Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển thủy sản ở các huyện ven biển của tỉnh Bến Tre

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đềtài nghiên cứu thực trạng phát triển ngành thủy sản ở các huyện ven biển tỉnh Bến Tre. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành này. Trên cơ sở đó, làm rõ định hướng phát triển thủy sản của Nhà nước nhằm đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển thủy sản trong giai đoạn tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển thủy sản ở các huyện ven biển của tỉnh Bến Tre

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Huỳnh Thị Thanh Thảo PHÁT TRIỂN THỦY SẢN Ở CÁC HUYỆN VEN BIỂN CỦA TỈNH BẾN TRE LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Huỳnh Thị Thanh Thảo PHÁT TRIỂN THỦY SẢN Ở CÁC HUYỆN VEN BIỂN CỦA TỈNH BẾN TRE Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 8310501 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ BÌNH Thành phố Hồ Chí Minh – 2019
LỜI CAM ĐOAN Đề tài nghiên cứu này do chính tác giả thực hiện. Tất cả nội dung trong đề tài chưa nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh và các cơ sở ngoài trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh. Tất cả những phần thông tin tham khảo đều được trích dẫn và ghi nguồn cụ thể trong danh mục tài liệu tham khảo. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 3 năm 2019. Tác giả luận văn
LỜI CẢM ƠN Được sự hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo trong khoa Địa lí và phòng Sau đại học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh cùng sự hỗ trợ của các bạn bè, đồng nghiệp và sự động viên của gia đình. Sau ba năm học tập và nghiên cứu đến nay tác giả đã hoàn thành luận văn Thạc sĩ của mình. Đặc biệt, để có được thành công này, tác giả luận văn xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Cô TS. Nguyễn Thị Bình – cô đã rất kiên nhẫn và tận tâm hướng dẫn, trong suốt quá trình nghiên cứu luận văn. Trong khi gặp nhiều khó khăn, cô đã động viên và hỗ trợ rất nhiều cho tác giả hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, thầy cô Phòng Sau Đại Học, thầy cô Khoa Địa lí Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình học tập, trang bị kiến thức để hoàn thành luận văn. Đồng thời, xin chân thành cảm ơn Ủy ban Nhân dân tỉnh Bến Tre, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bến Tre, trường THPT Nguyễn Đình Chiểu, trường THPT Võ Trường Toản tỉnh Bến Tre, các thầy cô cùng các bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả thực hiện công việc học tập và nghiên cứu của mình. Bên cạnh đó, tác giả luận văn cũng chân thành cảm ơn tới các Cơ quan, Ban ngành: Cục Thống kê tỉnh Bến Tre, UBND tỉnh Bến Tre, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Bến Tre, Phòng Nông nghiệp huyện Ba Tri… đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp các tư liệu, số liệu tham khảo quý báu, hữu ích để tác giả hoàn thành tốt luận văn. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình và những người thân đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tác giả hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn Huỳnh Thị Thanh Thảo
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục bảng Danh mục biểu đồ Danh mục các bản đồ MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN THỦY SẢN .......................................................................................... 9 1.1. Cơ sở lý luận..................................................................................................... 9 1.1.1. Các khái niệm............................................................................................. 9 1.1.2. Vai trò của ngành thủy sản....................................................................... 12 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển ngành thủy sản ......................... 15 1.1.4. Một số tiêu chí đánh giá ngành thủy sản.................................................. 20 1.1.5. Một số hình thức nuôi trồng thủy sản ...................................................... 21 1.2. Thực trạng phát triển ngành thủy sản của vùng Đồng bằng sông Cửu Long ....................................................................................................................... 