LUẬN VĂN: Sự tác động của con người Việt Nam vào nền kinh tế tri thức

Chia sẻ: Nuyen Phong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

115
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lịch sử phát triển của loài người là lịch sử phát triển của nền văn minh, văn hoá gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển con người . vấn đề con người trước hết là vấn đề thực tiễn, giữ vị trí trung tâm của mọi toạ độ, của sự tồn tại khách quan trên hành tinh của chúng ta. Vấn đề con người cũng là vấn đề lý luận cốt lõi của các vấn đề lý luận xã hội nhân văn, kinh tế, quản lý. Và trong một chừng mực nhất định cả với kỹ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN: Sự tác động của con người Việt Nam vào nền kinh tế tri thức

LUẬN VĂN: Sự tác động của con người Việt Nam vào nền kinh tế tri thức
Lời nói đầu Lịch sử phát triển của loài người là lịch sử phát triển của nền văn minh, văn hoá gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển con người . vấn đề con người trước hết là vấn đề thực tiễn, giữ vị trí trung tâm của mọi toạ độ, của sự tồn tại khách quan trên hành tinh của chúng ta. Vấn đề con người cũng là vấn đề lý luận cốt lõi của các vấn đề lý luận xã hội nhân văn, kinh tế, quản lý. Và trong một chừng mực nhất định cả với kỹ thuật và công nghệ Con người là giá trị sản sinh ra mọi giá trị. Con người là thước đo của mọi bậc thang giá trị. Những biến đổi trong bậc thang giá trị đang làm cho con người nói chung tích cực hơn , trên cơ sở đó phát huy các tiềm năng của mình và từ đó sẽ sáng tạo hơn. đó là những tiền đề quan trọng để bồi dưỡng và phát huy tốt nguồn lực con người. Yêu cầu của thời đại công nghiệp hoá , hiện đại hoá trong đó có kinh tế tri thức đang đòi hỏi phải có thước đo giá trị thích hợp với thời cuộc mới, phát huy hơn nữa các mặt tích cực của con người và hạn chế tối đa các ảnh hưởng tiêu cực của cơ chế thị trường không để sự phát triển đi vào xu hướng không lành mạnh . Thời kỳ đổi mới đất nước một lần nữa đặt ra bao nhiêu vấn đề mới trong việc nghiên cứu con người để động viên mạnh mẽ hơn hiệu quả hơn các tiềm năng con người vào tiến trình đưa Việt Nam trở thành một nước phát triển cũng như mở ra những khả năng mới để con người được hưởng tự do , hạnh phúc trong một xã hội văn minh. Để góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước ngày càng giàu đẹp chúng ta không ngừng nâng cao hiểu biết , tìm tòi và sáng tạo. chính vì vậy em đã chọn đề tài "sự tác động của con người Việt Nam vào nền kinh tế tri thức" làm đề tài nghiên cứu của minh. Nội dung gồm có bốn phần: Phần i: Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ. Phần II: Tri thức và nền kinh tế tri thức. Phần III: Mối quan hệ giữa con người Việt Nam và nền kinh tế tri thức. Phần IV: Giải pháp thúc đẩy mối quan hệ giữa con người Việt Nam và nền kinh tế tri thức.
Phần I: Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ I)Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ. 1. Con người Việt Nam. a. Sự khác biệt của con người Việt Nam và con người nói chung. Xuất phát từ luận điểm của Mác: "Bản chất con người không phải là một cái gì cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội". Qua quá trình dựng nước, giữ nước và phát triển, những mặt , những yếu tố cấu thành nên bản chất xã hội của con người trong xã hội mới dần được hình thành và dần được hoàn thiện. Con người Việt Nam mang những đặc trưng cơ bản sau: Con người Việt Nam có ý thức và trình độ, năng lực làm chủ, đồng thời có đầy đủ điều kiện để thực hiện năng lực làm chủ của mình. Điều này có được vì: Con người Việt Nam mang bản chất của con người xã hội chủ nghĩa- con người đã được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột và bất công, các quan hệ công bằng xã hội ngày càng được bảo đảm. Đồng thời chế độ xã hội chủ nghĩa là chế độ được thiết lập trên cơ sở bảo đảm sự thống nhất hài hoà lợi ích cá nhân - tập thể - xã hội. Con người Việt Nam là con người lao động mới, có tri thức sâu sắc về công việc của mình, có sức khoẻ và lao động giỏi, biết cống hiến cho xã hội bằng khả năng cao nhất của mình và biết tự đánh giá chất lượng lao động của mình. Do đó, biết hưởng thụ thành quả lao động của mình tuỳ theo năng suất, chất lượng, hiệu quả lao động do mình tiến hành. Con người Việt Nam là con người sống có văn hoá và tình nghĩa. Đời sống cá nhân của họ phong phú, có điều kiện và khả năng phất triển tự do, toàn diện cả về thể chất và tinh thần. Có tri thức ngày càng đầy đủ về địa vị, cá nhân của mình trong xã hội, về tự do, kỷ luật và trách nhiệm công dân. Con người Việt Nam giàu lòng yêu nước, yêu sự nghiệp cách mạng do chính mình tham gia, có tình thương yêu giai cấp và đồng loại , có tình thần quốc tế chân chính. Khái quát những tư tưởng cơ bản nói trên, Đảng cộng sản Việt Nam cho rằng con người xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là con người biết: gắn bó lý tưởng, độc lập dân tôc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường
xây dựng và bảo vệ tổ quốc; CNH-HDH đất nươc; giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc, có năng lực tiếp thu các tinh hoa văn hoá của nhân loại; cách phát huy tiềm năng của dân tộc và con người Việt Nam, có ý thức cộng đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực hành giỏi, có tác phong công nghiệp , có tính tổ chức và kỷ luật; có sức khoẻ,là những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng" vừa "chuyên" như lời căn dặn của Bác Hồ". b. Vai trò của con người Việt Nam trong phát triển kinh tế . Từ xưa đến nay, khi đề cập tới vị trí của con người trong lịch sử phát triển kinh tế xã hội không một ai có thể phủ nhận đó là yếu tố quan trọng nhất, quyết định nhất. Thực tế đã chứng minh trong quá khứ cũng như trong hiện tại nhiều quốc gia trên thế đã cất cánh từ một nước nghèo nàn, chỉ sau một thời gian dài đã trở thành một cường quốc văn minh mặc dù họ bị hạn chế rất nhiều về nguồn tiềm năng thiên nhiên, vốn, công nghệ hơn nữa lại nằm trong vị trí địa kinh tế lý bất lợi và khí hậu khắc nghiệt của trái đất, có phải chăng do không còn cách nào khác! Và vì sự tồn tại của chính mình mà họ đã phải chiến đâú với ngoại xâm, với thiên nhiên mà vươn tới đỉnh cao để rồi có đủ sức mạnh chế ngự thiên nhiên bắt thiên nhiên phải phục vụ cho cuộc sống của chính con người. Bài học đã thấy rõ, ai cũng có thể nhận thấy là quốc gia nào quan tâm và đặt đúng vị trí con người, có một chiến lực quản lý nguồn nhân lực đúng đắn trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội thì nước đó sẽ thành công. Một trong những nước đi tiên phong trong công việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là Nhật Bản. Người Nhật đã thấy được tầm quan trọng của con người và không ngừng phát huy nhân tố con người phục vụ cho sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội. Với nước ta, vai trò của con người còn quan trọng hơn rất nhiều. Từ một nước thuộc địa, nghèo nàn và lạc hậu bằng bàn tay trí óc của con người, con người Việt Nam đã đưa đất nước mình ra khỏi nghèo đói, đưa đất nước vươn lên trở thành một cường quốc độc lập về kinh tế, chính trị xã hội. Ngày nay trên con đường tiến tới chủ nghĩa xã hội đòi hỏi phải có nền kinh tế vững mạnh với sự phát triển của khoa học kỹ thuật hiện đại. Đại hội VIII của Đảng đã xác định:"Phải đẩy mạnh CNH-HDH đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa trở thành một nước công nghiệp vào năm 2020". Có thực hiện được mục
tiêu đó hay không là do con người. Việc xây dựng thành công CNH-HDH làm tiền đề cho kinh tế tri thức ra đời và phát triển, là thước đo cho quá trình tiến lên chủ nghĩa xã hội mà nền kinh tế tri thức đòi hỏi chất xám, trí tuệ con người. Như vậy, con người là giá trị sản sinh ra mọi giá trị, là thước đo của mọi bậc thang giá trị . Nếu không có con người xã hội sẽ không tồn tại. Nếu con người không nâng cao học vấn, không ngừng phát huy tính sáng tạo thì đất nước đó sẽ trì trệ, thụt lùi, nhanh chóng xa rời với sự phát triển của toàn nhân loại. Nhận thấy được tầm quan trọng của nguồn lực con người Đảng ta đã nhận định: Trong số các nguồn lực ổn định và phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn cách mạng hiện nay lấy việc "phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững". c. Nhận thức, thái độ của con người Việt Nam trong đổi mới và mở cửa. *Những mặt tích cực trong nhận thức, thái độ. - Người Việt Nam có phản ứng tích cực, nhận thức nhanh nhạy đối với thời kỳ mở cửa. Những năm 1986-1990 khi công cuộc đổi mới, mở cửa bắt đầu gây xáo động tâm lý xã hội mạnh mẽ, sâu sắc. Nhưng tình hình đã nhanh chóng ổn định và ngày càng tiến triển theo chiều hướng tích cực. Họ thấy rằng mở cửa là xu thế tất yếu của thời đại; vừa là cơ hội vừa là thách thức đối với dân tộc cũng như đối với mỗi cá nhân, có mở cửa , cọ xát với nền văn hoá thế giới tinh thần văn hoá Việt Nam mới được thử thách, tự khẳng định và phát triển. Điều này cho thấy sự nhất trí cao đối với chủ trương, chính sách đổi mới mở cửa của Đảng và nhà nước. - Người Việt Nam có nhận thức tỉnh táo, đúng đắn về mặt trái của mở cửa và có ý thức đề phòng cảnh giác. Họ nhận thấy rằng: mở cửa sẽ dẫn đến sự phân hoá giàu nghèo gìữa các khu vực, giữa các nhóm xã hội, mở cửa sẽ dẫn đến nhiều tệ nạn xã hội, dễ mắc vào âm mưu "diễn biến hoà bình của các thế lực thù địch";mở cửa sẽ du nhập văn hoá, lối sống phương Tây làm hại truyền thống dân tộc, dễ bị hoà mất độc lập, tự chủ.Đây là nhận thức nhạy bén, tỉnh táo và đúng mức. - Con người Việt Nam có ý chí vượt qua xáo động tâm lý, vượt qua những trở ngại tích cực chủ động thích nghi với đổi mới, mở cửa để vươn lên trong cuộc sống.
Đổi mới mở cửa cũng là cơ hội và cũng là đòi hỏi, thử thách mỗi cá nhân phải tự vươn lên, tự khẳng định mình để tồn tại để phát triển. Quá trình đó giúp con người có ý thức về cá nhân, nhân cách của mình rõ hơn. Biểu hiện tự nhận thấy rằng mình phải đào tạolại để thích nghi với đổi mới mở cửa. Nhận thấy phải thay đổi về cách nghĩ, nếp sống của mình; phải tăng cường củng cố ngoại ngữ; phải bảo vệ tinh hoa truyền thống. - Con người Việt Nam có khả năng tiếp thu những nhân tố thuận lợi của đổi mới mở cửa nói chung, trở thành nhân tố thuận lợi của đổi mới. Mở cửa nói chung trở thành chủ thể hoạt động cải thiện cuộc sống của chính mình và tạo nên những chuyển biến cho đất nước. Trong nhiều cuộc trao đổi, các ý kiến cho thấy trong khi đổi mới và phát triển thị trường hội nhập với thế giới càng phải khẳng định, giữ gìn phát huy những giá trị tinh hoa truyền thống yêu nước, thương người, cần cù, chịu học gắn liền với lợi ích và trách nhiệm của cá nhân với gia đình, với làng, với nước. * Những hạn chế: Bên cạnh những mặt tích cực còn bộc lộ những hạn chế khá rõ nét: - Nhanh thích nghi nhưng còn ở trình độ thấp. Từ trình độ khoa học công nghệ dẫn đến quản trị kinh doanh, trình độ học ngoại ngữ, tin học, tay nghề kỹ thuật... đều mới ở mức độ cố gắng thích nghi đối phó với tình hình thực tế "cái gì cũng biêt" nhưng chưa sâu, chưa thạo. - Làm ăn còn chưa coi trọng chữ tín, chưa lo làm ăn lâu bền để tiến tới làm ăn lớn. Có nhiều hiện tượng làm ăn từng vụ việc, "đánh quả", ăn xổi, quảng cáo liều chào hàng tốt bán hàng xấu, ít coi trọng lời hứa, có biểu hiện của tính thực dụng. Ngay những người có nghề nghiệp, chức vụ đàng hoàng cũng ít yên tâm gắn bó với nghề, công việc chính yếu. Họ thường chạy theo hoặc bị lôi cuốn vào những hoạt động tản mạn trước mắt... và do đó nhìn về lâu dài không có lợi cho sự phát triển của cá nhân và xã hội. -Thiếu ý thức và thói quen chấp hành nội quy kỷ luật, pháp luật ý thức và hành vi chấp hành quy định, thể chế pháp luật của từng cá nhân còn thấp. Từng người ít khi có tính tự giác, tự động chấp hành các quy định và
