Luận văn: Hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại một số nước có nền kinh tế thị trường và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

Chia sẻ: Lala Lala | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

144
lượt xem 25
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khái niệm về hệ thống bảo hiểm tiền giả và một số vấn đề cơ bản trong việc xây dựng và vận hành một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả. Hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi tại một số nước có nền kinh tế thị trường và bài học kinh nghiệm với Việt Nam. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại một số nước có nền kinh tế thị trường và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

Bộ GIÁO DỤC VÀ Đ À O TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG HÀ NỘI NGUYÊN THỊ HUYỄN CHI HOẠT ĐỘNG BẢO HIỂM TIẾN GỬI TẠI MỘT SỐ NƯỚC CÓ NEN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG VÀ BAI HỌC KINH NGHIỆM Đối VỚI VIÊT NAM T H ư VIỄN - Ì Riiè\G D A I n ó c 1G0AI ĩ MUÔNG LUẨN VÃN'H USĨKINH TÊ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TIÊN sĩ v ũ SỸ TU N Hà nội - 2002
BỘ GIÁO DỤC VÀ Đ À O TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG HÀ NỘI NGUYỄN THỊ HUYỀN CHI HOẠT ĐỘNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI TẠI MỘT SỐ NƯỚC CÓ NEN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG VÀ BAI HỌC KINH NGHIỆM Đối VỚI VIỆT NAM CHUYÊN NGHÀNH : KINH TẾ THẾ GIỚI VÀ QUAN HỆ KINH TẾ QUỐC TẾ M Ã SỐ : 0.21 50.2 LUẬN V Ă N THẠC sĩ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TIẾN sĩ vũ S TUẤN Hà nội - 2002
MỤC LỤC BẢNG K Ý HIỆU C Á C CHỮ VIẾT TẮT L Ờ I NÓI ĐẦU Ì Chương 1. KHÁI NIỆM VẾ BẢO HIỂM TIỀN GỬI V À MỘT s ố VẤN ĐỂ C ơ BẢN TRONG VIỆC X Â Y DỤNG VÀ VẬN H À N H M Ộ T H Ệ T H Ô N G BẢO HIỂM TIẾN GỬI C Ó HIỆU QUẢ. 11 . KHÁI NIỆM BẢO HIỂM TIẾN GỬI VÀ HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN Gừ. 6 1 1 1 Bảo hiểm tiền gửi. .. 6 1.1.1.1 Khái niệm bảo hiểm tiền gửi. 6 1.1.1.2 Lợi ích của bảo hiểm tiền gửi. 9 LI.ỉ.3 Sự cần thiết của bảo hiểm tiền giã trong nền kinh tế thị trường. 10 Ì. Ì .2 Hệ thống bảo hiểm tiền gửi. 12 1.1.2.1 Khái niệm hệ thống bảo hiểm tiền gửi. 12 1.1.2.2 Hiệu quả của một hệ thống bảo hiểm tiền gửi. 13 1.1.2.3 Những thuộc tính quan trọng của một hệ thống bảo hiểm tiền gửi cố hiệu quả. \3 1.1.2.4 Điều kiện để xây dựng và vận hành một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả. \5 Ì .2 NHỮNG VẤN ĐỂ Cơ BẢN ĐỂ XÂY DỰNG VÀ VẬN H À N H MỘT HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN GỬI CÓ HIỆU QUẢ. 16 1.2.1 Hộn chế rủi ro độo đức trong hoột động bảo hiểm tiền gửi. 16 Ì .2.2 Xác định cơ cấu tổ chức của tổ chức bảo hiểm tiền gửi. 17 Ì .2.3 Xây dựng các quy tắc bảo hiểm tiền gửi. 20 Ì .2.4 Xây dựng cơ chế vốn cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi. 28 Ì 2 5 Nâng cao nhận thức của công chúng. .. 32 1.2.6 Cách thức giải quyết các vấn đề phát sinh sau khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi bị phá sản. 33 Chương 2: HOẠT ĐỘNG CỦA H Ệ THỐNG BẢO H I Ể M T I ỀN G Ử I TẠI M Ộ T SỐ NƯỚC C Ó NỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG V À BÀI HỌC N
KINH NGHIỆM ĐỐI VỚI VIỆT NAM 2. Ì HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN GŨI CỦA MỸ. 39 2 1 1 Lịch sử hình thành và phát triển. .. 39 2. Ì .2 Các quy tắc bảo hiểm của FDIC. 43 2.1.3 Những bài học kinh nghiệm từ hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Mỹ. 53 2.2 HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN GỬI CỦA ĐỨC. 57 2.2.1 M ô hình hệ thống bảo hiểm tiền gửi Đức. 58 2.2.2 Các nguyên tắc bảo toàn tiền gửi của Quỹ bảo toàn tiền gửi thuộc Hiệp hội ngân hàng Đức. 59 2.2.3 ưu, nhược điểm của m ó hình quỹ bảo toàn tiền gửi so vời m ô hình Công ty bảo hiểm tiền gửi nhà nườc. 64 2.2.4 Bài học kinh nghiệm từ hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Đức. 67 2.3 HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN GÙI HÀN QUỐC. 68 2.3.1 Lịch sử hình thành và phát triển. 