Luận văn thạc sĩ: Đa dạng sinh học khu hệ thú ở khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống tỉnh Nghệ An

Chia sẻ: đỗ Văn Thoại | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

214
lượt xem 69
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thú rừng có vai trò đặc biệt quan trọng trong các hệ sinh thái tự nhiên và đối với đời sống con ngời. Tuy nhiên, do hoạt động khai thác quá mức cùng với các nguyên nhân khác như mất rừng, ô nhiễm môi trường… mà tài nguyên thú rừng đang bị suy giảm nghiêm trọng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ: Đa dạng sinh học khu hệ thú ở khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống tỉnh Nghệ An

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr-êng ®¹i häc vinh ==== TrÇn M¹nh Hïng ®a d¹ng sinh häc khu hÖ thó ë khu b¶o tån thiªn nhiªn pï huèng tØnh nghÖ an LuËn v¨n th¹c sÜ sinh häc Vinh, 2007
2 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr-êng ®¹i häc vinh ==== TrÇn M¹nh Hïng ®a d¹ng sinh häc khu hÖ thó ë khu b¶o tån thiªn nhiªn pï huèng tØnh nghÖ an Chuyªn ngµnh: §éng vËt häc M· sè: 60.42.10 LuËn v¨n th¹c sÜ sinh häc H-íng dÉn khoa häc: GS.TS. Lª Vò Kh«i PGS.TS. Hoµng Xu©n Quang Vinh, 2007
3 Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, t¸c gi¶ ®· ®-îc ®ãn nhËn sù quan t©m, gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn cña §¶ng Uû, Ban Gi¸m hiÖu tr-êng ®¹i häc Vinh, Ban chñ nhiÖm khoa Sau §¹i häc, c¸c thÇy c« gi¸o , c¸c kü thuËt viªn tæ bé m«n §éng VËt – Sinh lý, khoa Sinh tr-êng ®¹i häc Vinh, Ban qu¶n lý khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng , b¹n bÌ, ®ång nghiÖp vµ nh÷ng ng-êi th©n trong gia ®×nh. Nh©n dÞp nµy, t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n vµ sù tr©n träng ®èi víi nh÷ng gióp ®ì quý b¸u ®ã. T¸c gi¶ xin ®Æc biÖt c¶m ¬n GS.TS. Lª Vò Kh«i, PGS.TS. Hoµng Xu©n Quang ®· ®Þnh h-íng vµ trùc tiÕp h-íng dÉn t¸c gi¶ hoµn thµnh luËn v¨n; KS Ph¹m §øc TiÕn, Ths NguyÔn Tr-êng S¬n, (ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi Nguyªn Sinh VËt) ®· h-íng dÉn vµ gióp ®ì t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu trªn thùc ®Þa còng nh- trong phßng thÝ nghiÖm. MÆc dï ®· cã nh÷ng nç lùc cè g¾ng nh-ng ch¾c ch¾n ®Ò tµi kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, t¸c gi¶ rÊt mong tiÕp tôc nhËn ®-îc nh÷ng gãp ý ch©n thµnh, th¼ng th¾n cña c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸c nhµ chuyªn m«n, quý thÇy c«, b¹n bÌ vµ ®ång nghiÖp ®Ó b¶n luËn v¨n ®-îc hoµn chØnh h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Vinh, ngµy 29 th¸ng 12 n¨m 2007 TrÇn M¹nh Hïng
4 Më ®Çu Thó rõng cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ ®èi víi ®êi sèng con ng-êi. Tuy nhiªn, do ho¹t ®éng khai th¸c qu¸ møc cïng víi c¸c nguyªn nh©n kh¸c nh- mÊt rõng, « nhiÔm m«i tr-êng …mµ tµi nguyªn thó rõng ®ang bÞ suy gi¶m nghiªm träng. Tæ chøc I UCN ®· x©y dùng Danh lôc §á c¸c loµi bÞ nguy cÊp trªn thÕ giíi vµ ë nhiÒu n-íc trong ®ã cã ViÖt Nam còng ®· c«ng bè S¸ch §á quèc gia. ViÖc b¶o tån bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn sinh vËt nãi chung vµ tµi nguyªn thó rõng nãi riªng ®ang trë nªn cÊp thiÕt ®èi víi nh©n lo¹i. ChÝnh v× thÕ mµ viÖc nghiªn cøu c¸c khu hÖ thó ®· ®-îc c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc hÕt søc quan t©m. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®-îc c«ng bè ®· cung cÊp nh÷ng t- liÖu quý gi¸ vÒ tµi nguyªn thó rõng ViÖt Nam, gãp phÇn hoµn thiÖn danh lôc thó quèc gia. MÆc dï c«ng t¸c ®iÒu tra kh¶o s¸t vÒ thó ë ViÖt Nam ®-îc tiÕn hµnh th-êng xuyªn nh-ng ®Õn nay vÉn tiÕp tôc ph¸t hiÖn nhiÒu loµi thó míi (nh- Sao La, Mang tr-êng s¬n, CÇy gi«ng t©y nguyªn, Mang pï ho¹t … ®Æc biÖt lµ ), c¸c loµi thó nhá (nh- D¬i, Thó ¨n s©u bä, G¨m nhÊm… chøng tá thó rõng ), ViÖt Nam vÉn lµ nhãm ®èi t-îng ®ang rÊt cÇn ®-îc quan t©m nghiªn cøu. NghÖ An lµ tØnh cã khu hÖ thó ®a d¹ng nhÊt cña khu vùc B¾c Trung bé víi tæng sè loµi chiÕm tíi 98,5% sè loµi cña vïng [34], tËp trung chñ yÕu ë c¸c v-ên Quèc gia (VQG) vµ Khu BTTN (BTTN) gåm: VQG Pï M¸t, Khu BTTN Pï Huèng, Khu BTTN Pï Ho¹t. Khu BTTN Pï Huèng n»m trªn vïng gi¸p ranh cña 5 huyÖn Quú Hîp, Quú Ch©u, QuÕ Phong, Con Cu«ng vµ T-¬ng D-¬ng víi tæng diÖn tÝch 50075 ha. Gi¶i nói chÝnh lµ Phu Lon - Pï Huèng víi c¸c ®Ønh Phu Lon cao 1447m vµ Pï Huèng cao 1200m, ng¨n c¸ch c¸c huyÖn Quú Hîp, Quú Ch©u, QuÕ Phong víi c¸c huyÖn Con Cu«ng, T-¬ng D-¬ng. §Þa h×nh chia c¾t m¹nh vµ s©u, t¹o nªn nhiÒu dßng suèi dèc vµ hiÓm trë. Th¶m thùc vËt Pï Huèng phong phó t¹o nªn nhiÒu kiÓu sinh c¶nh kh¸c nhau lµ n¬i c- tró cña nhiÒu loµi ®éng vËt. Thµnh phÇn loµi thó ë Pï Huèng ®a d¹ng víi
5 tæng sè 63 loµi, nhiÒu loµi quý hiÕm nh- Sao La (Pseudoryx nghetinhensis), hæ (Panthera tigris), b¸o hoa mai (P. pardus)… 2]. Tuy nhiªn, nguån tµi [ nguyªn nµy hiÖn ®ang bÞ khai th¸c qu¸ møc bëi c¸c ho¹t ®éng cña ng-êi d©n ®Þa ph-¬ng dÉn ®Õn suy gi¶m nghiªm träng. ViÖc ®iÒu tra kh¶o s¸t vÒ thó ë Pï Huèng vÉn cßn Ýt. C¸c c«ng tr×nh vÒ thó chñ yÕu thèng kª thµnh phÇn loµi s¬ bé chø ch-a ®i s©u nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ph©n lo¹i, ph©n bè vµ sinh häc sinh th¸i cña chóng. §Æc biÖt, c¸c loµi thuéc nhãm thó nhá (Thó ¨n s©u bä, D¬i vµ GÆm nhÊm) hÇu nh- ch-a ®-îc nghiªn cøu. Nguån lîi thó ë Pï Huèng ®ang suy gi¶m, trong khi ®ã cßn thiÕu nh÷ng nghiªn cøu cã tÝnh hÖ thèng ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®óng ®¾n vÒ nguån tµi nguyªn quý gi¸ nµy nh»m t×m ra nguyªn nh©n vµ c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån cã hiÖu qu°. V× thÕ chñng t«i tiÕn h¯nh ®Ò t¯i “§a d¹ng sinh häc khu hÖ thó ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng tØnh NghÖ An” ®Ó gâp phÇn ®²nh gi² mèt c¸ch ®Çy ®ñ vÒ khu hÖ thó Pï Huèng, bæ sung c¸c dÉn liÖu vÒ thó cña tØnh NghÖ An còng nh- t¹o c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o tån c¸c loµi ®éng vËt hoang d· trong ®ã cã thó ë khu vùc nµy. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi: + Thèng kª thµnh phÇn loµi thó ë Khu BTTN Pï Huèng. + Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm khu hÖ thó Pï Huèng, c¸c gi¸ trÞ b¶o tån nguån gen ®ång thêi ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng khai th¸c vµ sö dông nguån tµi nguyªn thó rõng lµm c¬ së ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ. §Ò tµi hoµn thµnh sÏ bæ sung vµo nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thó ë NghÖ An, gãp phÇn hoµn thiÖn danh lôc c¸c loµi thó cña tØnh, cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh h×nh khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thó ë khu vùc nghiªn cøu ®ång thêi ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p b¶o vÖ. §Ò tµi còng sÏ thu thËp mét sè th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña mét sè loµi quan träng phôc vô cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo.