22 1.2.1. Đánh giá chung ..................................................................................... 22 1.2.2. Ngành khai thác thủy sản. ..................................................................... 24 1.2.3. Ngành nuôi trồng thủy sản .................................................................... 24 1.2.4. Ngành chế biến chế biến và xuất khẩu thủy sản ................................... 27 1.2.5. Những vấn đề cần giải quyết trong phát triển thủy sản ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long ................................................................... 27 1.2.6. Định hướng phát triển bền vững ngành thủy sản ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............................................................................. 31 Tiểu kết Chương 1 .................................................................................................. 33 Chương 2. YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THỦY SẢN Ở CÁC HUYỆN VEN BIỂN TỈNH BẾN TRE ........ 35 2.1. Yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển ngành thủy sản ở các huyện ven biển tỉnh Bến Tre ................................................................................................... 35 2.1.1. Vị trí địa lí và lãnh thổ ............................................................................. 35
2.1.2. Yếu tố tự nhiên ......................................................................................... 36 2.1.3. Yếu tố kinh tế xã hội ................................................................................ 47 2.2. Thực trạng phát triển sản ở các huyện ven biển ven biển của tỉnh Bến Tre.......................................................................................................................... 53 2.2.1. Thực trạng phát triển thủy sản theo ngành ở các huyện ven biển ven biển của tỉnh Bến Tre .............................................................................. 53 2.2.2. Phân bố nuôi trồng thủy sản tại các huyện ven biển tỉnh Bến Tre. ................................................................................................... 64 2.2.3. Đánh giá chung ........................................................................................ 70 Tiểu kết Chương 2 .................................................................................................. 77 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NGÀNH THỦY SẢN Ở CÁC HUYỆN VEN BIỂN CỦA TỈNH BẾN TRE ĐẾN NĂM 2015 .... 79 3.1. Cơ sở xây dựng định hướng ........................................................................... 79 3.1.1. Căn cứ vào quy hoạch tổng thể phát triển thủy sản tỉnh Bên Tre đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 ............................................ 79 3.1.2. Căn cứ vào thực trạng phát triển thủy sản của các huyện ven biển tỉnh Bến Tre........................................................................................... 81 3.3. Định hướng phát triển ngành thủy sản đến năm 2025 ................................... 82 3.4. Giải pháp thực hiện ........................................................................................ 85 3.4.1. Các giải pháp trong phát triển nuôi trồng, khai thác thủy sản ................. 85 3.4.2. Một số giải pháp phát triển chế biến, tiêu thụ thủy sản nội địa ............... 90 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 95 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASC Aquaculture Stewardship Council Hội Đồng Quản Lý Nuôi Trồng Thuỷ Sản BAP Best Aquaculture Practices - Thực hành nuôi trồng thủy sản tốt nhất BĐKH Biến đổi khí hậu BTC Bán thâm canh COD Chemical Oxygen Demand - nhu cầu oxy hóa học DHA Docosa Hexaenoic Acid - acid béo thuộc nhóm omega-3. DO Lượng oxy hoà tan trong nước cần thiết cho sự hô hấp của các sinh vật nước ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long EU Liên Minh Châu Âu GIS Hệ thống thông tin địa lí GlobalGap lobal Good Agricultural Practice- Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu HTX Hợp tác xã KH&CN Khoa học và công nghệ MSC Chứng nhận chuỗi hành trình sản phẩm của Hội đồng quản lí biển, thuộc Vương Quốc Anh NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NBD Nước biển dâng NTTS Nuôi trồng thủy sản PTNT Phát triển nông thôn QCCT Quảng c anh cải tiến TS Thủy sản TC Thâm canh UBND Ủy ban nhân dân VN Việt Nam VSATTP Vệ sinh an toàn thực phẩm XK Xuất khẩu XKTS Xuất khẩu thủy sản
