Luận văn Thạc sĩ Du lịch: Nghiên cứu phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

69
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đã khái quát một số vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến nội dung đề tài như di sản văn hóa, di tích lịch sử văn hóa, phát triển du lịch di sản, điểm du lịch di sản để làm công cụ cho nghiên cứu vấn đề khai thác di sản văn hóa vào hoạt động phát triển du lịch. Luận văn đã nghiên cứu thực trạng hoạt động du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh từ khi được công nhận là di tích lịch sử, văn hóa quốc gia cho đến nay, qua đó đưa ra một số đánh giá về những thành tựu đạt được cùng những hạn chế của hoạt động du lịch tại đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Du lịch: Nghiên cứu phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ĐÀO TRẦN LÂM NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI THÀNH CỔ VÀ VĂN MIẾU DIÊN KHÁNH, TỈNH KHÁNH HÒA LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH HỌC Hà Nội - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ĐÀO TRẦN LÂM NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI THÀNH CỔ VÀ VĂN MIẾU DIÊN KHÁNH, TỈNH KHÁNH HÒA Chuyên ngành: Du lịch Mã số: 8810101 LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Phạm Hùng Hà Nội - 2020
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu.........................................................................................3 5. Bố cục luận văn .......................................................................................................4 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở KHU VỰC DI SẢN VĂN HOÁ .......5 1.1. Tổng quan các tài liệu nghiên cứu ....................................................................5 1.2. Cơ sở lý luận phát triển du lịch ở một điểm tham quan .................................10 1.2.1. Một số khái niệm ......................................................................................10 1.2.2. Phát triển du lịch.......................................................................................11 1.2.3. Các điều kiện phát triển du lịch ................................................................11 1.3. Sự hấp dẫn của điểm tham quan .....................................................................13 1.4. Vai trò của di sản văn hóa trong hoạt động phát triển du lịch ........................14 1.4.1. Di sản văn hóa trong hoạt động phát triển du lịch ...................................14 1.4.2. Sự hấp dẫn của di sản văn hóa ở Việt Nam..............................................18 1.5. Những vấn đề đặt ra trong việc khai thác di sản văn hóa phục vụ phát triển du lịch .........................................................................................................................19 1.6. Những bài học kinh nghiệm trong việc khai thác di sản văn hóa phục vụ phát triển du lịch ............................................................................................................19 1.6.1. Những bài học trong nƣớc ........................................................................19 1.6.2. Những bài học ở ngoài nƣớc ....................................................................24 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................................................................28
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI THÀNH CỔ VÀ VĂN MIẾU DIÊN KHÁNH, TỈNH KHÁNH HÕA ..........................................................29 2.1. Khái quát về Thành cổ Diên Khánh và Văn miếu Diên Khánh .....................29 2.1.1. Thành cổ Diên Khánh...............................................................................29 2.1.1.1. Vị trí địa lý, cảnh quan và môi trƣờng ..............................................29 2.1.1.2. Lịch sử hình thành.............................................................................30 2.1.1.3. Các giá trị của Thành cổ Diên Khánh đối với việc thu hút khách du lịch ..................................................................................................................32 2.1.2. Văn miếu Diên Khánh ..............................................................................35 2.1.2.1. Vị trí Văn miếu Diên Khánh .............................................................35 2.1.2.2. Lịch sử hình thành.............................................................................35 2.1.2.3. Các giá trị của Văn miếu Diên Khánh đối với việc thu hút khách du lịch ..................................................................................................................36 2.2. Điều kiện phát triển du lịch tại Thành cổ Diên Khánh và Văn miếu Diên Khánh .....................................................................................................................42 2.2.1. Về yếu tố cung du lịch ..............................................................................42 