, kh«ng gian vµ sù ph¸t triÓn nªn luång vµo FDI ë tõng níc, tõng khu vùc, tõng thêi kú kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau nµy cßn b¾t nguån tõ viÖc c¸c níc nµy ®ang ë bíc nµo cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ ®îc Dunning ph¸t hiÖn vµo n¨m 1979. 1.6. Lý thuyÕt vÒ c¸c bíc ph¸t triÓn cña ®Çu t (Investment Development Path - IDP): Theo lý thuyÕt nµy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c níc ®îc chia ra thµnh 5 giai ®o¹n: Giai ®o¹n 1: lîi thÕ L cña mét níc Ýt hÊp dÉn, luång vµo FDI kh«ng ®¸ng kÓ do h¹n chÕ cña thÞ trêng trong níc: thu nhËp thÊp, c¬ së h¹ tÇng l¹c hËu, gi¸o dôc yÕu kÐm, lao ®éng kh«ng cã kü n¨ng vµ hiÕm khi thÊy luång ra FDI. Giai ®o¹n 2: luång vµo cña FDI b¾t ®Çu t¨ng do lîi thÕ L ®· hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t: søc mua trong níc b¾t ®Çu t¨ng, c¬ së h¹ tÇng ®· ®îc c¶i thiÖn FDI trong bíc nµy chñ yÕu lµ ®Çu t vµo s¶n xuÊt ®Ó thay thÕ nhËp khÈu vµ nh÷ng ngµnh khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn hoÆc s¶n xuÊt ra 7
nguyªn vËt liÖu, s¶n phÈm s¬ chÕ. Luång ra cña FDI trong giai ®o¹n nµy kh«ng ®¸ng kÓ. Giai ®o¹n 3: luång vµo cña FDI b¾t ®Çu gi¶m vµ luång ra l¹i b¾t ®Çu t¨ng. Kh¶ n¨ng kü thuËt cña níc së t¹i ®· tiÕn tíi s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc tiªu chuÈn ho¸. MÆt kh¸c lîi thÕ vÒ lao ®éng gi¶m dÇn, nªn ph¶i chuyÓn ®Çu t sang nh÷ng níc cã lîi thÕ t¬ng ®¬ng ®èi vÒ lao ®éng nh»m t×m kiÕm thÞ trêng hoÆc giµnh nh÷ng tµi s¶n chiÕn lîc ®Ó b¶o vÖ lîi thÕ O. Trong giai ®o¹n nµy, luång vµo cña FDI tËp trung vµo nh÷ng ngµnh thay thÕ nhËp khÈu cã hiÖu qu¶. Giai ®o¹n 4: lîi thÕ O cña c¸c c«ng ty trong níc t¨ng lªn. Nh÷ng c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng dÇn dÇn ®îc thay thÕ bëi c«ng nghÖ sö dông nhiÒu vèn. MÆt kh¸c chi phÝ vèn trë nªn rÎ h¬n chi phÝ lao ®éng. KÕt qu¶ lµ, lîi thÕ L cña ®Êt níc sÏ chuyÓn sang c¸c tµi s¶n. FDI tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë bíc 4 sÏ vµo níc nµy ®Ó t×m kiÕm nh÷ng tµi s¶n trªn hoÆc tõ c¸c níc kÐm ph¸t triÓn h¬n nh»m t×m kiÕm thÞ trêng vµ ®Æt quan hÖ th¬ng m¹i. Trong bíc nµy c¸c c«ng ty trong níc vÉn thÝch thùc hiÖn FDI ra níc ngoµi h¬n lµ xuÊt khÈu s¶n phÈm, bëi v× hä cã thÓ khai th¸c lîi thÕ I cña m×nh. Do vËy, luång vµo vµ luång ra cña FDI vÉn t¨ng, nhng luång ra sÏ nhanh h¬n. Giai ®o¹n 5: luång ra vµ luång vµo cña FDI tiÕp tôc vµ khèi lîng t¬ng tù nhau. Luång vµo tõ c¸c níc cã møc ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n víi môc ®Ých t×m kiÕm thÞ trêng vµ kiÕn thøc; hoÆc tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë bíc 4 vµ 5 ®Ó t×m kiÕm s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. Do vËy luång ra vµ luång vµo lµ t¬ng tù. M« h×nh OLI gi¶i thÝch hiÖn tîng FDI theo tr¹ng th¸i tÜnh, trong khi lý thuyÕt IDP l¹i xem xÐt hiÖn tîng FDI trong tr¹ng th¸i ®éng víi sù thay ®æi c¸c lîi thÕ nµy trong tõng bíc ph¸t triÓn. Do vËy, lý thuyÕt nµy cïng víi m« h×nh OLI lµ thÝch hîp nhÊt ®Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng FDI trªn toµn thÕ giíi, tÊt nhiªn trong ®ã cã ViÖt Nam. 8
2. B¶n chÊt vµ vai trß cña FDI 2.1. B¶n chÊt : HiÖn nay ë trªn nhiÒu lo¹i s¸ch b¸o, t¹p chÝ cña c¸c tæ chøc quèc tÕ còng nh ChÝnh phñ c¸c níc cã t¬ng ®èi nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ FDI, nh ®Þnh nghÜa cña tæ chøc Ng©n hµng ThÕ giíi th× FDI lµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi lµ ®Çu t tõ níc ngoµi mµ mang l¹i l·i suÊt tõ 10% trë lªn. Theo gi¸o tr×nh Kinh tÕ §Çu t cña trêng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n do PGS. TS NguyÔn Ngäc Mai lµm chñ biªn th× ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi (FDI) lµ vèn cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n níc ngoµi ®Çu t sang c¸c níc kh¸c