6 Ch-¬ng 1. Tæng quan tµi liÖu 1.1. L-îc sö vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1.1. L-îc sö nghiªn cøu thó ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam nh÷ng tµi liÖu vÒ thó rõng ®· cã tõ l©u. Ngay tõ thÕ kû 18, ®· câ c²c t²c phÈm “V©n ®¯i lo³i ngõ”, “Phï biªn tËp lòc” cïa Lª Quý §«n (1726 - 1784) v¯ “§³i Nam nhÊt thçng chÝ ” (1864 - 1875) cña c¸c nhµ b¸c häc triÒu NguyÔn ghi chÐp, m« t¶ mét sè loµi thó ®Þa ph-¬ng cho c¸c s¶n phÈm quý nh- ngµ voi, sõng tª gi¸c, mËt gÊu, nhung h-¬u, x¹ h-¬ng …Tuy nhiªn, ®Êy ch-a ph¶i lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc. Tõ thÕ kØ 19, nghiªn cøu thó ë ViÖt Nam ®· cã sù chuyÓn biÕn. C¸c nhµ khoa häc tù nhiªn n-íc ngoµi b¾t ®Çu kh¶o s¸t tµi nguyªn thiªn nhiªn ViÖt Nam trong ®ã cã thó. §¸ng kÓ lµ c¸c c«ng tr×nh cña Milne – Edwards (1867 - 1874), Morice (1875), Billet (1896 - 1898), Boutan (1900 - 1906), De Pousargues (1904), MÐnÐgaux (1905 - 1906). Thêi k× nµy cã c¸c ®oµn kh¶o s¸t cã quy m« lín nh- ®oµn Pavie (1879 - 1895) ho¹t ®éng ë Lµo, Campuchia, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam c¸c mÉu vËt thó ®oµn thu ®-îc ®· ®-îc De Pousargues ph©n tÝch vµ c«ng bè; §oµn khoa häc th-êng tró B¾c Bé do Boutan ®øng ®Çu (1900 - 1906) thu thËp c¸c tiªu b¶n thó göi vÒ Paris do MÐnÐgaux (1905 - 1906) ph©n tÝch; §oµn Delacour (1925 - 1933) ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t trªn diÖn réng vµ thu mÉu tiªu b¶n trªn toµn quèc. C¸c tiªu b¶n thó ®-îc Thomas (1925, 1925, 1928) vµ Osgood (1932) ph©n tÝch vµ c«ng bè danh s¸ch c¸c loµi trong ®ã cã tª gi¸c (Rhinoceros), nai (Cevus unicolor), lîn rõng (Sus scrofa), v-în, khØ, c¸c loµi ¨n thÞt vµ gÆm nhÊm (Rodentia). Cã thÓ nãi ®©y lµ thêi k× thu thËp mÉu vµ lËp danh lôc c¸c loµi thó ë ViÖt Nam vµ §«ng D-¬ng víi c¸c danh s¸ch loµi lÇn l-ît ®-îc c«ng bè: N¨m 1876, Morice c«ng bè c«ng tr×nh nghiªn cøu trong ®ã thèng kª khu hÖ thó Nam bé cã 13 loµi GÆm nhÊm, bao gåm 5 loµi chuét, 7 loµi sãc vµ 1 loµi NhÝm. N¨m 1904, De Pousargues c«ng bè 38 loµi thó ë Nam bé bao gåm c¸c
7 nhãm: D¬i, Guèc ch½n, thó ¨n thÞt nhá vµ GÆm nhÊm. N¨m 1927, 1928, 1929 Thomas c«ng bè danh s¸ch 29 loµi GÆm nhÊm...§Æc biÖt, n¨m 1932, H. Osgood ph©n tÝch t- liÖu cña anh em nhµ Roosevelts ®-îc b¶o qu¶n t¹i b¶o tµng Paris, Lu©n §«n vµ Washington ®· c«ng bè mét danh lôc gåm 172 loµi vµ ph©n loµi thó ë ViÖt Nam. Cã thÓ nãi ®©y lµ c«ng tr×nh mang tÝnh khoa häc nhÊt thêi bÊy giê. Sau khi MiÒn b¾c ®-îc gi¶i phãng (1954), do yªu cÇu phôc håi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ ®éng vËt nãi chung vµ thó hoan g d· nãi riªng b¾t ®Çu ®-îc ®Èy m¹nh vµ hoµn toµn do c¸n bé ViÖt Nam ®¶m nhËn. N¨m 1973, Lª HiÒn H¯o [12] c«ng bç cuçn s²ch “Thñ kinh tÕ miÒn B¾c ViÖt Nam” giìi thiÖu vÒ 38 lo¯i thñ câ ý nghÜa kinh tÕ. Mæi lo¯i t²c gi° nªu tªn phæ th«ng, tªn khoa häc, tªn ®Þa ph-¬ng, ®Æc tÝnh ph©n bè, sinh c¶nh vµ chç ë, tËp tÝnh, thøc ¨n, sinh s¶n, sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn, thay l«ng, c¹nh tranh vµ kÎ thï, sè l-îng vµ ý nghÜa kinh tÕ. Theo lêi giíi thiÖu s¸ch cña GS §¯o V¨n TiÕn th× “§©y l¯ cuçn s²ch chuyªn kh°o t¬ng ®èi toµn diÖn vÒ nguän líi thñ cïa miÒn B¾c nìc ta”. N¨m 1981, §Æng Huy Huúnh, Ph¹m Träng ¶nh, Bïi KÝnh, Cao V¨n Sung [14] c«ng bç “KÕt qu° ®iÒu tra nguän líi thñ miÒn B¾c ViÖt Nam (1962 - 1976)” ®± thçng kª ®íc 109 lo¯i v¯ ph©n lo¯i thñ. C²c t²c gi° cðng ®· lËp danh s¸ch c¸c loµi thó cã ý nghÜa kinh tÕ gåm: thó cho thÞt, da, s¨n b¾n (10 loµi), thó cho da, l«ng (21 loµi), thó cho d-îc liÖu (10 loµi), thó xuÊt khÈu (12 loµi), thó cã Ých cho n«ng nghiÖp (7 loµi) vµ thó cã h¹i cho n«ng nghiÖp (5 loµi) . §Æc biÖt, n¨m 1985, §µo V¨n TiÕn [42] ®· tæng hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra ®èng vËt trªn 12 tØnh (cð) miÒn B¾c tó 1957 ®Õn 1971 viÕt th¯nh cuçn “Kh°o s²t thñ miÒn B¾c ViÖt Nam”. Trong c«ng tr×nh n¯y, t²c gi° ®± thçng kª ®íc 129 loµi thó thuéc 32 hä, 11 bé trong ®ã cã 8 loµi vµ ph©n loµi lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ë B¾c Trung bé, 5 loµi vµ ph©n loµi míi cho khoa häc (riªng ë NghÖ An, cã 23 loµi vµ ph©n loµi, thuéc 11 hä, 4 bé). C«ng tr×nh ®· s¬ bé quy vïng