2.2.2. Về yếu tố cầu du lịch ................................................................................43 2.3. Sản phẩm du lịch tại Thành cổ Diên Khánh và Văn miếu Diên Khánh ........44 2.3.1. Du lịch tham quan di tích, danh thắng .....................................................44 2.3.1.1. Các điểm tham quan chính ................................................................44 2.3.1.2. Các điểm tham quan phụ cận ............................................................45 2.3.2. Du lịch ẩm thực xứ Trầm hương tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh ............................................................................................................................47 2.3.2.1. Bánh ƣớt Diên Khánh .......................................................................47 2.3.2.2. Nai khô Diên Khánh .........................................................................48 2.3.2.3. Nem chả chợ Thành ..........................................................................48 2.3.3. Du lịch lễ hội ............................................................................................49 2.3.3.1. Lễ hội Văn Miếu Diên Khánh ...........................................................49 2.3.3.2. Lễ hội Am Chúa ................................................................................50 2.3.4. Du lịch làng nghề truyền thống ................................................................50
2.3.4.1. Nghề đúc đồng ..................................................................................50 2.3.4.2. Nghề chằm nón .................................................................................51 2.3.5. Du lịch sinh thái nghỉ dưỡng ở khu vực phụ cận Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh.........................................................................................................51 2.3.5.1. Du lịch sinh thái Memento ................................................................52 2.3.5.1. Du lịch sinh thái Nhân Tâm ..............................................................52 2.4. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch tại thành cổ và Văn miếu Diên Khánh ...............................................................................................................................53 2.4.1. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ lưu trú và ăn uống.................................53 2.4.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ vui chơi, giải trí ....................................54 2.4.3. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ vận chuyển du lịch ................................54 2.4.4. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ dịch vụ bổ sung .....................................56 2.5. Nhân lực du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh...............................57 2.6. Công tác quản lý du lịch tại thành cổ và Văn miếu Diên Khánh ...................58 2.6.1. Về công tác tổ chức quản lý .....................................................................58 2.6.2. Quy hoạch phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh .....60 2.8. Đánh giá chung về hoạt động du lịch tại thành cổ Diên Khánh và Văn miếu Diên Khánh ............................................................................................................62 2.8.1. Về thị trường khách đến với Thành cổ và Văn Miếu Diên Khánh ...........62 2.8.2. Về thông tin đánh giá của du khách và các thành phần xã hội khác .......67 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2............................................................................................72 Chƣơng 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI THÀNH CỔ VÀ VĂN MIẾU DIÊN KHÁNH, TỈNH KHÁNH HÕA ....................73 3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp.................................................................................73 3.1.1. Căn cứ pháp lý ..........................................................................................73 3.1.1.1. Các chính sách phát triển du lịch của Đảng và Nhà nƣớc ................73 3.1.1.2. Định hƣớng phát triển du lịch tại Khánh Hòa và địa phƣơng ...........74 3.1.2. Căn cứ thực tiễn........................................................................................78 3.2. Các giải pháp cụ thể góp phần phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh ............................................................................................................79
