Luận văn Thạc sĩ: Giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm phân tích thực trạng hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn, đề xuất giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ: Giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài: “Giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, các số liệu trong luận văn được thu thập từ nguồn thực tế và chưa từng được công bố ở bất kỳ đề tài nghiên cứu nào. Những ý kiến đóng góp và giải pháp đề xuất là của cá nhân tôi từ việc nghiên cứu và rút ra từ tình hình thực tế của những doanh nghiệp tại Lạng Sơn. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Lương Tuấn Khải i
LỜI CẢM ƠN Luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lý kinh tế với đề tài “Giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn” là kết quả của quá trình cố gắng của bản thân và được sự giúp đỡ, động viên khích lệ của các thầy, bạn bè đồng nghiệp và người thân. Em xin gửi lời cảm ơn tới những người đã giúp đỡ trong thời gian học tập - nghiên cứu khoa học vừa qua. Em xin tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với thầy giáo TS Trần Quốc Hưng đã trực tiếp tận tình hướng dẫn cũng như cung cấp tài liệu thông tin khoa học cần thiết cho luận văn này. Xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo trường Đại học Thủy Lợi, khoa Kinh tế Quản lý đã tạo điều kiện cho em trong quá trình học tập và nghiên cứu luận văn TÁC GIẢ Lương Tuấn Khải ii
MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH VẼ ................................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ...........................................................................................vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................... viii CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN TRONG DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM .............................. 7 1.1 Cơ sở lý luận về công đoàn và hoạt động của công đoàn trong doanh nghiệp ở Việt Nam ..................................................................................................................... 7 1.1.1 Một số khái niệm cơ bản về công đoàn và hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp ........................................................................................... 7 1.1.2 Một số khái niệm chung về hoạt động của tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp...................................................................................................................... 8 1.2 Nội dung hoạt động của tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp ở Việt Nam ...... 9 1.2.1 Chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của NLĐ ............. 10 1.2.2 Tham gia cơ chế hai bên và các hoạt động góp phần lành mạnh hóa quan hệ lao động trong doanh nghiệp ................................................................................ 10 1.2.3 Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động ...................................... 11 1.2.4 Công đoàn tham gia trong việc xây dựng và thực hiện các cơ chế quản lý mới ........................................................................................................................ 14 1.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động công đoàn trong doanh nghiệp tại Việt Nam ........................................................................................................................... 15 1.3.1 Pháp luật liên quan đến hoạt động công đoàn ............................................. 16 1.3.2 Sự phát triển của trình độ quan hệ lao động trong nền KTTT ..................... 17 1.3.3 Công đoàn cấp trên cơ sở............................................................................. 18 1.3.4 Năng lực của người lao động trong doanh nghiệp ....................................... 20 1.3.5 Năng lực của người sử dụng lao động trong doanh nghiệp ......................... 21 1.3.6 Chính sách của doanh nghiệp đối với hoạt động công đoàn ....................... 23 1.4 Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của các tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp Việt Nam ............................................................................................ 23 1.5 Kinh nghiệm và hoạt động công đoàn tại một số doanh nghiệp ......................... 26 1.5.1 Hoạt động công đoàn ở Công ty TNHH Sao Sáng ...................................... 26 iii