thường "đua theo nhóm" làm theo số đông. Do đó vi phạm một số hành vi trái pháp luật: chặt cây, xây nhà trái phép, lấy của công, lấn chiếm đất công, đổ rác bừa bãi, họp chợ trên đường. Thậm chí chỉ do"đói ăn vụng,túng làm liều" mà có những người có chức có quyền, giàu có cũng rất"liều". - Sùng ngoại, dễ bắt chước nước ngoài, pha trộn lai tạp. Hạn chế này dễ đi đến xa rời tinh hoa bản sắc dân tộc. Về khoa học công nghệ, sản xuất kinh doanh... ta phải học theo cách làm ăn tiên tiến là đúng nhưng những giá trị văn hoá, đạo đức, lối sống ta có nhiều cái tốt phải giữ gìn và nâng cao. - Nhiều người sùng bái lối sống tiêu dùng xa hoa lãng phí. Nước ta còn rất nghèo, dân ta còn nhiều người túng thiếu, gần 50% trẻ em suy dinh dưỡng nhưng bộ phận đua đòi , tiêu xài quá lãng phí coi đó là sự biểu hiện giá trị nhân cách. Điều đặc biệt là có những người nghèo túng nhưng có dịp là cố chạy đua nhau tổ chức cưới xin, ma chay, giỗ tết... linh đình tốn kém. Mức sống thấp, lối sống không phù hợp làm sao phát triển nhanh được! -Dễ mắc vào các tệ nạn xã hội do sống thiếu bản lĩnh cá nhân. Hạn chế này dễ đua đòi theo nhóm, lại sống trong môi trường khêu gợi dục vọng, kích thích nhu cầu đồng tiền có sức mạnh ghê gớm... Mấy năm đổi mới, mở cửa, nạn buôn lậu, hối lộ mại dâm, ma tuý AIDS, mê tín... có chiều hướng gia tăng. 2) Nguồn lực trí tuệ a) Vai trò của nguồn lực trí tuệ Nguồn lực trí tuệ được hiểu là nguồn tài nguyên quý giá của con người, được phát triển dựa trên trí tuệ, chất xám của con người trong quá trình hoạt động tạo ra công nghệ mới và cao. Xã hội loài người tồn tại và phát triển dựa vào hai nguồn: tài nguyên thiên nhiên và con người. Cái quý nhất trong tài nguyên con người là trí tuệ. Theo quan niệm cổ điển, mọi nguồn tài nguyên thiên nhiên đều có hạn và đều có thể bị khai thác đến cạn kiệt. Song sự hiểu biết của con người đã và đang, sẽ không bao giờ chịu dừng lại, nghĩa là nguồn tài nguyên trí tuệ không có giới hạn. Tính vô tận của nguồn tiềm năng trí tuệ là nền tảng để con người nhận thức tính vô tận của thế giới vật chất, tiếp tục nghiên cứu những nguồn tài nguyên thiên còn vô tận nhưng chưa
được khai thác và sử dụng, phát hiện ra những tính năng mới của những dạng tài nguyên mới đang sử dụng hoặc sáng tạo ra những nguồn tài nguyên mới vốn có sẵn trong tự nhiên, nhằm phục vụ cho sự phát triển của xã hội trong điều kiện mới. Ngày nay thuật ngữ"trí tuệ" đã thâm nhập mạnh mẽ vào cuộc sống của chúng ta, đặc biệt là giới nghiên cứu. Con người đã làm nên lịch sử của mình bằng trí tuệ và lao động được định hướng bởi trí tuệ đó. Cơ sở vật chất của trí tuệ là bộ óc con người - một dạng vât chất phát triển cao nhất, đó là dạng "vật chất được tổ chức theo một cách thức đặc biệt. Trí tuệ chính là bộ óc biết tư duy và đang tư duy cuả con người" (V.I. Lênin) . ý thức và tư duy là sản phẩm riêng của bộ óc con người. í thức và những giai đoạn phát triển cao của nó là tư duy, đó là sự phản ánh thế giới khách quan không chỉ bằng tri thức - khách quan của quá trình tác động của thế giới bên ngoài lên bộ óc con người, mà còn bằng xúc cảm- sự phản ứng của thế giới nội tâm của con người trước sự tác động ấy. Tuy tri thức là phương thức tồn tại của ý thức nhưng nếu không có xúc cảm thì con người không thể tiếp cận với chân lý và do vậy không thể nhận thức và cấu tạo thế giới. Mặt khác có tri thức, có xúc cảm nghĩa là có con người hoàn thiện nhưng không có môi trường xã hội thích hợp thì con người cũng không thể phát huy được sức mạnh trí tuệ của mình. Trí tuệ con người có sức mạnh áp đảo so với "trí tuệ nhân tạo". Chính vì trí tuệ đó được đặt trong cơ thể con người - một tổ chức vật chất sinh học cao nhất, hơn nữa lại được tồn tại và phát triển trong môi trường xã hội loài người. Tư duy máy móc, "trí tuệ nhân tạo" dù rộng lớn đến đâu, dù dưới hình thức hoàn hảo nhất cũng chỉ là một mảng cực nhỏ, một sự phản ánh rất tinh tế thế giới nội tâm của con người, chỉ là kết quả của quá trình phát triển khoa học kỹ thuật, của hoạt động trí tuệ của con người, khả năng trí tuệ của con người bao giờ cũng là nguồn "trí tuệ " cho máy móc; mọi máy móc dù hoàn thiện dù thông minh đến đâu cũng chỉ làm kẻ trung gian cho hoạt động của con người. Con người đang cố gắng sáng tạo ra những máy móc "bắt chước" hoặc "phỏng" theo những đặc tính trí tuệ của mình để tiếp cận với nền kinh tế . Sự phát triển và hoàn thiện không ngừng của trí tuệ con người đã được thể hiện bằng việc truyền đạt, tàng trữ những tri thức lý luận và kinh nghiệm từ thế hệ này sang thế hệ khác và đã được ghi nhận một cách rất cụ thể, trước hết ở sự biến