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Trữ lượng và khả năng khai thác cá ở vùng biển Việt Nam ................. 22 Bảng 1.2. Số lượng, tổng công suất tàu cá trên 90CV và sản lượng thủy sản khai thác của các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long năm 2017 .............. 24 Bảng 1.3. Diện tích, sản lượng thủy sản nuôi trồng của các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long và cả nước giai đoạn 2005 - 2017 ...................... 25 Bảng 2.1. Diện tích đất tự nhiên của tỉnh Bến Tre phân theo huyện năm 2017 (Đơn vị: ha) .................................................................................. 35 Bảng 2.2. Ước tính trữ lượng thủy sản nói chung và các nhóm loài chủ yếu ở vùng nước ven bờ tỉnh Bến Tre ............................................................ 42 Bảng 2.3. Biến động giá bán lẻ bình quân một số mặt hàng nông sản giai đoạn 2005 2017 ..................................................................................... 47 Bảng 2.4. Số lượng tàu thuyền có động cơ khai thác thủy sản và số tàu thuyền khai thác xa bờ .......................................................................... 49 Bảng 2.5. Sản lượng thủy sản Bến Tre giai đoạn 2005 – 2017 ............................. 54 Bảng 2.6. Sản lượng và năng suất thủy sản nuôi trồng của ba huyện ven biển qua các năm ........................................................................................... 57 Bảng 2.7. Giá trị sản xuất thủy sản của ba huyện ven biển tỉnh Bến Tre giai đoạn 2011-2016 ..................................................................................... 61 Bảng 2.8. Sản lượng thủy sản xuất khẩu phân theo nhóm hàng của tỉnh Bến Tre Giai đoạn 2015-2016 ...................................................................... 62 Bảng 2.9. Phân bố các loại thủy sản nuôi trồng chính ở ba huyện ven biển tỉnh Bến Tre........................................................................................... 65 Bảng 2.10. Biến động nhiệt độ và lượng mưa trung bình năm ở tỉnh Bến Tre giai đoạn 2005 – 2017 ........................................................................... 71 Bảng 2.11. Biến động diện tích rừng 3 huyện ven biểntỉnh Bến Tre ....................... 75
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Cơ cấu sản lượng thủy sản khai thác và nuôi trồng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2005 -2017 .............................. 23 Biểu đồ 2.1. Cơ cấu diện tích mặt nước nuôi tồng thủy sản các huyện tỉnh Bến Tre năm 2017 ............................................................................... 38 Biểu đồ 2.2. Nhiệt độ và lượng mưa tháng ở tỉnh Bến Tre năm 2017 .................... 40 Biểu đồ 2.3. Cơ cấu sản lượng thủy sản Bến Tre năm 2005-2007 .......................... 54 Biểu đồ 2.4. Biến động sản lượng thủy sản nuôi trồng ở huyện Bình Đại qua các năm ............................................................................................... 59 Biểu đồ 2.5. Biến động sản lượng thủy sản nuôi trồng ở huyện Ba Tri qua các năm ...................................................................................................... 60 Biểu đồ 2.6. Biến động sản lượng thủy sản nuôi trồng ở huyện Thạnh Phú qua các năm ............................................................................................... 61
DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ Bản đồ hành chính tỉnh Bến Tre ............................................................................... 34