8 ®Þa lÝ - ®éng vËt cho ViÖt Nam, nªu tÝnh ®a d¹ng vµ mËt ®é cña c ¸c loµi thó còng nh- ®Æc ®iÓm sinh th¸i- sinh häc cña chóng. §©y lµ c«ng tr×nh hoµn chØnh nhÊt lóc bÊy giê, lµ tµi liÖu cã gi¸ trÞ tham kh¶o cho c¸c nhµ thó häc ViÖt Nam. Trªn c¬ së tæng hîp c¸c dÉn liÖu hiÖn cã, n¨m 1994, §Æng Huy Huúnh, §µo V¨n TiÕn, Cao V¨n Sung, Ph¹m Träng ¶nh, Hoµng Minh Khiªn [15] ®· c«ng bè Danh lôc c¸c loµi thó (Mammalia) ViÖt Nam gåm 223 loµi (ch-a cã c¸c loµi thó biÓn thuéc bé Sirenia vµ bé c¸ voi) thuéc 12 bé, 37 hä. C¸c kÕt qu¶ thèng kª trong tµi liÖu nµy còng cho thÊy ë NghÖ An cã 48 loµi thuéc 21 hä 8 bé, Hµ TÜnh cã 46 loµi, 21 hä, 9 bé vµ Qu¶ng B×nh cã 46 loµi, 21 hä, 9 bé. Mçi loµi c¸c t¸c gi¶ ®· nªu tªn khoa häc, tªn ®ång nghÜa, tªn ViÖt Nam vµ tªn ®Þa ph-¬ng (mét sè d©n téc sö dông), vïng ph©n bè ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi, gi¸ trÞ kinh tÕ, gi¸ trÞ b¶o tån, t×nh tr¹ng, biÖn ph¸p sö dông vµ b¶o vÖ. Trong nh÷ng n¨m 1993 – 1997, viÖc ®iÒu tra ®a d¹ng sinh vËt trong ®ã cã thó ®-îc tiÕn hµnh trªn c¸c khu vùc míi nh- Vò Quang , Pï M¸t (NghÖ TÜnh) vµ Hiªn - T©y Qu¶ng Nam ®· ph¸t hiÖn mét sè loµi thó míi nh-: Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) [48], Mang tr-êng s¬n (Caninmuntiacus truongsonensis) [50]. N¨m 1997, Sokolov V.E, Ph¹m Träng ¶nh, Rosnov [57] còng ®· c«ng bè loµi CÇy gi«ng t©y nguyªn (Viverra tainguyenensis). §©y lµ nh÷ng t- liÖu rÊt míi gãp phÇn ®¸nh gi¸ vµ chøng minh tÝnh ®a d¹ng cña khu hÖ thó ViÖt Nam. Còng tõ thËp kû 90 cña thÕ kû 20, c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam ®· ®i s©u nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc ®éng vËt nãi chung trong ®ã cã c¸c khu hÖ thó, thu thËp nhiÒu dÉn liÖu vÒ sinh th¸i, sinh häc, c¸c nguyªn nh©n lµm suy gi¶m nguån lîi thó hoang d· ë ViÖt Nam vµ ®· c«ng bè nhiÒu c«ng tr×nh cã ý nghÜa. N¨m 2000, Lª Vò Kh«i [19] xuÊt b¶n cuèn Danh lôc c¸c loµi thó ë ViÖt Nam víi 289 loµi vµ ph©n loµi thuéc 40 hä, 14 bé (bæ sung cho c¸c c«ng
9 bè tr-íc ®©y 2 bé, 3 hä). Mçi loµi t¸c gi¶ nªu tªn khoa häc, tªn ViÖt, tiÕng c¸c d©n téc, tiÕng Anh, tiÕng Ph¸p, tiÕng Nga [19]. ViÖc nghiªn cøu c¸c khu hÖ thó ®Þa ph-¬ng còng ®· ®-îc c¸c nhµ khoa häc chó träng, ®Æc biÖt lµ c¸c VQG vµ Khu BTTN nh- VQG BÕn En [17, 58], Khu BTTN Xu©n Liªn [43], Khu BTTN Pï Ho¹t [41, 56], VQG Pï M¸t [5, 32], VQG Vò Quang [49], Khu BTTN KÎ Gç [53], VQG Phong Nha – KÎ Bµng [30, 35, 59], Khu BTTN Phong §iÒn vµ §¨ckr«ng [54], VQG B¹ch M· [23]… Ngoµi ra, n¨m 1999, Timmins, R.J., Trinh Viet Cuong [60] nghiªn cøu vÒ khu hÖ thó khu vùc H-¬ng S¬n, tØnh Hµ TÜnh. N¨m 2000, NguyÔn Xu©n §Æng, Tr-¬ng V¨n L· [10] nghiªn cøu ®a d¹ng ®éng vËt cã x-¬ng sèng ë Phong Nha – KÎ Bµng - Hin Nam No thèng kª ®-îc 97 loµi thó thuéc 25 hä, 9 bé trong ®ã cã 3 loµi vµ ph©n loµi míi ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam lµ Mang lín (Megamuntiacus vuquangensis), Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) vµ Voäc ®en tuyÒn (Trachypithecus); §Æng Huy Huúnh vµ céng sù (2000) [16] nghiªn cøu khu hÖ ®éng vËt hoang d· (thó, chim, bß s¸t, l-ìng c-) vïng ven biÓn ®ång b»ng s«ng Hång; Lª Vò Kh«i (2000) [18] so s¸nh tÝnh ®a d¹ng sinh häc c¸c loµi thó ë c¸c VQG vµ Khu BTTN ë miÒn B¾c; Lª Vò Kh«i, 2004 [20] nghiªn cøu ®a ®¹ng ®éng vËt cã x-¬ng sèng ë c¹n B¾c Tr-êng S¬n ®· thèng kª ®-îc 183 loµi thó thuéc 31 hä, 11 bé; Lª Vò Kh«i (2005) [23] t×m hiÓu ®a d¹ng khu hÖ thó ë V-ên quèc gia B¹ch M· c«ng bè 132 loµi thuéc 28 hä 10 bé . Bªn c¹nh ®ã, c¸c nhµ khoa häc còng ®· chó träng nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cña c¸c nhãm thó riªng biÖt. VÒ D¬i, cã c«ng tr×nh cña Cao V¨n Sung vµ céng sù (2000) [38] b-íc ®Çu ®iÒu tra D¬i ë miÒn Nam ViÖt Nam thèng kª ®-îc 34 loµi D¬i thuéc 17 gièng, 6 hä vµ m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc, sinh th¸i cña 30 loµi s-u tÇm ®-îc. N¨m 2001, Lª Vò Kh«i, Hµ Th¨ng Long, Waltson [24] nghiªn cøu khu hÖ D¬i Cóc Ph-¬ng; NguyÔn Tr-êng S¬n, NguyÔn Xu©n §Æng, Hendrichsen D. (2000) [35] trong c«ng tr×nh: “KÕt qu° b-íc ®Çu ®iÒu tra D¬i ë Phong Nha – KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh) vµ H÷u Liªn