đổi của công cụ sản xuất. Hay nói cách khác sức mạnh trí tuệ của con người không ngừng được vật thể hoá trong công cụa sản xuất, trong lực lượng sản xuất nói chung. Tính vô tận của trí tuệ con người được biểu hiện ở sự biến đổi không ngừng ở tính đa dạng, phong phú vô cùng tận của công cụ sản xuất trong qúa trình phát triển của xã hội. Ngày nay cùng với sự phát triển của khoa học, kỹ thuật và công nghệ - những sản phẩm đã được vật thể hoá của trí tuệ con người, thành lực lượng sản xuất trực tiếp đã chuyển đối tượng khai thác vào chính bản thân con người. Tiềm năng sức lao động - con người với trí tuệ và lao động được định hướng bởi trí tuệ đó và trở thành nguồn lực chủ yếu thúc đẩy sự phát triển xã hội. Nếu như xưa kia nguồn tài nguyên thiên nhiên quyết định các chính sách phát triển của đất nước thì ngược lại ngày nay, các chính sách (thể hiện tập trung trí tuệ của con người ) lại sản sinh ra các nguồn tài nguyên theo các nghĩa: nếu biết khai thác và quan trọng hơn cả là nguồn tiềm năng trí tuệ thì đất nước dù nghèo tài nguyên thiên nhiên cũng hoàn toàn có thể trở nên giàu mạnh. Nước ta có nguồn tài nguyên sức lao động rất dồi dào trong đó nguồn tài nguyên"chất xám" không thua kém gì nhiều so với nhiều nước đang phát triển. Tuy nhiên nước ta chưa biết tận dụng nguồn tài nguyên quý giá đó. Vấn đề đặt ra hơn lúc nào hết những người lao động có tri thức là tài sản quý hiếm của mỗi quốc gia. Ngày nay trong cuộc cạnh tranh, thách đố, thi tài đọ sức giữa các dân tộc, quốc gia ngày càng gay gắt thì việc khai thác và sử dụng đúng đắn,kịp thời, có hiệu quả đội ngũ lao động trí tuệ là điều kiện tiên quyết bảo đảm sự chiến thắng. Bởi vì kinh tế tri thức ngày càng không chỉ là sức mạnh, là quyền lực hay sự thay đổi như những thập kỷ trước đây mà tri thức còn là sự giàu có, thịnh vượng của mỗi quốc gia, dân tộc. b) Đặc điểm cơ bản của nguồn lực trí tuệ. Nguồn lực trí tuệ Việt Nam được hình thành và phát triển trước hết dựa trên cơ sở các điều kiện địa lý môi trường sinh thái, chính trị, xã hội, lịch sử của dân tộc Việt Nam nên nó mang đậm những sắc thái riêng biệt bao gồm cả những yếu tố tích cực lẫn những mặt hạn chế lịch sử. Do sự vận động và phát triển trong bối cảnh hợp tác kinh tế không ngừng mở rộng, cộng với những tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ thế giới, nguồn lực trí tuệ nước ta
đã được bổ sung thêm nhiều giá trị trí tuệ mới và được nâng lên một bước cả về số lượng và chất lượng. Song, so với yêu cầu của công cuộc đổi mới, so với mặt bằng trí tuệ chung của thế giới thì nguồn lực trí tuệ nước ta còn nhiều điểm hạn chế. - Xét về mặt sinh học, trí tuệ nước ta là một quá trình hoạt động sinh lý - thần kinh diễn ra trong bộ não con người. Bộ não càng phát triển, hoàn thiện thì càng tạo ra những điều kiện sinh học thuận lợi cho sự phát triển của trí tuệ . khi tiến hành sự phát triển của cơ thể con người, các nhà khoa học rút ra kết luận: người Việt Nam có chiều cao và trọng lượng cơ thể thuộc loại trung bình thấp trên thế giới. ở tuổi trưởng thành trọng lượng cơ thể của con người Việt Nam chỉ bằng 70% trọng lượng cơ thể người châu Âu. Nhưng nếu tính trọng lượng tương đối của não thì não người Việt Nam chiếm 2.5 đến 2.6 trọng lượng toàn thân, còn não người châu Âu chỉ chiếm 2.0 đến 2.1%. Như vậy, xét về mặt sinh học sự phát triển của bộ não người Việt Nam không có những khác biệt lớn so với não của người châu Âu. Do vậy, như các dân tộc khác trên thế giới, người Việt Nam tuy cơ thể nhỏ bé nhưng cũng có các tố chất thông minh, sáng tạo, có khả năng trí tuệ phong phú đa dạng, đủ sức vươn tới đỉnh cao của khoa học, của trí tuệ nhân loại. Trí tuệ của con người Việt Nam biểu hiện qua lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước, qua những thành tích mà học sinh Việt Nam đạt được trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc tế... là những minh chứng cho nhận định này, đồng thời là căn cứ khoa học để bác bỏ mọi quan điểm phân biệt chủng tộc, màu da, coi thường dân tộc Việt Nam của những kẻ xâm lược cũng như những biểu hiện tự ti dân tộc. - Nguồn lực trí tuệ Việt Nam sớm được hình thành và phát triển phong phú, đa dạng . nằm trong khu vực Đông Nam á, là khu vực phát sinh của loài người, đồng thời là nơi sản sinh và tồn tại một trong những nền văn hoá cổ nhất của nhân loại nên nền vaưn hoá Việt Nam được hình thành và phát triển rất sớm so với nhiều nền văn hoá trên thế giới. Ngay từ thời Hùng Vương, tổ tiên chúng ta đã phát triển rực rỡ độc đáo và đã có những cống hiến quý báu vào nền văn hoá của nhân loại. Cùng với sự phát triển của văn hoá, người Việt Nam sớm nhận thức được tầm quan trọng của việc khai mở dân trí để phát triển đất nước, do đó nền giáo dục Việt Nam cũng sớm được hình thành và phát triển.
Sự hình thành và phát triển của văn hóa và giáo dục là cơ sở để khẳng định nguồn lực trí tuệ Việt Nam sớm hình thành và phát triển trong tiến trình phát triển của văn minh nhân loại. Nguồn lực trí tuệ Việt Nam được hình thành trước hết từ chính cuộc sống của người Việt Nam cổ đại và phát triển theo tiến trình lịch sử dân tộc Việt Nam (kể từ khi hình thành nhà nước đầu tiên đến nay đã 4000 năm). Lịch sử lâu dài đó cùng với vị trí địa lý, điều kiện môi trường sinh thái phong phú, cơ cấu dân tộc đa dạng và cơ sở kinh tế , kết cấu xã hội đã tạo nên bản sắc văn hoá Việt Nam. Bản thân Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với những đặc trưng kinh tế , văn hoá khác nhau. Sự giao lưu kinh tế - văn hoá giữa các dân tộc diễn ra từ rất sớm và tạo nên một sự đa dạng, phong phú trong tư duy của người Việt. Xét về trình độ phát triển kinh tế - xã hội, hiện nay Việt Nam là nước đang phát triển. Nguồn lực trí tuệ hội đủ các yếu tố trí tuệ của cả văn minh nông nghiệp, văn minh công nghiệp, văn minh trí tuệ. Tuy nhiên, mức độ và liều lượng giữa chúng không đồng đều và phân bố ở các lĩnh vực có khác nhau. Tính hỗn hợp và đan xen của các yếu tố trí tuệ của nền văn minh khác nhau vừa tạo nên sự đa dậng, phong phú của nguồn lực trí tuệ Việt Nam, vừa đặt ra những thách thức mới trong việc giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc cũng như trong việc định hướng cho sự phát triển lành mạnh về trí tuệ của mỗi cá nhân cũng như nguồn lực trí tuệ của cả dân tộc. - Nguồn lực trí tuệ Việt Nam mang đậm triết lý nhân sinh và dân tộc phát huy đầy đủ nhất trong các cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Xét về cấu trúc, nguồn lực trí tuệ Việt Nam bao gồm tập hợp các giá trị biểu hiện những khả năng, những năng lực sáng tạo về tinh thần của con người nhằm thoả mãn những nhu cầu phản ánh cuộc sống đa dạng, phong phú của mình. Đó là những giá trị mới sáng tạo gắn liền với tư tưởng tư duy , tư tưởng, lý luận; trong đó, lý luận là sự kết tinh cao nhất, tinh tuý nhất của mọi sự sáng tạo về trí tuệ của con người. Dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống coi trọng đạo lý, lấy nhân nghĩa trung hiếu làm chuẩn mực cho các hành vi ứng xử của mình. Điều đó được thể hiện trong những câu chuyện cổ, ca dao, tục ngữ được lưu truyền từ đời này qua đời khác. Đó là triết lý về cội nguồn, về tình làng nghĩa xóm, là tinh thần nhân ái,
