Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu – Xuất khẩu tại cục hải quan thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM nhằm làm cơ sở đề xuất các giải pháp, kiến nghị giúp cho Cục Hải quan Tp.HCM có những cơ chế, chính sách tốt hơn về quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu trong thời gian đến năm 2020.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu – Xuất khẩu tại cục hải quan thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THU THỦY CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ QUẢN LÝ THUẾ NHẬP KHẨU – XUẤT KHẨU TẠI CỤC HẢI QUAN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THU THỦY CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ QUẢN LÝ THUẾ NHẬP KHẨU – XUẤT KHẨU TẠI CỤC HẢI QUAN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Quản lý công Mã số: 60340403 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN HỒNG THẮNG TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Đánh giá hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu – xuất khẩu tại cục hải quan tp.HCM” là công trình nghiên cứu của bản thân tôi và chưa được công bố trên bất kỳ phương tiện thông tin nào. Mọi sự giúp đỡ để hoàn thành đề tài nghiên cứu này đã được cảm ơn đầy đủ, các thông tin trích dẫn trong đề tài nghiên cứu này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả đề tài Nguyễn Thu Thủy
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH DANH MỤC BẢNG TÓM TẮT ............................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1 : GIỚI THIỆU................................................................................................ 3 1.1 Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 3 1.2 Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................ 4 1.2.1 Mục tiêu tổng quát .......................................................................................... 4 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ................................................................................................ 4 1.2.3 Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 4 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 5 1.4 Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu ........................................................................... 5 1.5 Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 5 1.5.1 Thiết kế nghiên cứu ......................................................................................... 5 1.5.2 Quy trình nghiên cứu ...................................................................................... 6 1.6 Cấu trúc đề tài ..................................................................................................... 7 CHƯƠNG 2 : CƠ SỞ LÝ LUẬN........................................................................................ 9 2.1 Các khái niệm ...................................................................................................... 9 2.1.1 Thuế nhập khẩu ............................................................................................... 9 2.1.2 Thuế xuất khẩu ................................................................................................ 9 2.2 Quản lý thuế....................................................................................................... 11 2.2.1 Các loại thuế liên quan đến nhập khẩu - xuất khẩu ...................................... 11 2.2.2 Quản lý thuế .................................................................................................. 16 2.3 Hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu ............................................... 21 2.3.1 Hiệu suất và hiệu quả .................................................................................... 21
2.3.2 Hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu ............................................... 25 2.4 Các nghiên cứu đi trước về quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu ................ 28 2.5 Mô hình nghiên cứu đề xuất ............................................................................. 33 2.6 Giới thiệu về cục hải quan Tp. Hồ Chí Minh ................................................. 38 2.6.1 Giới thiệu chung ............................................................................................ 38 2.6.2 Vị trí và chức năng ........................................................................................ 39 2.6.3 Nhiệm vụ và quyền hạn ................................................................................ 39 2.6.4 Cơ cấu tổ chức............................................................................................... 41 2.7 Thực trạng công tác quản lý thuế nhập khẩu – xuất khẩu tại Cục Hải quan thành phố Hồ Chí Minh .......................................................................................... 42 2.7.1 Tình hình công tác thu thuế........................................................................... 42 2.7.2 Công tác kiểm tra, giám sát hàng hóa nhập khẩu – xuất khẩu ...................... 