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tỉnh Bến Tre là một trong 7 tỉnh thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long có lợi thế giáp biển cùng mạng lưới sông ngòi dày đặc, có điều kiện vô cùng thuận lợi để phát triển ngành thủy sản. Ngày nay, ngành thủy sản chiếm vị trí khá quan trọng trong cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp, trong nền kinh tế và nhất là nó mang lại nguồn ngoại tệ lớn giúp tỉnh tái đầu tư phát triển kinh tế. Tuy nhiên, trong khoảng thời gian gần đây, những vấn đề liên quan đến biến đổi khí hậu, tại Bến Tre, nhất là các huyện giáp biển, gặp nhiều khó khăn trong phát triển nông nghiệp, nhất là ngành nuôi trồng, khai thác và chế biến thủy sản bị ảnh hưởng khá lớn. Về cơ bản, các huyện giáp biển ở Bến Tre có thế mạnh lớn trong nông nghiệp ở lĩnh vực khai thác và đánh bắt thủy sản, cần được đầu tư có hiệu quả hơn nữa. Bởi lẽ, diện tích mặt nước có giới hạn, vấn đề chặt phá rừng ngập mặn để nuôi tôm đã ảnh hưởng rất lớn đến hệ sinh thái ven biển, về lâu dài, nó còn gây ra hàng loạt những hệ lụy khác như: ô nhiễm vùng ven biển, mất cân bằng sinh thái, sạc lở bờ biển, suy giảm đa dạng sinh học….Vấn đề cần đặt ra ở đây là vùng ven biển cần phải khai thác và nuôi trồng thủy sản như thế nào để mạng lại hiệu quả kinh tế cao, đảm bảo chất lượng cuộc sống dân cư nhưng vẫn bảo vệ được môi trường và phát triển bền vững. Trước tình hình đó, người viết xin chọn đề tài “Phát triển thủy sản ở các huyện ven biển của tỉnh Bến Tre”. 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài 2.1. Các nghiên cứu ở Việt Nam - Viện nghiên cứu thủy sản I từ khi thành lập vào năm 1963 đến nay đã có những bước phát triển và mở rộng các lĩnh vực nghiên cứu ngành thủy sản ở Việt Nam. Đó là điều tra môi trường, nguồn lợi thuỷ sản nội địa và ven biển, các đối tượng thuỷ sản có giá trị kinh tế nhằm xác định tiềm năng và khả năng phát triển nuôi trồng thuỷ sản của các vùng nước; xây dựng phương hướng phát triển thuỷ sản nội địa và ven biển theo vùng lãnh thổ về khai thác, nuôi trồng thuỷ sản kết hợp với bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản phù hợp với quy hoạch, kế hoạch chung của ngành;
2 Đánh giá tác động của việc sử dụng tài nguyên nước lên nguồn lợi thuỷ sản; tổ chức mạng lưới quan trắc, cảnh báo và dự báo môi trường phòng ngừa dịch bệnh thuỷ sản trong khu vực phục vụ trong công tác quản lý, chỉ đạo sản xuất của Bộ và địa phương; Nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ trong và ngoài nước, phục vụ cho nuôi trồng, khai thác, bảo quản, bảo vệ nguồn lợi, chế biến thuỷ sản nội địa và ven biển phù hợp với yêu cầu địa phương và xuất khẩu. Ngoài ra, viện còn nghiên cứu ở các lĩnh vực khác có liên quan như: tuyển chọn, lai tạo giống, kỹ thuật bảo quản sau thu hoạch, cải tiến công cụ khai thác thuỷ sản phù hợp với từng đối tượng và điều kiện tự nhiên,…. - Ở góc độ địa lí, ngành nuôi trồng và đánh bắt thủy sản (ngành thủy sản) là một phân ngành thuộc sản xuất nông nghiệp theo nghĩa rộng (khu vực I trong cơ cấu kinh tế ngành). Khi nghiên cứu về ngành thủy sản, khoa học địa lí nghiên cứu các nhân tố tác động đến ngành, sự phát triển theo thời gian và tổ chức lãnh thổ theo không gian sao cho phù hợp với điều kiện thực tế của vùng. Như vậy, cần có sự đánh giá một cách tổng hợp về các nhân tố, tác động và diễn biến của những tác động đó trong tương lai, định hướng quy hoạch phù hợp cùng giải pháp giải quyết các khó khăn nhằm hướng đến sự phát triển bền vững. Như vậy, trong tất cả các báo cáo tổng kết, định hướng quy hoạch của Đảng và Nhà nước hàng năm và theo giai đoạn đều có đề cập đến tình hình phát triển ngành một cách tổng hợp, bao gồm số liệu thống kê, phân tích nguyên nhân và định hướng sắp tới. Nhiều đề tài nghiên cứu ngành thủy sản ở Việt Nam liên quan nhiều đến chuỗi giá trị kinh tế, kỹ thuật canh tác. Trong những năm gần đây, dưới tác động mạnh mẽ của biến đổi khí hậu đến mọi mặt trong đời sống xã hội Việt Nam, trong đó có ngành thủy sản, Viện khoa học khí tượng thủy văn và môi trường đã có những đánh giá về những ảnh hưởng tiêu cực về biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp của từng vùng trong đó có ngành thủy sản. Ngoài ra trên các bài báo kinh tế, khoa học công nghệ, diễn dàn cũng có nhiều bài viết đề cập đến kết quả nghiên cứu và đánh giá của tác giả về ngành thủy sản. Cụ thể là, tại diễn đàn khoa học thủy sản VN: Tiềm năng phát triển & hội nhập nằm