1.5.2 Công đoàn công ty Cổ phần Thương mại Bắc Giang.................................. 28 1.5.3 Bài học kinh nghiệm về tổ chức các hoạt động công đoàn ......................... 29 Kết luận chương I...................................................................................................... 31 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN TRONG DOANH NGHIỆP TẠI TỈNH LẠNG SƠN ................................................................. 32 2.1 Tổng quan về doanh nghiệp và tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn ................................................................................................................... 32 2.1.1 Sự hình thành và phát triển của các doanh nghiệp tại Lạng Sơn ................ 32 2.1.2 Đặc điểm của doanh nghiệp tại Lạng Sơn ................................................... 33 2.1.3 Tình hình tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn ........... 33 2.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động công đoàn trong doanh nghiệp tại Lạng Sơn ............................................................................................................................ 36 2.2.1 Pháp luật liên quan đến hoạt động công đoàn ............................................. 36 2.2.2 Trình độ và năng lực của cán bộ công đoàn cơ sở ...................................... 37 2.2.3 Thực trạng năng lực và trình độ của người lao động trong các doanh nghiệp Lạng Sơn ............................................................................................................... 39 2.2.4 Năng lực của người sử dụng lao động trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn40 2.2.5 Chính sách hoạt động công đoàn trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn .... 41 2.3 Thực trạng hoạt động của các tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp tại Lạng Sơn 42 2.3.1 Chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động.42 2.3.2 Tham gia cơ chế hai bên và các hoạt động góp phần lành mạnh hóa quan hệ lao động trong doanh nghiệp. ............................................................................... 45 2.3.3 Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động. ..................................... 47 2.3.4 Công đoàn tham gia trong việc xây dựng và thực hiện các cơ chế quản lý mới ........................................................................................................................ 49 2.4 Đánh giá hoạt động của các tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn theo các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động đối với các tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp Việt Nam.................................................................... 51 2.5 Kết luận chung về hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn. ........................................................................................................... 52 2.5.1 Những thành tựu và kết quả đạt được ......................................................... 52 iv
2.5.2 Những hạn chế trong hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn ....................................................................................... 53 Kết luận chương 2 ..................................................................................................... 55 CHƯƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN TRONG CÁC DOANH NGHIỆP TẠI LẠNG SƠN .............................. 57 3.1 Định hướng, quan điểm nâng cao chất lượng hoạt động công đoàn trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn........................................................................................ 57 3.1.1 Mục tiêu tổng quát ....................................................................................... 57 3.1.2 Mục tiêu cụ thể ............................................................................................ 58 3.2 Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động công đoàn trong doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn ............................................................................................................ 60 3.2.1 Tăng cường đổi mới các hoạt động tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động................................................................................................................. 60 3.2.2 Nâng cao chất lượng thực hiện các nội dung hoạt động của công đoàn trong doanh nghiệp ......................................................................................................... 