45 2.7.3 Công tác thu thuế nhập khẩu – xuất khẩu ..................................................... 48 2.7.4 Công tác quản lý và thu hồi nợ thuế ............................................................. 51 2.7.5 Công tác trị giá tính thuế ............................................................................... 55 2.7.6 Công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật về thuế nhập khẩu – xuất khẩu ........................................................................................................................ 57 2.8 Tóm tắt chương 2 .............................................................................................. 63 CHƯƠNG 3 : PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................ 65 3.1 Nguồn thông tin ................................................................................................. 65 3.1.1 Thông tin thứ cấp .......................................................................................... 65 3.1.2 Thông tin sơ cấp ............................................................................................ 66 3.2 Quy trình nghiên cứu ........................................................................................ 66 3.3 Nghiên cứu định tính ........................................................................................ 67 3.3.1 Nghiên cứu định tính ..................................................................................... 67 3.3.2 Kết quả nghiên cứu sơ bộ .............................................................................. 68 3.3.3 Thiết kế bảng câu hỏi .................................................................................... 68 3.3.4 Các thang đo .................................................................................................. 69 3.4 Nghiên cứu chính thức – Nghiên cứu định lượng .......................................... 72
3.4.1 Thiết kế mẫu .................................................................................................. 72 3.4.2 Phương pháp xử lý số liệu............................................................................. 73 3.5 Tóm tắt chương 3 .............................................................................................. 75 CHƯƠNG 4 : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....................................................................... 76 4.1 Mô tả mẫu .......................................................................................................... 76 4.2 Đánh giá thang đo ............................................................................................. 78 4.3 Đánh giá thang đo bằng phân tích nhân tố khám phá EFA ......................... 81 4.4 Mô hình nghiên cứu chính thức ....................................................................... 86 4.5 Kiểm định mô hình nghiên cứu bằng phương pháp hồi quy ........................ 87 4.5.1 Kiểm định ma trận tương quan giữa các biến ............................................... 87 4.5.2 Phân tích hồi quy........................................................................................... 89 4.6 Tóm tắt chương 4 .............................................................................................. 92 CHƯƠNG 5 : KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................. 93 5.1 Kết luận .............................................................................................................. 93 5.2 Kiến nghị ............................................................................................................ 96 5.2.1 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế của cơ quan hải quan nhằm mục tiêu ngăn ngừa hơn là xử phạt ................................................................................ 96 5.2.2 Đổi mới công tác quản lý nợ thuế theo hướng giảm nợ thuế quá hạn .......... 97 5.2.3 Nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin để ứng dụng phục vụ công tác quản lý thu thuế ............................................................................................................... 97 5.3 Hạn chế của luận văn ....................................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Quy trình nghiên cứu ...............................................................................7 Hình 2.1: Khung khái niệm hiệu suất và hiệu quả...............................................24 Hình 2.2: Chín lĩnh vực kết quả hoạt động...........................................................31 Hình 2.3: Mô hình nghiên cứu đề xuất..................................................................34 Hình 2.4: Bộ máy tổ chức của Cục Hải quan thành phố Hồ Chí Minh .............41 Hình 3.1: Quy trình thực hiện nghiên cứu ............................................................45 Hình 4.1: Mô hình nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM .............................................64
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tóm tắt sự khác nhau giữa hiệu suất và hiệu quả ..............................23 Bảng 3.1: Bảng mã hoá thang đo ...........................................................................48 Bảng 4.1: Mô tả mẫu ...............................................................................................54 Bảng 4.2: Kiểm tra độ tin cậy của than đo thành phần.......................................57 Bảng 4.3: Hệ số KMO và Bartlett’s thang đo thành phần ..................................60 Bảng 4.4: Bảng phương sai trích ...........................................................................61 Bảng 4.5: Ma trận tương quan giữa các biến .......................................................66 Bảng 4.6: Bảng thống kê phân tích các hệ số hồi quy. .........................................68 Bảng 4.7: Các thông số thống kê trong phương trình hồi quy ...........................68
1 TÓM TẮT Nghiên cứu được thực hiện nhằm tìm ra các nhân tố tạo nên hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu và mức độ cấu thành của các nhân tố đó, làm cơ sở đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh. Nghiên cứu được tiến hành theo hai giai đoạn chính là nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Nghiên cứu định tính được thực hiện thông qua thảo luận nhóm tập trung nhằm khám phá ra những thông tin mà tác giả chưa suy nghĩ tới cũng như trong mô hình lý thuyết. Nghiên cứu định lượng được thực hiện thông qua bảng câu hỏi với 27 biến quan sát và đã có 156 bảng câu hỏi đạt yêu cầu để đưa vào phân tích kết quả thông qua phần mềm SPSS version 20.0. Kết quả kiểm định cho thấy các thang đo đều đạt độ tin cậy, có giá trị cho phép và mô hình xây dựng phù hợp với dữ liệu thu thập, 05 giả thuyết đặt ra trong mô hình nghiên cứu đề xuất đều được khẳng định. Kết quả nghiên cứu cho thấy đối với hiệu quả quản lý thuế xuất khẩu – nhập khẩu tại cục hải quan Tp.HCM các nhân tố (1) Mức tuân thủ của người nộp thuế; (2) Hiệu suất thu; (3) Số lượng dịch vụ đối với người nộp thuế; (4) Số nợ thuế đọng; (5) Mức sai phạm đều có tác động dương đến hiệu quả quản lý thuế xuất khẩu – nhập khẩu. Trong các yếu tố đo lường hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM thì yếu tố quan trọng nhất là “Thành phần Mức sai phạm” (beta = 0.262), thứ hai là yếu tố “Thành phần Số nợ thuế đọng” (beta = 0.217), thứ ba là yếu tố “Thành phần Hiệu suất thu” (beta = 0,209) và hai yếu tố “Thành phần Số lượng dịch vụ đối với người nộp thuế” và
2 “Thành phần Mức tuân thủ của người nộp thuế” có tác động yếu nhất (beta = 0.157 và 0.147) Nghiên cứu đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về mức độ ảnh hưởng của yếu tố đến hiệu quả quản lý thuế xuất khẩu – nhập khẩu tại cục Hải quan Tp.HCM. Qua đó giúp cho các nhà quản lý hiểu biết rõ hơn về hiệu quả quản lý và mối quan hệ giữa các thành phần hiệu quả quản lý. Đồng thời mở đường cho các hướng nghiên cứu tiếp theo ở nhiều khu vực khác nhau để phát hiện, khẳng định thêm về thành phần của hiệu quả quản lý thuế xuất khẩu – nhập khẩu ứng với khu vực khác nhau, mang lại ý nghĩa thiết thực cho Hải quan Việt Nam. Phần cuối của luận văn là một số kiến nghị mà tác giả đề xuất đến cục Hải quan Tp.HCM nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế xuất khẩu – nhập khẩu.
3 CHƯƠNG 1 : GIỚI THIỆU 1.1 Lý do chọn đề tài Mỗi quốc gia muốn tồn tại và phát triển thì cần phải có một bộ máy lãnh đạo, quản lý, điều hành mọi hoạt động trong lĩnh vực kinh tế - chính trị - xã hội - an ninh - quốc phòng. Để bộ máy đó hoạt động thường xuyên, liên tục và hiệu quả. Nhà nước cần có một quỹ tài chính bền vững để duy trì hoạt động. Nguồn tài chính đó được tạo ra từ các khoản thu của Nhà nước và thuế, mà đặc biệt là thuế xuất khẩu và nhập khẩu (sau đây gọi tắt là thuế nhập khẩu - xuất khẩu), luôn là một trong số những nguồn thu quan trọng nhất. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong giai đoạn 2011 - 2015, nguồn thu từ thuế nhập khẩu - xuất khẩu do ngành Hải quan phụ trách mỗi năm chiếm tỷ trọng khoảng 20-30% tổng thu Ngân sách nhà nước. Trong đó, nổi bật là nguồn thu thuế tại Cục Hải quan TP.HCM - với vị thế là một trong những Trung tâm tài chính - kinh tế lớn nhất cả nước. Cục Hải quan Tp.HCM đóng góp nguồn thu từ thuế chiếm 31.39% - 36.14% số thu thuế của toàn ngành Hải quan trong giai đoạn từ năm 2011-2015. Với tỷ trọng thu thuế rất lớn, nhiệm vụ quản lý hiệu quả nguồn thu này là thách thức không nhỏ đối với Cục Hải quan Tp.HCM. Từ lý do trên, tác giả chọn đề tài: “Các nhân tố ảnh hưởng đến quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM” làm luận văn thạc sĩ với kỳ vọng đánh giá được những khía cạnh của hiệu quả quản lý thuế, những tiêu chí phản ảnh hiệu quả quản lý thuế, đồng thời tìm ra các giải pháp quản lý hiệu quả thuế nhập khẩu - xuất khẩu thuộc phạm vi địa bàn Tp.HCM. Ngoài ý nghĩa khoa học, nghiên cứu thành công đề tài này có thể sẽ góp phần đáp ứng các yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn quản lý thuế tại Cục Hải quan Tp.HCM trong điều kiện cải cách hiện đại hóa Hải quan.