3 trong chương trình Festival thủy sản VN 2010 tại Thành phố Cần Thơ, GS.TS. Nguyễn Thanh Tuyền đã có đề tài “ Thủy sản Việt Nam – Tiềm năng phát triển và hội nhập”. Bài viết đã đánh giá được tổng quát tiềm năng thủy sản Việ Nam và vai trò của ngành này trong cơ cấu nền kinh tế; đánh giá thế mạnh theo vùng. Bên cạnh đó, GS.TS.Nguyễn Thanh Tuyền cũng đã nêu các nội dung cơ bản liên quan đến giải quyết đầu ra cho ngành trong thời kì hội nhập kinh tế quốc tế. 2.2. Các nghiên cứu về ngành thủy sản ở tỉnh Bến Tre Gần đây nhất là đề tài “ Thủy sản bến tre – hiện trạng và định hướng phát triển” của thạc sĩ Võ Thị Thanh Bình. Tác giả đã phân tích thực trạng phát triển giai đoạn 2000 – 2010 và định hướng đến năm 2020. Ngoài ra, còn có đề tài khác của thạc sĩ Lê Xinh Nhân năm 2010 là “Tiềm năng và định hướng phát triển bền vững thủy sản Bến Tre”. Đề tài nghiên cứu và thống kê số liệu giai đoạn 2000-2009. Cũng trong giai đoạn này, Bà Trần Thị Thu Nga, PGĐ Sở Nông nghiệp và PTNT Bến Tre đã trình bày một số nội dung có liên quan đến quy hoạch diện tích nuôi trồng thủy sản Bến Tre trong đề tài “Tổ chức tốt mô hình đồng quản lý khai thác phát triển bền vững nguồn tài nguyên ven biển của Bến Tre”. Vấn đề quản lí hiệu quả sử dụng tài nguyên và nhất là khai thác tài nguyên biển rất cần thiết vì mục tiêu phát triển bền vững. Ngày 26.11.2010, Phân viện Quy hoạch Thủy sản phía Nam phối hợp với Sở KH&CN Bến Tre đã tổ chức Hội thảo báo cáo kết quả đề tài “Nghiên cứu xây dựng mô hình bảo vệ và phát triển nguồn lợi nghêu, sò huyết ở vùng cửa sông ven biển Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh”. các báo cáo đã đề cập đến những kết quả nghiên cứu đạt được từ tháng 11.2008 đến 11.2010 về những nội dung cơ bản như: Nghiên cứu đặc điểm địa lý, môi trường sinh thái của các vùng phân bố tự nhiên của nguồn lợi (nghêu, sò huyết) và sự biến động của các đặc điểm này đến sự biến động của nghêu và sò huyết trong vùng; nghiên cứu đánh giá thực trạng nuôi trồng, khai thác nguồn lợi nghêu, sò huyết, hiện trạng kinh tế - xã hội, chủ trương, chính sách, thể chế hiện hành của địa phương và tác động của chúng đến sự phát triển nguồn lợi; nghiên cứu xây dựng mô hình thực nghiệm khu bảo vệ nguồn lợi nghêu tại Bến Tre, Tiền Giang và Trà Vinh.
4 - Một số nghiên cứu về ba huyện ven biển Bến Tre như: Báo cáo “Đánh giá tổng hợp tính tổn thương và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu của ba huyện ven biển tỉnh Bến Tre”, là sản phẩm hợp tác giữa Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre, Viện nghiên cứu biến đổi khí hậu tỉnh Bến Tre và Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên - WWF tại Vịệt Nam. “Đánh giá biến động sử dụng đất sử dụng ảnh viễn thám đa thời gian spot 5 khu vực dự án hai tỉnh Bến Tre và Trà Vinh” của Viện nghiên cứu vũ trụ. Trên cơ sở từ ảnh viễn thám kết hợp GIS, báo cáo đánh giá thực trạng sử dụng đất, trong đó có đất nuôi trồng thủy sản ở các huyện ven biển tỉnh Bến Tre là Ba Tri, Bình Đại, Thạnh Phú và 2 huyện ven biển khác của tỉnh Trà Vinh là Cầu Ngang và Duyên Hải. Nhìn chung, dưới gốc độ của Địa lí học, chưa có nghiên cứu về ngành thủy sản một cách riêng biệt cho ba huyện ven biển mà chỉ nghiên cứu về ba huyện ở các khía cạnh nhỏ có liên quan đến ngành hoặc nghiên cứu về ngành thủy sản của toàn tỉnh Bến Tre, trong đó có phân cấp theo từng huyện. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu Đề tài nghiên cứu thực trạng phát triển ngành thủy sản ở các huyện ven biển tỉnh Bến Tre. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành này. Trên cơ sở đó, làm rõ định hướng phát triển thủy sản của Nhà nước nhằm đề xuất một số giải pháp nhằm phát trxuaatsthuyr sản trong giai đoạn tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan lí luận và thực tiễn phát triển ngành thủy sản và vận dụng vào địa bàn nghiên cứu. - Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển ngành thủy sản tại các huyện ven biển của tỉnh Bến Tre. - Phân tích thực trạng phát triển thủy sản theo cơ cấu ngành và theo lãnh thổ ở các huyện giáp biển của tỉnh Bến Tre. - Xây dựng một số định hướng phát triển thủy sản ở các huyện ven tỉnh Bến Tre đến năm 2025.