10 (L³ng S¬n)” thçng kª ®íc 37 lo¯i thuèc 5 hã ê Phong Nha – KÎ Bµng vµ 12 loµi thuéc 5 hä ë H÷u Liªn ®ång thêi nªu c¸c t¸c ®éng cña con ng-êi lªn c¸c khu hÖ D¬i nãi trªn. Lª Vò Kh«i, Vò §×nh Thèng (2005) [28] nghiªn cøu thµnh phÇn loµi D¬i hiÖn biÕt t¹i ViÖt Nam ghi nhËn 107 loµi thuéc 31 gièng, 7 hä, 2 ph©n bé. Lª Vò Kh«i(2005) [22] trong b¸o c¸o thùc hiÖn 2 n¨m 2004 - 2005 ®Ò t¯i nghiªn cöu c¬ b°n “Nghiªn cöu tÝnh ®a d³ng khu hÖ thñ ¡n s©u bã (Insectivora), D¬i (Chiroptera) v¯ GËm NhÊm (Rodentia) ê ViÖt Nam” ®± thèng kª ®-îc 107 loµi D¬i thuéc 31 gièng, 7 hä , 2 ph©n bé trong ®ã cã 9 loµi cã tªn trong S¸ch §á ViÖt Nam (2000), 15 loµi trong Danh Lôc §á cña IUCN (2004). T¸c gi¶ còng nghiªn cøu sù ph©n bè §Þa LÝ cña c¸c loµi (khu vùc B¾c Bé cã 77 loµi 25 gièng 7 hä, khu vùc Trung bé cã 94 loµi 28 gièng 6 hä vµ vïng Nam bé cã 35 loµi 13 gièng 6 hä) ®ång thêi m« t¶ ®Æc ®iÓm cña 85 loµi D¬i th-êng gÆp (thuéc 6 hä) ë ViÖt Nam. N¨m 2006, NguyÔn Tr-êng S¬n vµ Vð §×nh Thçng [36] trong cuçn: “ NhËn d³ng mèt sç lo¯i D¬i ê ViÖt Nam” ®± m« t¶ 64 loµi D¬i thuéc 6 hä. Mçi loµi t¸c gi¶ nªu tªn khoa häc, t×nh tr¹ng b¶o tån, ®Æc ®iÓm nhËn d¹ng, sè ®o, n¬i sèng, thøc ¨n, mïa sinh s¶n, ph©n bè vµ gi¸ trÞ sö dông. T¸c gi¶ còng ®· lËp b¶ng thèng kª thµnh phÇn loµi D¬i hiÖn biÕt t¹i ViÖt Nam gåm 109 loµi thuéc 7 hä. trong ®ã cã 15 loµi cã tªn trong Danh lôc §á cña IUCN (2006) vµ 9 loµi cã tªn trong S¸ch §á ViÖt Nam (2000) . VÒ GÆm nhÊm, n¨m 1980, Cao V¨n Sung, §Æng Huy Huúnh, Bïi KÝnh [37] c«ng bç c«ng tr×nh “Nhõng lo¯i gÆm nhÊm ViÖt Nam” trong ®â nªu 64 loµi thuéc 23 gièng 7 hä. N¨m 1986, Lª Vò Kh«i, TrÇn Hång ViÖt [29] nghiªn cøu sinh th¸i häc mét sè loµi GÆm nhÊm vïng Sa ThÇy ( Gia Lai – Kon Tum). Cao V¨n Sung, Ph¹m §øc TiÕn, 2000 [39] nghiªn cøu c¸c loµi chuét ë quÇn ®¶o Tr-êng Sa ®· nªu ®Æc ®iÓm cÊu tróc chñng quÇn, sù biÕn ®éng sè l-îng cña 4 loµi chuét (R. flavipectus, R. exulans, R. norvegicus vµ R. germani) ®ång thêi thö nghiÖm mét sè ph-¬ng ph¸p diÖt chuét hiÖu qu¶ vµ kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr-êng. N¨m 2005, Lª Vò Kh«i, NguyÔn Minh T©m
11 [25] nghiªn cøu thµnh phÇn ph©n lo¹i häc vµ ®Æc ®iÓm ®éng vËt ®Þa lÝ häc cña khu hÖ GÆm NhÊm (Rodentia) ë ViÖt Nam ®· thèng kª ®-îc 66 loµi thuéc 27 gièng, 7 hä. C¸c t¸c gi¶ còng ®· x¸c ®Þnh mét sè ®Æc tr-ng riªng biÖt cho tõng khu ®éng vËt ®Þa lÝ häc gåm khu §«ng B¾c, khu T©y B¾c, khu B¾c Trung bé, khu Nam Trung bé vµ khu Nam bé. Khu vùc tõ ®Ìo Ngang ®Õn ®Ìo H¶i V©n – B¹ch M· ®-îc xem lµ khu ph©n bè trïng nhau cña nhiÒu loµi GÆm nhÊm cã vïng ph©n bè chñ yÕu ë phÝa B¾c hoÆc phÝa Nam. C«ng tr×nh còng kh¼ng ®Þnh khu hÖ GÆm nhÊm ViÖt Nam mang tÝnh chÊt hçn hîp râ rµng gåm c¸c yÕu tè nhiÖt ®íi ph-¬ng Nam (chiÕm tû lÖ cao nhÊt) víi yÕu tè ph-¬ng B¾c vµ yÕu tè cËn nhiÖt ®íi, yÕu tè b¶n ®Þa kh¸ cao. Tõ T©y B¾c ®Õn Nam bé, yÕu tè Hymalaya vµ Trung Hoa gi¶m dÇn cßn yÕu tè Ên §é – M· Lai th× t¨ng dÇn. Ngoµi ra, cßn cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c nhãm thó kh¸c nh-: Lª Vò Kh«i (2005) [21] nghiªn cøu vÒ c¸c loµi thó bé ¨n s©u bä (Insectivora), NhiÒu r¨ng (Scandentia), C¸nh da (Dermoptera), Tª Tª (Pholidota), Thá (Lagomorpha) ë ViÖt Nam ®· m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ph©n lo¹i, ph©n bè vµ sinh häc sinh th¸i cña 19 loµi (3 hä) thuéc bé thó ¨n s©u bä, 2 loµi (1 hä) thuéc bé NhiÒu r¨ng, 1 loµi (1 hä) thuéc bé C¸nh da, 2 loµi Tª tª vµ 3 loµi Thá. Ph¹m Träng ¶nh (2000) [1] c«ng bè nh÷ng dÉn liÖu míi vÒ loµi CÇy gi«ng t©y nguyªn (Viverra tainguyenensis ), §Æng Huy Huúnh (2000) [13] nªu mét sè dÉn liÖu bæ sung vÒ loµi Thá x¸m ë L¹ng S¬n. §Æng Ngäc CÇn, Hµ V¨n TuÕ (2000)[4] nghiªn cøu thµnh phÇn c©y thøc ¨n cña H-¬u x¹ ( Moschus berezovskii) ë ViÖt Nam. NguyÔn Cóc Ph-¬ng vµ céng sù (2000)[33] nªu mét sè dÉn liÖu vÒ ®Æc ®iÓm dinh d-ìng vµ sinh s¶n cña Hæ §«ng D-¬ng t¹i v-ên thñ H¯ Nèi. §Æng TÊt ThÕ, Lª Xu©n C°nh (2005) [40] nghiªn cöu : “TiÕn ho² ph©n tö vµ ph©n lo¹i cña c¸c loµi vµ ph©n loµi Voäc thuéc gièng Trachypithecus Reichenback, 1862 ê ViÖt Nam”… 1.1.2. L-îc sö nghiªn cøu thó ë NghÖ An NghÖ An cã 3 khu vùc b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc ®ã lµ VQG Pï M¸t, Khu BTTN Pï Huèng vµ Khu BTTN Pï Ho¹t. Nghiªn cøu vÒ khu hÖ thó Pï M¸t cã