4 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu tổng quát Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM nhằm làm cơ sở đề xuất các giải pháp, kiến nghị giúp cho Cục Hải quan Tp.HCM có những cơ chế, chính sách tốt hơn về quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu trong thời gian đến năm 2020. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể Để đạt được mục tiêu tổng quát đã đề cập ở trên, nghiên cứu tập trung vào các mục tiêu cụ thể sau đây: 1. Nghiên cứu lý thuyết, làm rõ các nội dung về quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu; 2. Xây dựng mô hình nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM; 3. Kiểm định mô hình giả thuyết và xác định các yếu tố tác động đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM; 4. Dựa vào kết quả nghiên cứu đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM. 1.2.3 Câu hỏi nghiên cứu 1. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu – xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM? 2. Giải pháp khả thi để nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM là gì?
5 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các nhân tố cấu thành nên hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM. Nói cách khác, luận văn nghiên cứu nội hàm của hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu, chứ không phải các nhân tố bên ngoài tác động đến hiệu quả quản lý thuế. Phạm vi nghiên cứu của luận văn giới hạn trong hoạt động quản lý thuế đối với giao dịch thương mại qua biên giới thuộc thẩm quyền của Cục Hải quan Tp.HCM giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2015. 1.4 Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu Nghiên cứu này cung cấp cho các nhà quản lý, các lãnh đạo Cục Hải quan sự hiểu biết sâu sắc hơn về lý do tại sao công tác quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu chưa hiệu quả, không đáp ứng nhu cầu nghiệp vụ chuyên môn đề ra, và làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM. Ngoài ra, đây là một trong số những nghiên cứu đầu tiên đề cập đến vấn đề hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM. Do vậy, kết quả của đề tài là cơ sở khoa học cho việc định hướng, xây dựng các chương trình nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan TP.HCM nói riêng và tại ngành hải quan Việt Nam nói chung. 1.5 Phương pháp nghiên cứu 1.5.1 Thiết kế nghiên cứu Nghiên cứu này được thực hiện thông qua hai bước chính: Nghiên cứu sơ bộ sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu chính thức sử dụng phương pháp định lượng. Nghiên cứu sơ bộ được thực hiện bằng nghiên cứu định tính với kỹ thuật thảo luận nhóm và phỏng vấn sơ bộ. Mục đích nghiên cứu này nhằm điều chỉnh và bổ sung
6 thang đo các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu tại Cục Hải quan Tp.HCM. Nghiên cứu chính thức được sử dụng bằng phương pháp nghiên cứu định lượng. Kỹ thuật phỏng vấn trực tiếp được sử dụng để thu thập thông tin cho nghiên cứu. Thông tin thu thập về được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0. Thang đo sau khi được đánh giá bằng phương pháp kiểm tra độ tin cậy Cronbach Alpha và phân tích nhân tố khám phá EFA, phân tích hồi quy được sử dụng để kiểm định mô hình nghiên cứu. 1.5.2 Quy trình nghiên cứu
7 Mục tiêu nghiên cứu Xác dịnh vấn đề cần NC Thang đo thử nghiệm và Cơ sở lý thuyết & mô hình NC liên quan mô hình NC đề xuất Thảo luận nhóm Gửi phiếu điều tra thử Điều chỉnh thang đo Mô hình nghiên cứu Thu thập & xử lý số liệu Thiết kế bảng câu hỏi phỏng vấn Điều chỉnh mô hình Kiểm định mô hình Kết luận & đề xuất các giải pháp Hình 1.1: Quy trình nghiên cứu 1.6 Cấu trúc đề tài Nghiên cứu này được chia thành năm chương với nội dung như sau: Chương 1: Giới thiệu: Chương này giới thiệu ngắn gọn về lý do hình thành đề tài, mục tiêu, ý nghĩa, đối tượng và phạm vi của nghiên cứu.
8 Chương 2. Cơ sở lý thuyết: Chương này giới thiệu các khái niệm và cơ sở lý thuyết liên quan đến nội dung nghiên cứu, lược khảo các nghiên cứu có liên quan, sau đó hình thành và đề xuất mô hình nghiên cứu áp dụng. Ngoài ra, chương này còn giới thiệu tổng quan về Cục Hải quan Tp.HCM. Chương 3. Phương pháp nghiên cứu: Chương này trình bày phương pháp và các bước cụ thể đã thực hiện trong nghiên cứu nhằm đạt mục tiêu đề ra. Chương 4. Kết quả nghiên cứu: Chương này trình bày và thảo luận về các kết quả phân tích và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Chương 5. Kết luận và kiến nghị: Chương này trả lời các câu hỏi chính của đề tài đã đặt ra. Đồng thời nêu lên một số hạn chế trong quá trình thực hiện đề tài.
