Luận văn: Những quan niệm cơ bản về công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đặc điểm, nội dung của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta hiện nay

Chia sẻ: Lala Lala | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

353
lượt xem 87
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các quan niệm khác nhau về công nghiệp hóa. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam. Bối cảnh, đặc điểm, nội dung của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Những quan niệm cơ bản về công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đặc điểm, nội dung của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta hiện nay

Bệ mà® ©ụ© VÀ ®Ằ@ TẠ® TRƯƠNG ĐẠI HỌC KỈNH TẾ THÀ NH PHỐ Hồ CHÍ MINH ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP BỘ MỀM ũ® i Ẳ N VẾ ũếm mnìệp HÓA mận ©ái uếầ V À ® Ặ © ®1ỂM, NỘI H Í P MỐÂ, Mlệi®ềJ Mã số: B. 98. 22. 25. TĐ CÂM nhiệm đề tài: Tiến sĩ NGUYỄN THANH TP. Hồ Chí Minh năm 2002
Ì A. M Ở Đ A U Trang 2 B. NỘI DUNG Chương 1. C Á C QUAN NIỆM K H Á C NHAU VỀ C Ô N G NGHIỆP HOA 1.1. Các quan niệm về công nghiệp hoa. — — 6 1.1. Các quan niệm về hiện đại hoa. 28 Chương 2 . C Ô N G NGHIỆP HOA, HIỆN ĐẠI HOA Ở VIỆT NAM 69 2.1. Giai đoạn 1960 - 1986 70 2.2. Giai đoạn 1986 đến nay 75 CHƯƠNG 3. BỐI CẢNH, Đ Ặ C DIÊM, NỘI DUNG CỦA C Ô N G NGHIỆP HOA, HIỆN ĐẠI HOA ở N Ư Ớ C TA HIỆN NAY 3.1. bôi cảnh triển khai sự nghiệp công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở nước ta hiện nay 88 3.2. đặc điểm cửa quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở nước ta — 13 0 3.3. những nội dung cơ bản của công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở nướctahiện nay 107 c. K Ế T LUẬN 1 8 1
2 A. MỞ ĐẦU Lịch sử phát triển của nhân loại đã cho ta thấy rằng, mỗi xã hội đều tồn tại và phát triển dựa trên cơ sở vật chất - kỹ thuật nhất định, tức trên một phương thức sản xuất xã hội cớ thể. Có thể gọi nền văn minh hiện đại là nền văn minh công nghệ, là kết quả hiện thực hoa tất yếu của chủ nghĩa duy lý dưới các hình thức đa dạng của mình trong mọi hoạt động đời sống xã hội, trong đó trước hết là nền sản xuất xã hội. Ở đây, chúng tôi đề cập tới quá trình đối tượng hoa tính hợp lý (tri thức khoa học) trong công cớ lao động, tư liệu sản xuất mà vẫn được quen gọi là phương thức sản xuất công nghiệp, còn nền văn minh tồn tại và phát triển dựa trên nó - nền văn minh công nghiệp. Có thể nói, sự đối tượng hoa, hiện thực hoa tính hợp lý (tri thức khoa học), nói cách khác, quá trình công nghiệp hoa, không những là một giai đoạn phát triển lịch sử cần thiết và tất yếu của nhân loại nói chung và mỗi quốc gia, dân tộc nói riêng, mà còn là tiền đề tuyệt đối cần thiết để hình thành nền văn minh công nghệ hiện đại. Hiện nay, chúng ta hoàn toàn không thể hình dung sự tồn tại của xã hội và con người hiện đại mà thiếu những thành quả vật chất do quá trình công nghiệp hoa đem lại. Nhìn từ góc độ triết học xã hội thì công nghiệp hoa thể hiện với tư cách là một lý luận, một chiến lược phát triển từ xã hội nông nghiệp lên xã hội công nghiệp. Chính vì vậy mà việc nghiên cứu công nghiệp hoa về mặt lý luận là rất cần thiết. Vấn đề lại càng có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách hơn khi chúng ta tính đến thực trạng lý luận và thực tiễn phát triển của xã hội Việt