3.2.1. Giải pháp phát triển thị trường, khách du lịch ........................................79 3.2.2. Giải pháp phát triển sản phẩm du lịch .....................................................80 3.2.3. Giải pháp xúc tiến, đầu tư du lịch ............................................................82 3.2.4. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực .......................................................83 3.2.5. Giải pháp quản lý, quy hoạch du lịch ......................................................84 3.2.6. Giải pháp bảo vệ di sản văn hóa trong du lịch ........................................86 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3............................................................................................88 KẾT LUẬN ...............................................................................................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................92 PHỤ LỤC ..................................................................................................................96 Phụ lục 1. Bảng câu hỏi dành cho nhà quản lý và chuyên gia du lịch ..................96 Phụ lục 2. Bảng câu hỏi dành cho khách du lịch nội địa .......................................98 Phụ lục 3. Bảng câu hỏi dành cho khách du lịch quốc tế ....................................100 Phụ lục 4. Bảng câu hỏi dành cho hƣớng dẫn viên đã dẫn khách đến Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh .........................................................................................102 Phụ lục 5: Một số hình ảnh trong quá trình điền dã, tập hợp tƣ liệu nghiên cứu 104 Phụ lục 6: Các bia di tích trên địa bàn Thị trấn Diên Khánh ...............................109
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT HĐND = Hội đồng Nhân dân ICOMOS = International Council on Monuments and Sites (Hội đồng Di tích và Di chỉ quốc tế) UBND = Ủy ban Nhân dân UNESCO = United Nations Educational Scientific and Cultural Organization (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc)
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.8.1.1. Bảng thống kê số lƣợng du khách tham quan Thành cồ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa (giai đoạn 2015 – 2019) ............................................63 Bảng 2.8.1.2. Bảng số liệu thành phần quốc tịch du khách tham quan Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa ...................................................................64 Bảng 2.8.1.3. Bảng số liệu thành phần nghề nghiệp du khách tham quan tại Thành cổ và Văn Miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa .........................................................65 Bảng 2.8.1.4. Bảng số liệu độ tuổi du khách tham quan tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa ....................................................................................66 Bảng 2.8.1.5. Bảng số liệu giới tính của khách tham quan tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa ....................................................................................66 Bảng 2.8.2.1. Bảng số liệu mức độ đánh giá về kiến trúc chung đối với Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa ...................................................................67 Bảng 2.8.2.2. Bảng số liệu khảo sát ý kiến về quy hoạch Thành cổ Diên Khánh phục vụ du lịch ...................................................................................................................68 Bảng 2.8.2.3. Bảng khảo sát ý kiến về thời gian tổ chức các hoạt động tại Thành cổ Diên Khánh phục vụ du lịch......................................................................................68 Bảng 2.8.2.4. Bảng số liệu khảo sát ấn tƣợng của du khách đối với Văn miếu Diên Khánh ........................................................................................................................69 Bảng 2.8.2. 5. Bảng số liệu khảo sát ý kiến về hoạt động quảng bá nhằm thu hút khách du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa...................71
DANH MỤC CÁC HÌNH Ảnh 5.1.1. Sơ đồ Thành cổ Diên Khánh xƣa (Nguồn: Trung tâm bảo tồn di tích tỉnh Khánh Hoà) .............................................................................................................104 Ảnh 5.1.2. Bản đồ Huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa (Nguồn: Internet) ..........104 Ảnh 5.1.3. Bản đồ du lịch văn hóa Khánh Hòa (Nguồn: Internet) .........................105 Ảnh 5.1.4. Bản đồ hành chính tỉnh Khánh Hòa (Nguồn: Inetrnet) .........................105 Ảnh 5.1.5. Bia di tích quốc gia thành cổ Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) ................105 Ảnh 5.1.6. Bia Văn Miếu Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) .......................................105 Ảnh 5.1.7. Cửa Tây Thành cổ Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) ...............................106 Ảnh 5.1.8. Cửa Đông Thành cổ Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) .............................106 Ảnh 5.1.9. Cửa Nam Thành cổ Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) ..............................106 Ảnh 5.1.10. Cửa Bắc Thành cổ Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) ..............................106 