12 c²c c«ng tr×nh nh: “Pî M²t, ®iÒu tra ®a d¹ng sinh häc cña mét khu b¶o vÖ ë ViÖt Nam ” (2000)– Dù ¸n L©m nghiÖp x· héi vµ b¶o tån thiªn nhiªn tØnh NghÖ An [5] ®· ®iÒu tra thu mÉu cña c¸c loµi ®éng vËt trong ®ã vÒ thó ®· thu ®-îc mÉu cña 20 loµi thó nhá, 39 loµi D¬i (thuéc 6 hä) vµ 72 loµi thó lín (thuéc 22 hä); n¨m 2001, Ph¹m NhËt, NguyÔn Xu©n §Æng [31] xuÊt b¶n cuèn sæ tay ngo¹i nghiÖp nhËn d¹ng c¸c loµi thó lín khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï M¸t (cïng víi danh s¸ch ghi chó c¸c loµi D¬i) ®· m« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, ®Æc ®iÓm nhËn biÕt, sinh th¸i vµ tËp tÝnh, sù ph©n bè vµ t×nh tr¹ng b¶o tån cña 64 loµi thó, lËp danh s¸ch ghi chó 39 loµi D¬i thuéc 6 hä vµ b¶ng tra cøu nhanh c¸c dÊu ch©n thó. §©y lµ tµi liÖu rÊt cÇn thiÕt cho c¸c nhµ khoa häc khi ®iÒu tra thùc ®Þa. N¨m 2004, §Æng C«ng Oanh [32] trong lu Ën v¨n Th¹c sü L©m nghiÖp cña m×nh ®· nghiªn cøu tÝnh ®a d¹ng sinh häc khu hÖ thó, ¶nh h-ëng cña con ng-êi vµ c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån tµi nguyªn thó rõng ë VQG Pï M¸t ®· thèng kª ®-îc 132 loµi thó thuéc 30 hä, 11 bé; nªu gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c loµi s-u tÇm ®-îc; ph©n tÝch quan hÖ ®Þa lÝ ®éng vËt cña khu hÖ thó Pï M¸t trong ®ã yÕu tè Hymalaya chiÕm 23,5%, yÕu tè Trung Hoa chiÕm 8,3%, YÕu tè Ên §é – M· Lai chiÕm 56,8% vµ yÕu tè ®Æc h÷u chiÕm 11,4%. C«ng tr×nh còng m« t¶ sù ph©n bè cña c¸c loµi thó theo sinh c¶ nh, ¶nh h-ëng cña con ng-êi ®Õn tµi nguyªn thó rõng còng nh- ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån chóng. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nghiªn cøu vÒ khu hÖ ®éng vËt Pï M¸t nh»m hoµn thiÖn danh lôc ®éng vËt cña VQG. Ngoµi Pï M¸t th× Pï Ho¹t vµ Pï Huèng còng lµ nh÷ng khu vùc cã tiÒm n¨ng ®a d¹ng sinh häc cao. Thó ë khu vùc nµy cã nhiÒu loµi quý hiÕm cña ViÖt Nam vµ thÕ giíi nh- Sao La (Pseudoryx nghetinhensis), Voi (Elephas maximus), Hæ (Panthera tigris)… Tuy vËy, viÖc kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ mét c¸ch . ®Çy ®ñ vÒ tµi nguyªn thó rõng ë ®©y trong nhiÒu n¨m qua cßn ch-a t-¬ng xøng víi tiÒm n¨ng to lín ®ã. ChØ míi cã mét sè Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu ®-îc thùc hiÖn. N¨m 2002, Vò §×nh Thèng trong luËn v¨n Th¹c sü cña m×nh ®·
13 nghiªn cøu D¬i ë Khu BTTN Pï Ho¹t vµ VQG B¹ch M· [41] ®· thèng kª ®íc ê Pî Ho³t câ 23 lo¯i D¬i trong ®â 91,3% thuèc lo³i “hiÕm”, 4,4% thuèc lo³i “Ýt”. VÒ s÷ ph©n bç cïa c²c lo¯i D¬i theo ®è cao, ê Pî Ho³t câ 56% sç loµi thèng kª ®-îc ph©n bè ë ®é cao 300 – 500m, 26,1% sè loµi ph©n bè ë ®é cao 501 – 700m, 95,7% sè loµi ph©n bè ë ®é cao 701 – 900m, 52,2% ph©n bè ë ®é cao 901 – 1100m vµ ë ®é cao 1101 – 1300m cã 13% sè loµi sinh sèng. T¸c gi¶ còng ®· x©y dùng kho¸ ®Þnh lo¹i cña 58 loµi D¬i ë khu vùc nghiªn cøu, nªu c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn ®êi sèng cña chóng ®ång thêi ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p b¶o tån nhãm ®éng vËt nµy. Trong b¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi dù ¸n ®Çu t- x©y dùng Khu BTTN Pï Huèng n¨m 2002 cña chi côc kiÓm l©m NghÖ An, ban qu¶n lý Khu BTTN Pï Huèng [2] cã ghi nhËn vµ ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña Pï Huèng. Trong ®ã ®· thèng kª ®-îc ë ®©y cã 291 loµi ®éng vËt cã x-¬ng sèng thuéc 4 líp (L-ìng c-, Bß s¸t, Chim vµ Thó), riªng vÒ thó cã 63 loµi (21,64%) thuéc 24 hä, 9 bé. Trong 63 loµi thó thèng kª ®-îc ®· cã 24 loµi quý hiÕm. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ vai trß to lín cña khu hÖ ®éng thùc vËt Pï Huèng trong ®ã cã thó rõng còng nh- nªu lªn tÝnh cÊp thiÕt ph¶i b¶o vÖ nguån tµi nguyªn quý gi¸ nµy, B¸o c¸o ®· kiÕn nghÞ vÒ viÖc ®Çu t- x©y dùng Khu BTTN Pï Huèng nh»m gãp phÇn thùc hiÖn tèt ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ b¶o vÖ rõng trªn ®Þa bµn Pï Huèng. Ngoµi c¸c c«ng tr×nh nãi trªn, n¨m 2003, Chi cô KiÓm L©m NghÖ An, Dù ¸n B¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l-u vùc s«ng tØnh NghÖ An do DANIDA tµi trî ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ nhanh ®a d¹ng sinh häc Khu BTTN Pï Huèng [6]. T rong c«ng tr×nh, c¸c t¸c gi¶ ®· ghi nhËn 115 loµi ®éng vËt cã x-¬ng sèng (L-ìng c-, Bß s¸t, Chim vµ thó) trong ®ã cã 48 loµi thó lín thuéc 20 hä 8 bé. Nh÷ng dÉn liÖu nãi trªn cho thÊy viÖc nghiªn cøu khu hÖ thó T©y B¾c NghÖ An nãi chung vµ Khu BTTN Pï Huèng nãi riªng cßn Ýt. Sù suy gi¶m nguån lîi thó ®ang diÔn ra ngµy cµng nghiªm träng ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n lµm c¬ së ®Ó x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån.