3 Nam. Xã hội chúng ta về căn bản vẫn là một xã hội nông nghiệp. Do vậy chúng tôi luôn hoàn toàn nhất trí với quan điểm cho rằng "ở các nước đang phát triển nói chung và ở nước ta nói riêng, công nghiệp hoa đang là vấn đề cấp bách, sống còn", "Công nghiệp hoa đối với các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam, vẫn là một tất yếu lịch sử... Bàn luận về những bước đường phát triển của đất nước mà không nói tới công nghiệp hoa là chưa đợng tới một trong những vấn đề kinh tế và xã hội quan trọng" Nghiên cứu công nghiệp hoa như một lý luận, chiến lược phát triển xã hội nghiên cứu quá trình hiện thực hóa đó, cũng như các vấn đề nảy sinh ra từ đó, nghiên cứu và đề ra chiến lược công nghiệp hoa ở Việt Nam, làm sáng tỏ các đặc điểm chủ yếu của quá trình này và từ đó đưa ra những giải pháp tối ưu - tất cả những vấn đề đó hiện vẫn giữ nguyên tính cấp bách về lý luận và thực tiễn của nó. Hiện nay, quá trình toàn cầu hoa m ọ i mặt đời sống xã h ộ i đang diễn ra mạnh mẽ, cùng với mọi mẫu thuẫn, mọi hiệu quả tích cực và tiêu cực, mọi cơ hội và thách thức của mình, lại dẫn tới quá trình nhất thể hoa thế giới hiện đại, trước hết là nhất thể hoa về mặt khoa học, công nghệ, kinh tế và tổ chức xã hội. Theo chúng tôi, thực chất của quát trình này là ở chỗ, dù được tiến hành dưới bất cứ hình thức nào và với bất kỳ mợc đích nào, thì đây vẫn là việc các nước đang phát triển cố đạt tới một xã hội đang tồn tại ở hướng Tây về hàng loạt các mặt khác nhau, mà trước tiên là về mại tổ chức kinh tế, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, khoa học và công nghệ. Quá trình này còn được gọi là quá trình hiện đại hoa, việc hiện (1) Phạm Khiêm ích, Nguyễn Đình Phan. Công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở V i ệ t Nam và các nước trong khu vực. Nxb. Thống kê, Hà N ộ i 1995, tr. l i , 46, 47
4 đại hoa xã hội cũng là một tất yếu khác quan. Mặc dù vậy lý luận hiện đại hoa vẫn là một vấn đề lý luận còn nhiều tranh luận. Song, có thể khẳng định, hiện đại hoa cũng là một lý luận, chiến lược phát triển xã hội trong điều kiện hiện đại. Đối với triết học xã hội, nghiên cứu hiện đại hoa như một lý luận phát triển xã hội là một vấn đề lý luận quan trọng trong giai đoạn hiện nay. Vấn đề công nghiệp hoa là một vấn đề lý luận và thực tiừn đặc biệt cấp bách đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Vì các nước cũng cần thiết và tất yếu phải tiến hành song song công nghiệp hoa và hiện đại hoa, đặc biệt là trong điều kiện toàn cầu hoa. Thứ hai, các nước này phải kế thừa có chọn lọc những thành tựu công nghiệp hoa và loại bỏ những hậu quả tiêu cực của nó ở các nước đã trải qua quá trình này, và biết tận dụng cơ hội để tiến hành thành công công nghiệp hoa, hiện đại hoa sau một khoảng thời gian nhanh nhất có thể nhằm tránh khỏi nguy cơ ngày càng tụt hậu và nếu có thể thì rút ngắn khoảng cách, đuổi kịp các nước phát triển về hàng loạt tiêu chí, mà quan trọng nhất là tiêu chí về trình độ phát triển kinh tế, khoa học, công nghệ, quản lý, về tổ chức sản xuất - xã hội. Chính vì vậy mà nhiệm vụ nghiên cứu lý luận cũng như kinh nghiệm hiện đại hoa cần được quan tâm thoa đáng, cần được nghiên cứu một cách có hệ thống để trở thành lý luận chỉ đạo cho công cuộc công nghiệp hoa, hiện đại hoa trên thực tế ở nước ta hiện nay. Xuất phát từ một số suy nghĩ trên, cũng như tình hình nghiên cứu đề tài, chúng tôi cố gắng góp phần làm sáng tỏ một số nội dung cơ bản của lý luận công nghiệp hoa, hiện đại hóa, lịch sử lý luận và thực tiừn của nó từ đó thử đưa ra một số đánh giá quá trình công nghiệp hoa ở nước ta trước
5 đây, đồng thời đưa ra những đặc điểm cũng như những nội dung cơ bản của quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa trong điều kiện hiện nay ỏ nước ta.