5 4. Giới hạn nghiên cứu 4.1. Về đối tượng nghiên cứu: - Các yếu tố tự nhiên và các yếu tố đến ngành thủy sản ở ba huyện ven biển tỉnh Bến Tre. - Thực trạng phát triển ngành khai thác, nuôi trồng thủy sản, (ngành chế biến thủy sản không phân tích sâu). - Đề tài không phân tích sâu vào ngành công nghiệp chế biến thủy sản và tình hình phát triển ngành theo thành phần kinh tế. 4.2. Về thời gian Đề tài nghiên cứu tình hình phát triển ngành giai đoạn 2005-2017. Về giá trị sản xuất thủy sản và cơ cấu sản lượng thủy sản nuôi trồng chỉ phân tích từ năm 2005 đến năm 2016 Định hướng giải pháp phát triển của ngành đến năm 2025. 4.3. Về không gian - Tình hình phát triển thủy sản ở các huyện ven biển của Bến Tre gồm: Ba Tri, Bình Đại và Thạnh Phú, đối chiếu so sánh với toàn tỉnh. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm hệ thống - Nghiên cứu ngành thủy sản đặt trong mối liên hệ với các nhóm ngành khác thuộc khu vực Nông – lâm – ngư nghiệp, ngành công nghiệp chế biến; lĩnh vực dịch vụ. - Trong phạm vi lãnh thổ, nghiên cứu về ngành thủy sản tại các huyện ven biển tỉnh Bến Tre cần có sự so sánh với các huyện thuộc tỉnh và so với các tỉnh ven biển khác thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 5.1.2. Quan điểm tổng hợp – lãnh thổ Việc phát triển ngành thủy sản chịu tác động tổng hợp của hàng loạt nhân tố tự nhiên và nhân tố kinh tế xã hội. Hoạt động nuôi trồng và đánh bắt thủy sản trên một đơn vị lãnh thổ nhất định có thể coi như hoạt động sản xuất vật chất, được phân bố trên một lãnh thổ
6 xác định. Như vậy, vận dụng quan điểm tổng hợp - lãnh thổ trong nghiên cứu phát triển thủy sản nhằm đánh giá tác động của các điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và sự phân hoá của ngành này theo các đơn vị lãnh thổ khác nhau và từ đó xác định thế mạnh của từng khu vực sản xuất để có quy hoạch tổ chức không gian một cách hợp lí, hiệu quả. 5.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Trong quá trình thống kê và tổng hợp số liệu cần xem xét tình hình sản xuất trong các giai đoạn trước đó và dư báo tương lai, có những giải pháp hiểu quả giải quyết các vấn đề ở hiện tại, hướng tới. 5.1.4. Quan điểm sinh thái và phát triển bền vững Hệ thống canh tác thủy sản thực tế là một khu vực tồn tại hoạt động của các kiểu hệ sinh thái có cấu trúc đặc trưng khác nhau. Quan điểm này cho phép đánh giá sự ảnh hưởng của hoạt động nuôi trồng thủy hải sản đến môi trường, đến các vấn đề liên quan đến cân bằng sinh thái. Quan điểm phát triển bền vững được thể hiện ở chỗ đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến ngành thủy sản, đặc biệt là yếu tố thị trường và các vấn đề về biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, các giải pháp được đề xuất cho phát triển ngành này luôn gắn với quan điểm phất triển bền vững. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu - Xác định các đối tượng, nội dung và dạng thông tin cần thu thập gắn với đề tài. Đó là các tài liệu liên quan đến cơ sở lí luận về phát triển ngành thủy sản; về điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của các huyện ven biển ở Bến Tre; về hiện trạng sản xuất và quy hoạch phát triển ngành ... Các dạng tài liệu bao gồm tài liệu viết, bản đồ, tranh ảnh... - Tiến hành thu thập tài liệu theo kế hoạch và danh mục đã lập. + Các tài liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan phát hành, nhà xuất bản, Thư viện TP và trên mạng internet... Cụ thể là các tài liệu của Tổng cục thống kê; Cục Thống kê, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN & PTNT), Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Công thương, Sở Tài nguyên Môi trường, UBND tỉnh Bến