Ảnh 5.1.11. Một góc tƣờng Thành cổ Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) ....................106 Ảnh 5.1.12. Một góc tƣờng Thành cổ Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) ....................106 Ảnh 5.1.13. Một góc khuôn viên Văn miếu Diên Khánh đã đƣợc trùng tu (Nguồn: Tác giả) ....................................................................................................................107 Ảnh 5.1.14. Đạo dụ, sắc phong thời nhà Nguyễn bên trong Văn miếu Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) .....................................................................................................107 Ảnh 5.1.15. Đạo dụ, sắc phong thời nhà Nguyễn bên trong Văn miếu Diên Khánh (Nguồn: tác giả).......................................................................................................107 Ảnh 5.1.16. Thủ bút của Vua Gia Long trên cây đòn dông mái bên trong Văn miếu Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) .................................................................................108 Ảnh 5.1.17. Chính điện thờ Khổng Tử bên trong Văn miếu Diên Khánh (Nguồn: Tác giả) ....................................................................................................................108
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đã từ lâu, văn hoá đã trở thành một trong những chất liệu quan trọng trong việc xây dựng các mô hình sản phẩm du lịch đặc trƣng hoặc là yếu tố thu hút sự quan tâm và tìm hiểu của khách du lịch trong và ngoài nƣớc. Có nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ khác nhau dựa trên những điều kiện hiện có về di sản văn hoá (vật thể và phi vật thể), để tạo thành sản phẩm du lịch văn hoá vừa nhằm khai thác hiệu quả các giá trị về văn hoá, lịch sử, thẩm mỹ vừa thúc đẩy phát triển du lịch. Vì vậy, các di tích lịch sử văn hoá không chỉ là những chứng nhân của lịch sử, của những thời kỳ thịnh suy đã qua mà bản thân nó là những thông điệp của thời gian, có khả năng tự “nuôi sống” và tự “bảo tồn” nếu biết khai thác một cách hợp lý, bền vững nhằm mục đích phục vụ du lịch. Những năm gần đây, Việt Nam có những cố gắng trong việc khai thác các giá trị di sản văn hoá, trong đó có các di tích lịch sử văn hóa để phục vụ phát triển du lịch. Điều đó vừa giúp thúc đẩy phát triển kinh tế, vừa góp phần quảng bá các giá trị, bản sắc văn hoá Việt Nam đến với bạn bè quốc tế thông qua hoạt động du lịch. Tuy vậy, vấn đề khai thác hợp lý và hiệu quả các giá trị của di tích lịch sử văn hoá trong du lịch còn có nhiều vƣớng mắc vì nhiều lý do khác nhau làm cho việc phát triển du lịch vẫn còn ở chừng mực nào đó, chƣa tƣơng xứng với tiềm năng và bề dày lịch sử, văn hoá phong phú, đa dạng của đất nƣớc hiện có. Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh là hai trong số rất nhiều di tích lịch sử, kiến trúc lịch sử văn hoá nổi tiếng của tỉnh Khánh Hoà nói riêng và của đất nƣớc Việt Nam nói chung đã và đang đƣợc sử dụng khai thác vào hoạt động du lịch. Thành cổ Diên Khánh - một quần thể kiến trúc quân sự đƣợc hình thành trong lịch sử giao tranh của vƣơng triều Tây Sơn – Nguyễn Ánh cho đến nay đã 225 năm, với nhiều giá trị về lịch sử, khảo cổ và kiến trúc mỹ thuật...Và Văn miếu Diên Khánh, một địa chỉ văn hoá lâu đời của con ngƣời đất Khánh Hoà với sự tự hào về truyền thống hiếu học, tôn sƣ trọng đạo của ngƣời xƣa chứa đựng rất nhiều các giá trị nhân văn. Hai di tích kể trên đều là những di dản có giá trị đối với vùng đất Khánh Hoà, rất cần đƣợc bảo vệ và đƣợc công chúng biết đến rộng rãi. Dẫu vậy, trong 1
những năm qua ngành văn hoá có nhiều nỗ lực trong công công tác bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị những kết quả đạt đƣợc vẫn ở mức khiêm tốn. Và một trong những biện pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản là phát triển du lịch nhƣng đến nay vấn đề này vẫn còn đang bị bỏ ngỏ, cũng chƣa có một nghiên cứu cụ thể nào nhằm phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh. Do vậy, việc Nghiên cứu phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòalà một việc làm có tính cấp thiết. Đó cũng chính là lý do tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu này cho luận văn thạc sỹ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu Đề tài tập trung vào những mục đích sau: - Nhằm gia tăng việc thu hút khách du lịch đến Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh nói riêng góp phần phát triển du lịch Khánh Hoà nói chung; Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan cơ sở lí luận về phát triển du lịch văn hoá của một điểm tham quan; - Khảo sát thực trạng, phân tích đặc điểm và đánh giá các điều kiệnphát triển du lịchThành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hoà. - Đề xuất định hƣớng và giải pháp góp phần thúc đẩy phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hoà. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu : Sự hấp dẫn của các giá trị di sản tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh đối với khách tham quan Phạm vi nghiên cứu Giới hạn lãnh thổ : Toàn bộ Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, thuộc huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hoà. Giới hạn nội dung : Chỉ nghiên cứu sự hấp dẫn (giá trị) của các di sản văn hóa đối với khách mà họ có thểtham quan khi đến Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh Giới hạn thời gian : từ 2015 đến 2019, giải pháp đến năm 2030 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu Phƣơng pháp thu thập và xử lí tài liệu thứ cấp Phƣơng pháp này thực hiện nhằm nghiên cứu, xử lí tài liệu trong phòng dựa trên cơ sở các số liệu, tƣ liệu, tài liệu từ các nguồn khác nhau và từ thực tế. Tổng quan tài liệu có đƣợc, kế thừa từ những nghiên cứu có trƣớc, sử dụng các thông tin đã đƣợc kiểm nghiệm, cập nhật những vấn đề trong và ngoài nƣớc. Vì vậy đây là phƣơng pháp thƣờng đƣợc sử dụng trƣớc tiên và khá phổ biến, đóng vai trò cơ sở, điều kiện cần thiết để phục vụ trong các đề tài nghiên cứu khoa học. Các số liệu đƣợc thu thập từ kết quả điều tra hoạt động du lịch hàng năm và một số cuộc điều tra khác từ Phòng Văn hoá Xã hội huyện Diên Khánh từ năm 2015 đến 2019; số liệu chính thức của Sở Du lịch Khánh Hoà; từ các trang thông tin điện tử chuyên ngành Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi Phƣơng pháp này đòi hỏi bảng hỏi phải đƣợc thiết kế sẵn với chủ yếu là các câu hỏi có đáp án sẵn lựa chọn. Phƣơng pháp này yêu cầu ngƣời thiết kế bảng hỏi có kiến thức sâu về chuyên môn, am hiểu địa bàn nghiên cứu nhằm thu thập hoặc phân tích dữ liệu. Tuy nhiên, do lƣợng khách bình quân đến điểm tham quan Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh chỉ từ 50-150 khách/ngày là số lƣợng không nhiều nên tác giả chỉ chọn mẫu điều tra khảo sát với 140 phiếu nhằm vào 3 đối tƣợng chủ yếu là khách du lịch (100 phiếu bao gồm 80 khách nội địa và 20 quốc tế); 20 phiếu dành cho Hƣớng dẫn viên đã đƣa khách đến tham quan du lịch tại Thành cổ và Văn Miếu Diên Khánh; 20 phiếu là dành cho chuyên gia là cán bộ quản lý ngành du lịch thuộc một số cơ quan quản lý nhà nƣớc có liên quan. Phƣơng pháp thống kê Đây là phƣơng pháp không thể thiếu trong quá trình nghiên cứu về định lƣợng trong mối quan hệ chặt chẽ về mặt định tính của các hiện tƣợng và quá trình, đối chiếu với quá trình phát triển du lịch. Phƣơng pháp toán thống kê đƣợc vận dụng nghiên cứu trong luận văn này để xác định hiện trạng hoạt động du lịch thông qua các chỉ tiêu phát triển ngành cơ bản. Về mặt nghiên cứu các vấn đề di sản văn hoá, du lịch văn hoá phƣơng pháp này hỗ trợ xử lí các thông tin để xây dựng mô hình phù hợp cho nhiệm vụ đã đặt ra. 3
Phƣơng pháp thực địa Công tác thực địa có mục đích cơ bản là kiểm tra, chỉnh lí và bổ sung những tƣ liệu, đối chiếu và lên danh mục cụ thể từng đối tƣợng nghiên cứu, sơ bộ đánh giá các yếu tố cần thiết cho việc xây dựng các yếu tố hợp phần của mô hình tổ chức quản lý, khai thác phát triển du lịch ở Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hoà. 5. Bố cục luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu thành 3 chƣơng: Chƣơng 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và kinh nghiệm phát triển du lịch ở khu vực di sản văn hoá Chƣơng 2.Thực trạng phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa Chƣơng 3. Một số giải pháp phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa 6. Đóng góp của luận văn Đề tài “Nghiên cứu phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa” đã đạt đƣợc kết quả mà mục tiêu đã đề ra: Một là: đề tài đã nghiên cứu và khái quát đƣợc một số vấn đề lý luận liên quan đến nội dung đề tài nhƣ là: các khái niệm công cụ về di sản văn hóa, di tích lịch sử văn hóa, phát triển du lịch, điểm du lịch…để làm công cụ cho vấn đề khai thác di sản văn hóa vào hoạt động phát triển du lịch; Hai là: đề tài đã khảo sát, nghiên cứu thực trạng hoạt động du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh từ khi đƣợc công nhận là di tích lịch sử, di tích lịch sử văn hóa cho đến nay, qua đó đƣa ra một số đánh giá về những thành tựu đạt đƣợc cùng những hạn chế của hoạt động du lịch tại đây; Ba là: đề tài đã đề xuất, kiến nghị một số giải pháp nhằm bảo tồn, quản lý, tôn tạo và gìn giữ phát huy các giá trị lịch sử, văn hóa để khai thác một cách có hiệu quả các di tích lịch sử văn hóa để phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh 4