63 3.3 Một số giải pháp khác ......................................................................................... 69 3.3.1 Hoàn thiện tổ chức công đoàn trong tỉnh (công đoàn vùng, công đoàn ngành, công đoàn các khu công nghiệp) ............................................................... 69 3.3.2 Nâng cao năng lực của người cán bộ công đoàn. ........................................ 69 3.3.3 Nâng cao năng lực người lao động trong doanh nghiệp .............................. 70 3.3.4 Lành mạnh hóa quan hệ lao động ở doanh nghiệp ...................................... 71 3.2.5 Hoàn thiện cơ chế, chính sách của doanh nghiệp đối với hoạt động công đoàn ....................................................................................................................... 72 3.2.6 Một số giải pháp khác .................................................................................. 73 3.4 Một số kiến nghị.................................................................................................. 74 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 79 v
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1: Các nội dung hoạt động công đoàn trong DN ở Việt Nam ............................. 9 Hình 1.2: Một số nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động công đoàn trong doanh nghiệp tại Việt Nam ....................................................................................................................... 16 Hình 2.1: Trình độ học vấn của công nhân và cán bộ trong DN................................... 40 Hình 2.2: Trình độ tay nghề của công nhân viên lao động trong DN ........................... 40 Hình 2.3: Mức độ tham gia các hoạt động đối thoại của NLĐ trong các doanh nghiệp khảo sát .......................................................................................................................... 47 Hình 2.4: Mức độ hiểu biết về các vấn đề liên quan đến tổ chức công đoàn của người lao động trong doanh nghiệp khảo sát ........................................................................... 49 Hình 2.5: Trình độ ngoại ngữ của NLĐ trong Công ty Cổ phần Cấp thoát nước Lạng Sơn ................................................................................................................................. 50 Hình 3.1. Quy trình tổ chức đại hội công nhân viên chức ở DN .................................. 66 Hình 3.2. Mong muốn của NLĐ đối với hoạt động của tổ chức công đoàn ................. 68 vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Đánh giá việc thực hiện nội dung chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của người lao động................................................................................................ 45 vii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BCH Ban chấp hành BHXH Bảo hiểm xã hội CĐCS Công đoàn cơ sở CĐV Công đoàn viên CNLĐ Công nhân lao động CHV Cao học viên DN Doanh nghiệp FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài HĐLĐ Hợp đồng lao động KTTT Kinh tế thị trường LĐLĐ Liên đoàn lao động NĐ Nghị định NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động NXB Nhà xuất bản QHLĐ Quan hệ lao động SX Sản xuất TNHH Trách nhiệm hữu hạn TƯLĐTT Thỏa ước lao động tập thể viii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Để điều tiết mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động, Nhà nước ta đã cho ra đời tổ chức Công đoàn với bộ máy từ Trung ương tới các cấp cơ sở. Hoạt động của tổ chức công đoàn cũng là một trong những hoạt động quản trị nhân lực được thể hiện ở hoạt động chăm lo và bảo vệ quyền lợi, lợi ích của người lao động; giáo dục, đào tạo và hướng dẫn người lao động thực hiện nội quy, quy chế của tổ chức, hướng dẫn ký kết hợp đồng lao động và thỏa ước lao động tập thể đồng thời nâng cao chất lượng người lao động, giúp người lao động có thêm thông tin, kiến thức phục vụ cho công việc. Bên cạnh đó, hoạt động công đoàn cấp trên còn tham gia kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước và các tổ chức kinh tế. Trong đề tài này, tác giả tập trung nghiên cứu hoạt động của công đoàn cơ sở, một tổ chức chiếm vị trí quan trọng trong hoạt động quản trị nhân lực tại doanh nghiệp, nó có ảnh hưởng vô cùng to lớn đến mối quan hệ lao động trong doanh nghiệp. Một nhà quản lý cần phải hiểu được vai trò của công đoàn trong tổ chức của mình, từ đó biết cách điều tiết sao cho bộ máy công đoàn phát huy tác dụng tối đa, mang lại nhiều lợi ích cho đơn vị. Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, vai trò của các doanh nghiệp đối với sự tăng trưởng của kinh tế là rất quan trọng. Là khu vực tập trung nhiều nhân công với các trình độ và nhận thức khác nhau, mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động ở những khu vực này hết sức nhạy cảm. Chính vì thế, vai trò của công đoàn ở những tổ chức, doanh nghiệp này là hết sức cần thiết, trách nhiệm của nó là điều tiết mối quan hệ phức tạp này. Tỉnh Lạng Sơn cũng là một tỉnh tập trung nhiều loại hình doanh nghiệp khác nhau, tuy nhiên hiệu quả, chất lượng của hoạt động công đoàn tại các doanh nghiệp này chưa cao. Như vậy, xét trên cả hai góc độ khoa học và góc độ thực tế, học viên quyết định lựa chọn đề tài: “Giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn” 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích thực trạng hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn, đề xuất giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn. 1
3. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp tiếp cận vĩ mô và vi mô. Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, quy nạp và diễn giải… nhằm làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động công đoàn trong doanh nghiệp tại Lạng Sơn. Phương pháp thu thập số liệu: quan sát, phỏng vấn, điều tra Phương pháp phân tích và xử lý dữ liệu, so sánh dữ liệu, thống kê dữ liệu Phương pháp khảo sát điều tra, phương pháp tình huống 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: - Cơ sở lý luận về thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn - Hoạt động của tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp tại Lạng Sơn * Phạm vi nghiên cứu: - Về thời gian: các dữ liệu nghiên cứu thực tiễn phản ánh tình hình hoạt động công đoàn của các doanh nghiệp thực tế giai đoạn 2012-2016 - Về phạm vi nội dung: Các dữ liệu về hoạt động: + Chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động. + Tham gia cơ chế hai bên và các hoạt động góp phần lành mạnh hóa quan hệ lao động. + Tuyên truyền vận động giáo dục người lao động. + Công đoàn tham gia trong việc xây dựng và thực hiện các công tác quản lý mới. - Về mặt không gian: trong các doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn - Ý nghĩa khoa học: nghiên cứu về hoạt động công đoàn cũng đã được một số tác giả quan tâm và trên thực tế đã có các đề tài, công trình khoa học, các bài báo, tạp chí, các bản báo cáo nghiên cứu, đánh giá và đề cập đến vấn đề công đoàn và hoạt động công đoàn. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện nay môi trường lao động cũng như những chính sách, điều chỉnh pháp luật cũng đã có nhiều thay đổi. Do vậy, việc phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp trong điều kiện, tình hình mới hiện nay là hết sức cần thiết, góp phần giải quyết hài hòa mối quan hệ trong doanh nghiệp. 2
- Ý nghĩa thực tiễn: hiện nay, hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn còn khó khăn. Một số doanh nghiệp kinh doanh kém hiệu quả phải tạm ngừng sản xuất, giải thể. Nhiều chủ doanh nghiệp chưa thấy được mối quan hệ gắn bó với người lao động, chưa nhận thức được vai trò của đoàn thể trong doanh nghiệp, chưa tạo điều kiện cho công đoàn và cán bộ công đoàn hoạt động. Đa số Ban chấp hành Công đoàn hoạt động kiêm nhiệm, chưa có nhiều điều kiện học tập nâng cao trình độ và kỹ năng hoạt động đoàn thể; chế độ lương, thưởng phụ thuộc vào chủ doanh nghiệp nên có lúc thiếu bản lĩnh trong đấu tranh bảo vệ người lao động….Trong thời gian tới, dự báo công nhân lao động của tỉnh sẽ phát triển nhanh. Để xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; đảm bảo hài hòa lợi ích giữa công nhân, người sử dụng lao động thì việc nghiên cứu hoạt động công đoàn trong các doanh nghiệp tại Lạng Sơn và đề ra các giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn là điều hết sức cần thiết. 6. Kết quả dự kiến đạt được Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận văn sẽ phải nghiên cứu, giải quyết được những vấn đề sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động công đoàn trong các doanh nghiệp, các bài học kinh nghiệm và các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài; - Phân tích, làm rõ thực trạng của hoạt động công đoàn trong các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn thời gian vừa qua. Từ đó đánh giá những kết quả đã đạt được cần phát huy, những vấn đề còn tồn tại và nguyên nhân cần nghiên cứu tìm kiếm giải pháp khắc phục; - Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp có cơ sở khoa học và thực tiễn, có tính khả thi nhằm thúc đẩy hoạt động công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn. 7. Tổng quan về các công trình nghiên cứu có liên quan Nghiên cứu về hoạt động công đoàn cũng đã được một số tác giả quan tâm nghiên cứu. Trên thực tế đã có các đề tài, công trình khoa học, các bài báo, tạp chí, các bản báo cáo nghiên cứu, đánh giá và đề cập đến vấn đề công đoàn và hoạt động công đoàn. Qua 3