69 2.3.2 Các quy tắc bảo hiểm của KDIC. 70 2.3.3 Bài học kinh nghiệm từ hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Hàn quốc. 75 Chương 3: MỘT số GIẢI PHÁP N Â N G CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM. 3. Ì Sự CẨN THIẾT PHẢI XÂY DỰNG MỘT HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN GỬI CÓ HIỆU QUẢ TẠI VIỆT NAM. 77 3 1 1 Xuất phát từ đòi hỏi khách quan của nền kinh tế thị trường .. 77 3.Ì.2 Xuất phát yêu cẩu huy động vốn dành cho phát triển kinh tế 77 3.1.3 Xuất phát từ thực trạng yếu kém của hệ thống ngân hàng Việt nam 78 3. Ì .4 Xuất phát từ yêu cầu của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế 78 3.2 THỰC TRẠNG HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN GỬI VN HIỆN NAY. 79 3.2.Ì Các văn bản pháp quy điều chỉnh hoạt động của BHTGVN. 82 3.2.2 Các quy tắc bảo hiểm tiền gửi của BHTGVN. 82 3.2.3 Những bất cập trong hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi
Việt nam. 89 3.3 MỘT số KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIẾN GỬI VIỆT NAM. 96 3.3.1 Các kiến nghị đối với Chính phủ. 97 3.3.2 Các kiến nghị đối với Ngân hàng nhà nước Việt nam. 98 3.3.3 Kiến nghị đối với BHTGVN. 103 3.3.4 Kiến nghị đối với các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi. 106 KẾT LUẬN 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO 109
BẢNG KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bank Insurance Fund - Quỹ bảo hiểm tiền gửi ngân hàng trực thuộc Công ty bảo hiểm tiền gửi Liên bang Mỹ. Bảo hiểm tiền gửi Việt nam Federal deposit insurance company- Công ty bảo hiểm tiền gửi Liên bang Mỹ. Korea deposit insurance company- Công ty bảo hiểm tiền gửi Hàn quốc Savings Association Insurance Fund - Quỹ bảo hiểm tiền gửi cho các tổ chức huy động tiết kiệm trực thuộc Cty bảo hiểm tiền gửi Liên bang Mỹ.
-1 - LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. Đ ể thực hiện mục tiêu đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển, nâng cao rõ rệt đời sống vật chất và tinh thẩn của nhân dân, Việt nam cần đẩy mạnh công nghiệp hoa, hiện đại hoa, phát huy cao đỗ nỗi lực đồng thời tranh thủ nguồn lực bên ngoài và chủ đỗng hỗi nhập kinh tế quốc tế [Ì 1]. Trọng trách huy đỗng nguồn vốn nhà r ỗ i để phục vụ cho phát triển kinh tế được giao chủ yếu cho ngành ngân hàng. Tuy nhiên, nước ta đang trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường với nhiều yếu t ố gây phát triển không ổn định, bản thân nghành ngân hàng còn nhiều yếu kém trong vốn kinh doanh, kinh nghiệm quản lý. Việc mở cửa thị trường tài chính tiền tệ cũng tạo ra những nguy cơ cạnh tranh không lành mạnh. Do vậy xuất phát từ yêu cẩu bảo vệ quyền lợi cho những người gửi tiền và lành mạnh hoa hoạt đỗng ngân hàng, Bảo hiểm tiền gửi Việt nam đã được thành lập. Bước đầu đi vào hoạt đỗng từ tháng 07 năm 2000, hệ thống Bảo hiểm tiền gửi Việt nam vẫn còn rất non trẻ và cũng đã bỗc lỗ nhiều bất cập. Việc đề ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Việt nam là yêu cầu rất cấp bách. V ớ i ưu thế của người đi sau, Việt nam hoàn toàn có thể học h ỏ i kinh nghiệm" từ các nước có nền kinh tế thị trường đã xây dựng và đang vận hành mỗt hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả. Từ các lý do nêu trên, chúng tôi đã lựa chọn triển khai nghiên cứu đề tài "Hoạt đỗng bảo hiểm tiền gửi tại mỗt số nước có nền kinh tế thị trường và bài học kinh nghiệm đối với Việt nam" 2. Tình hình nghiên cứu Hiệu quả hoạt đỗng của hỗ thống bảo hiểm tiền gửi đang là vấn đề được nhiều nhà khoa học, các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và công chúng quan tâm. Đ ề tài Bảo hiểm tiền gửi đã thu hút được nhiều nhà kinh tế tham gia phát biểu ý kiến như "Bảo hiểm tiền gửi với tâm tư người trong cuỗc" của Nguyễn