vµ trùc tiÕp qu¶n lý hoÆc tham gia trùc tiÕp qu¶n lý qu¸ tr×nh sö dông vµ thu håi sè vèn bá ra. §Õn nay ®Þnh nghÜa mµ nhiÒu níc vµ c¸c tæ chøc hay dïng nhÊt lµ ®Þnh nghÜa cña tæ chøc TiÒn tÖ ThÕ giíi (IMF) ®· ®a ra vµo n¨m 1977 nh sau: §Çu t trùc tiÕp níc ngoµi lµ sè vèn ®Çu t ®îc thùc hiÖn ®Ó thu ®îc lîi Ých l©u dµi trong mét doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë nÒn kinh tÕ kh¸c víi nÒn kinh tÕ cña nhµ ®Çu t. Ngoµi môc ®Ých lîi nhuËn, nhµ ®Çu t cßn mong muèn dµnh ®îc chç ®øng trong viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp vµ më réng thÞ trêng . §Çu t níc ngoµi bao gåm ®Çu t níc ngoµi trùc tiÕp (FDI) vµ ®Çu t gi¸n tiÕp (FPI). Trong ®ã, FDI quan träng h¬n nhiÒu, dï cho ®Çu t gi¸n tiÕp cã xu híng t¨ng lªn (trong n¨m 1992, FDI lªn tíi kho¶ng 15 tû USD, b»ng 38% tæng chu chuyÓn vèn níc ngoµi cßn ®Çu t gi¸n tiÕp lªn tíi 4,7 tû USD). FDI t¨ng lªn nhanh chãng trong vßng 15 n¨m qua víi ®Æc ®iÓm tËp trung co côm vÒ ®Þa d, ngµnh, vµ h·ng. HÇu hÕt FDI diÔn ra ë §«ng ¸ (Malaisia, Th¸i Lan, Singapore, Hong Kong, Trung Quèc) vµ Ch©u MÜ Latinh (Brazil, Mexico), trong lÜnh vùc thiÕt bÞ vËn t¶i, ho¸ chÊt, m¸y mãc vµ ®iÖn tö. Mét sè lîng Ýt c¸c h·ng lín tõ c¸c níc c«ng nghiÖp chiÕm mét phÇn lín ®Çu t níc ngoµi. M« h×nh ®Çu t còng thiªn lÖch vÒ ®Þa lý; c¸c h·ng cña Mü ®Çu t m¹nh vµo ch©u Mü Latinh, c¸c h·ng cña NhËt ®Çu t vµo ch©u ¸, cßn c¸c h·ng cña Anh l¹i tËp trung vµo c¸c níc thuéc khèi ThÞnh vîng Chung. TÇm quan träng t¨ng nhanh cña FDI lµ nhê nhËn thøc vÒ nh÷ng ®ãng gãp to lín cña FDI vµo ph¸t triÓn kinh tÕ, cung cÊp cho c¸c níc chñ nhµ vÒ 9
vèn, c«ng nghÖ, vµ kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i. FDI chÞu ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè cô thÓ trong níc chñ nhµ còng nh níc ®Çu t. Víi níc chñ nhµ, c¸c yÕu tè hÊp dÉn FDI lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nh kho¸ng s¶n (nh dÇu má ë Indonesia) hay gi¸ lao ®éng rÎ m¹t (nh Trung Quèc, Malaisia) còng cã vai trß quan träng kh«ng kÐm, ®Æc biÖt khi ¸p dông chÝnh s¸ch thay thÕ nhËp khÈu lµ mét c¬ héi lín cho c¸c nhµ ®Çu t. §Ó thu hót FDI, nhiÒu ChÝnh phñ ®a ra c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch nh miÔn gi¶m thuÕ, khÊu hao nhanh, gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®Çu vµo s¶n xuÊt, ®Æc khu kinh tÕ, hay khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®èi víi nh÷ng ngêi muèn ®Çu t. Dï cã nh÷ng khuyÕn khÝch ®Æc biÖt nh vËy nhng ngêi ta nhËn thÊy FDI trë nªn hÊp dÉn ë nh÷ng níc cã m«i trêng kinh tÕ vÜ m« vµ m«i trêng chÝnh trÞ tèt. ChÝnh s¸ch b¶o hé - chèng c¹nh tranh cña hµng ngo¹i nhËp - cña c¸c níc chñ nhµ ®«i khi khiÕn c¸c nhµ ®Çu t ®Æt c¬ së s¶n xuÊt ngay t¹i níc chñ nhµ. FDI còng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè cña c¸c níc ®i ®Çu t. C¸c h·ng ®Çu t ra níc ngoµi nh»m giµnh tríc hay ng¨n chÆn nh÷ng ho¹t ®éng t¬ng tù cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. Mét sè níc cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t ®îc nhËp khÈu miÔn thuÕ mét sè s¶n phÈm chÕ t¹o t¹i c¸c chi nh¸nh cña hä t¹i níc ngoµi. Cuèi cïng, ph©n t¸n rñi ro b»ng c¸ch ®Çu t t¹i nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau còng lµ mét ®éng c¬ cña c¸c nhµ ®Çu t. Trªn ®©y ta cã thÓ thÊy ®îc mét sè nÐt ®Æc trng cña FDI: - FDI mÆc dï vÉn chÞu sù chi phèi cña ChÝnh phñ, nhng nã Ýt bÞ lÖ thuéc h¬n vµo quan hÖ chÝnh trÞ hai bªn nÕu so s¸nh víi h×nh thøc tÝn dông quan hÖ quèc tÕ. - Bªn níc ngoµi trùc tiÕp tham gia qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp, nªn hä trùc tiÕp kiÓm so¸t sù ho¹t ®éng vµ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh cã lîi nhÊt cho viÖc ®Çu t. V× vËy møc ®é kh¶ thi cña c«ng cuéc ®Çu t kh¸ cao, ®Æc biÖt trong viÖc tiÕp cËn thÞ trêng quèc tÕ ®Ó më réng xuÊt khÈu. - Do quyÒn lîi cña chñ ®Çu t níc ngoµi g¾n liÒn víi lîi Ých do ®Çu t ®em l¹i cho nªn cã thÓ lùa chän kü thuËt, c«ng nghÖ thÝch hîp, n©ng cao dÇn tr×nh ®é qu¶n lý, tay nghÒ cho c«ng nh©n ë níc tiÕp nhËn ®Çu t. - FDI liªn quan ®Õn viÖc më réng thÞ trêng cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng tµi chÝnh quèc tÕ vµ th¬ng m¹i quèc tÕ. 10