14 1.2. §Æc ®iÓm tù nhiªn –X· héi khu vùc nghiªn cøu. 1.2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu. + VÞ trÝ ®Þa lý: Khu BTTN Pï Huèng cã to¹ ®é ®Þa lý 104043’ ®Õn 1050 00’ ®è kinh §«ng, 19015’ ®Õn 19029’ ®è vÜ B¾c vìi diÖn tÝch 49.806 ha, bao gäm c²c huyÖn: HuyÖn QuÕ Phong (C¾m Muén, Quang phong) HuyÖn Quú Ch©u (DiÔn L·m, Ch©u Hoµn) HuyÖn Quú Hîp (Ch©u Thµnh, Ch©u Th¸i, Ch©u C-êng) HuyÖn t-¬ng D-¬ng (Nga My, Yªn Hoµ, Yªn TÜnh, H÷u Khu«ng) HuyÖn Con Cu«ng (B×nh ChuÈn) (h×nh 1.1). H×nh 1.1. VÞ trÝ cña Khu BTTN Pï Huèng trong tØnh NghÖ An + §Þa h×nh: Pï Huèng lµ mét d¶i nói tiÕp tôc c¸nh cung Pï Ho¹t, tr¶i dµi 43 km theo h-íng T©y B¾c - ®«ng Nam, 20 - 23 km theo h-íng §«ng B¾c - T©y Nam. Khu b¶o tån n»m c¶ vÒ hai h-íng nói: phÝa Nam lµ nói Phu c« n»m h¬i th¼ng gãc víi d¶i nói chÝnh, ®é cao trung b×nh 200 - 800m; d¶i nói chÝnh Phu Lon -
15 Pï Huèng còng lµ gi«ng nói cao nhÊt víi c¸c ®Ønh Phu Lon 1447m, Pï Huèng 1200m vµ c¸c ®Ønh 1311m – 1148m, 1125m lµm cho viÖc giao th«ng gi÷a 2 phÝa bÞ c¶n trë bëi d·y nói chÝnh vµ còng chÝnh d·y nói nµy ®· ph©n c¸ch c¸c huyÖn QuÕ Phong, Quú Ch©u, Quú Hîp víi c¸c huyÖn Con Cu«ng, T-¬ng D-¬ng. §Þa h×nh chia c¾t m¹nh vµ s©u, t¹o nªn nhiÒu dßng suèi dèc vµ hiÓm trë nh-: NËm Quang, NËm G-¬m, Huæi B«, Huæi Khi, Huæi N©y ë phÝa B¾c vµ NËm LÝp, NËm Chao, Huæi KÝt, NËm Ngµn, N©m Chon, Huæi U«n ë phÝa Nam. M¹ng l-íi suèi dµy ®Æc nµy lµ ®Çu nguån cña s«ng C¶ vµ s«ng HiÕu. D¶i nói Pï Huèng t¹o nªn ®-êng ph©n thuû cña l-u vùc s«ng C¶ vµ s«ng HiÕu g©y nªn sù kh¸c biÖt vÒ khÝ hËu ë 2 phÝa nói. ¶nh h-ëng cña giã mïa ®«ng B¾c gi¶m dÇn tõ B¾c xuèng Nam vµ cã sù thay ®æi râ rÖt vÒ khÝ hËu. Khi khèi khÝ l¹nh di chuyÓn xuèng phÝa Nam, do ph¶i v-ît qua d·y nói Phu Lon – Pï Huèng nªn Ýt ¶nh h-ëng ®Õn s-ên phÝa Nam. KhÝ hËu s-ên phÝa Nam mang tÝnh chÊt kh« nãng ®iÓn h×nh M-êng XÐn, Kú S¬n. §iÒu nµy ®· t¹o nªn c¸c tiÓu khÝ hËu ngay ë ph¹m vi khu b¶o tån. Trong khi l-îng m-a ë Quú Ch©u, QuÕ Phong, Quú Hîp, Bï Kh¹ng ®¹t 1800 – 2000mm th× ë Con Cu«ng vµ T-¬ng D-¬ng l-îng m-a thÊp h¬n, mïa m-a ®Õn muén h¬n, sè ngµy m-a còng Ýt h¬n. Sù kh¸c biÖt vÒ khÝ hËu ®-îc ph¶n ¸nh bëi sù ph©n bè cña thùc vËt. PhÝa Nam cã mÆt loµi Gi¸ng h-¬ng vµ S¨ng lÎ lªn cao tíi 800m, ë phÝa B¾c S¨ng lÎ chØ ph©n bè ë ®é cao 200 – 300m vµ cã quÕ tù nhiªn sèng r¶i r¸c. + §Þa chÊt vµ thæ nh-ìng: §iÒu kiÖn ®Þa chÊt Khu BTTN Pï Huèng rÊt ®a d¹ng. C¸c yÕu tè ®Þa h×nh ®Þa m¹o, vÞ trÝ s-ên B¾c, s-ên Nam, ®é dèc, ®é dµy tÇng ®Êt, møc tho¸i ho¸ cña c¸c thùc b× ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn thæ nh-ìng. C¸c kiÓu lËp ®Þa: - KiÓu phô Feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ macma axit (Fa). - KiÓu phô Feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ trÇm tÝch vµ biÕn chÊt cã kÕt cÊu mÞn (F3). - KiÓu phô Feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ trÇm tÝch vµ biÕn chÊt cã kÕt cÊu h¹t th« (F9).