-2- Viết L ạ i (Tạp chí Thị trường Tài chínhTiền tệ số tháng 06/2000 trang 7,8); "Toa đàm bảo toàn tiền g ử i " với sự tham gia của ông Nguyền Ngọc Oánh- Tổng thư ký Hiệp hội ngân hàng Việt nam, Ông Trịnh Bá Tửu- V ụ trưởng Ngân hàng nhà nước, Bà Nguyên Thị Thanh-Phó tổng giám đốc Ngân hàng thương mại cổ phần quân đội, Ông Nguyấn Văn Sản- Chủ tịch H Đ Q T Bảo hiểm tiền gửi Việt nam (Tạp chí Thị trường Tài chínhTiền tệ số tháng 06/2001 trang 11-13), "Bảo hiểm tiền gửi ngân hàng: khai thác những ưu điểm và phòng tránh r ủ i r o " của Việt Dũng (Tạp chí ngân hàng số 11/2000 trang 60- 63)... Nhìn chung, trong các bài viết của mình, các tác giả đều thống nhất quan điểm rằng việc xây dựng một hệ thống bảo hiểm tiền gửi tại Việt nam là cần thiết và việc sửa đổi, bổ sung các quy định về bảo hiểm tiền gửi hiện nay cần phải được tiến hành để phù hợp với thực tế của Việt Nam và đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, điều chỉnh như thế nào thì các tác giả còn chưa thống nhất, thậm chí nhiều người có quan điểm trái ngược với nhau về các vấn đề như quy định về phíbảo hiểm tiền gửi, bảo hiểm tiền gửi bằng ngoại tệ, hoạt động của m ô hình quỹ bảo toàn tiền gửi. Do vậy, việc tiếp tục nghiên cứu về tổ chức và hoạt động bảo hiểm tiền gửi để đưa ra các kiến nghị nhằm xây dụng một hộ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu quả trên cơ sở kinh nghiêm của nước ngoài và thực tiấn của Việt Nam là rất cần thiết. Các bài viết trên là nguồn tài liệu tham khảo cần thiết cho chúng tôi trong quá trình thực hiện đề tài " Hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại một số nước có nền kinh tế thị trường và bài học kinh nghiệm đối với Việt nam" 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài. Thông qua việc nghiên cứu cơ sở lý luận về xây dựng và phát triển một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả và nghiên cứu kinh nghiệm bảo hiểm tiền gửi tiêu biểu của các nước có nền kinh tế thị trường như Mỹ, Đức, Hàn quốc đồng thời xem xét đánh giá thực trạng hệ thống bảo hiểm tiền gửi V i ệ t nam, người viết muốn đưa ra được một số khuyến nghị thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi việt nam.
-3- 4. Nhiệm vụ của đề tài Đ ể thực hiện các mục tiêu nêu trên, đề tài có các nhiệm vụ chính sau đây: L à m rõ vấn đề lý luận cơ bản về bảo hiểm tiền gửi, hệ thống bảo hiểm tiền gửi, hiệu quả của hệ thống bảo hiểm tiền gửi, các đặc trưng cơ bản của một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả, cũng như những điều kiện cần thiết để xây dựng và vận hành một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả. Nghiên cứu thực tiễn hoờt động bảo hiểm tiền gửi tời một số nước có nền kinh tế thị trường đã xây dựng và đang vận hành một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả về m ô hình hoờt động, các nguyên tắc bảo hiểm và rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc xây dựng và phát triển bảo hiểm tiền gửi ở Việt nam. L à m rõ sự cần thiết phải xây dựng một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả tời Việt nam, đánh giá thực trờng của hệ thống Bảo hiểm tiền gửi Việt nam để xác định những điểm hờn chế và bất cập cần điều chỉnh. Từ những nghiên cứu về cơ sở lý luận và kinh nghiệm của các nước khác và thực trờng của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, đưa ra những khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Việt nam. 5. Đ ố i tượng và phờm v i nghiên cứu. Đ ố i tượng nghiên cứu của luận văn là các vấn đề lý luận và thực tiễn của hoờt động bảo hiểm tiền gửi về m ô hình hoờt động, các quy tắc bảo hiểm về chủ thể tham gia, số tiền bảo hiểm, phí bảo hiểm, bồi thường tổn thất, các biện pháp hỗ trợ các tổ chức tham gia bảo hiểm. Đ ề tài không đi sâu nghiên cứu các thao tác kỹ thuật trong hoờt động bảo hiểm tiền gửi. Phờm v i nghiên cứu: những vấn đề lý luận chung về bảo hiểm tiền gửi và hệ thống bảo hiểm tiền gửi, hệ thống bảo hiểm tiền gửi của Mỹ, Đ ứ c và Hàn quốc, và thực trờng hệ thống bảo hiểm tiền gửi Việt nam.