9 CHƯƠNG 2 : CƠ SỞ LÝ LUẬN Chương này sẽ trình bày những khái niệm và lý thuyết liên quan đến công tác quản lý thuế nhập khẩu - xuất khẩu, tổng quan các nghiên cứu về công tác quản lý thuế nhập khẩu – xuất khẩu. Từ đó, xác định mô hình nghiên cứu và phát biểu các giả thuyết nghiên cứu. 2.1 Các khái niệm 2.1.1 Thuế nhập khẩu Thuế nhập khẩu là một loại thuế mà một quốc gia hay vùng lãnh thổ đánh vào hàng hóa có nguồn gốc từ nước ngoài trong quá trình nhập khẩu. Khi phương tiện vận tải (tàu thủy, máy bay, phương tiện vận tải đường bộ hay đường sắt) đến cửa khẩu biên giới (cảng hàng không quốc tế, cảng sông quốc tế hay cảng biển quốc tế, cửa khẩu biên giới đường bộ) thì các công chức hải quan sẽ tiến hành kiểm tra hàng hóa so với khai báo trong tờ khai hải quan đồng thời tính số thuế nhập khẩu phải thu theo các công thức tính thuế nhập khẩu đã quy định trước. Về mặt nguyên tắc, thuế nhập khẩu phải được nộp trước khi thông quan để nhà nhập khẩu có thể đưa mặt hàng nhập khẩu vào lưu thông trong nội địa, trừ khi có các chính sách ân hạn thuế hay có bảo lãnh nộp thuế, nên đây có thể coi là một trong những loại thuế dễ thu nhất, và chi phí để thu thuế nhập khẩu là khá nhỏ. 2.1.2 Thuế xuất khẩu Thuế xuất khẩu là loại thế đánh vào những mặt hàng mà Nhà nước muốn hạn chế xuất khẩu. Nhằm bình ổn giá một số mặt hàng trong nước, hoặc có thể nhằm bảo vệ nguồn cung trong nước của một số mặt hàng, hoặc có thể nhằm hạn chế xuất khẩu để giảm xung đột thương mại với nước khác, hoặc có thể nhằm nâng giá mặt hàng nào đó trên thị trường quốc tế (đối với nước chiếm tỷ trọng chi phối trong sản xuất mặt hàng đó) việc hạn chế xuất khẩu có thể được Nhà nước cân nhắc. Trong các biện pháp
10 hạn chế xuất khẩu, thuế xuất khẩu là biện pháp tương đối dễ áp dụng. Ngoài ra, Nhà nước cũng có thể sử dụng thuế xuất khẩu như một biện pháp để phân phối lại thu nhập, tăng thu ngân sách. Tính chất của thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu: Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là công cụ rất quan trọng để nhà nước thực hiện chính sách kinh tế của mình, quản lý các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu; mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại; nâng cao hiệu quả của hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu. Căn cứ vào từng giai đoạn lịch sử và điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi nước mà thuế quan được sử dụng với nhiều mục tiêu khác nhau. Tuy nhiên, ở góc độ chung nhất có thể nhận thấy rằng tính chất của thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu được thể hiện ở các khía cạnh sau: - Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước. Mục tiêu chung của các quốc gia là sử dụng thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu để tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Ðồng thời thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là loại thuế dễ thu nhất, ít bị phản ứng từ phía trong nước, thậm chí có khi còn được sự ủng hộ của nhiều người. - Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu cấu thành trong giá cả hàng hoá, làm tăng giá hàng hoá, do đó có tác dụng điều tiết xuất khẩu, nhập khẩu và hướng dẫn tiêu dùng; bởi vì lượng hàng hoá xuất khẩu hay nhập khẩu phụ thuộc vào sức tiêu thụ hàng hoá, yếu tố này lại phụ thuộc vào giá cả. Giá cả hàng hoá cao hay thấp sẽ quyết định việc giảm hoặc tăng sức cạnh tranh của hàng hoá đó trên thị trường. Thông qua thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu nhà nước điều tiết việc xuất khẩu, nhập khẩu hàng hoá. Hơn nữa, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu sẽ hạn chế việc tiêu dùng hàng hoá xa xỉ hoặc các loại hàng hoá không được khuyến khích sử dụng như thuốc lá, rượu, bia...