cố hết, chung lưng đấu cật để bảo vệ và xây dựng cộng đồng, là triết lý đối nhân xử thế, sống hoà bình và hữu nghị với các nước láng giềng. Hạt nhân của triết lý ấy là con người yêu nước- sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình phát triển của lịch sử và trở thành thuyết lý về những vấn đề nhân sinh và xã hội của con người Việt Nam. Triết lý nhân sinh với hạt nhân là con người yêu nước kết hợp với trí tuệ sáng tạo của con người Việt đã được nêu cao và phát huy mạnh mẽ trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc. Song, nó được phát huy cao độ và đầy đủ nhất ở tư duy quân sự tài giỏi trong các cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Cuộc đấu tranh chênh lệch rất lớn về lực lượng quân đội và trang bị vũ khí cũng như tiềm lực kinh tế tưởng chừng không thể nào thắng nổi. Trong hoàn cảnh đó muốn chiến thắng được kẻ thù thì ngoài lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần chiến đấu gan dạ, anh dũng không sợ hy sinh, gian khổ... còn rất cần có trí thông minh sáng suốt. Và lịch sử đấu tranh hào hùng của dân tộc đã chứng minh rằng: thắng lợi vĩ đại của cách mạng Việt Nam chính là thắng lợi của trí tuệ và tinh thần Việt Nam. Là một trong những cái nôi của nền văn minh nhân loại, tuy chưa để lại cho nhân loại những phát minh lớn song dân tộc Việt Nam đã có nhiều cống hiến cho loài người những giá trị trí tuệ cao: trong lĩnh vực quân sự là lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về chiến lược chiến tranh nhân dân, chiến tranh du kích...;trong lĩnh vực văn hoá, đó là những giá trị văn hoá mang đậm bản sắc dân tộc và ngày nay, đó là di sản tư tưởng văn hoá sáng tạo của Hồ Chí Minh-người anh hùng dân tộc, nhà văn hoá lớn của thế giới, là những kinh nghiệm và lý luận về con đường đổi mới của cách mạng Việt Nam. - Nguồn lực trí tuệ Việt Nam được hình thành và phát triển trên cơ sở một phương thức sản xuất nông nghiệp còn lạc hâụ, lại bị chiến tranh liên miên nên còn thiếu hụt nhiều giá trị cao nhất của trí tuệ loài người. Xét về phương diện lịch sử, Việt Nam chưa có truyền thống khoa học, nhất là tư duy khoa học và tư duy lý luận. Nền kinh tế tiểu nông có đặc trưng làlàm cho con người phụ thuộc rất nhiều vào thiên nhiên. Để có thể sống hoà hợp với thiên nhiên con người đã phải đúc rút kinh nghiệm. Chính lối sống đó đã tạo ra con người Việt Nam cách tư duy tổng hợp, biện chứng. Do vậy, nó cho phép con người rút ra được nhiều kinh nghiệm quý báu trong đời sống và phát triển lao động sản xuất. Song hạn chế của nó là thiếu sự phân tích, mổ xẻ một cách khoa học các
bộ phận cấu thành các sự vật hiện tượng. Vì vậy, thiếu những điều kiện cần thiết cho việc hình thành những ngành khoa học chuyên sâu, đặc biệt là khoa học kỹ thuật. Mặt khác, thói quen giải quyết công việc bằng kinh nghiệm chủ quan lâu ngày trở thành "chủ nghĩa kinh nghiệm"đè nặng lên tư duy con người Việt Nam. Đó là lực cản lớn cho tính năng động sáng tạo của trí tuệ; nó không kích thích được tính độc lập, sáng tạo của cá nhân dẫn đến tam lý ngại khó, ngại khổ trong học tập, trong nghiên cứu khoa học, trong quá trình trau dồi trí tuệ ... gây ảnh hưởng lớn đến việc hình thành và phát triển trí tuệ khoa học của từng cá nhân và của cả cộng đồng. Hơn nữa trong 27 thế kỷ tồn tại và phát triển của mình, dân tộc Việt Nam đã phải mất 12 thế kỷ đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Hoàn cảnh đất nước có chiến tranh đã làm gián đoạn và gây cản trở lớn đến việc tiếp cận với những thành tựu khoa học mới của nhân loại. Đồng thời nó không cho phép tập trung sức người, sức của vào việc bồi dưỡng chăm lo phát triển nhân tài và phát triển nguồn lực trí tuệ của đất nước nhất là trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật và công nghệ. Tất cả những điều đó là nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự lạc hậu về trí tuệ của nhiều cá nhân và là nguy cơ dẫn đến sự thấp kém về trình độ trí tuệ của dân tộc so với mặt bằng và đỉnh cao trí tuệ của nhân loại. Vì vậy, trong nhiều trường hợp chúng ta không đủ năng lực trí tuệ để xử lý các tình huống phù hợp với quy luật khách quan dẫn đến những sai lầm, trì trệ, kém phát triển. Hiện nay, nước ta đang trong thời kỳ đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nhưng nền kinh tế vẫn còn phổ biến là sản xuất nhỏ, thủ công lạc hậu. Dưới sự lãnh đạo của Đảng ta gần 15 năm qua đã bổ sung thêm nhiều giá trị trí tuệ mới của nhân loại vào nguồn lực trí tuệ Việt Nam, khoa học công nghệ cũng có những bước phát triển quan trọng. Song, đổi mới là một quá trình cải biến xã hội sâu sắc và triệt để. Do đó, nó đòi hỏi một mặt phải tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, phát huy cao độ nguồn lực trí tuệ của toàn dân; mặt khác phải bổ sung những giá trị trí tuệ của nhân loại làm phong phú thêm nguồn lực trí tuệ Việt Nam, không ngừng nâng cao trình độ trí tuệ của thời đại. Đó là một trong những động lực để đất nước tránh được nguy cơ tụt hậu, lạc hậu ngày càng xa so với nhiều nước trên thế giới.