6 B. NỘI DUNG Chương Ì CÁC QUAN NIỆM KHÁC NHAU VE CÔNG NGHIỆP HOA, HIỆN ĐẠI HOA. LI. CÁC QUAN NIỆM VỀ CÔNG NGHIỆP HOA. Thực tiễn lịch sử đã chỉ rõ, để thủ tiêu tình trạng lạc hậu về kinh t ế - xã hội, khai thác tối ưu các nguồn lực và lợi thế, bảo đảm nhịp độ tăng trưởng nhanh và ổn định, mỹi nước phải xác định cơ cấu kinh t ế hợp lý, trang bị kỹ thuật ngày càng hiện đại cho các ngành kinh tế. Ớ các nước phát triển, quá trình ấy gắn liền với qua trình công nghiệp hoa. Trong thực tiễn, đến nay vẫn tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về phạm trù "công nghiệp hoa". Quan niệm đơn giản nhất về công nghiệp hoa cho rằng" công nghiệp hoa l đưa đặc tính công nghiệp cho một hoạt động; trang bị (cho m ộ t à vùng, một nước) các nhà máy, các loại công n g h i ệ p . Q u a n n i ệ m mang tính "triết tự" này được hình thành trên cơ sở khái quát quá trình lịch sử công nghiệp hoa ở các nước Tây Â u và Bắc Mỹ. Trong quá trình dài thực hiện công nghiệp hoa, các nước này chủ yếu tập trung vào phát triển các ngành công nghiệp, sự chuyển biến của các hoạt động kinh t ế - xã h ộ i khác chỉ là hệ qua của quá trình công nghiệp hoa, chứ không phải là đối tượng trực tiếp của công nghiệp hoa. Quan niệm giản đơn trên đây có những mặt chưa hợp "> Xem: "Petit Larousse illustsé - 1992", trang 520
7 lý. Trước hết, nó không cho thấy mục tiêu của quá trình cần thực hiện, thứ hai, trong mỗi nội dung trình bày, quan niệm này gần như đồng nhất quá trình công nghiệp hoa với quá trình phát triển công nghiệp. Thứ ba, quan niệm này cũng không thể hiện được tính lịch sử của quá trình công nghiệp hoa. Chính vì vậy, quan niệm này được sử dụng rất hằn chế trong thực tiễn. Trong sách báo kinh tế của Liên Xô (trước đây) tồn tằi một định nghĩa phổ biến cho rằng "công nghiệp hoa là quá trình xây dựng nền đằi công nghiệp cơ khí có khả năng cải tằo cả nông nghiệp. Đó là sự phát triển công nghiệp nặng với các ngành trung tâm là chế tằo máy" tỷ trọng công nghiệp trong tổng sản phẩm xã hội ngày càng tăng. Quan niệm này xuất phát từ thực tiễn của Liên Xô: khi họ tiến hành công nghiệp hoa, công nghiệp đã phát triển đến trình độ nhất định, dù trong thời kỳ nội chiến chúng bị tàn phá nặng nề; chủ nghĩa đế quốc bao vây toàn diện, sự trợ giúp từ bên ngoài không có, thị trường trong nước là nền tảng cho phát triển kinh tế. Trong bối cảnh ấy, để tồn tằi và phát triển, Liên Xô phải tiến hành công nghiệp hoa với nhịp độ nhanh, phải tập trung phát triển công nghiệp nặng, phải hướng các ngành công nghiệp vào phục vụ nông nghiệp nhằm đảm bảo các nhu cầu trong nước. Quan niệm này được coi là hợp lý trong điều kiện của Liên Xô thời kỳ đó. Nhưng sẽ sai lầm nếu coi đó là quan niệm phổ biến để áp dụng cho tất cả các nước đang phát triển trong điều kiện hiện nay. "Những vấn đề công nghiệp hoa của các nước đang phát triển" Nxb Tưtưởng, M. 1972. Tr 1.