nghiên cứu, tác giả nhận thấy các đề tài, các công trình nghiên cứu, các bài báo, tạp chí, các bản báo cáo tập trung vào các vấn đề sau. Các đề tài nghiên cứu trong nước: Ban tổ chức Tổng LĐLĐ Việt Nam (1997), Một số vấn đề về tổ chức và hoạt động Công đoàn khu vực kinh tế ngoài quốc doanh, NXB Lao động, Hà Nội. Tài liệu đã giới thiệu khái quát những nội dung hoạt động của công đoàn cơ sở, những kinh nghiệm về chỉ đạo, tổ chức thực hiện công tác phát triển công đoàn cơ sở tại doanh nghiệp ngoài quốc doanh và giới thiệu một số văn bản nhằm cung cấp tài liệu cho cán bộ công đoàn các cấp tham khảo khi thực hiện nhiệm vụ xây dựng, phát triển công đoàn cơ sở tại doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Nguyễn Đệ (2009), Công đoàn trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Thành phố Hồ Chí Minh, Đề tài nghiên cứu cấp viện, Viện nghiên cứu phát triển thành phố, Tp. Hồ Chí Minh. Đề tài nghiên cứu đã chỉ ra tính cấp thiết của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đồng thời đánh giá thực trạng hoạt động công đoàn, cán bộ công đoàn cũng như thực trạng thi hành Luật Công đoàn tại những doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên đề tài mới chỉ tập trung trong phạm vi nghiên cứu là những doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Thành phố Hồ Chí Minh. Đặng Quang Điều, Nguyễn Văn Dũng, Lê Thanh Hà, 2011, Hoạt động công đoàn cơ sở trong các khu vực kinh tế ngoài nhà nước, NXB Lao động, Hà Nội. Các tác giả đã đánh giá tầm vĩ mô thực trạng hoạt động công đoàn trong các khu vực kinh tế ngoài nhà nước. Viện Công nhân và Công đoàn (2003), Nâng cao hiệu quả hoạt động của Công đoàn trong doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, NXB Lao Động, Hà Nội (do TS. Dương Văn Sao làm chủ biên). Tác giả đã phân tích thực trạng của đội ngũ công nhân, thực trạng hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp này và đưa ra hệ thống các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động công đoàn. Ngoài ra, một số công trình nghiên cứu, đề tài, sách, báo viết về vai trò, chức năng, hoạt động của Công đoàn và Công đoàn cơ sở trong các doanh nghiệp. Trong đó, tiêu biểu là các bài viết về “Hoạt động của công đoàn trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh” và “Giai cấp công nhân và tổ chức công đoàn Việt Nam” của tác giả 4
PGS,TSKH Nguyễn Viết Vượng; “Công đoàn Việt Nam tham gia quản lý trong thời kỳ đổi mới” của tác giả Hoàng Minh Chúc. Bài viết: “Nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp khu vực kinh tế ngoài Nhà nước” của tác giả Đặng Ngọc Tùng, Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam; “Vai trò của công đoàn trong các doanh nghiệp tiến hành tái cơ cấu” của tác giả Dương Văn Sao, Đại học Công đoàn... công trình nghiên cứu khoa học có đề tài: “Pháp luật về quan hệ lao động Việt Nam - Thực trạng và phương hướng hoàn thiện” của PGS.TS. Lê Thị Hoài Thu. Những tài liệu, công trình nghiên cứu trên cũng đã phần nào làm rõ hơn thực trạng, vai trò và trách nhiệm của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nói riêng. Các công trình nghiên cứu nước ngoài: Eamon Murphy (1981), Unions in Conflict: A Comparative Study of Four South Indian Textile Centres, (Liên minh trong xung đột, một minh chứng nghiên cứu tại Trung tâm dệt may Miền Nam Ấn Độ) 1918-1939, New Delhi: Manohar. Labour education, 1996, Protecting the least protected: Rights of migrant workers and the role of trade unions: Guidelines for trade unions, (Bảo vệ quyền lợi của người lao động di cư và vai trò của công đoàn – Hướng dẫn cho tổ chức Công Đoàn) Geneva: ILO. Aris Rosemary (1998), Trade Unions and the management of industrial conflict, (Công Đoàn và sự quản lý các cuộc xung đột công nghiệp) London; New York: MacMillan press; St. Martin's press, Inc. Các công trình, tài liệu trên cũng tập trung nghiên cứu vai trò của tổ chức công đoàn đối với giai cấp công nhân, phân tích thực trạng những xung đột và kinh nghiệm giải quyết xung đột từ đó đưa ra những đề xuất nhằm phát triển và đổi mới hơn tổ chức chính trị. Tuy nhiên những tài liệu này cũng đã phát hành vào thế kỷ 20, đến thời điểm hiện nay môi trường lao động cũng như những chính sách, điều chỉnh pháp luật thế giới cũng đã có nhiều thay đổi. 8. Cấu trúc của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, Luận văn được kết cấu với 3 chương nội dung chính sau: 5