2.2. Vai trß cña FDI: 2.2.1. §èi víi níc ®i ®Çu t: a> §øng trªn gãc ®é quèc gia: H×nh thøc ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi lµ c¸ch ®Ó c¸c quèc gia cã thÓ më réng vµ n©ng cao quan hÖ hîp t¸c vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi c¸c quèc gia kh¸c mµ m×nh sÏ ®Çu t. Khi mét níc ®Çu t sang níc kh¸c mét mÆt hµng th× níc ®ã thêng cã nh÷ng u thÕ nhÊt ®Þnh vÒ mÆt hµng nh vÒ chÊt lîng, n¨ng suÊt vµ gi¸ c¶ cïng víi chÝnh s¸ch híng xuÊt khÈu cña níc nµy; thªm vµo ®ã lµ sù cã mét sù s½n sµng hîp t¸c chÊp nhËn sù ®Çu t ®ã cña níc së t¹i cïng víi nh÷ng nguån lùc thÝch hîp cho s¶n phÈm ®ã. MÆt kh¸c, khi ®Çu t FDI níc ®i ®Çu t cã rÊt nhiÒu cã lîi vÒ kinh tÕ còng nh chÝnh trÞ. Thø nhÊt, quan hÖ hîp t¸c víi níc së t¹i ®îc t¨ng cêng vµ vÞ thÕ cña níc ®i ®Çu t ®îc n©ng lªn trªn trêng quèc tÕ. Thø hai, më réng ®îc thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm, khi trong níc s¶n phÈm ®ang thõa mµ níc së t¹i l¹i thiÕu. Thø ba, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho mét sè lao ®éng, v× khi ®Çu t sang níc kh¸c, th× níc ®ã ph¶i cÇn cã nh÷ng ngêi híng dÉn, hay cßn gäi lµ c¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc nµy. §ång thêi tr¸nh ®îc viÖc ph¶i khai th¸c c¸c nguån lùc trong níc, nh tµi nguyªn thiªn nhiªn hay « nhiÔm m«i trêng. Thø t, ®ã lµ vÊn ®Ò chÝnh trÞ, c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi cã thÓ lîi dông nh÷ng kÎ hë cña ph¸p luËt, sù yÕu kÐm vÒ qu¶n lý hay sù u ®·i cña ChÝnh phñ níc së t¹i sÏ cã nh÷ng môc ®Ých kh¸c nh lµm gi¸n ®iÖp. b> §øng trªn gãc ®é doanh nghiÖp: Môc ®Ých cña doanh nghiÖp còng nh môc ®Ých cña mét quèc gia thêng lµ lîi nhuËn, lîi nhuËn cµng nhiÒu cµng tèt. Mét khi trong níc hay c¸c thÞ trêng quen thuéc bÞ trµn ngËp nh÷ng s¶n phÈm cña hä vµ s¶n phÈm cïng lo¹i cña ®èi thñ c¹nh tranh th× hä ph¶i ®Çu t ra níc kh¸c ®Ó tiªu thô sè s¶n phÈm ®ã. Trong khi ®Çu t ra níc ngoµi, hä ch¾c ch¾n sÏ t×m thÊy ë níc së t¹i nh÷ng lîi thÕ so s¸nh so víi thÞ trêng cò nh lao ®éng rÎ hay tµi nguyªn cha bÞ khai th¸c nhiÒu. 11
Mét nguyªn nh©n n÷a lµ hä cã thÓ b¸n ®îc nh÷ng m¸y mãc vµ c«ng nghÖ cò kü l¹c hËu hay bÞ hao mßn v« h×nh do thêi gian víi gi¸ cao nhng l¹i lµ míi ®èi víi níc nhËn ®Çu t (khi níc ®Çu t lµ níc ®ang ph¸t triÓn). Thªm vµo ®ã, lµ s¶n phÈm cña hä ®îc b¸n t¹i thÞ trêng nµy sÏ ngµy cµng t¨ng uy tÝn vµ tiÕng t¨m cho nã vµ lµm t¨ng søc c¹nh tranh ®èi víi c¸c ®èi thñ cã s¶n phÈm cïng lo¹i. 2.2.2. §èi víi níc nhËn ®Çu t: * Nh÷ng mèi lîi: a> ChuyÓn giao vèn, c«ng nghÖ vµ n¨ng lùc qu¶n lý (chuyÓn giao nguån lùc): §èi víi mét níc l¹c hËu, tr×nh ®é s¶n xuÊt kÐm, n¨ng lùc s¶n xuÊt cha ®îc ph¸t huy kÌm víi c¬ së vËt chÊt kü thuËt nghÌo nµn th× viÖc tiÕp thu ®îc mét nguån vèn lín, c«ng nghÖ phï hîp ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vµ c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm, tr×nh ®é qu¶n lý chÆt chÏ lµ mét ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt. Nh ta ®· biÕt th× c«ng nghÖ chÝnh lµ trung t©m cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mét ®Êt níc ®ang ph¸t triÓn nh níc ta. Chóng ta cÇn cã vèn vµ c«ng nghÖ ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc nã. Khi ®Çu t trùc tiÕp diÔn ra th× c«ng nghÖ ®îc du nhËp vµo trong ®ã cã c¶ mét sè c«ng nghÖ bÞ cÊm xuÊt theo con ®êng ngo¹i th¬ng, c¸c chuyªn gia cïng víi c¸c kü n¨ng qu¶n lý sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng nghÖ nµy, do vËy c¸c c¸n bé b¶n ®Þa cã thÓ häc hái kinh nghiÖm cña hä. Trªn thùc tÕ cã nhiÒu møc ®é phô thuéc kh¸c nhau vµo nguån FDI ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Tõ n¨m 1973, khi cã nhiÒu níc chuyÓn sang ®i vay c¸c níc kh¸c, nh÷ng luång vèn ch¶y vµo ®ã ®· gãp phÇn quan träng cho viÖc h×nh thµnh vèn cña mét vµi níc ®ang ph¸t triÓn. Gi÷a n¨m 1979 vµ n¨m 1981, luång vèn ®Çu t trùc tiÕp chiÕm kho¶ng 25% trong tæng sè vèn cè ®Þnh ®îc ®Çu t cña Singapore; 11% ë Malaixia; gÇn 5% ë Chile vµ Philipines; kho¶ng 15% t¹i Brazil, Indonesia, Mehico, cßn ë Hµn Quèc, Ên §é vµ Nigeria kh«ng ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, nh÷ng con sè nµy cha ph¶n ¸nh ®ñ sù ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u níc ngoµi vµo tæng sè vèn ®îc ®Çu t. Lîi nhuËn t¸i ®Çu t ®· kh«ng ®îc kÓ ®Õn ë mét sè níc ®ang ph¸t triÓn; ngoµi ra, quÜ khÊu hao cña c¸c doanh nghiÖp FDI ®· trang 12
tr¶i cho mét phÇn c¬ b¶n cña c¸c kho¶n chi tiªu trong tæng sè vèn cña c¸c níc nµy, mµ l¹i kh«ng ®a vµo ®Þnh nghÜa FDI. Cã nh÷ng kh¸c biÖt lín gi÷a c¸c níc vÒ møc ®é thay thÕ cña FDI cho c¸c luång vèn níc ngoµi kh¸c, do nh÷ng kh¸c biÖt trong c¬ cÊu kinh tÕ cã nh÷ng t¸c ®éng ®Õn søc hÊp dÉn cña ®Êt níc ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t, còng nh nh÷ng kh¸c biÖt trong c¸c yÕu tè kinh tÕ vÜ m« ®ßi hái ph¶i cã c¸c luång vèn ch¶y vµo. C¸c níc cã thÞ trêng nhá bÐ, Ýt c¸c nguån lùc tù nhiªn, kÕt cÊu h¹ tÇng yÕu kÐm vµ Ýt kh¶ n¨ng xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp th× Ýt cã kh¶ n¨ng thu hót c¸c nguån FDI lín, ngay c¶ khi cã nh÷ng qui chÕ tù do vµ nh÷ng u ®·i hµo phãng. VÒ c¬ b¶n, c¸c níc ®ã nãi chung còng kh«ng cã kh¶ n¨ng vay nî theo c¸c ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i th«ng thêng, vµ chñ yÕu dùa vµo kÕt qu¶ u ®·i. KÕt qu¶ lµ nh÷ng kh¶ n¨ng thay thÕ gi÷a tÝn dông th¬ng m¹i níc ngoµi vµ FDI chñ yÕu cã liªn quan tíi c¸c níc lín, cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn dåi dµo, hoÆc cã khu vùc c«ng nghiÖp kh¸ ph¸t triÓn. C¸c níc ®· cã ®îc mét sè lîng lín c¸c nguån FDI nãi chung còng sÏ dÔ t¸c ®éng h¬n tíi c¬ cÊu t¬ng lai cña nguån vèn, bëi v× hä còng cã thÓ t¸c ®éng tíi ho¹t ®éng FDI th«ng qua c¬ cÊu tµi chÝnh cña c¸c chi nh¸nh hiÖn h÷u thuéc c¸c c«ng ty níc ngoµi, vµ cô thÓ lµ tíi sè lîng vay tõ c¸c nguån trong níc vµ c¸c nguån kh¸c ë níc ngoµi. Nhng so víi vay níc ngoµi, FDI cã xu híng tËp trung nhiÒu h¬n t¹i mét sè Ýt níc. Nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ vÜ m« cña c¸c luång vèn vµo còng cã thÓ ¶nh hëng lín tíi møc ®é thay thÕ gi÷a FDI vµ tÝn dông th¬ng m¹i víi t c¸ch lµ nguån vèn níc ngoµi. T¹i c¸c níc cã c¸c thÞ trêng vèn ph¸t triÓn, c¸c nguån gèc mÊt c©n b»ng kinh tÕ vÜ m« riªng lÎ cã thÓ chØ cã t¸c ®éng h¹n chÕ tíi c¬ cÊu luång vèn vµo. Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu cã c¸c thÞ trêng vèn trong níc ph©n t¸n, vµ ®èi víi c¸c níc nµy, nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho luång vèn ch¶y vµo cã ý nghÜa lín h¬n. Cã ba lo¹i yÕu tè khiÕn cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c luång vèn ch¶y vµo ngµy cµng nhiÒu, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng thay thÕ kh¸c nhau gi÷a FDI vµ vay níc ngoµi. Thø nhÊt lµ, tæng cÇu cã thÓ t¨ng lªn t¬ng ®èi so víi tæng cung do chØ tiªu t¨ng thªm vµo c¸c dù ¸n ®Çu t mµ chóng ®îc coi lµ cã kh¶ n¨ng thµnh c«ng vÒ mÆt tµi chÝnh. NÕu ho¹t ®éng ®Çu t Êy diÔn ra trong khu vùc t nh©n th× kh¶ n¨ng thay thÕ sÏ cao, miÔn lµ c¸c qui ®Þnh vÒ thuÕ kho¸ vµ 13