ii.Nền kinh tế tri thức 1. Khái niệm nền kinh tế tri thức. Thật kỳ diệu biết bao cho chúng ta- những người được sống những ngày mở đầu thiên niên kỷ mới, thế kỷ mới. Nửa sau thế kỷ XX là thời kỳ phát triển rực rỡ nhất trong lịch sử loài người với thành tựu nổi bật nhất là cách mạng thông tin đã mở ra một thời đại mới- thời đại thông tin, bắt đầu từ máy từ máy tính điện tử (cuối những năm 40 của thế kỷ này), rồi vi điện tử (những năm 70 của thế kỷ này) và cuối cùng là kỹ thuật số và mạng (thậpkỷ cuối cùng của thế kỷ XX).Đến đâyloài người tạo một sản phẩm quan trọng là nền kinh t ế tri thức, có khi còn gọi là nền kinh tế mạng.Theo nhiều nhà khoa học dự báo, đó là cơ sở hạ tầng mới của xã hội thông tin, xã hội học tập. Và như vậy vấn đề con người và nguồn lực người sẽ có nhiều điều mới mẻ, cần nghiên cứu và xử lý. Kinh tế tri thức được xây dựng trên cơ sở sản xuất, phân phối, sử dụng tri thức và thông tin. Tóm lại, đó là kinh tế dựa vào tri thức và bây giờ đã quen gọi là kinh tế tri thức. Nói đến tri thức là nói đến học, nên có người gọi là "Kinh tế tri thức ", có người còn gọi"Kinh tế thông tin", "Kinh tế số hoá",v..v.. Cho dù ý kiến còn khác nhau nhưng chắc chắn đây là một nền kinh tế mới xuất hiện từ 5-10 năm nay, trước đây chưa hề có, đó là nền kinh tế dựa vào công nghệ cao: "Các ngành sản xuất và dịch vụ khoa học mới do công nghệ cao tạo ra như các dịch vụ khoa học - công nghệ, các dịch tin học, các ngành công nghiệp công nghệ cao... được gọi là ngành kinh tế tri thức. Các ngành trruyền thống như công nghiệp, nông nghiệp, nếu được cải tạo bằng công nghệ cao mà giá trị do tri thức mới, công nghệ đem lại chiếm trên 2/3 tổng giá trị thì những ngành ấy cũng là ngành kinh tế tri thức. Nền kinh tế gồm chủ yếu các ngành kinh tế tri thức gọi nền kinh tế tri thức". Một số người đề nghị cứ gọi là "nền kinh tế mới" cho chắc chắn. Nền kinh tế này dựa trên bốn trụ: công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới và công nghệ năng lượng, trong đó công nghệ thông tin giữ vai trò đi đầu và nền tảng. Như vậy, bên cạnh các nền kinh tế mà lâu nay chúng ta thường gọi, như kinh tế hoang sơ (tự nhiên), kinh tế nông nghiệp, kinh tế công nghiệp, đã xuất hiện nền kinh tế mới mà trước đây dự báo gọi là kinh tế hậu công nghiệp thì nay đã có tên gọi chính thức ngày càng được nhiều người hưởng ứng là kinh tế tri
thức. Người ta đã bắt đầu tiến hành nghiên cứu so sánh kinh tế sức người (kinh tế nông nghiệp), kinh tế tài nguyên (kinh tế công nghiệp) và kinh tế tri thức. ở đây chúng ta có thể tham khảo ý kiến của một nhà kinh tế học Trung Quốc qua Bảng 4 để hiểu hơn nội hàm của khái niệm mới của nền kinh tế mới, nhất là kinh tế tri thức gắn liền với thời kỳ phát triển cao cuả kinh tế công nghiệp, kinh tế thị trường và một đặc điểm của thời đại ngày nay là nền kinh tế toàn cầu (toàn cầu hoá, hội nhập và mở cửa). Vì vậy có người còn gọi kinh tế tri thức là kinh tế mạng thông tin toàn câu. 2. Đặc điểm của nền kinh tế tri thức. Thứ nhất đặc điểm lớn nhất làm khác biệt kinh tế tri thức với kinh tế công nghiệp, kinh tế nông nghiệp chính là tri thức trở thành yếu tố quyết định nhất của sản xuất, hơn cả lao động và tài nguyên. Vốn quý nhất trong nền kinh tế tri thức là tri thức. Tri thức là nguồn lực hàng đầu tạo sự tăng trưởng kinh tế. Không phải như các nguồn lực khác bị mất đi khi sử dụng, tri thức và thông tin có thể được chia sẻ và trên thực tế lại tăng lên khi sử dụng. Do vậy, nền kinh tế tri thức là một nền kinh tế dư dật chứ không phải khan hiếm. Quyền sở hữu đối với tri thức trở thành quan trọng nhất, hơn cả vốn, tài nguyên, đất đai. Ai chiếm hữu được nhieuè tài sản trí tuệ hơn, người ấy thắng trong cạnh tranh. Pháp luật về sở hữu trí tuệ trở thành nộidung chủ yếu trong quan hệ dân sự cũng như trong thương mại quốc tế. Sự sáng tạo, đổi mới thường xuyên là động lực chủ yếu nhất thúc đầy sự phát triển. Công nghệ đổi mới rất nhanh, vòng đời công nghệ rút ngắn: quá trình từ lúc ra đời, phát triển rồi tiêu vong của một lĩnh vực sản xuất, hay một công nghệ chỉ mấy năm, thậm chí mấy tháng. Các doanh nghiệp muốn trụ được và phát triển phải luôn đổi mới công nghệ và sản phẩm. Sáng tạo là linh hồn của sự đổi mới. Trước đây người ta hay chọn những công nghệ đã chín muồi, còn bây giờ thì phải tìm chọn các công nghệ mới nảy sinh; cái chín muồi là cái sắp sửa tiêu vong. Trong nền kinh tế tri thức, của cải làm ra chủ yếu dựa vào cái chưa biết; cái đã biết không còn giá trị nữa, tìm ra cái chưa biết tức là tạo ra giá trị mới. Khi phát hiện ra cái chưa biết thì cũng tức là loại trừ cái đã biết. Cái cũ mất đi thay thế cái mới, nền kinh tế, xã hội luôn đổi mới. Đó là đặc trưng của sự phát triển, sự tiến
hoá của xã hội sắp tới; phát triển từ cái mới, chứ không phải từ số lượng lớn dần lên. Thứ hai, sự chuyển đổi cơ cấu. Các công nghệ mới, các ý tưởng mới là chìa khoá cho việc tạo ra việc làm mới và nâng cao chất lượng cuộc sống. Do đó, nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng cao, dịch chuyển nhanh cơ cấu. Nhưng, đây cũng là nền kinh tế mang tính rủi ro, vì nó luôn biến động, luôn có nhiều thách thức mới. Trong khi nền kinh tế công nghiệp dựa vào sự tổ chức sản xuất hàng loạt, quy chuẩn hoá, thì nền kinh tế tri thức được tổ chức trên cơ sở sự sản xuất linh hoạt hàng hoá và dịch vụ dựa vào công nghệ cao. Đây cũng là kinh tế văn phòng, tức là người trực tiếp sản xuất ra sản phẩm trong các nhà máy ít đi, người làm việc ở văn phòng nhiều lên. Nói như thế không có nghĩa là sự chế tạo hàng loạt là không quan trọng, cũng không phải là sản phẩn hàng hoá ít đi, mà đó là do nhịp độ tăng năng suất trong sản xuất công nghiệp và nông nghiệp rất cao. Hiện nay, ở các nước phát triển nhất có 70-80% lực lượng lao động không phải trực tiếp làm ra các vât phẩm, mà họ chuyển sang làm các công việc liên quan đến di chuyển vật phẩm, xử lý thông tin, cung cấp các dịch vụ cho khách hàng. Việc