Chương 1: Tổng quan lý luận và thực tiễn về hoạt động của tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp ở Việt Nam Chương 2: Thực trạng hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn” . Chương 3: Một số giải pháp thúc đẩy hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp tại tỉnh Lạng Sơn. 6
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN TRONG DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM 1.1 Cơ sở lý luận về công đoàn và hoạt động của công đoàn trong doanh nghiệp ở Việt Nam 1.1.1 Một số khái niệm cơ bản về công đoàn và hoạt động của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp Cuốn Lịch sử chủ nghĩa Công đoàn (History of Trade Unionism) (1984) của Sidney và Beatrice Webb quan điểm rằng: “công đoàn là một hiệp hội của những người làm công ăn lương có mục đích duy trì hay cải thiện các điều kiện thuê mướn họ”. Có một định nghĩa hiện đại khác cho rằng “công đoàn là một tổ chức hợp thành chủ yếu bởi những người làm thuê, hoạt động cơ bản là thương lượng về lương bổng và điều kiện thuê mướn cho các thành viên của nó”. Trong cuốn "Đường cách mệnh" của Nguyễn Ái Quốc, Người viết "tổ chức Công hội trước là để cho công nhân đi lại với nhau cho có cảm tình; hai là để nghiên cứu với nhau; ba là để sửa sang cách sinh hoạt của công nhân cho khá hơn bây giờ; bốn là để giữ gìn lợi quyền cho công nhân; năm là để giúp đỡ quốc dân; giúp cho thế giới" Theo Điều 1 Luật Công đoàn Việt Nam sửa đổi năm 2012: "Công đoàn là tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của giai cấp công nhân và của người lao động được thành lập trên cơ sở tự nguyện, là thành viên trong hệ thống chính trị của xã hội Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; đại diện cho cán bộ, công chức, viên chức, công nhân và những người lao động khác (gọi chung là người lao động)". Tuy cách thức diễn đạt khác nhau nhưng các tác giả đều thống nhất về tổ chức công đoàn ở một số điểm chính sau: + Là một tổ chức hợp thành từ giai cấp công nhân và người lao động. + Chăm lo và bảo vệ quyền lợi của người lao động. + Tham gia quản lý và giáo dục người lao động cùng nhau xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Từ đó, đề tài lựa chọn khái niệm tiếp cận tổ chức Công đoàn là: “Công đoàn là một tổ chức chính trị xã hội đại diện cho giai cấp công nhân và người lao động, cùng với các cơ quan Nhà nước và các tổ chức kinh tế, xã hội chăm lo và bảo vệ quyền lợi của người lao động; tổ chức quản lý và giáo dục người lao động xây dựng và bảo vệ Tổ 7
quốc. Công đoàn là một tổ chức thành viên trong hệ thống chính trị của xã hội Việt Nam và chịu sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam” Theo quy định tại Điều 8 Điều lệ Công đoàn Việt Nam, cơ cấu tổ chức của Công đoàn Việt Nam có 4 cấp cơ bản: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam; Liên đoàn Lao động tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, công đoàn ngành trung ương; Công đoàn cấp trên cơ sở; Công đoàn cơ sở, nghiệp đoàn. Trong đó, công đoàn cơ sở chính là tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp, đại diện cho người lao động trong doanh nghiệp, được thành lập nhằm chăm lo và bảo vệ quyền lợi cho người lao động và đó chính là đối tượng mà đề tài sẽ đi nghiên cứu. 1.1.2 Một số khái niệm chung về hoạt động của tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp Doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các mục đích kinh doanh. Như vậy, theo quy định của pháp luật hiện hành, có những loại hình tổ chức kinh doanh sau: công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh và doanh nghiệp tư nhân thuộc mọi thành phần kinh tế (sau đây gọi chung là doanh nghiệp); nhóm công ty. (Điều 4 Luật Doanh nghiệp 2015) Theo quy định tại Khoản 6 Điều 3 của Luật Đầu tư 2005 định nghĩa “Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là doanh nghiệp do nhà đầu tư nước ngoài thành lập để thực hiện hoạt động đầu tư