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở KHU VỰC DI SẢN VĂN HOÁ 1.1. Tổng quan các tài liệu nghiên cứu Thành cổ Diên Khánh là một di tích lịch sử cấp quốc gia, và để đƣợc công nhận điều đó thì phải có những cứ liệu cụ thể trong suốt tiến trình hình thành và tồn tại trên suốt hơn 200 năm. Có nhiều nhà nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực: sử học, khảo cổ, văn hóa, địa lý...quan tâm nghiên cứu. Địa danh cũ của Diên Khánh vốn tên là phủ Diên Ninh đƣợc chép trong Phủ Biên tạp lục (Lê Quý Đôn). Đến năm 1742, phủ Diên Ninh đổi tên thành Phủ Diên Khánh và cho đến năm 1793 đƣợc Nguyễn Ánh cho xây dựng thành đƣợc gọi tên là Thành Diên Khánh từ đó. Kể từ sau, các nhà viết sử, viết sách địa lý thƣờng nhắc đến thành Diên Khánh trong các tài liệu nhƣ: Đại Nam thực lục (Quốc sử quán Triều Nguyễn); Đại Nam Nhất Thống Chí (Quốc sử quán Triều Nguyễn); Phương Đình Dư địa chí (Nguyễn Văn Siêu). Việt sử: xứ Đàng Trong. Cuộc Nam tiến của dân tộc (Phan Khoang), Việt Nam sử lược (Trần Trọng Kim), Non nước Khánh Hòa (Nguyễn Đình Tư) hoặc là Xứ Trầm Hương (Quách Tấn)...Về sau này, để phục vụ cho công tác nghiên cứu, bổ sung cứ liệu để bảo tồn và phát huy giá trị thành cổ vào các mục đích khác nhau trong đó có có ý tƣởng phát triển du lịch mà một số nhà nghiên cứu đã khai thác trên nhiều thể loại các đề tài phong phú: Thành cổ Diên Khánh trong lịch sử (Nguyễn Huyền Linh); Thành Diên Khánh (Nguyễn Thị Hồng Tâm); Vua Gia Long và người Pháp (Thụy Khuê), Nghiên cứu địa bạ Triều Nguyễn Khánh Hòa (Nguyễn Đình Đầu); Địa chí Khánh Hòa (UBND tỉnh Khánh Hòa); Thành Vauban ở Việt Nam (Tôn Đại và Phạm Tấn Long)... Cách Thành cổ không xa khoảng 3km là Văn miếu Diên Khánh, có lẽ tài liệu sớm nhất nói về Văn miếu Diên Khánh là “Hoàng Việt nhất thống dư địa chí” của Lê Quang Định, về sau này Văn miếu Diên Khánh cũng đƣợc Quách Tấn (1969) đề cập đến trong cuốn Xứ Trầm Hương. Do lịch sử hình thành và tồn tại trải qua các biến cố thăng trầm bởi chiến tranh trong nhiều thời kỳ, cùng với thiên tai, lại trải qua nhiều giai đoạn phục dựng nên bài viết nghiên cứu chuyên sâu về Văn miếu Diên Khánh không nhiều, chỉ mang tính chất tƣ liệu lịch sử, địa lý, khảo cổ...có thể 5
phải kể đến những bài viết sau này nhƣ: Văn miếu Diên Khánh (Nguyễn Thị Hồng Tâm), Văn miếu Diên Khánh (Nguyễn Man Nhiên), Tìm hiểu Văn miếu Diên Khánh (Phạm Phú Viết và Võ Nhân)... Trên thế giới, đã có rất nhiều nhà nghiên cứuquan tâm, đánh giá và làm rõ mối quan hệ tƣơng quan giữa di sản, di tích lịch sử văn hoá đến sự phát triển du lịch. Richard (1996) đã coi mối tƣơng quan giữa du lịch và di sản văn hoá nhƣ là đồng nhất, gắn bó với nhau cùng tồn tại. Quan điểm này đƣợc ông kết nói với nối với công ƣớc của UNESCO, đồng thờiđƣa ra các thông tin về khách du lịch văn hoá và di sản cũng nhƣ giải thích những xu thế hiện tại và hƣớng đi tƣơng lai của loại hình du lịch này. Nhƣng Poria (2001) cũng có cách tiếp cận mới mẻ hơn so với những quan điểm hiện có về du lịch di sản văn hoá bằng việc nghiên cứu hoạt động và nhận thức của khách du lịch tại điểm đến. Mặt khác, khi nhấn mạnh tầm quan trọng của cảnh quan địa phƣơng, cụ thể là các di sản văn hoá, lịch sử phải đƣợc quy hoạch và làm lại, hay nói cách khác là trùng tu, tôn tạo thì mới có thể khai thác tốt đƣợc là chủ đề mà hai tác giả Teo và Yeoh (1997) theo đuổi để làm sáng tỏ. Bên cạnh đó, Tiêu đề cuốn sách "Di sản, Du lịch và Xã hội" của Herbert (1995) đã cho thấy một cách tiếp cận rộng hơn cho vấn đề này, mặc dù nó có giá trị lớn về mặt chuyên ngành đối với ngƣời quản lý di sản hơn là ngƣời hành nghề du lịch vì nó liên quan đến thăm dò khái niệm di sản và mối liên hệ phức tạp với du lịch. Có thể thấy, các tác giả phƣơng Tây và phƣơng Đông có sự nhìn nhận và đánh giá rất cao các giá trị của di sản, di tích lịch sử văn hoá đối với sự phát triển du lịch.Họ đặt mối quan tâm của mình vào di sản văn hoá nhƣ một thƣớc đo các giá trị sống của mỗi một con ngƣời, coi việc giữ gìn các giá trị di sản trong mối tƣơng quan với hoạt động khai thác du lịch nhƣ là vấn đề then chốt, cần phải bảo vệ di sản mà cũng phải có trách nhiệm quyền lợi của mỗi bên liên quan. Đó cũng là quan điểm của Boniface và Fowler (1993) viết về di sản và du lịch. Thực sự, dù đứng trên quan điểm nhìn nhận nào về mối quan hệ giữa di sản văn hoá và phát triển du lịch thì cũng cho thấy đây là một chủ đề nóng mà rất nhiều tác giả quan tâm, nghiên cứu một cách toàn diện. 6
Ở Việt Nam,việc phát triển du lịch dựa trên các giá trị di sản, di tích lịch sử văn hoá hiện nay đang đƣợc khai thác nhiều và cũng là xu thế chung của thế giới bởi tận dụng đƣợc những nguồn lực có sẵn, cộng với sự đa dạng văn hoá ẩm thực, làng nghề truyền thống tại địa phƣơng. Đó là những nét chấm phá tạo nên những hoạt động du lịch sôi nổi nhƣ tham quan, học tập, nghiên cứu, thẩm định các giá trị chân – thiện – mỹ…Do đó, việc nghiên cứu các giá trị di tích lịch sử văn hoá phục vụ phát triển du lịch và khai thác du lịch văn hoátrong vòng 5 năm trở lại đây đã có nhiều đề cập đến thông qua các hội nghị, hội thảo khoa học nhƣ: + Hội thảo khoa học “Di sản văn hóa với chiến lược phát triển bền vững”(2017);Hội thảo “Quản lý Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới ở Việt Nam” (2014); Hội thảo “Du lịch có trách nhiệm và Di sản văn hóa” (2015);Hội thảo “Quản lý Nhà nước về di sản văn hóa và hình ảnh điểm đến du lịch tại các