làm trong sản xuất hàng hoá giảm đi rất nhiều và được thay thế bằng việc làm trong văn phòng. Các doanh nghiệp không ngừng đổi mới công nghệ, đổi mới sản phẩm. Công nghệ mới trở thành nhân tố hàng đầu trong việc tạo ra năng suất, sự tăng trưởng và việc làm. Cho nên, sản xuất công nghệ trở thành loại hình sản xuất quan trọng nhất, tiêu biểu cho nền sản xuất tương lai. Phát triển nhanh các doanh nghiệp sản xuất công nghệ (cũng có thể gọi là doanh nghiệp tri thức ), trong đó khoa học và sản xuất được nhất thể hoá, không phân biệt phòng thí nghiệm với công xưởng, những người làm việc trong đó là công nhân tri thức (công nhân khoa học), họ vừa nghiên cứu vừa sản xuất. Trong nền kinh tế tri thức, các công ty mới mọc lên nhanh như nấm, sự ra đời của một công ty gắn với sự ra đời của một công nghệ mới, một sáng chế mới. Các công ty đang hoạt động muốn trụ được phải thường xuyên đổi mới, kịp thời chuyển hướng theo sự phát triển của công nghệ. Để tăng sức mạnh, các công ty phải hợp tác với nhau, phải "mua" nhau để thành công ty lớn. Gần đây ta thấy rất nhiều các công ty khổng lồ hàng chục, hàng trăm tỷ USD "mua" nhau, trở thành những tập đoàn lớn chi phối cả thế giới. Người ta lo ngại sự tập trung này dẫn tới
độc quyền và thủ tiêu cạnh tranh. Nhưng, mặt khác, các công ty khổng lồ chia ra các công ty con rải trên khắp thế giới, các công ty còn được quyền chủ động nhiều hơn, linh hoạt hơn, dễ thích nghi với sự đổi mới. Cho nền, hợp nhất thành, những công ty khổng lồ, nhưng thực tế lại là sự chia nhỏ/ Các khu vực công nghệ (technology park) hình thành và phát triển rất nhanh. Đó là những nơi sản xuất công nghệ, thường được gọi là vườn ươm công nghê, là cái nôi của các ngành công nghiệp tri thức. ở đây hội đủ các điều kiện thuận lợi để nhất thể hoá quá trình nghiên cứu, thực nghiệm khoa học, triển khai công nghệ và sản xuất, nhờ đó các ý tưởng khoa học nhanh chóng trở thành công nghệ và tạo ra sản phẩm. Khu vực công nghệ tiêu biểu nhất là Thung lũng Silicon. Nó là cái nôi của công nghệ cao của thế giới (khoảng 40% công nghệ cao đang sử dụng trên thế giới bắt nguồn từ đây) là cái nôi của Internet, ngày nay. Nó bắt đầu hình thành từ những năm 50, nay đã có hàng nghìn công ty với doanh số hơn 400 tỷ đô la. Vì nền sản xuất dựa vào công nghệ cao, tiêu hao ít nguyên liệu, năng lượng, thải ra ít phế thải, cho nên trong nền kinh tế tri thức có thể thực hiện được sản xuất sạch, không gây ô nhiễm môi trường. Kinh tế tri thức là nền kinh tế phát triển bền vững. Thứ ba, ứng dụng công nghệ thông tin rộng rãi trong mọi lĩnh vực và thiết lập mạng thông tin đa phương tiện phủ khắp nước, nối với hầu hết các tổ chức, các gia đình. Thông tin trở thành tài nguyên quan trọng nhất của nền kinh tế. Mọi người đều có nhu cầu thông tin và dễ dàng truy nhập vào các kho thông tin cần thiết cho mình. Mọi lĩnh vực hoạt động trong xã hội đều có tác động của công nghệ thông tin để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả. Cũng chính vì vậy, nhiều người gọi nền kinh tế tri thức là nền kinh tế số, nền kinh tế mạng, nền kinh tế internet, nền kinh tế điện tử. Thương mại điện tử, tri thức ảo, tổ chức ảo, xí nghiệp ảo, làm việc từ xa.... được sử dụng rộng rãi, làm cho các hoạt động sản xuất kinh doanh trở nên rất nhanh nhạy, linh hoạt; khoảng cách bị xoá dần, ý nghĩa của vị trí địa lý giảm đi. Xã hội thông tin phát triển. Thứ tư, nền kinh tế tri thức thúc đầy sự dân chủ hoá. Thông tin đến với mọi người. Mọi người đều dễ dàng truy cập đến các thông tin cần thiết. Dân chủ hoá
các hoạt động và tổ chức điều hành trong xã hội được mở rộng. Người dân nào cũng có thể được thông tin kịp thời về các quyết định của cơ quan nhà nước hoặc tổ chức có liên quan đến họ và họ có thể có ý kiến, nguyện vọng của nhân dân cũng rất dễ dàng thuận tiện. Nguyên tắc "dân biết, dân bàn, dân kiểm tra", có điều kiện thuận lợi để thực hiện. Cách tổ chức quản lý cũng sẽ thay đổi. Trong thời đại thông tin, mô hình chỉ huy tập trung, có đẳng cấp tỏ ra không còn phù hợp. Người ta sử dụng nhiều hơn mô hình phi đẳng cấp, phi tập trung, mô hình mạng, trong đó tận dụng các quan hệ ngang thông tin đến được tất cả mọi người, mọi nơi một cách thuận lợi, nhanh chóng, không canà đi qua các nút xử lý trung gian. Đó là mô hình tổ chức dân chủ, rất linh hoạt trong điều hành, dễ thích nghi với đổi mới, khơi dậy sự nặng động sáng tạo của mọi người. Thứ năm, hình thành xã hội học tập. Giáo dục rất phát triển. Mọi người đều học tập, học thường xuyên,học ở trường và học trên mạng để không ngừng trau dồi kỹ năng, phát triển trí sáng tạo. Mọi người thường xuyên được bổ túc, cập nhật kiến thức, chủ động theo kịp sự đổi mới và có khả năng thúc đầy sự đổi mới kiến thức, mô hình giáo dục truyền thống; đào tạo xong rồi ra làm việc là không còn phù hợp, mà phải theo mô hình học tập suốt đời; đào tạo vừa làm việc. Các hình thức giáo dục thường xuyên, nhất là giáo dục thông qua mạng rất phát triển. Con người học tập suốt đời, vừa học vừa làm việc. Hệ thống giáo dục phải đảm bảo cho mọi người bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu cũng có thể học tập được. Mạng thông tin có ý nghĩa rất quan trọng cho việc học tập suốt đời. Trong nền kinh tế tri thức, khoản đầu tư cho giáo dục và khoa học chiếm tỷ lệ rất cao. Nói chung, đầu tư vô hình (cho con người, cho giáo dục, khoa học, văn hoá - xã hội ...) cao hơn đầu tư hữu hình (xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật). Phát triển con người trở thành nhiệm vụ trung tâm của xã hội. Vốn con người thực sự là vốn quý nhất. 3. Đặc trưng của nền kinh tế tri thức Nền kinh tế tri thức theo báo cáo của Uỷ ban kinh tế APEC được định hình bởi bốn yếu tố chủ yếu: Mức độ hội nhập với nền kinh tế toàn cầu, môi trường khích lệ ý tưởng sáng tạo và doanh nghiệp mới, giáo dục và học tập suốt đời đứng vị trí quan trọng hàng đầu, vai trò thúc đẩy mạnh mẽ của hạ tầng thông tin liên lạc.