16 - KiÓu phô Feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i (Fv). - KiÓu phô Feralit mïn trªn ®¸ phun xuÊt (Fha). - KiÓu phô ®Êt h×nh thµnh tõ phï sa míi DP. - KiÓu phô Feralit mïn trªn ®¸ trÇm tÝch vµ biÕn chÊt cã kÕt cÊu h¹t mÞn (FH). - KiÓu phô Feralit mïn trªn ®¸ trÇm tÝch vµ biÕn chÊt cã kÕt cÊu h¹t th« (FHq). + KhÝ hËu thuû v¨n KhÝ hËu ë Khu BTTN Pï Huèng võa ph©n ho¸ theo ®é cao (tõ 200 ®Õn 1600m) võa ph©n ho¸ do ¶nh h-ëng yÕu dÇn cña giã mïa §«ng B¾c tíi s-ên B¾c Pï Huèng vµ ¶nh h-ëng cña vïng kh« h¹n ®iÓn h×nh M-êng XÐn - Kú S¬n tíi s-ên Nam. Sù m¹nh lªn cña giã mïa T©y Nam vµ sù yÕu dÇn cña giã mïa §«ng B¾c khi tíi Pï Huèng ®· t¹o nªn nh÷ng nÐt riªng cña khÝ hËu n¬i ®©y. ChÕ ®é nhiÖt, m-a Èm, sè ngµy m-a vµ Èm ®é kh¸c nhau qua c¸c tr¹m bao quanh Pï Huèng, thÓ hiÖn ë b¶ng 1.1. B¶ng 1.1. Sè liÖu khÝ hËu t¹i c¸c tr¹m bao quanh Pï Huèng (nguån [2]) Quú Quú T©y T-¬ng Con Nh©n tè khÝ t-îng Ch©u Hîp HiÕu D-¬ng Cu«ng NhiÖt ®é trung b×nh n¨m 23,1 23,3 23,0 23,6 23,5 NhiÖt ®é kh«ng khÝ cao nhÊt tuyÖt ®èi 41,3 40,8 41,6 42,7 42,0 NhiÖt ®é tèi thÊp trung b×nh tuyÖt ®èi 0,4 - 0,3 - 0,2 1,7 2 NhiÖt ®é mÆt ®Êt trung b×nh 26,4 26,7 26,7 27 26,4 L-îng m-a trung b×nh n¨m 1734,5 1640,9 1591,7 1268,3 1791,0 Sè ngµy m-a trung b×nh n¨m 150 142 137 133 139 Sè ngµy m-a phïn trung b×nh n¨m 19,6 17,9 25 5,6 22 L-îng bèc h¬i trung b×nh n¨m 703,9 945,4 835,2 867,1 812,9 §é Èm trung b×nh n¨m 86 84 81 64 81 §é Èm tèi thÊp trung b×nh n¨m 65 60 63 59 64 L-îng m-a trung b×nh ngµy lín nhÊt 290 208 279 192 449
17 Qua b¶ng 1.1 cho thÊy sù chªnh lÖch vµ kh¸c biÖt gi÷a hai triÒn cña Pï Huèng. TriÒn B¾c víi do cã ¶nh h-ëng cña giã mïa §«ng B¾c vµ tiÓu khÝ hËu miÒn ®· cã sè ngµy m-a, l-îng m-a, ®é Èm, sè ngµy m-a phïn cao h¬n triÒn Nam. T¹i triÒn Nam, c¸c chØ sè vÒ nãng, bèc h¬i, kh« h¹n l¹i cao h¬n triÒn B¾c nh- l-îng bèc h¬i n¨m, nhiÖt ®é mÆt ®Êt, nhiÖt ®é kh«ng khÝ tèi cao, tèi thÊp. Sù kh¸c biÖt nµy ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng kú thó ë hai triÒn nói. ë s-ên nói cao trªn 1000m th-êng xuyªn cã m©y mï vµ Èm ®é cao h¬n t¹i vïng ranh giíi ch©n nói. §iÒu ®ã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn sù ph©n bè vµ thµnh phÇn c¸c loµi thùc vËt. + Th¶m thùc vËt DiÖn tÝch ®Êt cã rõng ë Pï Huèng lµ 36.458 ha chiÕm 73,19% tæng diÖn tÝ ch tù nhiªn. Trong ®ã: - Rõng Ýt bÞ t¸c ®éng cã diÖn tÝch 13.489 ha chiÕm 37%. Trong rõng cßn gi÷ ®-îc ®Çy ®ñ c¸c tÇng t¸n vµ lµ n¬i c- tró chñ yÕu cña c¸c loµi ®éng vËt, ®Æc biÖt lµ thó lín. Rõng Ýt bÞ t¸c ®éng chñ yÕu n»m ë c¸c tiÓu khu phÝa B¾c gi«ng nói, däc theo ®Ønh gi«ng vµ mét phÇn ë phÝa Nam gi«ng nói. - Rõng ®· bÞ t¸c ®éng cã diÖn tÝch 22.969 ha chiÕm 63%. Thµnh phÇn thùc vËt ë ®©y ®¬n gi¶n, hÇu nh- chØ cßn l¹i c©y bôi, d-¬ng xû vµ c©y gç nhá. Cã 2 kiÓu rõng chÝnh trong Khu BTTN Pï Huèng ®ã lµ: rõng nhiÖt ®íi m-a Èm l¸ réng th-êng xanh vµ rõng kÝn th-êng xanh ¸ nhiÖt ®íi. + Rõng nhiÖt ®íi m-a Èm l¸ réng th-êng xanh: Ph©n bè ë ®é cao 200 – 900m. C¸c hä thùc vËt -u thÕ lµ: Hä Re (Lauraceae), hä DÎ (Fagaceae), hä 3 m¶nh vá (Euphorbiaceae), hä §Ëu (Fabaceae), hä Cµ phª (Rubiaceae), hä DÇu (Dipterocarpaceae). Tuy Ýt loµi nh-ng sè c¸ thÓ trong c¸c tæ thµnh nhiÒu khi, nhiÒu n¬i ®· chiÕm -u thÕ, biÓu hiÖn râ rÖt lµ loµi Sao mÆt quû (Hopea mollissima), loµi nµy ë s-ên B¾c ph©n bè ë ®é cao 400 – 900m, ë s-ên Nam tõ 700 – 1000m chiÕm trªn 30 – 35%, trong tæ thµnh ë vµnh ®ai d-íi 400m cã chß chØ ( Parashorea
18 chinensis) chiÕm -u thÕ trªn c¸c ®Êt däc ven suèi, nhiÒu n¬i chß chØ t¹o thµnh tÇng v-ît t¸n, nh-ng mÊy n¨m gÇn ®©y loµi nµy bÞ khai th¸c trém nhiÒu ë däc ven suèi s-ên phÝa B¾c. KiÓu rõng nµy ë phÝa B¾c cã c¸c loµi -u thÕ vµ t¹o nªn c¸c -u hîp víi loµi: S©ng, Géi nÕp, Tr-êng s©ng, L¸t, Géi g¸c, Vï H-¬ng, SÕn mËt, Giæi. D-íi t¸n c¸c loµi -u thÕ cã c¸c loµi c©y gç nhì ®iÓn h×nh nh-: §¸i bß, Bêi lêi, Bép, Ch¾p, Lßng trøng, C«m, Bå hßn, M¸u chã, Bøa, §În, Nhäc. Nh-ng ph©n bè réng kh¾p, dÔ thÊy vµ cã mÆt trong tÊt c¶ c¸c « ®o ®Õm lµ c¸c loµi hä Re, DÎ nh- DÎ ®en, DÎ b¹c, Cµ æi, Re tµu… ë s-ên Nam Pï Huèng, c¸c -u hîp Sao mÆt quû, S©ng, SÕn mËt ph©n bè ë ®ai cao h¬n phÝa B¾c. C¸c -u hîp SÕn, Sao mÆt quû xuÊt hiÖn ë ®é cao trªn 500m cßn S¨ng lÎ ph©n bè ®Õn 700m cïng víi loµi Cä phÌn. + Rõng kÝn th-êng xanh ¸ nhiÖt ®íi: Ph©n bè ë ®é cao trªn 900m t¹o thµnh mét d¶i däc theo gi«ng nói tõ Phu Lon tíi Pï Huèng vµ mét phÇn rÊt nhá trªn nói Phu-Chay-Ng« ë phÝa Nam. KiÓu rõng nµy chØ chiÕm 10% diÖn tÝch, cã 2 loµi thùc vËt h¹t trÇn ®iÓn h×nh lµ P¬ mu vµ Sa méc nh-ng 2 loµi nµy chØ ph©n bè tËp trung ë ®Ønh Phu Lon. PhÝa Nam gi«ng nói lµ rõng ¸ nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh víi c¸c loµi Håi nói, DÎ l¸ tre, ChÌ bÐo, Th¹ch ®¶m, Ngò liÖt, Th«ng l«ng gµ, B¹ch ch©u. Trong kiÓu rõng nµy, ®Êt ®ai cã tÇng th¶m môc h¬i dµy, ®«i chç cã chen lÊn c¸c loµi giang, sÆt. Ngoµi 2 kiÓu rõng chÝnh nãi trªn cßn cã c¸c kiÓu phô sau: + KiÓu phô rõng lïn: KiÓu phô nµy chiÕm mét diÖn tÝch rÊt nhá ë ®Ønh Phu Lon trªn ®é cao 1500m, c©y cã th©n c»n cçi, rªu vµ phong lan b¸m dµy ®Æc. C¸c loµi ®iÓn h×nh lµ: §ç quyªn, S¬n liÔu, Tru«ng treo, ChÌ sèng cïng víi SÆt gai, Nam chóc. TÇng rõng chØ cao 4,6m, ®-êng kÝnh kh«ng ®¸ng kÓ, ®Êt cã tÇng mïn dµy ch-a ph©n ho¸. Lu«n cã mÊy che phñ vµ Èm -ít.