tỉnh miền Trung” (2015); Hội thảo “Quản lý và khai thác di sản văn hóa trong thời kỳ hội nhập” (2017)...Nhìn chung, qua các cuộc hội thảo, tuy tên gọi có sự khác nhau và nội dung hƣớng tới nhiều mục đích cụ thể nhƣng đều xoay quanh những chủ đề cơ bản về việc quản lý, bảo tồn di sản văn hoá, hƣớng đi và giải pháp khai thác các giá trị của di sản văn hoá vào hoạt động du lịch. Dù ít dù nhiều, cũng nên ghi nhận sự nỗ lực của các bên liên quan trong việc định hƣớng phát triển; nhƣng điều đáng nói hơn là trong xu hƣớng gần đây ngƣời ta bắt đầu chú ý đến việc khai thác di sản văn hoá trong hoạt động du lịch một cách bền vững và có trách nhiệm. Bên cạnh đó, là một số nghiên cứu, luận văn chú ý và đề cập đếnvấn đề khai thác di sản văn hoá phục vụ du lịch nhƣ: + Lê Thị Minh Quế (2009), Khai thác di sản văn hóa quan họ Bắc Ninh phục vụ phát triển du lịch; Luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐHKHXH&NV Hà Nội; + Nguyễn Thị Sao (2012), Phát triển du lịch gắn với bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa vật thể tại Hải Dƣơng;Luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐHKHXH&NV Hà Nội; + Nguyễn Thị Anh Tú (2016), Phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản văn hóa ở Nam Định;Luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐHKHXH&NV Hà Nội; 7
+ Lê Thị Thanh Thuỷ (2015), Khai thác di sản văn hóa Triều đại Tây Sơn phục vụ phát triển du lịch Bình Định;Luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐHKHXH&NV Hà Nội; + Đƣờng Ngọc Hà (2012), Khai thác các giá trị di sản văn hóa Nho học phục vụ du lịch tại Hà Nội cũ - Thực trạng và giải pháp;Luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐHKHXH&NV Hà Nội; Tựu chung, ở các luận văn, luận án của các tác giả đã rất nỗ lực đi vào tập trung nghiên cứu và đánh giá các giá trị di sản văn hoá trong đó chủ yếu là các di tích lịch sử còn hiện diện, chỉ ra đƣợc những thế mạnh hiện có tuỳ theo từng đặc thù của địa phƣơng hoặc vùng lãnh thổ; đồng thời phân tích thực trạng và đề ra giải pháp làm sao đó khai thác một cách tốt nhất, hiệu quả nhất vào hoạt động du lịch đối với từng địa phƣơng cụ thể. Và có điểm hạn chế chung là tất cả đều chỉ nêu ra đƣợc giải pháp nhƣng chƣa đƣa ra đƣợc các yếu tố bền vững để tối ƣu hóa các giải pháp này. Trƣớc đây, Thành cổvà Văn miếu Diên Khánh đƣợc ghi chép nhiều lại trong các cuốn chính sử và địa chí của nƣớc ta nhƣ Đại Nam nhất thống chí (thời Nguyễn), Phương Đình dư địa chí (thời Nguyễn) cho đến thời hiện đạinhƣ Việt sử: xứ Đàng Trong. Cuộc Nam tiến của dân tộc Việt Nam (Phan Khoang), Xứ Trầm Hương (Quách Tấn)…đều có những mô tả khá chi tiết nhƣng những ghi chép đó đều ngắn gọn và mang tính chất biên niên sử hoặc dƣ địa chí đƣợc trình bày rải rác ở những thời kỳ lịch sử khác nhau. Hiện nay, cũng có nhiều công trình nghiên cứu về Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh nhƣng chỉ dừng lại ở mức khảo cứu, tìm hiểu các giá trị văn hóa, lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật, quân sự…đƣợc trình bày dƣới dạng bài báo, chuyên đề, tiểu luận, đa dạng ở nhiều lĩnh vực nhƣ lịch sử, khảo cổ, văn hóa học…Tuy vậy, những công trình nghiên cứu đặt Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh là đối tƣợng nghiên cứu để phát triển du lịch hầu nhƣ không có hoặc chỉ đƣợc nhắc đến khi bàn về các giải pháp bảo tồn trong một số bài tham luận gần đây tại “Hội thảo khoa học bảo tồn và phát huy giá trị Thành cổ Diên Khánh năm 2018”do Sở Văn hóa, Thể thao tỉnh Khánh Hòa tổ chức cũng chỉ dừng lại ở một vài mức độ gợi ýban đầu một 8
số giải pháp, còn phần cụ thể hóa các giải pháp đó nhƣ thế nào thì chƣa đƣợc sâu và kỹ hoặc có tính ứng dụng cao Về phƣơng diện khai thác du lịch, Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh cũng đƣợc đƣa vào một số trang thông tin quảng cáo tour với dung lƣợng và thông tin còn rất sơ sài và chỉ có tính chất khái quát, chung chung... Nhƣ vậy, việc nhìn nhận Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh dƣới góc độ du lịch học vẫn chƣa đƣơc thấu đáo. Với đề tài nghiên cứu này, tác giả hy vọng đóng góp đƣợc phần nào khoảng trống nghiên cứu trên. Nhìn chung, những nghiên cứu về Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh đa dạng về thể tài lịch sử, văn học, địa lý...mang dƣới dạng tƣ liệu, biên khảo nhƣng lại có một vị trí rất quan trọng và có giá trị trong việc xác lập quan điểm về lịch sử hình thành vùng đất Khánh Hòa trong những buổi đầu những cƣ dân Đại Việt trên đƣờng Nam tiến đứng chân và tiếp biến, hỗn dung văn hóa với những ngƣời dân Chàm bản địa nơi đây Nhìn từ góc độ du lịch, Khánh Hòa vốn là nói nổi tiếng với loại hình du lịch nghỉ dƣỡng nhƣng cũng có rất nhiều di sản văn hóa, di tích lịch sử văn hóa, nghệ thuật và khảo cổ nhƣ là chất liệu quan trọng tạo nên sản phẩm du lịch văn hóa đặc thù thu thút sự quan tâm của khách du lịch. Trong đó, Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh đóng một vai