8 Gần đây khi nhấn mạnh vai trò, vị trí của công nghiệp chế biến như một biểu hiện của phát triển công nghiệp ở trình độ cao, điều kiện bảo đảm hiệu quả của sử dụng tài nguyên và trao đổi thương mại quốc tế... lại có ý kiến cho rằng "phát triển công nghiệp chế biến là bản lề của công nghiệp hoá" . Không thể phủ định vai trò của công nghiệp (1) chế biến là nội dung bao trùm của quá trình công nghiêp hoa. "Bản lề" của chuyển trình độ ỡ các nườc rất khác nhau. Mặt khác, công nghiệp chế biến có phạm vi rộng lờn, cơ cấu phức tạp. Phát triển công nghiệp chế biến đến thị trường sản phẩm ở đâu... đó là câu hỏi không thể có câu trả lời chung cho tất cả các nườc. Năm 1993, Tổ chức phát triển công nghiệp của Liên Hợp Quốc (ƯNIDO) đã đưa ra định nghĩa sau đây: "Công nghiệp hoa là một quá trình phát triển kinh tế, trong quá trình này một bộ phận ngày càng tăng các nguồn của cải quốc dân động viên để phát triển kinh tế, trong quá trình nà toàn bộ để phát triển chế biến luôn thay đổi để sản xuất ra những tư liệu săn xuất và hàng tiêu dùng, có khả năng đảm bảo cho toàn bộ nền kinh tế - xã hội". Quan niệm này cho thấy quá trình công nghiệp hoa bao gồm toàn bộ quá trình phát triển kinh tế - xã hội nhằm đạt tời không chỉ sự phát triển kinh tế mà còn cả sự tiến bộ về mặt xã hội nữa. Quá trình công nghiệp hoa trong điều kiện hiện nay cũng gắn liền vời quá trình hiện đại hoa các hoạt động kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, định nghĩa trên đây lại quá dài và phức tạp vời ý tưởng dung hoa nhiều ý kiến khác nhau. Nhiều học giả cho rằng định nghĩa của UNIDO là công thức lai hợp và mang tính chất một phương thức tác chiến nhiều hơn là một định nghĩa khoa học.
9 Sự tồn tại những quan niệm khác nhau về phạm trù công nghiệp hoa là hiện tượng bình thường trong khoa học. Nói chung, người ta muốn đưa ra một định nghĩa ngắn gọn cho một quá trình phức tạp bao trùm nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau. Mặt khác, do điều kiện hoàn cảnh cụ thấ của các nước rất khác nhau, mục tiêu cụ thấ, các phương thức, trình tự thực hiện quá trình công nghiệp hoa ở các nước cũng không giống nhau. Việc nêu ra một định nghĩa ngắn gọn cho quá trình công nghiệp hoa sẽ vấp phải một trong hai hạn chế sau: - Không bao quát được bản chất của quá trình công nghiệp hoa. - Muốn bao quát được thì phải đưa ra một định nghĩa dài dòng và cần có lý giải phức tạp kèm theo. Trong điều kiện hiện nay, quan niệm về công nghiệp hoa dù trên góc độ nào cũng không đồng nhất quá trình phát triấn công nghiệp. Tuy quá trình công nghiệp hoa có những nét riêng đối với từng nước, nhưng đó chỉ là sự vận dụng một quá trình có tính chất phổ biến cho phù hợp với điều kiện cụ thấ của từng nước mà thôi. Công nghiệp hoa là quá trình rộng lớn và phức tạp, bản chất của quá trình này bao hàm trên các mặt sau đây: Thứ nhất, công nghiệp hoa là quá trình trang bị và trang bị lại công nghệ hiện đại cho tất cả các ngành kinh tế quốc dân, trước hết là các ngành chiếm vị trí trọng yếu. Thực hiện công nghiệp hoa trong điều kiện cách mạng khoa học - kỹ thuật ngày nay, quá trình trang bị và trang bị lại công nghệ cho các ngành phải gắn liền với quá trình hiện đại hoa ở các phần cứng và phần mềm của công nghệ. Quá trình này đồng thời là quá trình xây dựng xã hội văn minh công nghiệp và cải biến các ngành kinh tế, các hoạt động theo phong cách của nền công nghiệp lớn hiện đại. Quá