qui chÕ tá ra thÝch hîp ®èi víi FDI. NÕu ho¹t ®éng ®Çu t Êy ®îc thùc hiÖn chñ yÕu bëi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, th× t¹i nhiÒu níc, kh¶ n¨ng thay thÕ sÏ thÊp do c¸c hµng rµo thÓ chÕ ng¨n c¶n ho¹t ®éng FDI. Tuy nhiªn, vÉn cã kh¶ n¨ng lín cho sù tham gia cæ phÇn cña níc ngoµi th«ng qua nh÷ng tho¶ thuËn ®Çu t liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc thÝch hîp, víi ®iÒu kiÖn nh÷ng h×nh thøc nµy lµ phï hîp víi ph¬ng híng ph¸t triÓn chung cña níc nhËn ®Çu t. Nh÷ng tho¶ thuËn nh vËy lµ phæ biÕn trong ngµnh th¨m dß vµ khai th¸c kho¸ng s¶n, mét ngµnh cã nhiÒu rñi ro víi vèn cæ phÇn níc ngoµi ho¹t ®éng liªn kÕt víi c¸c c«ng ty nhµ níc, nhng chóng cßn ®îc thÊy râ trong nhiÒu khu vùc kh¸c n÷a. Brazil ®· khuyÕn khÝch ho¹t ®éng ®Çu t liªn doanh, bao gåm sù kÕt hîp cña nhµ níc víi vèn cæ phÇn t nh©n trong níc còng nh níc ngoµi, ®Æc biÖt lµ trong ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ dÇu. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc, mét níc hiÖn nay ®ang sö dông nguån FDI nhiÒu h¬n so víi h×nh thøc vay tÝn dông th¬ng m¹i níc ngoµi, cho thÊy r»ng hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng nªn c¶n trë sù thay thÕ gi÷a c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña vèn níc ngoµi. Mét biÖn ph¸p chÝnh ®Ó thêng xuyªn thay thÕ ®ã lµ viÖc ®a ra nh÷ng b¶o ®¶m cña nhµ níc ®èi víi c¸c kho¶n vay do c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vay cña ng©n hµng th¬ng m¹i níc ngoµi. §iÒu nµy lµm gi¶m bít chi phÝ vay tÝn dông th¬ng m¹i cho doanh nghiÖp, v× nhµ níc g¸nh chÞu mét phÇn sù rñi ro cña ngêi cho vay, do vËy, nã trë nªn t¬ng ®èi hÊp dÉn h¬n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, nÕu so víi h×nh thøc tham gia cæ phÇn cña phÝa níc ngoµi. Thø hai lµ, tæng cÇu cã thÓ t¨ng lªn t¬ng ®èi so víi tæng cung, do chi tiªu nhiÒu h¬n cho tiªu dïng hoÆc cho c¸c dù ¸n ®Çu t ®îc coi nh kh«ng kh¶ thi vÒ tµi chÝnh (bao gåm c¸c dù ¸n vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng cã thÓ ®a l¹i lîi nhuËn kinh tÕ nãi chung cao h¬n, nhng l¹i kh«ng t¹o ra mét nguån thu trùc tiÕp nµo). Sù vît qu¸ cña nhu cÇu nh vËy thêng x¶y ra ë díi d¹ng nh÷ng th©m hôt lín vÒ tµi chÝnh, vÝ dô nh chi tiªu nhµ níc vµo c¸c kho¶n trî cÊp, c¸c kho¶n tr¶ l¬ng cao h¬n hoÆc sù më réng kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi. Trong trêng hîp nµy, FDI khã cã thÓ thay thÕ viÖc ChÝnh phñ hoÆc ng©n hµng TW ®i vay níc ngoµi. SÏ kh«ng cã nh÷ng dù ¸n ®Çu t bæ xung cã kh¶ n¨ng thu hót c¸c nhµ ®Çu t trùc tiÕp. VÒ nguyªn t¾c, kho¶n vay mîn cao h¬n ë trong níc do ChÝnh phñ thùc hiÖn sÏ lµm t¨ng møc l·i suÊt 14
ë trong níc vµ dÉn tíi c¸c luång vèn ch¶y vµo hoÆc ®Çu t trùc tiÕp lín h¬n. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, nh÷ng ¶nh hëng gi¸n tiÕp ®ã tíi c¸c luång vèn níc ngoµi lµ cã h¹n, bëi v× ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, thÞ trêng vèn bÞ ph©n t¸n vµ kh«ng cã c¸c chÝnh s¸ch linh ho¹t. Cuèi cïng, mét phÇn vèn vay níc ngoµi cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng kh«ng dïng ®Ó trang tr¶i cho sù gia t¨ng trong tæng chi phÝ quèc néi mµ ®Ó bï vµo luång vèn ch¶y ra cña t nh©n. Kh¶ n¨ng thay thÕ sù vay mîn ®ã b»ng ®Çu t trùc tiÕp lµ thÊp, ®Æc biÖt lµ do chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i vµ l·i suÊt kh«ng thÝch hîp. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy thêng g©y ra sù thÊt tho¸t vèn, vµ nh vËy còng thêng kh«ng thóc ®Èy ®îc ho¹t ®éng FDI. Do ®ã, møc ®é thay thÕ vay níc ngoµi b»ng FDI trong thËp kû võa qua cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã lÏ phô thuéc vµo c¸ch thøc sö dông kho¶n vay mîn ®ã. PhÇn lín sè vèn vay sau hai lÇn t¨ng ®ét biÕn gi¸ dÇu löa lµ nh»m hç trî cho th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n ng¾n h¹n. §èi víi kho¶n vay ®ã, kh¶ n¨ng thay thÕ lµ rÊt thÊp. Tuy nhiªn, ph¹m vi chuyÓn dÞch gi÷a c¸c h×nh thøc vèn vµo cã lÏ ®· t¨ng lªn theo ®é dµi cña thêi kú diÔn ra sau sù mÊt c©n ®èi ®èi ngo¹i ban ®Çu. VÒ vÊn ®Ò nµy, b»ng chøng nªu ra trªn