-4- 6. Phương pháp nghiên cứu. Đ ề tài sử dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử làm cơ sở phương pháp luận. Các phương pháp được sử dụng trong việc nghiên cứu đề tài bao gồm phân tích và tổng hợp, hệ thống lịch sử, so sánh, tư duy logic kinh tế nhằm làm sáng tỏ những vấn đề đảt ra. 7. Dự kiến đóng góp của đề tài. Nghiên cứu một cách hệ thống các vấn đề lý luận về bảo hiểm tiền gửi, hệ thống bảo hiểm tiền gửi và các yêu cầu nhằm xây dựng và duy trì một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả. Từ thực tế hoạt động bảo hiểm tiền gửi của Mỹ, Đ ứ c và Hàn quốc rút ra những bài học kinh nghiệm cho bảo hiểm tiền gửi tại Việt nam. Đưa ra những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của hệ thống bảo hiểm tiền gửi Việt nam 8. Bô cục của đề tài. Ngoài lời nói đầu, mục lục, danh mục các từ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 03 chương sau đây: Chương Ì: Khái niệm về bảo hiểm tiền gửi và một số vấn đề cơ bản trong việc xây dựng và vận hành một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả. Chương 2: Hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi tại một số nước có nền kinh tế thị trường và bài học kinh nghiệm đối với Việt nam Chương 3: M ộ t số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống bảo hiểm tiền gửi,việt nam. * * * Các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan bảo hiểm tiền gửi, xây dựng và vận hành một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả là vấn đề rất phức tạp, chưa
-5- có nhiều thực tiễn ở nước ta. Đ ể thực hiện luận văn này, chúng tôi đã tiến hành xử lý một khối lượng lớn các tài liệu trong và ngoài nước. Tuy nhiên, do điều kiện hạn chế về thời gian, Luận văn không thể tránh khỏi một số hạn chế, khiếm khuyết, chúng tôi rất mong được sự đóng góp của các nhà giáo, nhà nghiên cảu, và các bạn bè, đồng nghiệp để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của Tiến sỹ Vũ Sỹ Tuấn; cảm ơn các thầy giáo, cô giáo đã trang bị cho tôi những kiến thảc quý báu trong quá trình đào tạo tại Trường Đ ạ i học Ngoại thương H à Nội; cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp đã cung cấp nhiều thông tin, tài liệu liên quan để tôi hoàn thành Luận văn này.
-6- Chương Ì KHÁI NIỆM VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI V À MỘT SỐ VẤN Đ Ể C ơ BẢN TRONG VIỆC X Â Y DỰNG VÀ VẬN H À N H MỘT HỆ THỐNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI 1 1 KHÁI NIỆM VẾ BẢO HIỂM TIẾN GỬI. . 1.1.1 Bảo hiểm tiền gửi 1.1.1.1 Khái niệm về bảo hiểmtiềngửi. Bảo hiểm tiền gửi ra đời từ sau cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1929-1933, tuy nhiên phải đến tận những năm 1980 của thế kỷ 20 dịch vụ này mới bắt đẩu được chính phủ các nước quan tâm và phát triển mứnh mẽ. John Black đã định nghĩa bảo hiểm tiền gửi trong từ điển T ừ điển kinh t ế Oxíord phát hành năml997, New York như sau: "Bảo hiểm tiền gửi là dịch vụ bảo hiểm rủi ro các ngân hàng hoặc các trung gian tài chính bị phá sản cho những người có tiền gửi tứi các ngân hàng hoặc tổ chức trung gian tài chính đó" Định nghĩa này đã phản ánh tương đối rõ ràng nội dung của bảo hiểm tiền gửi. Thực tế bảo hiểm tiền gửi là bảo hiểm trách nhiệm dân sự của tổ chức huy động tiền gửi đối với người gửi tiền. Rủi ro trong bảo hiểm tiền gửi là trường hợp các ngân hàng hoặc tổ chức huy động tiền gửi khác bị phá sản. Thông thường, trong các trường hợp như vậy mức đền bù cho những người có tiền gửi tứi tổ chức bị phá sản phụ thuộc vào giá trị tài sản còn lứi và những người gửi tiền có thể bị mất trắng số tiền gửi của mình. Tuy nhiên, khi tồn tứi cơ chế bảo hiểm tiền gửi, thì tổ chức bảo hiểm tiền gửi sẽ thực hiện cam kết bảo hiểm đó là thanh toán một phần hoặc toàn bộ số tiền gốc và lãi của các khoản tiền gửi cho những người gửi tiền.