10 trình ấy phải tác động làm cho nhịp độ tăng trưởng kinh tế - xã hội nhanh ổn định, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của các tầng lớp dân CƯ, thu hẹp dần chênh lệch trình độ kinh tế - xã hội của các nước đó với các nước phát triển. Hiện đại hoa, xét trên góc độ kinh tế - kỉ thuật, là cái đích cần vươn tới trong quá trình công nghiệp hoa. Nhưng sự vươn lên về trình độ công nghệ này lại bị ràng buộc bởi yêu cầu bảo đảm hiệu quả kinh tê - xã hội. Xét toàn cục, hiện đại hoa lại chỉ là phương tiện, điều kiện để đạt tới mục tiêu của quá trình công nghiệp hoa mà thôi. Giải quyết quan hệ này có liên quan trực tiếp đến bước đi của quá trình hiện đại hoa theo những điều kiện cụ thể của mỗi nước. ý tưởng muốn đi ngay vào công nghệ hiện đại của tất cả các ngành, các lĩnh vực hoạt động nhằm nhanh chóng xoa bỏ tình trạng nghèo nàn lạc hậu là ý tưởng phiêu lưu thoát ly thực tế của đất nước và chỉ làm trầm trọng thêm những vấn đề kinh tế - xã hội của đất nước. Trong điều kiện nhân lực dồi dào, trình độ quản lý có hạn và sự thiếu thốn trầm trọng về vốn đầu tư, cần phải dành ưu tiên hiện đại hoa cho các ngành, các lĩnh vực "đầu tư" mà sự phát triển chúng sẽ tạo ra những điều kiện cơ bản cho sự phát triển các ngành khác và góp phần cải thiện vị trí của đất nước trong quan hệ kinh tế quốc tế. Việc kết hợp công nghệ với nhiều trình độc khác nhau trở thành tất yếu khách quan. Một vấn đề khác cũng cần được giải quyết là xác định đánh giá mức độ hiện đại của công nghệ được trang bị. Xu thế chung của thế giới ngày nay là thực hiện đổi mới công nghệ nhanh chóng, rút ngắn chu kỳ sống của mỗi loại công nghệ. Điều cần phấn đấu là đưa trình độ hiện đại chung của thế giới, tuy điều kiện cụ thể của mỗi ngành, mỗi lĩnh vực hoạt động mà
li xác định trình độ thích ứng. Quan niệm một cách giản đớn, theo kiểu "cũ người mới ta", "cái không tiên tiến của nước khác cũng là cái hiện đại của nước mình" Trong lựa chọn công nghiệp nhập, sự thiếu hiểu biết và thiếu thông tin đã dẫn nhiều nước đang phát triển đến việc lựa chọn thiết bị lạc hậu hoặc thiết bị cũ được tân trang lại. Cái giá phải trả quá lớn, tấc độ hiện đại hoa không được đẩy nhanh. Thứ hai, quá trình công nghiệp hoa không chỉ liên quan đến phát triển công nghiệp mà là quá trình bao trùm tất cả các ngành, các lĩnh vực hoạt động của đất nước. Đó là tất yếu vì nền kinh tế của mỗi nước là một hệ thấng thấng nhất, các ngành, các lĩnh vực hoạt động có quan hệ tương đấi với nhau. Sự thay đổi kinh tế, lĩnh vực hoạt động này sẽ kéo theo hoặc sẽ đòi hỏi sự thay đổi thích ứng của các ngành, các lĩnh vực hoạt động khác. Bởi vậy, quá trình công nghiệp hoa cũng gắn liền với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế quấc dân và cơ cấu ngành kinh tế. Trong sự chuyển dịch cơ cấu của quá trình công nghiệp hoa, vị trí của các ngành sẽ thay đổi. Xét tổng thể, cơ cấu kinh tế của mỗi nước được cấu thành bởi ba loại ngành tổng hợp: công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ. Các ngành này có quan hệ ràng buộc nhau. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở các nước đang phát triển trong quá trình công nghiệp hoa, nói chung, diễn ra theo xu hướng sau đây: - Nông nghiệp trong giai đoạn đầu giữ vững vị trí hàng đầu, là hoạt động kinh tế cơ bản của dân cư, tạo ra những hàng hoa tiêu dùng thiết yếu cho dân CƯ và bảo đảm một sấ điều kiện quan trọng cho phát triển nông nghiệp. Đến một trình độ phát triển nhất định, khi những nhu cầu cơ bản của dân cư về lương thực, thực phẩm đã được bảo đảm, nông nghiệp sẽ