tê TriÓn väng Kinh tÕ ThÕ giíi 1983 vÒ nguån vèn ®· cho thÊy r»ng, ®èi víi hÇu hÕt c¸c níc vay mîn lín nhÊt trong sè c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng s¶n xuÊt dÇu löa, sù gia t¨ng nî níc ngoµi trong thËp kû võa qua ®· g¾n liÒn víi møc ®Çu t cao h¬n vµ phÇn lín kh«ng sö dông vµo viÖc chi cho tiªu dïng. Tuy nhiªn, mét bé phËn ®Çu t lín cÇn ®îc dµnh cho c¸c dù ¸n vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng, nhng chóng kh«ng thu hót ®îc FDI. Nh÷ng ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ (bao gåm c¶ n¨ng lùc qu¶n lý vµ marketing) khã ®o lêng h¬n so víi c¸c luång ch¶y vµo, nhng phÇn lín chuyÓn giao ®· diÔn ra ë c«ng ty mÑ ë níc ngoµi vµ c¸c chi nh¸nh cña chóng. Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy r»ng tÇm quan träng cña c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ trong néi bé c¸c c«ng ty nh thÕ tuú thuéc vµo nh÷ng chuyÓn giao tõ c¸c phÝa kh¸c nhau. T¹i Hµn Quèc lµ n¬i FDI ®îc ®iÒu chØnh vµ híng vµo c¸c khu riªng biÖt, gÇn 3/4 sè hîp ®ång cÊp giÊy phÐp s¶n xuÊt cña níc ký kÕt; tuy nhiªn, ë Singapore lµ n¬i cã t¬ng ®èi Ýt nh÷ng h¹n chÕ vÒ ®Çu t trùc tiÕp, hÇu hÕt c¸c hîp ®ång cÊp giÊy phÐp s¶n xuÊt ®· ®îc ký kÕt bëi c¸c c«ng ty cã Ýt nhÊt mét phÇn thuéc quyÒn së h÷u 15
níc ngoµi. Trong c¸c ngµnh sö dông kü thuËt míi hoÆc kü thuËt ®Æc thï cña doanh nghiÖp (nh c¸c ngµnh ®iÖn tö), ®a sè c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao diÔn ra gi÷a c¸c c«ng ty mÑ vµ chi nh¸nh thuéc quyÒn së h÷u hoµn toµn hoÆc së h÷u mét phÇn lín cña c«ng ty mÑ; do cã sù lo l¾ng tíi viÖc duy tr× sù kiÓm so¸t chÆt chÏ ®èi víi kü thuËt c«ng nghÖ cã liªn quan. Tuy nhiªn, trong nhiÒu ngµnh kh¸c, c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ diÔn ra th«ng qua c¸c hîp ®ång cÊp giÊy phÐp s¶n xuÊt kh¸c nhau ®· t¨ng lªn nhanh h¬n so víi sù chuyÓn giao c«ng nghÖ th«ng qua FDI. b> C¸c nhµ ®Çu t g¸nh chÞu rñi ro: §Çu t trùc tiÕp kh¸c víi ®Çu t gi¸n tiÕp lµ nhµ ®Çu t ph¶i tù ®øng ra qu¶n lý ®ång vèn cña m×nh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t cña m×nh, do vËy ®é rñi ro cao h¬n so víi ®Çu t gi¸n tiÕp. C¸c níc nhËn ®Çu t trùc tiÕp do vËy còng kh«ng ph¶i lo tr¶ nî hay nh ®Çu t gi¸n tiÕp theo møc l·i suÊt nµo ®ã hay ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc sù ph¸ s¶n hay gi¶i thÓ cña nhµ ®Çu t níc ngoµi. c> T¨ng n¨ng suÊt vµ thu nhËp quèc d©n; c¹nh tranh h¬n, hiÖu qu¶ kinh tÕ h¬n: Do cã c«ng nghÖ cïng víi tr×nh ®é qu¶n lý ®îc n©ng lªn nªn ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt th× viÖc t¨ng n¨ng suÊt lµ ®iÒu tÊt yÕu. Kh«ng nh÷ng thÕ nh÷ng c«ng nghÖ nµy cßn cho ra nh÷ng s¶n phÈm cã chÊt lîng cao h¬n, tÝnh n¨ng ®a d¹ng h¬n, bÒn h¬n vµ víi nh÷ng mÉu m· ®a d¹ng, hµng ho¸ lóc nµy sÏ nhiÒu vµ tÊt nhiªn sÏ rÎ h¬n so víi tríc. §iÒu nµy chÝnh lµ cung t¨ng lªn nhng thùc ra nã t¨ng lªn ®Ó ®¸p øng l¹i lîng cÇu còng t¨ng lªn rÊt nhanh do qu¸ tr×nh ®Çu t cã t¸c ®éng vµo. Tèc ®é quay cña vßng vèn t¨ng lªn nhanh h¬n, do vËy s¶n phÈm còng ®îc s¶n xuÊt ra nhiÒu h¬n vµ tiªu thô còng nhiÒu h¬n. Do sù tiªu thô ®îc t¨ng lªn do vËy c¸c ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô ®îc tiÕp thªm mét luång søc sèng míi, nh©n lùc, m¸y mãc vµ c¸c nguyªn vËt liÖu ®îc ®em ngay vµo s¶n xuÊt, tõ ®ã søc ®ãng gãp cña c¸c ngµnh nµy vµo GDP còng ®· t¨ng lªn. ViÖc cã ®îc nh÷ng c«ng ty cã hiÖu qu¶ víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi cã thÓ ®a l¹i mét sù khai th«ng quan träng, tiÒm tµng cho viÖc chuyÓn giao c¸c kü n¨ng qu¶n lý vµ c«ng nghÖ cho c¸c níc chñ nhµ. §iÒu nµy cã thÓ x¶y ra ë bªn trong mét ngµnh c«ng nghiÖp riªng rÏ, trong ®ã cã nh÷ng ngêi cung øng c¸c ®Çu vµo cho c¸c chi nh¸nh níc ngoµi, nh÷ng ngêi tiªu dïng trong níc ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña chi 16