11 Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu có tác dụng bảo hộ nền sản xuất trong nước. Việc đánh thuế cao vào hàng hoá nhập khẩu sẽ giúp các nhà sản xuất trong nước có thể cạnh tranh được với hàng hoá nhập khẩu. Ðặc biệt thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu giúp cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh các ngành còn non trẻ trong nước có thời gian trưởng thành và sinh lời để từ đó có thể cạnh tranh với hàng hoá nhập khẩu. - Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu có tác dụng giảm bớt nạn thất nghiệp vì việc đánh thuế nhập khẩu cao thì hàng hoá nhập khẩu sẽ giảm; để bù vào lượng hàng hoá nhập khẩu đó nhà nước ta phải mở rộng đầu tư, phát triển sản xuất, tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người lao động từ đó góp phần giải quyết nạn thất nghiệp trong nước. - Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là công cụ để nhà nước thực hiện chính sách phân biệt đối xử trong quan hệ thương mại đối với các nước. Chẳng hạn Mỹ đòi EU phải giảm từ 30 - 50% trợ cấp cho nông nghiệp, nếu không Mỹ sẽ tăng mức thuế đánh vào hàng hoá nông sản của EU nhập khẩu vào thị trường Mỹ. - Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu góp phần mở rộng quan hệ kinh tế đối ngọai giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới. - Luật thuế xuất khẩu, nhập khẩu là công cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện chức năng quản lý và nâng cao hiệu qủa hoạt động nhập khẩu - xuất khẩu trong cả nước. 2.2 Quản lý thuế 2.2.1 Các loại thuế liên quan đến nhập khẩu - xuất khẩu Để tạo nguồn thu, Chính phủ sử dụng nhiều công cụ như đặt ra lệ phí và phí, bán tài sản công, đầu tư vào công ty cổ phần và đánh thuế. Trong đó, thuế là công cụ phổ biến và mang lại số thu lớn nhất. Có nhiều định nghĩa về thuế bởi các học giả và những tổ chức. Chẳng hạn, Gaston Jeze (1934) đã đưa ra khái niệm thuế là “Một khoản trích nộp bằng tiền, có tính chất xác định, không hoàn trả trực tiếp do các
12 công dân đóng góp cho nhà nước thông qua con đường quyền lực nhằm bù đắp những chi tiêu của nhà nước”. Luận văn này sử dụng định nghĩa của Tổ chức và hợp tác phát triển kinh tế (OECD), Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) được trích dẫn trong tài liệu của Cơ quan Viện trợ Phát triển Hoa kỳ: Thuế là khoản thu bắt buộc, không bồi hoàn của chính phủ1. Như vậy, có nhiều định nghĩa khác nhau, nhưng nói chung thuế là một khoản tiền mà các tổ chức, cá nhân thực hiện nghĩa vụ và quyền lợi đóng góp theo luật định cho nhà nước theo mức độ, thời hạn cụ thể nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của nhà nước, điều tiết vĩ mô của nền kinh tế, phân phối lại thu nhập và của cải của xã hội, kiểm soát quá trình phân phối và mức chi tiêu trong nền kinh tế, thay đổi tập quán tiêu dùng của xã hội và không mang tính hoàn trả trực tiếp cho người nộp thuế. Một phần thuế mà các tổ chức và cá nhân đóng góp được trả về với người dân một cách gián tiếp dưới các hình thức như trợ cấp xã hội, phúc lợi xã hội,... Hệ thống thuế có thể được phân chia theo nhiều tiêu chí như phân theo đối tượng đánh thuế hoặc phân theo phạm vi lãnh thổ. Theo đối tượng đánh thuế (tax object), hệ thống thuế được phân thành ba nhóm: nhóm thuế đánh vào hàng hóa, dịch vụ, nhóm thuế đánh vào thu nhập và nhóm thuế đánh vào tài sản. Theo phạm vi lãnh thổ, hệ thống thuế được chia thành (1) thuế nội địa và (2) thuế liên quan đến các giao dịch qua biên giới, hay thuế ngoại thương. 1 “Taxes are the compulsory, unrequited payments to the general government sector”.USAID (2013), p 18.