tại Việt Nam hoặc là doanh nghiệp Việt Nam do nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần, sáp nhập, mua lại”. Pháp luật hiện hành quy định tổ chức kinh tế 100% vốn của nhà đầu tư nước ngoài hoặc tổ chức kinh tế liên doanh giữa các nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo các loại hình công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh theo quy định của Luật Doanh nghiệp. Hoạt động công đoàn trong doanh nghiệp với vai trò là tổ chức đại diện của người lao động và là chủ thể của quan hệ lao động, thực hiện việc tham vấn, đối thoại, thương lượng với người sử dụng lao động và các cơ quan nhà nước nhằm mục tiêu vừa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động, vừa góp phần xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định và tiến bộ trong doanh nghiệp. Đồng thời, tập hợp yêu cầu, 8
nguyện vọng hợp pháp, chính đáng của đoàn viên và người lao động; tổ chức đối thoại giữa người lao động và người sử dụng lao động; phối hợp với người sử dụng lao động tổ chức các phong trào thi đua, phát triển sản xuất kinh doanh chăm lo đời sống vật chất, tinh thần đối với người lao động; vận động người lao động tham gia các hoạt động văn hóa, thể thao, hoạt động xã hội, hỗ trợ giúp đỡ nhau trong nghề nghiệp, trong cuộc sống, đấu tranh ngăn chặn các tệ nạn xã hội [1]. Giám sát việc thực hiện pháp luật có liên quan đến quyền, nghĩa vụ người lao động và Công đoàn; tham gia các hội đồng của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật và điều lệ doanh nghiệp; tham gia xây dựng các nội quy, quy chế có liên quan đến quyền, lợi ích của người lao động; tổ chức, quản lý mạng lưới an toàn, vệ sinh viên và giám sát công tác an toàn vệ sinh lao động, chăm sóc sức khỏe người lao động trong doanh nghiệp[2]. 1.2 Nội dung hoạt động của tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp ở Việt Nam Nội dung hoạt động công đoàn Việt Nam căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của tổ chức công đoàn và được quy định tại Điều lệ Công đoàn Việt Nam. Đối với doanh nghiệp, nội dung hoạt động công đoàn bao gồm 4 nội dung cơ bản sau: Chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của NLĐ Tham gia cơ chế hai bên và các hoạt động góp phần lành mạnh hóa quan hệ lao động trong DN HOẠT ĐỘNG CÔNG ĐOÀN TRONG DN Tuyên truyền, vận động, giáo dục NLĐ Xây dựng và thực hiện các cơ chế quản lý mới Hình 1.1. Các nội dung hoạt động công đoàn trong DN ở Việt Nam (nguồn: nghiên cứu của học viên) 9
1.2.1 Chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của NLĐ *Mục đích Đây có thể coi là chức năng số một của tổ chức công đoàn, làm tốt nội dung này thì vai trò, vị trí của tổ chức công đoàn đối với người lao động mới được khẳng định. * Cách thức thực hiện Để thực hiện tốt được nội dung trên, tổ chức công đoàn cần phải tập trung giải quyết các công việc sau: Một là, đại diện cho NLĐ xây dựng quy chế mối quan hệ phối hợp với NSDLĐ. Hai là, cử người đại diện công đoàn tham gia các tổ chức theo quy định của pháp luật như: Hội đồng hòa giải; Hội đồng thi đua, kỷ luật; Hội đồng Bảo hộ lao động... Ba là, hướng dẫn người lao động ký hợp đồng lao động. Bốn là, lắng nghe ý kiến của người lao động, đề xuất cải thiện điều kiện làm việc, môi trường làm việc; hướng dẫn mạng lưới an toàn vệ sinh lao động. Năm là, theo dõi việc thực hiện chế độ chính sách theo quy định pháp luật Sáu là, tham gia giải quyết đơn thư, khiếu nại của đoàn viên, NLĐ, tham gia giải quyết tranh chấp lao động tập thể; lãnh đạo đình công. Bảy là, quan tâm công tác chăm lo hoạt động xã hội; vận động xây dựng các loại quỹ và đẩy mạnh các hoạt động tình nghĩa, tương trợ, thăm hỏi đối với công nhân viên chức lao động có hoàn cảnh khó khăn, tổ chức các hoạt động vui chơi, văn nghệ, thể thao nâng cao đời sống tinh thần cho người lao động. 1.2.2 Tham gia cơ chế hai bên và các hoạt động góp phần lành mạnh hóa quan hệ lao động trong doanh nghiệp *Mục đích Trong doanh nghiệp để giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động thì công đoàn giữ vai trò hết sức quan trọng vừa là người đại diện cho quyền lợi của người lao động vừa là cầu nối để giải quyết hài hòa mối quan hệ đó để góp phần xây dựng môi trường lao động hài hòa, ổn định và tiến bộ, góp phần quan trọng trong thực hiện cơ chế hai bên tại doanh nghiệp. *Cách thức thực hiện Để thực hiện tốt vai trò này, công đoàn cơ sở với tư cách là đại diện cho người lao động ở doanh nghiệp để tham gia, thương lượng với người sử dụng lao động về những 10