Sự chuyển dịch ngày càng sâu sắc và nhanh chóng của các nền kinh tế trên qui mô toàn cầu sang nền kinh tế tri thức, với sự khởi đầu mạnh mẽ ở những nước công nghiệp tiên tiến từ cuối thập kỷ 80 đang hình thành nên một số xu thế phát triển có đặc trưng sau: Thứ nhất: các ngành công nghiệp có độ thâm dụng cao về tri thức và ý tưởng sáng tạo, có tốc độ phát triển rất mau chóng, vượt xa các ngành công nghiệp truyền thống. Một ví dụ điển hình là công ty phần mềm infosys của ấn Độ, do một nhóm nhỏ các trí thức trẻ trong lĩnh vực máy tính thành lập năm 1981. Sự bùng nổ của thị trường công nghệ thông tin trong thập kỷ 90 đã giúp infosys phát triển rất nhanh, trở thành một trong những công ty phần mềm lớn của ấn Độ với trên 10000 nhân viên. Trị giá của năm 2001 lên tới gần 15 tỷ USD, lớn hơn giá trị thị trường của TATA STEEL là tập đoàn thép tư nhân lớn nhất của ấn Độ. Thứ hai: điện tử hóa trên mọi lĩnh vực của cuộc sống và kinh doanh. Sự phổ biến của các dịch vụ dựa trên internet như thương mại điện tử, điện tử học và tham vấn từ xa nên những khả năng to lớn nâng tăng suất lao động, giảm giá thành, nâng cao hiệu lực và chất lượng quản lý. Thứ ba:sự hội tụ phần mềm trong các ngành công nghiệp Công nghệ internet cho phép khách hàng hiểu biết tường tận các nguồn cung cấp sản phẩm trên qui mô toàn cầu và các nhà sản xuất cũng nhanh chóng có được nhu cầu và phán xét của khách hàng về sản phẩm của mình. Tình thế này buộc các công ty vừa phải củng cố và nâng cấp thế mạnh cạnh tranh cốt lõi của mình vừa phải tìm cách liên kết sáp nhập để có được sản phẩm tốt hơn và đồng bộ hơn cho những thị phần chiến lược. Các tập đoàn đa ngành theo cấu trúc cứng trước đây, do vậy, đang phải trải qua những cải tổ căn bản để đứng vững được trên thị trường. Thứ tư: Nguồn lực trí tuệ mang lại ưu thế đặc biệt và cạnh tranh thu hút, đào tạo nhân tài đang trở nên đấu tranh quyết liệt nhất Dù ở cấp độ nào, quốc gia, địa phương, công ty hay gia đình, nguồn lực trí tuệ này mang lại một ưu thế đặc biệt trong cuộc phấn đấu cho phồn vinh và phát triển. Cũng chính vì vậy, cuộc đua tranh nhằm thu hút và đào tạo nhân tài ở mọi
cấp độ đang trở nên hết sức quyết liệt và chỉ ai chiến thắng trong cuộc đấu này mới có thể vượt lên hàng đầu trong những thập kỷ tới. Đặc thù của nền kinh tế tri thức với những xu thế phát triển đặc trưng nêu trên đang mở ra những thời cơ và thách thức to lớn cho một số nước, trong đó có nước ta. Tuy hiện thời nước ta còn nghèo, nhưng nước ta có tiềm năng dồi dào về trí lực và phẩm chất, vượt lên mạnh mẽ trong 2-3 thập kỷ tới với sức bật kỳ diệu của nền kinh tế tri thức. 4. Yêu cầu của nền kinh tế tri thức đối với con người Kinh tế tri thức ra đời chứng minh tính đúng đắn trong kết luận của C.Mác rằng khoa học đã thực sự trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp và cũng chứng minh tính khoa học và tính cách mạng của lý luận macxit về các hình thái kinh tế - xã hội; hình thái kinh tế -xã hội tư bản chủ nghĩa sẽ hoàn thành vai trò lịch sử của nó và lịch sử tiến hoá nhân loại sẽ chuyển sang hình thái kinh tế -xã hội mới. Trong giai đoạn quá độ này, sứ mệnh cao cả thuộc về giai cấp công nhân, tất nhiên ở trình độ cao, như chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói, là công nhân được trí thức hoá, liên minh với tri thức, thu hẹp dần lại khoảng cách giữa lao động trí óc và lao động chân tay, lao động sản xuất và lao động quản lý đều là lao động trực tiếp làm ra sản phẩm của hoạt động lao động. Giai cấp công nhân đều đứng trong giai cấp những người lao động tri thức. Đội ngũ những người lao động tri thức có cả các cán bộ kỹ thuật, các nhà quản lý. Kinh tế thị trường đã và đang mang lại biết bao thay đổi sâu sắc và to lớn trong xã hội, nhất là trong giáo dục- đào tạo. Trước hết phải kể đến một quan niệm mới về tri thức. Người ta phân biệt rất rõ ba khái niệm: dữ liệu, thông tin và tri thức. Ba khái niệm này là khái niệm công cụ của giáo dục- đào tạo và của kinh tế tri thức ngày nay được xác định như sau: - Dữ liệu là những khối cơ bản trong kinh tế thông tin. - Thông tin là dữ liệu được xếp thành mẫu hình có ý nghĩa. - Tri thức là áp dụng và sử dụng một cách có ích các thông tin. Như vậy vấn đề đặt ra là tri thức phải thành kỹ năng, tri thức phải thành trí lực, và suy rộng ra dân trí phải trở thành nhân lực và cả nhân tài nữa, nhân tài phải là một bộ phận chất lượng cao của nhân lực và được coi như là đầu tầu của đoàn tầu nhân lực. Đó là hướng tổng quát nhất của nền giáo dục đi vào phục vụ kinh tế thị trường. Thời đại ngày nay là thời đại của những con người nhân ái, tài