12 chuyển vị trí xuống hàng thứ. Tỷ trọng lao động nông nghiệp trong lao động xã hội và giá trị sản lượng nông nghiệp trong tổng giá trị sản lượng sẽ giảm dần. Cũng cần nói thêm rằng trên thế giới gần như không có nước nào làm giàu được bằng nông nghiệp thuần tuy. - Công nghiệp trong nhận thức được coi là ngành quan trọng, nhưng trong giai đoạn đầu cựa công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở các nước đang phát triển chỉ có lực lượng công nghiệp nhỏ bé sản xuất hàng tiêu dùng đơn giản và khai thác các sản phẩm thô từ tài nguyên thiên nhiên. Trong quá trình công nghiệp hoa, công nghiệp luôn được dành sự Ưu tiên phát triển. Tuy công nghiệp hoa không đồng nhất với phát triển công nghiệp, nhưng không thể công nghiệp hoa nếu không phát triển mạnh công nghiệp. Bởi vậy, vị trí khiêm tốn ban đầu, công nghiệp dần dần chiếm lĩnh vị trí hàng đầu trong cơ cấu kinh tế quốc dân cựa đất nước. - Các hoạt động dịch vụ sản xuất và dịch vụ đời sống là điều kiện để phát triển các ngành kinh tế và cải thiện đời sống cựa dân cư. Không thể có quá trình công nghiệp hoa nhanh bằng hệ thống dịch vụ, đặc biệt là hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế lạc hậu được. Ngay giai đoạn đầu cựa quá trình công nghiệp hoa, cần giành sự chú ý thoa đáng cho phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng để phát triển sản xuất và thu hút đầu tư nước ngoài. Nhưng trong tất cả các giai đoạn cựa quá trình công nghiệp hoa, dịch vụ chỉ giữ vị trí ở hàng thứ trong cơ cấu kinh tế quốc dân. Như vậy, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế cựa các nước trong quá trình công nghiệp hoa sẽ trải qua hai giai đoạn: từ cơ cấu nông - công nghiệp - dịch vụ chuyển sang cờ cấu công - nông nghiệp - dịch vụ.
13 Thứ ba, quá trình công nghiệp hoa trong bất kỳ giai đoạn nào cũng đều vừa là quá trình kinh tế - kỹ thuật, vừa là quá trình kinh tế - xã hội. Việc thực hiện có kết quả quá trình công nghiệp hoa sẽ thủ tiêu tình trạng lạc hậu về kỹ thuật, thấp kém về kinh tế, đưa đất nước thoát khỏi "vòng luẩn quẩn". Đồng thời, quá trình công nghiệp hoa cũng gợn liền với quá trình thủ tiêu tình trạng lạc hậu về xã hội, nâng cao dân trí, nâng cao mức sống của dân cư, đưa xã hội đến trình độ văn minh công nghiệp. Quá trình kinh tế - kỹ thuật và quá trình kinh tế - xã hội có quan hệ ràng buộc nhau. Quá trình kinh tế kỹ thuật cao tạo điều kiện vật chất kỹ thuật cho việc thực hiện các nội dung của quá trình kinh tế - xã hội. Ngược lại, quá trình kinh tế - xã hội góp phần tạo nên động lực cho thực hiện quá trình kinh tế - kỹ thuật. Đối với mỗi nước, công nghiệp hoa là quá trình lịch sử lâu dài. Theo W.Rostow, sự phát triển của một đất nước trải qua 5 giai đoạn: Xã hội truyền thống, chuẩn bị tiền đề cho cất cánh; cất cánh; tiến tới sự trưởng thành; tiêu dùng ở trình độ cao. Có thể thấy quá trình công nghiệp hoa được khởi đầu bằng việc "chuẩn bị tiền đề cho cất cánh", được thực hiện mạnh mẽ trong giai đoạn "cất cánh" và kết thúc khi xã hội đã "tiến tới sự trưởng thành". Khoảng thời gian của mỗi giai đoạn và toàn bộ quá trình công nghiệp hoa dài hay ngợn phụ thuộc vào nhiều nhân tố chủ quan và khách quan, trong đó nhân tố xác định đúng mô hình chiến lược và tổ chức thực hiện tốt chiến lược công nghiệp hoa đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Khi đất nước đạt đến trình độ nhất định về kinh tế - kỹ thuật - xã hội quá trình công nghiệp hoa sẽ kết thúc. Để đánh dâu điểm mốc này cần có