-7- Người hưởng lợi từ dịch vụ bảo hiểm tiền gửi chính là những người có tiền gửi tại các ngân hàng và tổ chức huy động tiền gửi. Tài liệu "Hướng dủn xây dựng một hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu quả" của Diễn đàn ổn định tài chính (Financial Stability Forum) phát hành tháng 9/2001 đã định nghĩa bảo hiểm tiền gửi như sau: "Bảo hiểm tiền gửi là một sự đảm bảo rằng số dư gốc và lãi cộng dồn của các tài khoản tiền gửi nhất định sẽ được thanh toán tới một giới hạn nhất định".[33] ~ Định nghĩa này có thể được hiểu rằng có một giới hạn nhất định trong việc chi trả tiền bồi thường và chỉ những khoản tiền gửi nhất định mới được bảo hiểm. Điều này cho thấy sự khác biệt cơ bản giữa bảo hiểm tiền gửi và cơ chế bảo lãnh trọn gói. Trong cơ chế bảo lãnh trọn gói, khi tổ chức huy động tiền gửi bị phá sản, chính phủ đứng ra thanh toán toàn bộ số tiền gửi cho tất cả những người gửi tiền. Đ ể hiểu rõ hơn tính chất của bảo hiểm tiền gửi, chúng ta có thể tham khảo quy chế bảo hiểm của Công ty bảo hiểm tiền gửi Canada trong đó quy định: "Bảo hiểm tiền gửi bảo vệ những khoản tiền gửi quy định tại các tổ chức thành viên của hệ thống bảo hiểm tiền gửi trong trường hợp tổ chức thành viên bị phá sản. Nếu một tổ chức thành viên bị phá sản, Công ty bảo hiểm tiền gửi sẽ đứng ra bồi thường cho những người gửi tiền tại tổ chức đó".[27] Nói chung, bảo hiểm tiền gửi tại tất cả các nước đều có chung một số đặc điểm sau đây: - Chỉ bảo hiểm các khoản tiền gửi. Nhiều quốc gia loại trừ không bảo hiểm các khoản tiền đầu tư, tiền gửi liên ngân hàng và các khoản tiền gửi của ban lãnh đạo, các cổ đông lớn của tổ chức huy động tiền gửi. Lý do loại trừ đó là các nhà đầu tư, các nhà kinh doanh ngân hàng là những người nắm vững quy luật thị trường do vậy trước khi đầu tư họ đã cân nhắc mức độ r ủ i ro, ban lãnh đạo và các cổ đông lớn của các tổ chức huy động tiền gửi là những người nắm
-8- vững và chịu trách nhiệm về tình hình tài chính của tổ chức này do vậy họ có thể tự bảo vệ quyền lợi của mình m à không phải dựa vào bảo hiểm tiền gửi. - Người mua bảo hiểm tiền gửi là các ngân hàng và các tổ chức huy động tiền gửi khác. Người hưởng lợi tằ bảo hiểm tiền gửi là những người gửi tiền tại tổ chức được bảo hiểm. Người gửi tiền không phải làm thủ tục đăng ký mua bảo hiểm tiền gửi. Bằng việc tham gia hệ thống bảo hiểm của tổ chức nhận tiền gửi, tất cả các khoản tiền gửi trong giới hạn và phạm v i bảo hiểm tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi đều tự động được bảo hiểm. - Bằng chứng của Hợp đồng bảo hiểm tiền gửi là giấy chứng nhận bảo hiểm tiền gửi do tổ chức bảo hiểm tiền gửi cấp cho tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi. - Tất cả các tổ chức bảo hiểm đều quy định phạm v i và giới hạn bảo hiểm một cách áp đặt. Người gửi tiền không thể mua thêm bảo hiểm cho các khoản tiền gửi của mình để được tổ chức bảo hiểm chi trả nhiều hơn giới hạn bảo hiểm. Các khoản tiền gửi ngoài giới hạn bảo hiểm tiền gửi sẽ không được tổ chức bảo hiểm thanh toán m à được xử lý như các m ó n nợ khác của tổ chức tài chính bị phá sản. Giới hạn bảo hiểm này bao gồm cả tiền gửi gốc và lãi cộng dồn tằ ngày gửi tiền đến thời điểm tổ chức tham gia bảo hiểm bị phá sản.Tuy nhiên các khoản tiền gửi có tính chất khác nhau có thể được bảo hiểm khác nhau. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi có quyền chủ nợ thế quyền đối với các khoản tiền gửi được bảo hiểm đã chi trả. - Nói chung, các quốc gia đều không bảo hiểm cho các khoản tiền gửi được chi trả ở nước ngoài do không kiểm soát được mức độ r ủ i ro cho các khoản tiền gửi đó. Tại Việt nam, trong Nghị định 89/1999/NĐ-CP của Chính phủ về Bảo hiểm tiền gửi không có định nghĩa cụ thể về bảo hiểm tiền gửi nhưng đã nêu rõ mục đích của hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt nam như sau:
-9- " Hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt nam nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy t ì sự ổn định của các tổ chức tín dụng, r bảo đảm sự phát triển an toàn lành mạnh hoạt động ngân hàng"[20] Trên cơ sữ nội dung của dịch vụ bảo hiểm tiền gửi chúng tôi đưa ra một khái niệm về bảo hiểm tiền gửi như sau: - Bảo hiểm tiền gửi là loại nghiệp vụ bảo hiểm cho trường hợp tổ chức nhận tiền gửi bị phá sản theo đó tổ chức bảo hiểm tiền gửi phải tiến hành thanh toán các khoản tiền gửi thuộc phạm vi và giới hạn bảo hiểm cho những người gửi tiền của một tổ chức huy động tiền gửi được bảo hiểm k h i tổ chức này bị phá sản. 1.1.1.2 Lợi ích của bảo hiểm tiền gửi. Lợi ích trước tiên của bảo hiểm tiền gửi là bảo vệ quyền l ợ i của những người gửi tiền tại các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi. Tiền gửi thực chất là tài sản của những người gửi tiền gửi tại tổ chức huy động tiền gửi để đảm bảo an toàn. K h i tổ chức huy động tiền gửi bị phá sản, số tài sản này có thể bị mất mát một phẩn hoặc toàn bộ. Bằng việc đứng ra chi trả cho những người gửi tiền, tổ chức bảo hiểm tiền gửi đã bảo vệ quyền bảo toàn tài sản trong trường hợp người thứ ba có l ỗ i cho những người gửi tiền. Đ ố i tượng đặc biệt quan tâm của bảo hiểm tiền gửi là những người gửi tiền có tổng thu nhập thấp bữi nếu tổ chức huy động tiền gửi bị phá sản m à những người gửi tiền này không được bồi thường thì sẽ ảnh hưững đến toàn bộ cuộc sống của họ và để lại những hậu quả xã hội khó có thể lường hết được. Việc chi trả tiền gửi được bảo hiểm sẽ ổn định được tâm lý của những người gửi tiền do vậy có tác dụng ngăn họ không tham gia vào các cuộc rút tiền ồ ạt ra khỏi hệ thống ngân hàng, tránh được sự lan truyền của các vụ phá sản ngân hàng. Bảo hiểm tiền gửi không được thiết lập nhằm bảo vệ các tổ chức huy động tiền gửi khỏi bị phá sản. Tuy nhiên, bảo hiểm tiền gửi đóng vai trò thay mặt những
- 10- người gửi tiền giám sát hoạt động kinh doanh của các tổ chức nhận tiền gửi, yêu cầu các tổ chức này phải tuân thủ các quy định về quản lý và kinh doanh an toàn. Thông qua việc làm đó, bảo hiểm tiền gửi kịp thời phát hiện những nguy cơ gây tổn thất và có biện pháp hỗ trố kịp thời do vậy đã gián tiếp đóng góp vào sự phát triển ổn định của các tổ chức huy động tiền gửi thành viên. Từ những phân tích trên đây, có thể nói lối ích tổng quát của bảo hiểm tiền gửi là đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. 