trò quan trọng không thể thiếu Theo khảo sát của tác giả, cho đến thời điểm này thì chƣa có một công trình nào nghiên cứu về phát triển du lịch tại Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan sẽ đƣợc trình bày ở phần sau. Tuy nhiên, để đa dạng hóa loại hình sản phẩm du lịch, tạo thế cạnh tranh trên thị trƣờng khách du lịch nên Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh cũng đƣợc các hãng lữ hành, đại lý du lịch công bố trên các website riêng của mình để giới thiệu những nét đặc sắc, các giá trị của 2 di tích này. Những thông tin cơ bản về Thành cổ và Văn miếu Diên Khánh đƣợc các công ty khai thác chủ yếu từ các website nhƣ: https://ditichkhanhhoa.org.vn; baokhanhhoa.vn; baodulich.net.vn; cùng nhiều các website của riêng các công ty, đại lý lữ hành khác... 9
1.2. Cơ sở lý luận phát triển du lịch ở một điểm tham quan 1.2.1. Một số khái niệm Tài nguyên du lịch:Luật Du lịch (2017) quy định: Tài nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên và các giá trị văn hóa làm cơ sở để hình thành sản phẩm du lịch, khu du lịch, điểm du lịch, nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch. Tài nguyên du lịch bao gồm tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch văn hóa. Điểm du lịch là nơi có tài nguyên du lịch đƣợc đầu tƣ, khai thác phục vụ khách du lịch. Điểm tham quan là nơi có tài nguyên du lịch mà khách du lịch trong ngày tới thăm với mục đích tìm hiểu, thƣởng thức những giá trị của tài nguyên du lịch đó Di sản văn hoá Có khá nhiều khái niệm khác nhau về di sản văn hoá, điều đó phụ thuộc vào cách nhìn nhận và quan điểm của mỗi một cá nhân, tổ chức hoặc quốc gia và vùng lãnh thổ. Theo UNESCO, Di sản văn hóa là di sản của các hiện vật vật lý và các thuộc tính phi vật thể của một nhóm hay xã hội đƣợc kế thừa từ các thế hệ trƣớc, đã duy trì đến hiện nay và dành cho các thế hệ mai sau. Di sản văn hóa bao gồm tài sản văn hóa (nhƣ các tòa nhà, cảnh quan, di tích, sách, tác phẩm nghệ thuật, và các hiện vật), văn hóa phi vật thể (nhƣ văn hóa dân gian, truyền thống, ngôn ngữ và kiến thức) và di sản tự nhiên (bao gồm cảnh quan có tính văn hóa quan trọng và đa dạng sinh học). Đối với Việt Nam, khái niệm di sản đã đƣợc định nghĩa một cách khái quát trong Luật Di sản (2013): “Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nƣớc và giữ nƣớc của nhân dân ta”; Di tích lịch sử văn hoá Nhƣ vậy, ta có thể thấy rằng di sản văn hoá vật thể bao gồm nhiều thành tố có giá trị về mặt văn hoá còn hiện diện nhƣ đã đƣợc định nghĩa ở trên. Và, di tích lịch sử văn hoá là một trong các thành tố đó, đồng thời cũng đƣợc định nghĩa nhƣ sau: “Di tích lịch sử - văn hóa là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học”. Du lịch văn hoá 10
Theo Luật du lịch (2017), du lịch văn hoá đƣợc định nghĩa là: là loại hình du lịch đƣợc phát triển trên cơ sở khai thác giá trị văn hóa, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, tôn vinh giá trị văn hóa mới của nhân loại. 1.2.2. Phát triển du lịch Hiểu theo cách thông thƣờng, phát triển du lịch là sử dụng các động lực kinh tế, văn hoá, xã hội nhằm kích thích các hoạt động đầu tƣ, xúc tiến, khai thác du lịch để hƣớng tới việc thu lại lợi nhuận, gia tăng thu nhập từ du lịch, phát triển kinh tế - xã hội. Nhƣng ngày nay, câu chuyện phát triển du lịch đƣợc nhìn nhận không chỉ mang lại những lợi ích kinh tế trƣớc mắt mà còn dành việc phát triển này cho các thế hệ tƣơng lai về sau đƣợc kế thừa và thụ hƣởng các giá trị của việc khai thác du lịch mang lại. Vì vậy, sau khi điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện hiện thực tế, Luật du lịch (2017)đã phát triển khái niệm “phát triển du lịch” gắn liền với yếu tố “bền vững”“Phát triển du lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh tế - xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia hoạt động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch trong tương lai”. 1.2.3. Các điều kiện phát triển du lịch Khi nghiên cứu sự phát triển du lịch tại một điểm, vùng, tuyến du lịch thì việc làm trƣớc tiên là phải xem xét các điều kiện phát triển du lịch. Đó là cơ sở để xác định, đánh giá về mức độ phát triển và là cơ sở để đƣa ra các giải pháp, định hƣớng đúng đắn trong tƣơng lai hoặc trong một giai đoạn nhất định 1.2.2.1. Điều kiện chung Điều kiện an ninh chính trị và an toàn xã hội: du khách chỉ có thể yên tâm thực hiện các hành vi, hoạt động du lịch tại những nơi có điều kiện an ninh chính trị ổn định, không xảy ra các biến động, bất trắc ảnh hƣởng đến kế hoạch du lịch cũng nhƣ các giá trị về vật chất và tinh thần. Đồng thời, việc an toàn xã hội cũng thúc đẩy du khách tham gia nhiều hơn các hoạt động trong khi đi du lịch, không có cảm giác bất an, lo lắng bởi du lịch vốn là đi hƣởng thụ, trải nghiệm các giá trị... Điều kiện kinh tế:nền kinh tế chung phát triển là tiền đề cho sự ra đời và phát triển của ngành kinh tế du lịch. Do kinh tế du lịch là kinh tế tổng hợp chịu sự tác 11