7 Tre; Báo cáo, thống kê kinh tế xã hội và sản xuất thủy sản hàng năm của các huyện; các công trình, báo cáo liên quan đến ngành thủy sản từ các tạp chí chuyên ngành trong và ngoài nước, các viện nghiên cứu, bộ, ban ngành... + Các tài liệu sơ cấp được thu thập thông qua quan sát, ghi chép và chụp ảnh ngoài thực địa và qua phỏng vấn, điều tra các nông hộ của tác giả . - Xử lí tài liệu đã thu thập được. 5.2.2. Phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp Sau khi thu thập và xử lí tài liệu liên quan đến đề tài, tác giả sử dụng hàng loạt phương pháp như phân tích, so sánh (theo thời gian - không gian, theo các đối tượng cùng loại), tổng hợp để rút ra được những đánh giá về điều kiện và thực trạng phát triển ngành thủy sản tại các huyện ven biển tỉnh Bến Tre. 5.2.4. Phương pháp chuyên gia Trong quá trình nghiên cứu, người viết trực tiếp trao đổi và tham khảo ý kiến của các nhà khoa học có kinh nghiệm về các vấn đề liên quan tới đề tài, đặc biệt là các chuyên gia thuộc Sở NN & PTNT tỉnh Bến Tre, các nhà quản lí các cấp - những người đã và đang trực tiếp thực hiện nhiều đề tài, dự án về phát triển nông nghiệp, nông thôn tỉnh Bến Tre để tiếp thu thêm phương pháp nghiên cứu, kế thừa nguồn tài liệu và học hỏi những kinh nghiệm thực tiễn. Nhờ đó, giải quyết được những khó khăn, vướng mắc để thực hiện các nhiệm vụ đặt ra. 5.2.5. Phương pháp bản đồ Là phương pháp đặc trưng của khoa học địa lí. Sử dụng các bản đồ chuyên đề đưa ra được các phân tích cụ thể, thể hiện kết quả nghiên cứu. Cụ thể: - Bản đồ hành chính các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long -Bản đồ hành chính tỉnh Bến Tre - Bản đồ hiện trạng nuôi trồng thủy sản ở huyện Bình Đại năm 2010. - Bản đồ hiện trạng nuôi trồng thủy sản ở huyện Ba Tri năm 2010. - Bản đồ hiện trạng nuôi trồng thủy sản ở Thạnh Phú năm 2010. - Bản đồ nguy cơ ngập ứng với mực nước biển dâng 75cm vào năm 2100 tỉnh Bến Tre
8 6. Những đóng góp chủ yếu của luận văn - Đề tài góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn trong phát triển ngành thủy sản có vận dụng vào địa phương. - Bổ sung phần tổng kết thực trạng phát triển ngành trong giai đoạn hiện nay cùng những chuyển biến có khác so với giai đoạn trước. - Đề xuất được một số giải pháp nhằm phát triển ngành thủy sản một cách bền vững trong tương lai. 7. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, thì nội dung của đề tài gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển ngành thủy sản Chương 2: Các yếu tố ảnh hưởng và thực trạng phát triển ngành thủy sản ở các huyện ven biển tỉnh Bến Tre Chương 3: Định hướng phát triển ngành thủy sản ở các huyện ven biển tỉnh Bến Tre đến năm 2025
9 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN THỦY SẢN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Các khái niệm 1.1.1.1. Thủy sản Thủy sản là những loại sản phẩm có nguồn gốc từ thực vật hay động vật sinh trưởng và phát triển trong môi trường nước, được dùng làm thực phẩm cho con người, nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến, sản xuất dược liệu… “Hệ thống thủy sản (aquacultural production system) là một dạng nông trại canh tác trong môi trường nước để nuôi trồng các loại giáp xác, động vật thân mềm, thủy sinh để nhằm thỏa mãn mục tiêu tăng thu nhập, sinh hoạt và tiêu dùng cho nông dân” (Đặng Văn Phan, 2017). 