1.1.1.3 Sự cần thiết cửa bảo hiểm tiền gửi trong nên kinh tế thị trường. Sự cần thiết của bảo hiểm tiền gửi trong nền kinh tế thị trường thể hiện trên 03 khía cạnh. Thứ nhất, do các quy luật kinh tế vận hành trong nền kinh tế thị trường. Trong nền kinh tế kế hoạch hoa, các quan hệ hàng hoá-tiền tệ vận hành theo cơ chế kế hoạch hoa tập trung. Các tổ chức tín dụng hoạt động theo các chỉ tiêu pháp lệnh. Hoạt động của các đơn vị kinh tế cơ sở phụ thuộc hoàn toàn vào sự cấp phát nguyên vật liệu và bao tiêu sản phẩm của nhà nước do vậy các khoản tín dụng cấp cho các đơn vị này chắc chắn sẽ thu hồi đưốc. Khái niệm về phá sản ngân hàng chưa hề xuất hiện và không cần đến bảo hiểm tiền g ử i . Ngưốc lại, nền kinh tế thị trường vận hành theo quy luật giá trị do vậy các ngân hàng và các tổ chức huy động tiền gửi khác nếu không quản lý tốt các rủi ro kinh doanh sẽ bị thua lỗ và hoàn toàn có khả năng bị phá sản. Số lưống người gửi tiền vào một một ngân hàng hoặc tổ chức huy động tiền gửi thường rất đông, nếu tổ chức này bị phá sản thì đồng thời quyền l ố i của rất nhiều người bị tác động do vậy các chính phủ đều rất quan tâm đến việc xây dựng một cơ chế giám sát hoạt động của các tổ chức huy động tiền gửi và bảo vệ quyền lối cho những người gửi tiền khi có tổ chức nào đó bị phá sản. Thứ hai, do tính chất rủi ro đặc trưng của hoạt động ngân hàng. Ngành ngân hàng kinh doanh một loại hàng hoa đặc biệt khác hẳn các loại hàng hoa thông thường, đó là tiền tệ- một loại hàng hoa rất nhạy cảm đối với
- li - các r ủ i ro. Do vậy hoạt động ngân hàng có những đặc thù rấtriêngbiệt so với các loại hình kinh doanh khác. [5] Đặc trưng của hoạt động ngân hàng đó là sử dụng phần lớn nguồn tiền của người khác để đem cho vay. M ộ t khi số tiền cho vay này không thu hồi đưỗc thì ngân hàng sẽ gặp khó khăn về tài chính và không thể hoàn trả cho những người gửi tiền vào ngân hàng. Ngân hàng có thể gặp khó khăn không thu hồi đưỗc tiền cho vay trong 02 trường hỗp: thứ nhất, khách hàng bị thua l ỗ không trả đưỗc nỗ; thứ hai, khách hàng không có thiện chí trả nỗ. M ộ t ngân hàng không chỉ cho vay một khách hàng duy nhất do vậy có thể nói r ủ i ro của ngân hàng là phép cộng rủi ro của tất cả các khách hàng. Rủi ro này càng tăng lên trong nền kinh tế thị trường khi những người vay vốn cũng phải chịu tác động của các quy luật kinh tế thị trường đòi hỏi họ phải sản xuất kinh doanh có hiệu quả mới có thể tồn tại đưỗc. Ngoài ra hoạt động ngân hàng còn chịu tác động của nhiều loại r ủ i ro khác như rủi ro lãi suất, rủi ro tỷ giá...Do vậy hoạt động ngân hàng mang tính rủi ro cao và những người gửi tiền vào các ngân hàng cũng chịu tác động của tính chất rủi ro đó. Thứ ba, do tính chất lan truyền của các vụ phá sản ngân hàng. Với vai trò làm trung gian tài chính, các ngân hàng hoặc tổ chức huy động tiền gửi thu hút tiền gửi của rất nhiều người. Đây thường là tài sản của những người gửi tiền gửi tại ngân hàng với mục đích để đảm bảo an toàn và k i ế m l ờ i từ tiền lãi nhận đưỗc. Tuy nhiên mục đích bảo toàn tài sản vẫn luôn đưỗc đặt lên hàng đầu. Việc để một ngân hàng đổ bể đồng nghĩa với việc người gửi tiền sẽ không đòi lại đưỗc đầy đủ giá trị tiền gửi của mình, thậm chí mất trắng. Do vậy, nếu người gửi tiền vì lý do nào đó nghi ngờ rằng ngân hàng phục vụ mình gặp khó khăn, mất khả năng thanh toán, họ sẽ lập tức rút tiền ra k h ỏ i ngân hàng. Nếu sự nghi ngờ ban đầu của một vài người đưỗc lan truyền thì sẽ tạo ra một tâm