19 + KiÓu phô rõng tre nøa: Tre nøa xuÊt hiÖn tõ ®é cao 800m vµ ph©n bè thµnh ®¸m réng 150 ®Õn 300 ha r¶i r¸c kh¾p 2 s-ên nói. Chóng chiÕm mét diÖn tÝch 3336 ha b»ng 6,69% diÖn tÝch khu b¶o tån hoÆc 10% diÖn tÝch rõng tù nhiªn cßn tån t¹i. Tuy gäi lµ rõng tre nh-ng tõng ®¸m vÉn cßn mét sè c©y th©n gç kh¸c nh- Rµng rµng, Hu ®ay, Bêi lêi, C«m, Lßng mang… + KiÓu phô rõng nói ®¸: Kho¶ng 850 ha ph©n bè ë phÝa Nam khu b¶o tån thuéc ®Þa phËn x· B×nh ChuÈn, Nam Th¸i. KiÓu rõng nµy hÇu nh- cßn nguyªn vÑn vµ hiÓm trë, trong ®ã cßn b¶o tån c¸c loµi NghiÕn, Mun, SÕn, Tr©m nói, Géi nói, Lßng mang tr©u … §©y lµ n¬i tró ngô t-¬ng ®èi an toµn cho c¸c loµi thó quý hiÕm nh- Sao la, c¸c loµi KhØ hÇu,GÊu, S¬n d-¬ng, Sãc bay, Chån d¬i… Trong tr¹ng th¸i Ýt bÞ t¸c ®éng, cã thÓ thÊy lo¹i rõng tiªu biÓu tr-íc kia cña T©y NghÖ An mµ nay ®· vµ ®ang bÞ suy tho¸i chØ cßn nh÷ng m¶ng lÎ tÎ ph©n bè ë nh÷ng vïng xa vµ s©u. B-íc ®Çu ®· thèng kª ë Khu BTTN Pï Huèng 612 loµi thuéc 117 hä 342 chi thùc vËt bËc cao (B¶ng 2.2). Trong ®ã cã 33 loµi cã tªn trong S¸ch §á ViÖt Nam (1996). §ã lµ mét nguån gen quý cÇn ®-îc b¶o vÖ [2]. Ngµnh h¹t trÇn (Pinophyta) cã 9 loµi th× 2 loµi quý hiÕm lµ P¬ mu vµ Sa méc. Ngµnh h¹t kÝn (Mangnoliophyta) cã 589 loµi trong ®ã c¸c hä cã sè loµi nhiÒu nhÊt lµ: hä Ba m¶nh vá (Euphorbiaceae) cã 58 loµi, hä DÎ (Fagaceae) 28 loµi, hä Re (Lauraceae) 71 loµi, hä D©u t»m (Moraceae) 15 loµi, hä Tr«m 15 loµi, hä Vang (Caesalpiniaceae) 18 loµi, hä Na (Annonaceae) 13 loµi, hä §Ëu (Fabaceae) 25 loµi, hä C«m (Elaeocarpaceae) 18 loµi, hä Méc Lan (Mangnoliaceae) 12 loµi, hä Cµ phª (Rubiaceae) 19 loµi, hä Lan (Orchidaceae) 30 loµi, hä Lóa (Poaceae) 14 loµi. VÒ c©y gç, cã thÓ nãi Pï Huèng lµ n¬i ®ang b¶o tån c¸c loµi gç quý hiÕm, ®iÓn h×nh vµ cã gi¸ trÞ cña B¾c Trung bé, cña NghÖ An, Quú Ch©u mµ hiÖn
20 nay ®ang hiÕm dÇn nh-: gô, huûnh, p¬ mu, sa méc, sÕn mËt, t¸u mËt, chß chØ, t« h¹p, lim xanh, giæi, ®inh, s©ng…. HÖ th÷c vËt Pî Huçng chï yÕu l¯ khu hÖ b°n ®Þa v¯ ®Æc hõu “ B¾c ViÖt Nam – Nam Trung Hoa” chiÕm u thÕ sau ®â l¯ yÕu tç V©n Nam, Quý Ch©u. Khu hÖ còng cã yÕu tè Myanma MiÕn §iÖn [2]. B¶ng 1.2. Thèng kª c¸c hä, chi, loµi thùc vËt ë Pï Huèng (nguån [2]) Nhãm ph©n lo¹i Sè hä Sè chi Sè loµi Ngµnh D-¬ng Xû Polypodiophyta 10 12 14 Thùc vËt h¹t trÇn Pinophyta 5 5 9 Thùc vËt h¹t kÝn Mangnoliophyta 102 325 589 Chia ra: - Líp 2 l¸ mÇm 90 298 508 - Líp 1 l¸ mÇm 12 27 81 Tæng sè 117 342 612 VÒ mÆt tµi nguyªn thùc vËt, ®· thèng kª ®-îc nh- sau: C©y cho tinh bét: 12 loµi C©y cho dÇu bÐo: 15 loµi C©y cho qu¶ vµ h¹t ¨n ®-îc: 40 loµi C©y cho rau: 17 loµi C©y cho gia vÞ: 5 loµi C©y cho tinh dÇu: 9 loµi C©y lµm thuèc: 120 loµi C©y cho sîi: 220 loµi C©y cho vËt liÖu ®an l¸t: 6 loµi C©y cho chÊt nhuém: 6 loµi C©y cho tanin: 21 loµi Song m©y cã gi¸ trÞ nguyªn liÖu tèt: 4 loµi