vấn đề liên quan đến quyền lợi của người lao động theo quy định của pháp luật cần phải thực hiện tốt một số nội dung sau: -Công đoàn cơ sở phối hợp với NSDLĐ tổ chức hội nghị người lao động theo NĐ 87-NĐ/CP về thực hiện quy chế dân chủ trong các công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc tổ chức đại hội công nhân viên chức theo NĐ 07-NĐ/CP đối với doanh nghiệp nhà nước: Đại diện thương lượng và ký Thỏa ước lao động tập thể, giám sát việc thực hiện và bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp điều kiện và tình hình thực tế; Tham gia xây dựng nội quy lao động, quy chế trả lương, thưởng, phúc lợi xã hội. - Công đoàn cử người đối thoại trong các hội đồng trong doanh nghiệp như: Hội đồng quản trị, ban quản trị, ban kiểm soát, hội đồng tư vấn, hội đồng tuyển dụng lao động, hội đồng kỷ luật, hội đồng lương, hội đồng khoa học, hội đồng thi đua khen thưởng, hội đồng phân phối... - Công đoàn đối thoại trong các hội nghị hiệp thương giữa người sử dụng lao động và người lao động; - Công đoàn đối thoại trong các hội nghị liên tịch. Đây là hình thức phối hợp bàn bạc, trao đổi, thương lượng, phân công tách nhiệm giữa công đoàn với nhà quản lý hoặc các tổ chức đoàn thể để cùng thực hiện một nhiệm vụ có liên quan đến công tác tổ chức, quản lý. - Công đoàn chủ động dự thảo và đại diện cho tập thể người lao động đối thoại để thương lượng, ký kết thỏa ước lao động tập thể để phù hợp với pháp luật và nội dung thỏa ước lao động tập thể cấp ngành. - Công đoàn tổ chức cho người lao động đối thoại với người sử dụng lao động tại nơi làm việc, nhằm kịp thời phát hiện những mâu thuẫn bất đồng, vướng mắc trong quan hệ lao động. Chia sẻ thông tin chính là bước đầu tiên cho mối quan hệ lao động hài hòa và hợp tác hai bên tại nơi làm việc. - Công đoàn tổ chức cho công nhân lao động hoặc đại diện cho người lao động bỏ phiếu thăm dò, hòm thư góp ý, tín nhiệm đối với bộ máy quản lý doanh nghiệp. - Công đoàn đối thoại để tham gia giải quyết tranh chấp lao động. 1.2.3 Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động *Mục đích Các cấp công đoàn cần chú trọng công tác tuyên truyền giáo dục, giúp công nhân, viên 11
chức, lao động nâng cao nhận thức về giai cấp, về Đảng, về tổ chức Công đoàn, phát huy lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, lao động cần cù, sáng tạo, quyết tâm chiến thắng đói nghèo, lạc hậu, đáp ứng yêu cầu công cuộc đổi mới, làm nòng cốt trong việc xây dựng khối liên minh công nhân, nông dân, trí thức và khối đại đoàn kết dân tộc. *Cách thức thực hiện Để thực hiện có hiệu quả hoạt động tuyên truyền giáo dục người lao động, tổ chức công đoàn cơ sở cần lựa chọn hình thức tuyên truyền và nội dung tuyên truyền phù hợp. Một số hình thức tuyên truyền có thể sử dụng đó là: - Tuyên truyền miệng: Tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề; hội nghị, tọa đàm, trao đổi, tập huấn, sinh hoạt câu lạc bộ; - Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu, sân khấu hóa, hỏi- đáp, giao lưu- đối thoại, hội thi, hội diễn; - Tổ chức trên các phương tiện thông tin đại chúng: tuyên truyền bằng trực quan sinh động, pano, máy chiếu, hệ thống loa phát thanh tại cơ sở, tờ rơi, trên Đài, báo địa phương; - Xây dựng tủ sách pháp luật, bản tin, tờ tin hàng tháng; - Thông qua các hội nghị biểu dương điển hình tiên tiến; - Tuyên truyền thông qua các hoạt động xây dựng đời sống văn hóa cơ sở; - …. Với những hình thức nêu trên thì những nội dung tuyên truyền của tổ chức công đoàn cơ sở Việt Nam thường bao gồm: Tuyên truyền, giáo dục phẩm chất truyền thống của con người Việt Nam, lòng tự tôn dân tộc, ý thức giai cấp và truyền thống giai cấp công nhân Việt Nam: Giáo dục tinh thần yêu nước, tự lực tự cường, có ý thức cộng đồng, đoàn kết vì lợi ích chung; có lối sống lành mạnh, tôn trọng kỷ cương, lao động có trách nhiệm, lương tâm, nghề nghiệp; tinh thần tương thân, tương ái, không ngừng học tập vươn lên về mọi mặt; tuyên truyền về vai trò và sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và tổ chức công đoàn Việt nam, những đóng góp của giai cấp công nhân vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, đẩy mạnh sự nghiệp CNH - HĐH đất nước… Tuyên truyền đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước: Làm cho người lao động hiểu rõ vai trò lãnh đạo của Đảng đối với giai cấp công nhân, với xã hội,nhà nước ta là nhà nước của dân, do dân và vì dân đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng; Tuyên 12