-12- lý bất an cho nhiều người gửi tiền khác. Quá trình tác động dây chuyền này sẽ dãn đến cảnh "dân chúng đổ xô tới ngân hàng đòi rút t i ề n " và thường kết thúc với sự vỡ nợ của ngân hàng đó, trừ k h i có những biện pháp kịp thời để trấn an tinh thứn và từng bước khôi phục lại lòng tin của dân chúng. Phản ứng dây chuyền có thể lan ra nhiều ngân hàng bởi sự vỡ nợ của một ngân hàng có thể làm cho những người gửi tiền ở một ngân hàng khác lo sợ cho số phận tiền gửi của họ. Tính chất lan truyền của các vụ phá sản ngân hàng còn thể hiện trên một khía cạnh nữa. V ớ i sự phát triển nhanh chóng của hệ thống tài chính ngân hàng như hiện nay, một ngân hàng không thể tự mình thực hiện toàn bộ quá trình cung ứng dịch vụ tới khách hàng m à phải sử dụng mạng lưới kinh doanh của các ngân hàng thương mại khác, các ngân hàng này trở thành khách hàng của nhau. Rủi ro đối với một ngân hàng sẽ kéo theo rủi ro cho những ngân hàng khác theo quan hệ dây chuyển. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi cho vay hỗ trợ tổ chức được bảo hiểm tiền gửi hoặc tiến hành chi trả bồi thường ngay cho những người gửi tiền, do vậy người gửi tiền yên tâm, giảm bớt khả năng họ tham gia rút tiền ồ ạt và tránh được sự lây lan của các vụ phá sản ngân hàng. Như vậy, việc xây dựng một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả trong nền kinh tế thị trường sẽ bảo vệ được quyền lợi cho những người gửi tiền đồng thời đảm bảo sự hoạt động an toàn, lành mạnh của hệ thống tài chính. 1.1.2 Hệ thống bảo hiểm tiền gửi. 1.1.2.1 Khái niệm hệ thống bảo hiểm tiền gửi. Bảo hiểm tiền gửi là một trong các biện pháp ổn định nền tài chính quốc gia và hệ thống bảo hiểm tiền gửi là một bộ phận trong hệ thống bảo toàn tài chính quốc gia. Hệ thống bảo hiểm tiền gửi bao gồm các tổ chức thực hiện dịch vụ bảo hiểm tiền gửi và m ố i liên hệ giữa các tổ chức đó. M ô hình hệ thống bảo hiểm tiền
-13 - gửi trên thế giới rất đa dạng. Sự đa dạng này thể hiện trong hình thức sỏ hữu và tính độc quyền trong kinh doanh hoạt động bảo hiểm tiền gửi. Tại một số quốc gia, hệ thống bảo hiểm tiền gửi chỉ bao gồm một tổ chức công duy nhất thuộc sỗ hữu của chính phủ. Tại các nước khác, hệ thống bảo hiểm có thể bao gồm một số các tổ chức hoạt động độc lập, m ỗ i tổ chức thực hiện bảo hiểm tiền gửi cho hệ thống theo những phạm v i nhất định. Các tổ chức bảo hiểm tiền gửi này có thể thuộc sỗ hữu nhà nước hoặc sỗ hữu tư nhân hoặc công tư kết hợp. [4] Hệ thống bảo toàn tài chính ngoài các tổ chức bảo hiểm tiền gửi còn bao gồm các quy định về giám sát và điều hành hoạt động an toàn của các tổ chức tài chính và ngân hàng nhà nước với tư cách là người cho vay cuối cùng. Đ ể một hệ thống bảo hiểm tiền gửi hoạt động có hiệu quả thì giữa các thành viên của hệ thống bảo toàn tài chính phải có sự phân chia rõ ràng và hợp lý các quyền và nghĩa vụ và phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa các thành viên của hệ thống. 1.1.2.2 Hiệu quả của một hệ thống bảo hiểm tiền gửi. M ộ t hệ thống bảo hiểm tiền gửi được đánh giá là hoạt động có hiệu quả k h i hệ thống đó đạt được các mục tiêu chính sách đặt ra tức là: - Hệ thống bảo hiểm tiền gửi đó phải tiến hành chi trả tiền b ồ i thường cho những người gửi tiền tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi bị phá sản một cách nhanh chóng, chính xác và tiết kiệm theo các quy định về giới hạn và phạm vi bảo hiểm. - Hệ thống bảo hiểm tiền gửi đó phải nhanh chóng phát hiện ra những r ủ i ro trong hoạt động của các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và đưa ra những yêu cầu điều chỉnh hoặc có biện pháp hỗ trợ cách kịp thời. - Quỹ bảo hiểm tiền gửi và cả hệ thống thích nghi được với những thay đổi của điều kiện kinh tế, xã hội. 1.1.2.3 Những thuộctínhquan trọng của một hệ thống bảo hiểm tiền gửi có hiệu quả.