14 những tiêu chuẩn cụ thể phân định. Tiêu chuẩn này không phải là sự so sánh trình độ đạt được với trình độ của đất nước trong quá khứ mà còn phải so sánh với các nước khác theo những chuẩn mực chung (chẳng hạn, mức tổng sản phẩm trong nước tính bình quân đọu người; tỷ trọng nông nghiệp trong tổng sản phẩm trong nước; mức năng lượng tiêu chuẩn tiếu dùng tính theo đọu người, lượng calo tiêu thụ bình quân đọu người...). Thứ tư, quá trình công nghiệp hoa cũng đồng thời là quá trình mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế. Trong điều kiện ngày nay, mở rộng phân công lao động quốc tế và quốc tế hoa đời sống kinh tế trở thành xu thê phát triển ngày càng mạnh mẽ. Mỗi nước trở thành một bộ phận của hệ thống kinh tế thế giới, có tác động tương hỗ ở mức độ khác nhau với kinh tế của các nước khác và chịu ảnh hưởng của biến động kinh tế - xã hội chung của thế giới. ở mỗi nước, việc xác định mục tiêu, phương thức công nghiệp hoa cọn phải phân tích và dự đoán được những biến động kinh tế - xã hội chung của thế giới, đặc biệt là của các nước trong khu vực. cọn phải đặt sự phát triển kinh tế của đất nước trong việc xây dựng hệ thống kinh tế mở, tăng cường quan hệ thương mại quốc tế, tham gia tích cực vào quá trình cạnh tranh và liên kết kinh tế quốc dân. về nguyên tắc, việc thực hiện quá trình công nghiệp hoa phải dựa vào các nguồn lực trong nước là chủ yếu. Trong việc xây dựng kinh tế mở, thực hiện phương châm "tự lực cánh sinh" phải tiến hành trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh của đất nước để tham gia tích cực vào quan hệ kinh tế quốc tế. Cũng trong bối cảnh này, việc tranh thủ sự trợ giúp về tài chính, kỹ thuật, kinh nghiệm quản lý... từ bên ngoài phải được coi là một điều kiện đặc biệt quan trọng, nhất là trong giai đoạn đọu của quá trình công
15 nghiệp hoa. Xin nhấn mạnh rằng, lực lượng bên ngoài chỉ là sự hỗ trợ, sự giúp đỡ chứ không thể là lực lượng làm thay và cũng không thể là sự sao chép máy móc các kinh nghiệm của nước khác. Quan hệ này, người ta thường lấy thuyết lạc hậu của A.Gerchenkron (1) để nói đến "lợi thế" của các nước lạc hậu so với các nước đi tiên phong trong công nghiệp hoa. Đó là: kế thừa kinh nghiệm công nghiệp hoa, tranh thủ hỗ trợ về vữn, kỹ thuật và kỹ năng quản lý của các nước tiên tiến... cần thấy rằng những "lợi thế" trên nằm trong giới hạn tương đữi hẹp. Thực tế cho thấy hàng trăm nước lạc hậu có thể kế thừa những kinh nghiệm đồ sộ và sự trợ giúp bên ngoài của các nước đang phát triển nhưng những nước thành công lại quá ít ỏi. Bữi cảnh quữc tế và thực trạng mỗi nước cụ thể rất khác nhau, sự sao chép máy móc kinh nghiệm nước khác chưa bao giờ đem lại tấm gương thành công nào cả. Vả lại, mọi sự trợ giúp đều có giá theo tinh thần có đi có lại. Trong việc khai thác các nguồn lực tự nhiên, phát huy lợi thế tự nhiên để tham gia vào quan hệ kinh tế quữc tế cần kết hợp với việc bảo tồn và tái tao các nguồn lực ấy. Mọi sự lạm dụng "sức mạnh của con người trong chinh phục tự nhiên" theo kiểu bóc lột, huy hoại tài nguyên sẽ dẫn con người đến chỗ phá ngay môi trường tồn tại của chính mình. Thứ năm, công nghiệp hoa không phải là một mục đích tự thân, mà là một phương thức có tính chất phổ biến để thực hiện mục tiêu của mỗi nước. Mỗi nước có hệ thững mục tiêu riêng của mình. Tuy vậy, về hình thức vẫn có thể thấy những tương đồng về hệ thững mục tiêu của các nước. "'Xem: p. Samuelson: "Kinh tế học", tập 2; M.Gillis và các tác giả: "Kinh tế học của sự phát triển" tập 2 V i ệ n Quản lý K i n h tê'TW xuất bản 1989. .