nh¸nh nµy vµ nh÷ng ®èi thñ c¹nh tranh cña chóng, tÊt c¶ ®Òu muèn lùa chän nh÷ng ph¬ng ph¸p kü thuËt cã hiÖu qu¶ h¬n. Nã còng cã thÓ diÔn ra mét c¸ch réng r·i h¬n trong néi bé nÒn kinh tÕ th«ng qua sù t¨ng cêng cã kÕt qu¶ c«ng t¸c ®µo t¹o vµ kinh nghiÖm cña lùc lîng lao ®éng vµ th«ng qua sù khuyÕn khÝch cã thÓ cã ®èi víi c¸c ngµnh hç trî tµi chÝnh vµ kü thuËt cã kh¶ n¨ng dÉn tíi sù h¹ thÊp toµn bé chi phÝ c«ng nghiÖp. d> KhuyÕn khÝch n¨ng lùc kinh doanh trong níc: Do cã c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi nh¶y vµo c¸c thÞ trêng vèn cã c¸c nhµ ®Çu t trong níc chiÕm gi÷ phÇn lín thÞ phÇn, nhng u thÕ nµy sÏ kh«ng kÐo dµi ®èi víi nhµ ®Çu t trong níc khi u thÕ vÒ nguån lùc cña nhµ ®Çu t níc ngoµi tréi h¬n h¼n. ChÝnh v× vËy c¸c nhµ ®Çu t trong níc ph¶i ®æi míi c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña m×nh tõ tríc tõ kh©u s¶n xuÊt ®Õn kh©u tiªu thô b»ng viÖc c¶i tiÕn c«ng nghÖ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý ®Ó cã thÓ trô v÷ng trªn thÞ trêng ®ã. §ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng thö th¸ch tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt trong níc, kh«ng cã kÎ yÕu nµo cã thÓ tån t¹i nÕu kh«ng tù nã lµm m×nh m¹nh lªn ®Ó sèng trong c¬ chÕ ®ã. e> TiÕp cËn víi thÞ trêng níc ngoµi: NÕu nh tríc ®©y khi cha cã FDI, c¸c doanh nghiÖp trong níc chØ biÕt ®Õn cã thÞ trêng trong níc, nhng khi cã FDI th× hä ®îc lµm quen víi c¸c ®èi t¸c kinh tÕ míi kh«ng ph¶i trong níc. Hä ch¾c ch¾n sÏ nhËn thÊy rÊt nhiÒu n¬i cÇn c¸i hä ®ang cã, vµ hä còng ®ang cÇn th× ë n¬i ®èi t¸c l¹i cã, do vËy cÇn ph¶i t¨ng cêng hîp t¸c sÏ cã nhiÒu s¶n phÈm ®îc xuÊt khÈu ®Ó thu ngo¹i tÖ vÒ cho ®Êt níc ®ång thêi còng cÇn ph¶i nhËp khÈu mét sè lo¹i mÆt hµng mµ trong níc ®ang cÇn. Tõ c¸c viÖc trao ®æi th¬ng m¹i nµy sÏ l¹i thóc ®Èy c¸c c«ng cuéc ®Çu t gi÷a c¸c níc. Nh vËy qu¸ tr×nh ®Çu t níc ngoµi vµ th¬ng m¹i quèc tÕ lµ mét qu¸ tr×nh lu«n lu«n thóc ®Èy nhau, hç trî nhau vµ cïng ph¸t triÓn. f> ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ: §Çu t níc ngoµi gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña níc së t¹i theo chiÒu híng tÝch cùc h¬n. Nã thêng tËp trung vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cao cã søc c¹nh tranh nh c«ng nghiÖp hay th«ng tin. NÕu lµ mét níc n«ng nghiÖp th× b©y giê trong c¬ cÊu kinh tÕ c¸c ngµnh ®ßi hái cao h¬n nh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®· t¨ng lªn vÒ tû träng vµ søc ®ãng gãp cho Ng©n s¸ch, GDP vµ cho x· héi nãi chung. Ngoµi ra vÒ c¬ cÊu l·nh thæ, nã cã t¸c dông gi¶i quyÕt nh÷ng 17
mÊt c©n ®èi vÒ ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng l·nh thæ, ®a nh÷ng vïng kÐm ph¸t triÓn tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, ph¸t huy tèi ®a nh÷ng lîi thÕ so s¸nh vÒ tµi nguyªn, ®a nh÷ng tiÒm n¨ng cha khai ph¸ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ dÞch vô, vµ lµm bµn ®¹p thóc ®Èy nh÷ng vïng kh¸c cïng ph¸t triÓn. * Nh÷ng thua thiÖt: a> Vèn níc ngoµi rÊt h¹n chÕ: MÆc dï tÝnh tæng thÓ vèn ®Çu t trùc tiÕp lín h¬n vµ quan träng h¬n ®Çu t gi¸n tiÕp, nhng so víi ®Çu t gi¸n tiÕp th× møc vèn trung b×nh cña mét dù ¸n ®Çu t lµ thêng nhá h¬n nhiÒu. Do vËy t¸c ®éng kÞp thêi cña mét dù ¸n ®Çu t trùc tiÕp còng kh«ng tøc th× nh dù ¸n ®Çu t gi¸n tiÕp. H¬n thÕ n÷a c¸c nhµ ®Çu t trùc tiÕp thêng thiÕu sù trung thµnh ®èi víi thÞ trêng ®ang ®Çu t, do vËy luång vèn ®Çu t trùc tiÕp còng rÊt thÊt thêng, ®Æc biÖt khi cÇn vèn ®Çu t trùc tiÕp th× nã l¹i rÊt Ýt lµm ¶nh hëng ®Õn kÕ ho¹ch kinh tÕ chung cña ®Êt níc nhËn ®Çu t. b> C«ng nghÖ kh«ng thÝch hîp, gi¸ chuyÓn nhîng néi bé cïng víi viÖc gi¶m tÝnh linh ho¹t trong xuÊt khÈu, ¶nh hëng ®Õn c¸n c©n thanh to¸n: ngêi ta cho r»ng c¸c c«ng ty cã sù kiÓm so¸t níc ngoµi cã thÓ sö dông c¸c kü thuËt s¶n xuÊt sö dông nhiÒu t b¶n lµ chñ yÕu (mµ chóng s½n cã, nhng kh«ng thÝch hîp) dÉn tíi sù chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng ®Çy ®ñ ë møc chi phÝ qu¸ cao (®Ó duy tr× u thÕ c«ng nghÖ), ®Þnh ra nh÷ng gi¸ c¶ chuyÓn nhîng giao cao mét c¸ch gi¶ t¹o (®Ó bßn rót lîi nhuËn qu¸ møc), g©y ra sù c¨ng th¼ng cho c¸n c©n thanh to¸n (bëi v× víi t c¸ch lµ mét bé phËn cña c¸c chi nh¸nh s¶n xuÊt ®a quèc gia, c¸c doanh nghiÖp ®ã cã thÓ cã Ýt kh¶ n¨ng h¬n so víi c¸c c«ng ty thuéc quyÒn kiÓm so¸t trong níc trong viÖc më réng xuÊt khÈu, vµ cã thÓ ph¶i lÖ thuéc nhiÒu vµo hµng nhËp khÈu). B¶n chÊt th«ng tin cña c«ng nghÖ ®îc chuyÓn giao, cho nªn nã ®îc chuyÓn giao trong mét thÞ trêng kh«ng hoµn h¶o cao ®é mµ trong ®ã thêng khã cã thÓ cè ®Þnh gi¸ c¶ mét c¸ch chÝnh x¸c. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng xuyªn ë vµo vÞ trÝ th¬ng lîng yÕu h¬n trong c¸c thÞ trêng nµy, ®Æc biÖt lµ khi hä thiÕu lùc lîng c¸n bé chuyªn m«n ®Ó cã thÓ gióp x¸c ®Þnh møc ®ãng gãp thÝch hîp cña ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ cÇn thiÕt. §iÒu nµy cã thÓ ®Æc biÖt ®óng khi c«ng nghÖ ®îc chuyÓn giao nh mét yÕu tè trong hÖ thèng c¸c nguån lùc do FDI ®a vµo, bëi v× thêng kh«ng ®îc biÕt râ c¸c chi phÝ chÝnh x¸c cña c«ng nghÖ ®ã. Mét sè níc 18
®ang ph¸t triÓn ®· cè g¾ng t¨ng cêng vÞ trÝ th¬ng lîng cña hä b»ng c¸ch ®Æt ra nh÷ng giíi h¹n cho c¸c kho¶n tiÒn tr¶ sö dông b¶n quyÒn ph¸t minh (ch¼ng h¹n tr¶ theo tû lÖ cè ®Þnh phÇn tr¨m cña doanh thu) hoÆc b»ng c¸ch thiÕt lËp c¸c thñ tôc xem xÐt l¹i ®èi víi toµn bé c¸c hîp ®ång c«ng nghÖ. Sù s½n sµng h¬n cña c«ng ty xuyªn quèc gia trong viÖc xem xÐt c¸c h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ cã thÓ kh¸c nhau - bao gåm viÖc cÊp giÊy phÐp cho ®Æc quyÒn sö dông vµ cho bao thÇu l¹i - cã thÓ gióp ®Ó h¹ thÊp c¸c kho¶n chi phÝ chuyÓn giao nµy, ®Æc biÖt lµ cho c¸c níc chñ nhµ mµ hä cã thÓ kh«ng cÇn tíi c¸c yÕu tè kh¸c trong hÖ thèng FDI trän gãi, ch¼ng h¹n nh kü n¨ng vÒ qu¶n lý vµ marketing. Gi¸ chuyÓn nhîng néi bé ®îc ¸p dông trong c¸c ho¹t ®éng giao dÞch kinh doanh néi bé c«ng ty nh vËy cã thÓ kh¸c xa víi gi¸ thÞ trêng t¬ng øng n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña nã vµ nã cã thÓ ph¶i tr¶ trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a c¸c bªn kh«ng cã quan hÖ víi nhau. ViÖc lËp ho¸ ®¬n hµng thÊp h¬n hay cao h¬n so víi sè thùc cã lµ nh»m thay ®æi møc lîi nhuËn tÝnh thuÕ, hay ®Ó tr¸nh thuÕ ngo¹i th¬ng, hoÆc kiÓm so¸t hèi ®o¸i ®Òu lµ nh÷ng vÊn ®Ò chung cho mäi ho¹t ®éng th¬ng m¹i. Nhng c¬ héi cho c¸c ho¹t ®éng nh vËy râ rµng lín h¬n trong néi bé c«ng ty. §iÒu nµy ®Æt g¸nh nÆng t¬ng øng lªn kh¶ n¨ng kiÓm so¸t h¶i quan ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c s¶n phÈm cã thÓ ph©n chia nhá ®îc (ch¼ng h¹n nh c¸c lo¹i dîc phÈm), hoÆc ®èi víi c¸c cÊu kiÖn chuyªn dïng kh«ng cã mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh víi kh¸ch hµng bªn ngoµi. d> Vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c: C¸c vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng cïng víi tµi nguyªn bÞ c¹n kiÖt vµ nh÷ng lîi dông vÒ chÝnh trÞ ®ã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu tÊt yÕu mµ níc chñ nhµ ph¶i høng chÞu khi qu¸ tr×nh FDI diÔn ra. II. ChÝnh s¸ch cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®èi víi ho¹t ®éng FDI Khi híng vµo môc ®Ých t¨ng cêng nh÷ng lîi Ých cña m×nh, hÇu hÕt c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu kÕt hîp ë møc ®é qui ®Þnh nµo ®ã gi÷a FDI vµ nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kh¸c nhau ®Ó thu hót ®Çu t. Trong nh÷ng n¨m 1960 vµ phÇn lín nh÷ng n¨m 1970 ®· xuÊt hiÖn mét xu thÕ chung híng tíi nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ lín h¬n: cã nhiÒu h×nh thøc cña nguån tµi chÝnh bªn ngoµi h¬n, do kÕt qu¶ cña mét sè ho¹t ®éng FDI tríc ®ã 19