1.1.1.2. Ngành thủy sản Ngành thủy sản hiểu theo nghĩa rộng bao gồm các hoạt động nuôi trồng, khai thác thủy sản, chế biến thủy sản và các ngành dịch vụ phục vụ bổ trợ khác. Nuôi trồng thủy sản là sự tác động đến quá trình sinh trưởng và phát triển của các loại động vật, thực vật dưới nước trong một môi trường có kiểm soát, nhằm tạo nguồn sản phẩm đáp ứng nhu cầu của con người về thực phẩm, sản xuất hàng hóa, nguyên liệu chế biến. Khai thác thủy sản (đánh bắt thủy sản) là những hoạt động của con người (ngư dân) thông qua các ngư cụ, ngư thuyền và ngư pháp nhằm khai thác nguồn lợi thủy sản có trong tự nhiên, nhằm tạo nguồn sản phẩm đáp ứng nhu cầu của con người về thực phẩm, sản xuất hàng hóa, nguyên liệu chế biến. Công nghiệp chế biến thủy sản là hoạt động tiếp theo của ngành khai thác, nuôi trồng nhằm bảo tồn, giữ gìn chất, nâng cao giá trị nông sản, đáp ứng nhu cầu thị trường, tăng lợi nhuận. 1.1.1.3. Phát triển bền vững * Khái niệm phát triển bền vững Năm 1992, Hội nghị thượng đỉnh về Môi trường và Phát triển của Liên hợp quốc được tổ chức ở Ri-ô đơ Gia-nê-rô đề ra Chương trình nghị sự toàn cầu cho thế kỷ XXI, theo đó, phát triển bền vững được xác định là: “Một sự phát triển thỏa mãn
10 những nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm hại đến khả năng đáp ứng những nhu cầu của thế hệ tương lai”. Ở Việt Nam, trong mục 4, Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường, phát triển bền vững được định nghĩa: “Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng được nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu đó của các thế hệ tương lai trên cơ sở kết hợp chặt chẽ, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo đảm tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường”. Theo đó, phát triển bền vững ngành thủy sản là hoạt động khai thác nuôi trồng các loài sinh vật dưới nước sau cho vừa đảm bảo tăng trưởng kinh tế lâu dài, ổn định, nâng cao chất lượng cuộc sống của người lao động vừa góp phần bảo vệ môi trường, cân bằng hệ sinh thái môi trường, nhất là môi trường nước và hệ sinh thái rừng ngập mặn. * Những vấn đề cần giải quyết để phát triển bền vững thủy sản: - Vấn đề thích ứng với biến đổi khí hậu Việt Nam được đánh giá là một trong 27 quốc gia dễ tổn thương do biến đổi khí hậu. Tổ chức Nông lương thế giới (FAO) đã công bố đánh giá tác động của biến đổi khí hậu sẽ làm đại dương ấm dần lên và bị a-xít hóa, điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến đánh bắt thủy sản xa bờ. Các hoạt động nuôi thủy sản ven bờ cũng chịu ảnh hưởng nặng nề của nước biển dâng, lũ lụt. Những năm gần đây, người nuôi thủy sản ở châu Á thường bị tổn thất nặng nề do ao nuôi, lồng bè nuôi đến kỳ thu hoạch gặp phải mưa lũ lớn. Theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới, tác động của nhiệt độ tăng làm dịch bệnh phát sinh gây thiệt hại lớn đối với thu nhập của người nuôi cá tra. Cụ thể, với tốc độ biến đổi khí hậu hiện nay, nghề nuôi cá tra ở Đồng bằng sông Cửu Long có thể thiệt hại 200 triệu đồng/ha vào năm 2020 và thiệt hại gấp 3 lần vào năm 2050. Hiện tượng mưa lớn nhiều đợt, nhiệt độ cao, độ mặn gia tăng đã thay đổi cấu trúc hệ sinh thái thủy sinh, làm ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của tôm nuôi ven biển. Thậm chí, dịch bệnh ngày càng xảy ra nhiều trên các giống thủy sản nuôi trồng nói chung, các loại tôm nuôi nói riêng, làm cho người nuôi giảm lợi nhuận, thậm chí thua lỗ nếu không được xử lý kịp thời.