16 Đó là xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật ngày càng hiện đại, khai thác có hiệu quả các nguồn lực của đất nước, đảm bảo nhịp độ phát triển kinh tế xã hội nhanh và ổn định, cải thiện đời sỗng vật chất và tinh thần cho các tầng lớp dân cư... Mục tiêu cụ thể của mỗi nước phụ thuộc vào quan điểm của hệ thỗng chính trị lãnh đạo. Phương hướng, quy mô và nhịp độ công nghiệp hoa phụ thuộc vào đặc điểm chính trị xã hội của đất nước. Đó chính là một trong những biểu hiện của quan hệ biện chứng giữa cơ sở kinh tế và kiến trúc thượng tầng. Không thể thực hiện có hiệu quả quá trình công nghiệp hoa khi hệ thỗng chính trị - xã hội không ổn định và không được đổi mới. Ngược lại, cũng không giữ được ổn định về kinh tế chính trị xã hội, chủ quyền của đất nước nếu không thực hiện có hiệu quả quá trình công nghiệp hoa. Từ toàn bộ những vấn đề đã phân tích trên đây có thể rút ra kết luận khái quát : Công nghiệp hoa là một quá trình lịch sử tất yếu nhằm tạo nên những chuyển biến căn bản về kinh tế - xã hội của đất nước trên cơ sở khai thác có hiệu quả các nguồn lực và lợi thế trong nước, mở rộng quan hệ kinh tế qu c tế, xây dựng cơ cấu kinh tế nhiều ngành với trình độ khoa học - công nghệ ngày càng hiện đại. Trong sách báo kinh tế hiện nay, người ta thường gặp nhiều thuật ngữ khác nhau liên quan đến lý luận, đường hướng công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển. Những thuật ngữ phổ biến là "mô hình phát triển" "mô hình chiến lược phát triển" " mô hình công nghiệp hoa", "mô hình chiến lược công nghiệp hoa", V.V.. Việc luận giải những thuật ngữ này không phải là nhiệm vụ đơn giản. Bởi lẽ, nếu không đủ chứng cứ xác thực và cụ thể về xuất xứ và nội dung của chúng, việc luận giải sẽ mang tính
17 suy lý chủ quan áp đặt quan điểm của người luận giải. Thật ra, việc đi sâu vào luận giải các thuật ngữ, theo chúng tôi trong trường hợp này là không cần thiết. Điều quan trọng không phải là từ ngữ sử dụng mà là ở nội dung cựt lõi của vấn đề. Hiện nay, ngoài một sự ít nước đang phát triển đã cất cánh và đang tiến tới sự trưởng thành một cách khá ổn định, phần lớn các nước đang phát triển vẫn chưa thoát khỏi "vòng luẩn quẩn" của lạc hậu, đói nghèo và chậm phát triển cả về kinh tế và xã hội. Các nước này đang lúng túng mày mò tìm kiếm những phương hướng và giải pháp dài hạn trong việc thực hiện quá trình công nghiệp hoa nhằm nhanh chóng giải quyết được các vấn đề kinh tế - xã hội bức xúc. Việc xác định và thực hiện một chiến lược công nghiệp hoa theo một kiểu nào đó là nhiệm vụ tiền đề phức tạp. Nếu quan niệm vấn đề một cách giản dị, thì xác định mô hình chiến lược về công nghiệp hoa đòi hỏi phải xác định được hệ thựng các quan điểm phát triển, các phương hướng dài hạn về phát triển kinh tế - xã hội, những giải pháp then chựt thực hiện những mục tiêu và những phương hướng đã định. Việc xác định những nội dung trên cũng tức là xác định trạng thái tương lai của đất nước, hành lang vận động và phương thức tác động để đưa đất nước đến trạng thái tương lai ấy. Trong khoa học hiện đại, có nhiều cách tiếp cận về chiến lược công nghiệp hoa. Chẳng hạn, trong tài liệu "Hướng tới một chiến lược mới về công nghiệp hoa" do Đoàn chuyên gia của Tổ chức phát triển công nghiệp của Liên hợp quực (UNIDO) soạn thảo nêu "chiến lược nhằm vào đáp ứng những nhu cầu cơ bản", "chiến lược dựa vào các nguồn lực", "chiến lược ị rw.!.; V ỉ £ > . ĩ ~ j 1 f w ** '—ãýdi. Ị